Logistyka  nauka
Beata Detyna1, Jerzy Detyna2
1
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu, Instytut Przyrodniczo-Techniczny
2
PolitechnikaWrocławska, Instytut Materiałoznawstwa i Mechaniki Technicznej
Zastosowanie wskaz
ników tempa zmian oraz sezonowości
w analizie dynamiki procesów logistycznych
w usługach medycznych
na średnich okresach jednoimiennych. Wskaz
niki oblicza siÄ™
według wzoru:
Wstęp
yi ×d
, (1)
Si =
Ważnym elementem determinującym postrzeganą przez
d
pacjentów jakość usług medycznych jest ich dostępność.
yi
:

Aby świadczenie było wykonane w odpowiednim miejscu
i = 1
i czasie konieczne jest jednak podjęcie licznych decyzji
gdzie:
o znaczeniu strategicznym i operacyjnym [Detyna 2010].
 wskaz
nik sezonowości dla i -tego podokresu,
Si
W przypadku szpitala sÄ… to decyzje dotyczÄ…ce m.in.: lokali-
yi  średnia arytmetyczna wielkości badanego zjawiska
zacji, terminów zamówień, poziomów zapasów materiałów
niezbędnych do płynnego świadczenia usług, form komuni- w jednoimiennych podokresach (np. styczniu, lutym,...itp.),
kacji z klientami, sposobów kontroli jakości usług itp.  liczba podokresów.
d
[Detyna 2011]. Absolutne poziomy wahań sezonowych dla poszczegól-
Artykuł ma na celu przedstawienie przykładów zastosowa- nych podokresów cyklu sezonowości obliczamy korzystając
nia wskaz
ników tempa zmian oraz sezonowości w analizie z formuły:
dynamiki procesów logistycznych w usługach medycznych.
(2)
gi = Si ×yi - yi = yi Si - 1
( ),
Obserwacja wyników badań w dłuższym horyzoncie pozwala
gdzie:
zdaniem autorów na lepsze przygotowanie się zarządzają-
gi  absolutne poziomy wahań sezonowych wyrażone
cych i organizujących działalność usługową na wahania
w takich jednostkach jak badane zjawisko.
sezonowe i zmniejszenie ryzyka niedopasowania możliwości
Suma absolutnych poziomów wahań sezonowych jest równa
realizacji usług medycznych do zgłaszanego popytu [Detyna
zero [Detyna 2012 (a)].
B., Detyna J. 2011].
Wskaz
nikiem w ocenie jakości procesów logistycznych
może być m.in. wskaz
nik sezonowości liczby przyjętych
Materiał i metody
pacjentów do szpitala w poszczególnych miesiącach. Obli-
czone wartości tego wskaz
nika zestawiono w tabeli 1, gdzie
Autorzy przeprowadzili liczne badania statystyczne
podano liczbę pacjentów przyjmowanych do Szpitala A
w oparciu o wskaz
niki tempa zmian oraz sezonowości
w latach 2008 2012.
w dwóch dużych szpitalach publicznych województwa dol-
nośląskiego (lata 2008 2012). Obserwując dynamikę wybra-
nych zjawisk wykonali m.in. analizÄ™ wskaz
ników sezonowo-
Tab. 1. Wskaz
niki sezonowości oraz absolutne poziomy wahań
ści liczby przyjętych pacjentów do szpitala w poszczegól- okresowych liczby przyjętych pacjentów do Szpitala A w latach
2008 2012
nych miesiącach, a także analizę tempa zmian zatrudnienia
w poszczególnych grupach zawodowych (lekarzy i pielęgnia-
Rok
rek). Zebrany materiał empiryczny umożliwił porównanie
MiesiÄ…ce Si gi
2008 2009 2010 2011 2012
liczby przyjmowanych pacjentów oraz zatrudnianych pra-
1 1645 1570 1592 1703 1689 128,30% 361,75
cowników medycznych w poszczególnych miesiącach.
2 1321 1109 1312 1398 1254 100,06% 0,75
3 1399 1278 1408 1435 1391 108,15% 104,15
Egzemplifikacja wykorzystania wskaz
ników
4 1256 1171 1220 1261 1193 95,47% -57,85
tempa zmian oraz sezonowości w analizie 5 1229 1145 1318 1308 1342 99,24% -9,65
6 1243 1045 1099 1147 1275 90,90% -116,25
dynamiki procesów logistycznych w usługach
7 1277 1285 1307 1203 1245 98,85% -14,65
medycznych
8 1219 1245 1391 1219 1318 100,03% 0,35
9 1173 1305 1407 1237 1278 100,15% 1,95
Rozmiary wahań okresowych można ustalić obliczając
10 1342 1198 1389 1267 1386 103,00% 38,35
wskaz
niki sezonowości wyrażone w procentach lub absolut-
11 1112 1194 1270 1014 1125 89,43% -135,05
ne poziomy wyrażone w jednostkach bezwzględnych.
12 1051 1148 1203 1101 1018 86,40% -173,85
W pierwszym przypadku mamy do czynienia z wahaniami
multiplikatywnymi, w drugim z addytywnymi. Najprostszym
sposobem obliczenia wahań sezonowych jest metoda oparta
45
Logistyka 5/2013
Logistyka  nauka
Dysproporcje dotyczące ilości przyjmowanych chorych W ocenie jakości procesów logistycznych w usługach me-
w poszczególnych miesiącach mogą stanowić ważną infor- dycznych istotna jest nie tylko płaszczyzna dotycząca pa-
mację, która ułatwi np. planowanie obsady kadrowej, urlo- cjentów, ale również klientów wewnętrznych (w tym pra-
pów wypoczynkowych, terminów szkoleń itp. Na podstawie cowników medycznych). To oni mają bezpośredni związek
przeprowadzonych badań wydaje się, że najbardziej odpo- z działaniami wewnątrz zakładu opieki zdrowotnej. Od ich
wiednimi okresami, kiedy pracownicy mogliby np. uczestni- wiedzy, doświadczenia i zaangażowania zależy przecież
czyć w konferencjach czy szkoleniach są miesiące: czerwiec, potencjalny rozwój placówki, w tym sprawność i efektyw-
listopad i grudzień. Relatywnie mniejsza liczba pacjentów ność realizowanych procesów. Kolejnym przykładem wyko-
przyjmowana jest również w kwietniu, maju oraz lipcu. rzystania wskaz
ników dynamiki w ocenie procesów logi-
W pozostałych miesiącach zazwyczaj liczba pacjentów wzra- stycznych w usługach medycznych jest wskaz
nik tempa
sta powyżej określonej dla danej placówki średniej wartości. zmian zatrudnienia lekarzy i pielęgniarek, na przykładzie
W Szpitalu A wskaz
niki sezonowości ujawniły, że najwięcej Szpitala B.
pacjentów przyjmowanych jest w styczniu (128,30%), marcu Tempo zmian informuje nas o ile procent poziom zjawiska
(108,15%), paz
dzierniku (103,00%), wrześniu (100,15%), w danym okresie jest wyższy (lub niższy) w odniesieniu do
lutym (100, 06%), a także sierpniu (100,03%). Wskaz
niki te poziomu w okresie przyjętym za podstawę porównań [Dety-
przedstawiono na wykresie liniowym (rys. 1). na 2012 (a)]. Tempo zmian możemy wyrazić w postaci:
(3)
rt t - 1 = - 1
(i - 1
)100%
130% t t
128,30%
125% Ogólnie wzór na indeks (wskaz
nik dynamiki) można zapi-
sać jako:
120%
yt ,
115% (4)
it t * =
yt *
110%
108,15%
gdzie:
105%
103,00%
 poziom zjawiska w momencie badanym,
100,15% yt
99,24%
100% 100,06% 100,03%
98,85%
 poziom zjawiska w okresie bazowym.
yt *
95%
95,47%
W tabeli 2 przedstawiono dynamiczne zmiany zatrudnienia
90,90%
90%
89,43%
lekarzy, a w tabeli 3 pielęgniarek (w latach 2011 2012).
86,40%
85%
Tabele uzupełniają wykresy liniowe obrazujące tempo zmia-
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Miesiące ny zatrudnienia lekarzy (rys. 2) i pielęgniarek (rys. 3).
Rys. 1. Wskaz
niki sezonowości liczby pacjentów przyjętych do
Szpitala A w latach 2008 2012
Tab. 2. Tempo zmian zatrudnienia lekarzy w Szpitalu B (2011 2012)
MiesiÄ…ce (lekarze)
Rok
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
r2011 -4,19% 3,02% 2,05% -0,72% -4,19% -0,90% 0,91% -0,90% -1,67% 3,10% -0,45%
r2012 1,36% 1,64% 0,00% 0,00% 0,00% -0,88% 2,22% 0,43% -4,60% 0,00% 0,00% 0,00%
Tab. 3. Tempo zmian zatrudnienia pielęgniarek w Szpitalu B (2011 2012)
Miesiące (pielęgniarki)
Rok
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
r2011 -0,81% 1,64% -0,81% 0,00% 0,81% 0,00% -0,81% 0,00% -0,81% -0,82% 0,83%
r2012 -0,82% 0,00% 0,83% -1,64% 3,33% 0,00% 5,65% 0,00% 3,05% 0,00% 0,74% 0,00%
46
Logistyka 5/2013
i
Wskaz
nik sezonowości S
Logistyka  nauka
4%
transportu wewnętrznego i zewnętrznego [Detyna 2012 (a)].
Śledząc przykładowo rozkład wskaz
ników sezonowości
3%
dotyczący kosztów transportu zarządzający mogą lepiej
2%
przygotować się do nadchodzących okresów.
1%
BadajÄ…c wskaz
niki tempa zmian oraz wahania sezonowe
MiesiÄ…ce
możemy pozyskać wiele cennych informacji. Konieczne jest
0%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
r2011 przy tym obserwowanie zjawiska przez kilka kolejnych lat.
r2012
-1%
Bez tego nie dowiemy się czy dany rok był typowy, czy też
w jakiś sposób nieprzeciętny (epidemia, nowa odmiana wiru-
-2%
sa itp.). Analiza dynamiki zjawisk zdaniem autorów może
-3%
wywierać istotny wpływ na racjonalizację działań zakładu
-4% opieki zdrowotnej. Odchylenia od rytmicznego przebiegu
procesów pociągają za sobą z jednej strony nadmierne kosz-
-5%
ty, a z drugiej zaś niepełne wykorzystanie zdolności usługo-
wych w pewnych okresach. Znajomość tego typu prawidło-
Rys. 2 Tempo zmian zatrudnienia lekarzy w Szpitalu B
wości powinno ułatwić dostosowanie się do określonego
(2011 2012)
 rytmu zjawisk.
6%
Wnioski
5%
Lista wykorzystywanych wskaz
ników tempa zmian oraz
4%
sezonowości w analizie dynamiki procesów logistycznych
3% w usługach medycznych może być dla każdego zakładu
opieki zdrowotnej inna. Wybór powinien mieć związek
2% r2011
z realizowaną strategią oraz specyfiką placówki [Detyna
r2012
2010]. Przy wyborze narzędzi do analizy należy uważać, by
1%
nie spowodować rozminięcia się podejmowanych wysiłków
0%
i zakładanych celów. Istotne jest, by wysiłki związane
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
MiesiÄ…ce
z zastosowaniem narzędzi statystycznych w zarządzaniu
-1%
szpitalem były zauważone przez pacjentów oraz pracowni-
-2%
ków szpitala, którzy odpowiadają za organizację i realizację
usług [Detyna 2012 (b)]. Konieczne jest zatem systematycz-
Rys. 3 Tempo zmian zatrudnienia pielęgniarek w Szpitalu B
ne weryfikowanie wdrażanych i wykorzystywanych metod,
(2011-2012)
technik oraz narzędzi.
W grupie lekarzy największe spadki zatrudnienia dotyczy-
Streszczenie
ły w 2011 roku miesięcy: lutego, czerwca oraz paz
dziernika.
Rok póz
niej poziom zatrudnienia lekarzy wyraz
nie ustabili- Usługi medyczne realizowane są w celu zaspokojenia po-
trzeb zdrowotnych ludzi. Potrzeby te ujawniajÄ… siÄ™ nagle,
zował się, a większy spadek nastąpił jedynie we wrześniu.
dotyczą różnych chorób i mają związek z ludz
mi w różnym
Znaczące zmiany w zatrudnieniu dotyczyły pielęgniarek.
wieku. Zarządzający zakładami opieki zdrowotnej nie są
Przeprowadzone badania wskazały, że w 2012 roku nastąpił
w stanie przewidzieć z jakimi sytuacjami będzie musiała
wyraz
ny przyrost zatrudnionych pielęgniarek w miesiącach:
maj, lipiec oraz wrzesień. Zdaniem autorów analiza dynami- zmierzyć się ich placówka w przyszłości. Dzięki systema-
tycznemu monitorowaniu wybranych miar i wskaz
ników
ki zatrudnienia jest szczególnie ważna z punktu widzenia
mogą jednak ograniczać ryzyko nieprzygotowania do świad-
ciągłości i jakości realizowanych przez szpitale zadań.
czenia oczekiwanych przez pacjentów, w danym momencie
Umożliwia stały monitoring  ruchu pracowników, a także
podjęcie stosownych działań korygujących i zapobiegaw- usług.
czych. Liczba zatrudnionych jest bowiem ważną determinan- Pomimo nieprzewidywalności natężenia poszczególnych
chorób i urazów w wyniku analizy wskaz
ników tempa zmian
tą jakości świadczonych w szpitalach usług medycznych.
oraz sezonowości zarządzający mogą zaobserwować pewne
okresowe, powtarzajÄ…ce siÄ™ cyklicznie tendencje, np. w licz-
Dyskusja
bie przyjmowanych pacjentów w konkretnych miesiącach, na
poszczególne oddziały (zachorowania na schorzenia układu
Autorzy artykułu przedstawili jedynie krótką egzemplifi-
krążenia, powikłania pogrypowe, złamania kończyn itp.).
kacjÄ™ wykorzystania wskaz
ników tempa zmian oraz sezono-
Artykuł ten jest próbą przedstawienia możliwości zastoso-
wości w analizie dynamiki procesów logistycznych w usłu-
wania wskaz
ników tempa zmian oraz sezonowości w anali-
gach medycznych. Ich zdaniem narzędzia te mogą być uży-
zie dynamiki procesów logistycznych towarzyszących
teczne przy pomiarze i ocenie takich obszarów jak: ruch
świadczeniu usług medycznych. Bez dobrego planowania,
chorych, fluktuacja zatrudnionych, rytmiczność dostaw le-
organizacji i kontroli tych procesów nie jest bowiem możli-
ków, materiałów opatrunkowych i środków medycznych,
we zapewnienie pacjentom bezpieczeństwa i usług na odpo-
koszty transportu itp. Znaczący wpływ na kondycję finanso-
wiednim poziomie. Autorzy przedstawili wyniki badań wła-
wą szpitala, jego wizerunek oraz stopień zadowolenia pa-
snych przeprowadzone w oparciu o dane z dwóch szpitali
cjentów ma organizacja procesów logistycznych, w tym
publicznych województwa dolnośląskiego. Jako przykłady
47
Logistyka 5/2013
Tempo zatrudnienia lekarzy [%]
Tempo zatrudnienia pielęgniarek [%]
Logistyka  nauka
narzędzi użytecznych w analizie dynamiki procesów zapre- rozwojem i funkcjonowaniem organizacji publicznych, red.
A. Noworól, Monografie i Studia Instytutu Spraw Publicznych
zentowali wskaz
niki sezonowości liczby przyjętych pacjen-
Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 2, Kraków, s. 311 336.
tów do szpitala oraz wskaz
niki tempa zmian zatrudnienia
w poszczególnych grupach zawodowych (lekarzy i pielęgnia-
3. Detyna B., 2011, Procesy logistyczne występujące w placów-
rek). kach opieki medycznej  próba oceny ich jakości, [w:] Logisty-
ka. Współczesne wyzwania, red. J. Szołtysek, B. Detyna, Wyd.
Słowa kluczowe: usługi medyczne, procesy logistyczne
Uczelniane PWSZ AS, Wałbrzych, nr 2, s. 63 80.
w usługach medycznych, dynamika zjawisk, dynamika pro-
cesów logistycznych, tempo zmian, sezonowość.
4. Detyna B., 2012 (a), Analiza dynamiki procesów logistycznych
w usługach, [w:] Logistyka. Współczesne wyzwania, red.
J. Szołtysek, B. Detyna, Wyd. Uczelniane PWSZ AS, Wał-
brzych, nr 3, s. 81 84.
LITERATURA
5. Detyna B., 2012 (b), Karty kontrolne w ocenie efektywności
procesów w usługach medycznych, [w:] Rzeczywistość społecz-
1. Detyna B, Detyna J., 2011, Jakość usług medycznych. Ocena
na w badaniach młodych naukowców, red. Z. Dziemianko,
statystyczna. Podstawy metodyczne, Wyd. Difin, Warszawa,
W. Stach, Wyd. WSHiU, Poznań, s. 111 120.
s. 205 212, s. 241 245.
2. Detyna B., 2010, Ocena jakości procesów w usługach medycz- 6. Sobczyk M., 2012, Statystyka, PWN, Warszawa, s. 269 278.
nych. Warunki wdrożenia proponowanej metodyki w zakładach
opieki zdrowotnej, [w]: Jakość życia a procesy zarządzania
48
Logistyka 5/2013