Imperium Habsburgów
Wielka kariera dynastii Habsburgów rozpoczęła się w roku 1438, kiedy to w ich ręce
przeszła na trwałe korona cesarska. Wprawdzie już na przełomie XIII i XIV wieku
przedstawiciele tego rodu byli cesarzami  Rudolf I w latach 1273-1291 i Albrecht I w latach
1298-1308  ale dopiero od Albrechta II (1438-1439) tron Rzeszy stał się ich własnością na
kilka wieków.
Od średniowiecza Habsburgom przysługiwał dziedziczny tytuł arcyksiążąt Austrii, Styrii,
Karyntii i Tyrolu. Monopol na tron cesarski zapewnili sobie wprowadzając zasadę wyboru
następcy za życia panującego cesarza. Wyboru dokonywało siedmiu elektorów Rzeszy:
arcybiskupi Moguncji, Kolonii i Trewiru, król Czech, palatyn Nadrenii oraz książęta-
elektorzy saski i brandenburski. Byli oni jednak na tyle uzależnieni od aktualnego cesarza, że
w zasadzie automatycznie akceptowali wskazanego przez niego następcę.
Kompetencje cesarza rzymskiego narodu niemieckiego (tytuł ten wszedł do użycia
dopiero w XV wieku, wcześniej używany był tytuł cesarz rzymski) były dość iluzoryczne
wobec utrwalonej suwerenności książąt Rzeszy i wolnych miast  nie dysponował on ani
wojskiem, ani skarbem ogólnoniemieckim, gdyż poszczególne państwa Rzeszy miały w tych
dziedzinach pełną samodzielność. Jedynymi instytucjami wspólnymi dla cesarstwa były 
oprócz samego cesarza  Sejm Rzeszy oraz Sąd Komorny. Sejm zbierał się bardzo rzadko,
głównie by uchwalić podatki na obronę przed Turkami. Sąd Komorny, mający siedzibę w
Spirze, pełnił funkcję trybunału apelacyjnego.
Habsburgowie traktowali tron cesarski ambicjonalnie i prestiżowo, natomiast swą realną
potęgę budowali, rozszerzając swoje posiadłości dziedziczne.
Polityka dynastyczna
" twórcą potęgi dynastycznej Habsburgów był cesarz Maksymilian I (1493-1519); dzięki
małżeństwu z Marią Burgundzką (w roku 1477, jeszcze jako arcyksiążę) wszedł on w
posiadanie Burgundii i Niderlandów, a dzięki poślubieniu Blanki Marii Sforza, córki
księcia Mediolanu Galeazza, uzyskał prawa do tego północnowłoskiego księstwa
" syn Maksymiliana I, Filip Piękny (1478-1506) ożenił się w roku 1496 z Joanną, córką
Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego; ich syn objął w roku 1516 tron
zjednoczonej Hiszpanii jako Karol I (1516-1556), trzy lata póz
niej został cesarzem Rzeszy
Niemieckiej jako Karol V (1519-1556); miał pod swoim panowaniem Hiszpanię, Neapol,
Niderlandy, Burgundię i hiszpańskie imperium kolonialne; mówiono, że w jego imperium
Słońce nigdy nie zachodzi
" brat Karola V, Ferdynand I (1521-1564), odziedziczył Austrię, Styrię, Karyntię i Tyrol, a
po śmierci Ludwika Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem (1526) przejął  jako mąż
Anny Jagiellonki  także Czechy i niezajętą przez Turków część Węgier
Wojna domowa w Rzeszy
Na lata panowania Karola V przypadł początek reformacji w Rzeszy. Cesarz, jako
zagorzały obrońca religii katolickiej, stanął w obliczu konieczności walki z jej przeciwnikami,
musiał także uporać się z towarzyszącymi napięciom religijnym konfliktami społecznymi.
" w roku 1522 rycerstwo reńskie, dowodzone przez zwolennika Lutra, Franciszka von
Sickingen, zaatakowało posiadłości biskupa Trewiru; interwencja Filipa heskiego i wojsk
miast południowoniemieckich doprowadziła do klęski Sickingena i jego ludzi
" w roku 1524 wybuchło powstanie chłopskie, które swym zasięgiem objęło całe Niemcy
południowe; zaczęło się ono od buntu chłopów w hrabstwie St�hlingen w pobliżu granicy
szwajcarskiej, protestujących przeciwko zwiększeniu ciężarów dworskich; w szczytowej
fazie buntu powstańcy zdobyli wiele miast (między innymi Memmingen, Ulm, Bamberg),
zagrożony był Trewir i Frankfurt nad Menem; program powstańców został sformułowany
pod wpływem poglądów Tomasza M�nzera (1489-1525)  głosił on konieczność obalenia
istniejących stosunków społecznych na drodze rewolucji i stworzenia nowego ustroju,
opartego na wspólnej własności i równości; w dziedzinie religijnej M�nzer opowiadał się za
czytaniem Biblii i śpiewaniem psalmów jako jedyną formą kultu, był także zwolennikiem
przyjmowania chrztu w wieku dojrzałym  stąd nazwa anabaptyści (od greckiego
anabaptiso  powtórnie chrzczę); Luter potępił powstanie chłopskie i wzywał do surowego
ukarania jego przywódców; 15 maja 1525 roku doszło pod Frankenhausen w Turyngii do
rozstrzygającej bitwy między wojskami książęcymi a oddziałami chłopskimi, na których
czele stał M�nzer; powstańcy ponieśli klęskę, a ich przywódca dostał się do niewoli i zginął
podczas tortur
" w lutym 1531 roku luterańscy książęta Rzeszy założyli Ligę Szmalkaldzką  jej powołanie
miało miejsce w mieście Schmalkalden w Hesji z inicjatywy księcia Filipa heskiego i księcia
Jana Fryderyka saskiego; wkrótce do Ligi przystąpiły wolne miasta; miała ona charakter
sojuszu obronnego przeciwko zamiarom Karola V rozbicia sił protestantów;
niebezpieczeństwo tureckie zapobiegło jednak wybuchowi wojny domowej  w obliczu
zagrożenia Europy postępami wojsk sułtana Sulejmana II zawarto w Norymberdze w lipcu
1532 roku pokój religijny między książętami katolickimi i protestanckimi oraz wystawiono
wspólną armię przeciwko Turkom
" wobec postępów luteranizmu w północnych Niemczech wojna domowa była jednak
nieunikniona; wybuchła ona w roku 1546, cesarz Karol V ogłosił banicję przywódców Ligi
Szmalkaldzkiej; wojska cesarskie odniosły zwycięstwa najpierw w walkach nad Dunajem, a
następnie w bitwie pod M�hlbergiem w kwietniu 1547 roku; Jan Fryderyk saski dostał się
do niewoli i stracił swe posiadłości na rzecz współdziałającego z cesarzem księcia
Maurycego saskiego; Karol V powiększył swoje posiadłości dziedziczne o Utrecht i Geldrię
" druga faza wojny domowej rozpoczęła się w roku 1552 od przejścia Maurycego saskiego
do obozu protestanckiego i zawarcia przez niego antycesarskiego sojuszu z królem Francji
Henrykiem II; wojska francuskie najechały na Rzeszę, zajmując biskupstwa Toul, Metz i
Verdun w Lotaryngii, natomiast Maurycy saski zaatakował katolickie Niemcy południowe;
Karol V zmuszony został zawrzeć z książętami protestanckimi rozejm  doszło do niego w
sierpniu 1552 roku w Pasawie; wykorzystując czas rozejmu Karol V, zaatakował siły
francuskie  oblężenie Metzu nie powiodło się jednak; walki w Niemczech rozgorzały na
nowo, a zniechęcony takim rozwojem sytuacji Karol V wycofał się z życia politycznego i
zaczął myśleć o abdykacji; władzę w Rzeszy faktycznie objął w roku 1554 jego brat
Ferdynand I, który po długich debatach w Sejmie Rzeszy, obradującym w Augsburgu,
zgodził się na zawarcie pokoju
" pokój augsburski został podpisany 25 września 1555 roku; wprowadzał on zasadę cuius
regio eius religio (czyja władza, tego religia), oznaczającą, iż o religii panującej w danej
jednostce terytorialnej (królestwie, księstwie, hrabstwie, wolnym mieście) decyduje jego
władca bądz
władze; poddanym nie przysługiwało więc prawo do swobodnego wyboru
religii, natomiast Kościół katolicki uznał de iure istnienie luteranizmu
Panowanie Filipa II (1556-1598)
" po abdykacji Karola V w roku 1556, panowanie w Hiszpanii i jej imperium oraz w
posiadłościach we Włoszech przejął jego syn Filip II
" Filip II przystąpił do zwalczania kalwinizmu w Niderlandach; w roku 1567 wysłał tam
księcia Albę, który wprowadził rządy terroru, skazując na śmierć między innymi
przywódców opozycji kalwińskiej; surowa polityka podatkowa króla niszczyła miejscowe
rzemiosło i handel
Niderlandy były w XVI wieku najlepiej rozwiniętym gospodarczo i najsilniej
zurbanizowanym regionem Europy, słynącym z handlu, rzemiosła i intensywnego rolnictwa.
Składały się z siedemnastu prowincji  w północnych prowincjach dominował język
holenderski, zaś w południowych flamandzki. W miastach silne wpływy zyskał kalwinizm,
natomiast w okręgach wiejskich utrzymywała się przewaga katolicyzmu. W Niderlandach
jako kraju kupieckim, od dawna utrzymującym kontakty z szerokim światem, żywa była
tradycja tolerancji, zarówno religijnej, jak i intelektualnej.
" w roku 1572 w Niderlandach wybuchło powstanie antyhiszpańskie, na czele buntowników
stanął książę Wilhelm Orański; w roku 1579 prowincje północnych Niderlandów zawarły w
Utrechcie unię, ogłaszając niepodległość
" w roku 1609 zawarty został rozejm między Zjednoczonymi Prowincjami Niderlandów a
Hiszpanią; Filip II musał zaakceptować niepodległość Holandii (północnej części
Niderlandów)
" w roku 1588 hiszpańska Niezwyciężona Armada poniosła klęskę w bitwie morskiej z flotą
angielską w kanale La Manche i pod Gravelines; Hiszpania straciła od tego momentu
pozycję niekwestionowanej potęgi morskiej na rzecz Anglii