48 Historia Finansów BANK I KREDYT marzec 2003
Kontrola parlamentarna nad d"ugami
pał
stwa w okresie 1920-1939
Helena Góralska
1. Jednym z elementów jawnoĘci finansów publicznych oraz na mocy ustawy z dnia 2 stycznia 1936 r. o wyko-
w II Rzeczypospolitej by"a kontrola parlamentarna nad nywaniu kontroli parlamentarnej nad d"ugami Pał
-
d"ugami pał
stwa. By"a ona sprawowana przez Komisj´ stwa6 (kadencja 1935-19387, 1938-19398).
Kontroli D"ugów Pał
stwa, powo"ywaną przez Sejm i Obydwie ustawy o kontroli nad d"ugami pał
stwa
Senat, spoĘród pos"ów i senatorów, na ca"y okres trwa- by"y wykonaniem zapisów Konstytucji. Konstytucja z
nia kadencji parlamentu. 1921 r. zawiera"a przepis (art. 8):  Sposób wykonywania
Pierwsza Komisja zosta"a powo"ana przez Sejm parlamentarnej kontroli nad d"ugami Pał
stwa okreĘli
Ustawodawczy na podstawie uchwa"y Sejmu z 26 paÄ™- oddzielna ustawa . Z kolei Konstytucja z 1935 r. wymie-
dziernika 1920 r.1 nia"a jako jedną z form kontroli Sejmu nad dzia"alnoĘcią
Kolejne Komisje by"y powo"ywane na mocy usta- rzÄ…du udzia"  w wykonywaniu kontroli nad d"ugami
wy z dnia 25 wrzeĘnia 1922 r. o kontroli nad d"ugami Pał
stwa (art. 31) oraz ustala"a, Że Senat  uczestniczy w
Pał
stwa2 ( kadencja 1922-19273, 1928-19304, 1930-19355) wykonywaniu kontroli nad d"ugami Pał
stwa (art. 46).
Ustawa z 1922 r. ustala"a liczebnoĘç Komisji na 7
cz"onków i 3 zast´pców, ustawa z 1936 r.  9 cz"on-
1
Sprawozdanie komisji skarbowo-budŻetowej o wniosku pos"a Stes"owicza i
tow. w sprawie utworzenia sejmowej komisji kontroli d"ugów pał
stwa (druk ków i 8 zast´pców. PrzewodniczÄ…cy Komisji by" wy-
sejmowy nr 2003, Sejm Ustawodawczy); Sprawozdanie stenograficzne ze 178
bierany spoĘród pos"ów i senatorów, przez wybra-
posiedzenia Sejmu w dniu 26.10.1920 r.
nych przez Parlament cz"onków Komisji, ale spoza
2
Dz.U. z 1922 r., nr 89, poz. 805.
3
Sprawozdanie stenograficzne z 6 posiedzenia Sejmu w dniu 16.01.1923 r.; Komisji.
Sprawozdanie stenograficzne z 7 posiedzenia Senatu w dniu 12.01.1923 r.;
Sprawozdanie stenograficzne ze 142 posiedzenia Sejmu w dniu 18.12.1923 r.
4 6
Sprawozdanie stenograficzne z 19 posiedzenia Sejmu w dniu 8.06.1928 r.; Dz.U. z 1936 r., nr 2, poz. 3.
7
Sprawozdanie stenograficzne z 3 posiedzenia Senatu w dniu 7.05.1928 r. Sprawozdanie stenograficzne z 9 posiedzenia Sejmu w dniu 7.02.1936 r.;
5
Sprawozdanie stenograficzne z 4 posiedzenia Sejmu w dniu 13.01. 1931 r., Sprawozdanie stenograficzne z 4 posiedzenia Senatu w dniu 4.02.1936 r.
8
Sprawozdanie stenograficzne z 4 posiedzenia Senatu w dniu 13.01.1931 r., Sprawozdanie stenograficzne z 4 posiedzenia Sejmu w dniu 9.12.1938 r.;
Sprawozdanie stenograficzne ze 121 posiedzenia Sejmu w dniu 8.03.1934 r. Sprawozdanie stenograficzne z 3 posiedzenia Senatu w dniu 13.12.1938 r.
BANK I KREDYT marzec 2003 Historia Finansów 49
Komisja Kontroli D"ugów Pał
stwa obowiązana by- 1) d"ugi emisyjne Pał
stwa (czyli d"ugi powsta"e w
"a dwa razy w roku sporzÄ…dziç wykaz d"ugów PaÅ‚
stwa wyniku emisji skarbowych papierów wartoĘciowych),
oraz wykaz gwarancji udzielonych przez Skarb Pał
- 2) d"ugi gotówkowe Pał
stwa,
stwa i og"osiç go w  Monitorze Polskim 9. 3) gwarancje finansowe udzielone przez PaÅ‚
stwo.
Taka definicja nie zadowala"a wielu polityków i
2. Kontrola wykonywana przez Komisj´, zgodnie z oby- naukowców. Przez ca"y okres 1922-1939 toczy"a si´
dwiema ustawami, by"a kontrolÄ… legalnoĘci zaciÄ…gni´- dyskusja nad interpretacjÄ… poj´cia  d"ug paÅ‚
stwowy .
tych d"ugów i udzielonych gwarancji. Komisja spraw- Chodzi"o w niej o uwzgl´dnianie (lub nie) w poj´ciu
dza"a, czy d"ugi zosta"y zaciÄ…gni´te (gwarancje udzielo- d"ugu paÅ‚
stwowego:
ne) zgodnie z upowaÅ»nieniem ustawowym, czy emisja 1) zad"uÅ»enia przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych,
znaków pieni´Å»nych odby"a si´ zgodnie z upowaÅ»nie- 2) zad"uÅ»enia jednostek samorzÄ…du terytorialnego,
niem ustawowym oraz czy d"ugi i gwarancje zosta"y 3) zad"uŻenia funduszy celowych,
wpisane do Ksi´gi D"ugów PaÅ‚
stwa, prowadzonej w 4) zobowiązał
wymagalnych administracji rzÄ…dowej.
Ministerstwie Skarbu. Nie by"a to wi´c ocena celowoĘci ÂledzÄ…c t´ wieloletniÄ… dyskusj´, "atwo zauwaÅ»yç,
zaciÄ…ganych d"ugów i udzielonych gwarancji. Å»e kolejne rzÄ…dy II Rzeczypospolitej opowiada"y si´ za
Zakres kontroli wykonywanej przez KKDP nie by" wÄ…skim ujmowaniem poj´cia d"ugu paÅ‚
stwowego, na-
kwestionowany. Taki zakres kontroli zaproponowali i tomiast politycy (pos"owie) i naukowcy  za definicjÄ…
przyj´li pos"owie juÅ» w uchwale z 1920 r.; taki sam za- szerokÄ…. Nie dotyczy"o to wy"Ä…cznie pos"ów, którzy w
kres kontroli zaproponowa" rzÄ…d w projekcie ustawy z danym okresie znajdowali si´ w opozycji do rzÄ…du (tak
1936 r. W uzasadnieniu do tego projektu stwierdzano: jak pos"owie Klubu Narodowego w okresie 1930-1935),
 Pod wzgl´dem charakteru kontroli Komisja wykony- ale równieÅ» pos"ów i senatorów z lat 1935-1939, gdy
waç b´dzie kontrol´ formalnÄ…, gdyÅ» kontrol´ meryto- trudno juÅ» mówiç o istnieniu opozycji parlamentarnej.
rycznÄ… lub kontrol´ pod wzgl´dem zgodnoĘci z zasada- MoÅ»na wi´c sÄ…dziç, Å»e spór dotyczy" meritum sprawy i
mi prawid"owej gospodarki wykonywa NajwyÅ»sza Izba wiÄ…za" si´ z próbÄ… postawienia pytania (i znalezienia na
Kontroli 10. Podobne stanowisko przedstawia" pose" nie odpowiedzi): kto w ostatecznym rozrachunku b´-
sprawozdawca tej ustawy J. Ho"ył
ski, który mówi", Å»e dzie odpowiada" za d"ugi przedsi´biorstw paÅ‚
stwo-
Komisja nie powinna dublowaç kontroli NIK11. wych, funduszy celowych i jednostek samorzÄ…du tery-
W. Zaklika (cz"onek Komisji Kontroli D"ugów Pał
- torialnego.
stwa w latach 1936-1938) w artykule z 1939 r. zwraca" Wydaje si´ natomiast, Å»e opór kolejnych rzÄ…dów
uwag´ na ogromne znaczenie kontroli formalnej12. wobec szerokiego ujmowania d"ugu paÅ‚
stwowego wy-
Zdaniem W. Zakliki, przy kontroli materialnej (ocenie nika" z niech´ci do ujawniania znacznie wi´kszego za-
celowoĘci zaciÄ…ganych d"ugów) ocenia si´ prac´ rzÄ…du, d"uÅ»enia niÅ» zad"uÅ»enie podawane zgodnie z obowiÄ…-
a wi´c w gr´ wchodzi ocena polityczna. Przy kontroli zujÄ…cÄ… (wÄ…skÄ…) definicjÄ… d"ugu. NajwyÅ»sza Izba Kontro-
formalnej ocena polityczna nie powinna natomiast li raz jeden policzy"a i poda"a do wiadomoĘci wielkoĘç
mieç znaczenia. Zaklika przypomina", Å»e Parlament w d"ugu paÅ‚
stwowego powi´kszonego o zad"uÅ»enie
Polsce uchwala" bardzo duÅ»o ustaw, upowaÅ»niajÄ…cych przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych, funduszy celowych
rząd do zaciągania poŻyczek do pewnej wysokoĘci, oraz zobowiązania wymagalne administracji rządowej.
cz´sto bez wskazania terminu dokonania tych operacji. Policzony w ten sposób d"ug publiczny, wed"ug stanu
Niezb´dne by"o wi´c kontrolowanie, do jakiej wysoko- na dzieÅ‚
1 kwietnia 1937 r., wynosi" 5.789,0 mln z",
Ęci upowaÅ»nienia zosta"y wykorzystane i jaki jest w da- wobec 4.731,2 mln z" d"ugu  oficjalnego ; by" wi´c
nym momencie stan zad"uŻenia Pał
stwa. wi´kszy o 22% (czyli ponad jednÄ… piÄ…tÄ…)13.
Warto w tym miejscu dodaç, Å»e nie wszystkie za-
3. Obydwie ustawy o kontroli d"ugów zawiera"y defini- ciÄ…gni´te poÅ»yczki by"y wprowadzone do Ksi´gi D"u-
cj´ d"ugu PaÅ‚
stwa. Zgodnie z nią, na d"ugi Pał
stwa gów Pał
stwa. TakÅ»e cz´Ä˜ç 18. budÅ»etu (wydatki na ob-
sk"ada"y si´: s"ug´ d"ugów paÅ‚
stwowych) nie uwzgl´dnia"a wszyst-
kich wydatków na sp"at´ d"ugów. Cz´Ä˜ç wydatków na
obs"ug´ d"ugów znajdowa"a si´ w wydatkach poszcze-
9
Pierwszy wykaz d"ugów, sporządzony przez KKDP, zosta" opublikowany w
 Monitorze Polskim z 17 lipca 1925 r. (nr 163) i zawiera" wykaz d"ugów i gólnych resortów. W preliminarzu budŻetowym na rok
gwarancji na dzieł
30 czerwca 1925 r., a ostatni  30 maja 1939 r., wed"ug sta-
1939/40 znajdowa"o si´ zestawienie wydatków na ob-
nu na 1 kwietnia 1939 r. ( Monitor Polski z 30 maja 1939 r., nr 122). Pierw-
s"ug´ d"ugów nieuwzgl´dnionych w cz´Ä˜ci 18. budÅ»e-
szy w okresie mi´dzywojennym wykaz d"ugów przygotowa"o Ministerstwo
Skarbu w 1922 r. (Zestawienie d"ugów i gwarancji finansowych Rzeczypospo- tu, a cz´Ä˜ç tych d"ugów nie by"a wpisana do Ksi´gi D"u-
litej Polskiej wed"ug stanu na 31 grudnia 1921 roku, Wydawnictwo Minister-
gów Pał
stwa. Planowane wydatki na obs"ug´ d"ugów w
stwa Skarbu, 1922).
cz´Ä˜ci 18. budÅ»etu wynosi"y 225,7 mln z", a wydatki na
10
Rządowy projekt ustawy o kontroli parlamentarnej nad d"ugami Pał
stwa
(druk sejmowy nr 36, IV kadencja).
11
Sprawozdanie stenograficzne z 7 posiedzenia Sejmu w dniu 20.12.1935 r.
12 13
W. Zaklika: Kontrola parlamentarna nad d"ugami Pał
stwa w Polsce.  Prze- Uwagi Kontroli Pał
stwowej o zamkni´ciach rachunków PaÅ‚
stwa i wykona-
gląd Ekonomiczny z. 26/1939. niu budŻetu za rok 1936/37, NIK, Warszawa 1938, s. 430-431.
50 Historia Finansów BANK I KREDYT marzec 2003
obs"ug´ d"ugów znajdujÄ…ce si´ w budÅ»etach poszcze- Drugi wniosek Komisji  prawo do kontrolowania
gólnych resortów 179,3 mln z", z tego na obs"ug´ d"u- przez niÄ… d"ugów przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych  nie
gów niewykazanych w Ksi´dze D"ugów  142,6 mln z" zosta" uwzgl´dniony.
(czyli aÅ» 63% wydatków wykazywanych w cz´Ä˜ci
18)14. 4.2. Interpretacją definicji d"ugu pał
stwowego
Przyj´cie wÄ…skiej definicji d"ugu paÅ‚
stwowego, a tak- zajmowa"a si´ Komisja Kontroli D"ugów PaÅ‚
stwa w la-
Å»e nieuwidocznienie wszystkich d"ugów w Ksi´dze D"u- tach 1936-193819. Z zachowanych dokumentów z prac
gów Pał
stwa pozwala"o na pokazywanie lepszego stanu Komisji z tego okresu20 (przewodniczÄ…cym Komisji
finansów publicznych, niŻ to by"o w rzeczywistoĘci. by" senator L. Evert, a jednym z jej cz"onków cytowa-
ny wczeĘniej pose" W. Zaklika) wynika, Że poza ruty-
4.1. Sprawa zaliczania do d"ugu pał
stwowego zad"uŻe- nową kontrolą stanu zad"uŻenia Komisja przez ca"y
nia przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych pojawi"a si´ juÅ» w czas swojej pracy próbowa"a zinterpretowaç poj´cie
1926 r. w Komisji Kontroli D"ugów Pał
stwa, którą kie-  d"ug pał
stwowy , przy czym chcia"a mu nadaç inter-
rowa" marsza"ek Senatu W. Trąmpczył
ski. KKDP zaj´- pretacj´ szerokÄ….
"a si´ art. 6 RozporzÄ…dzenia Prezydenta Rzeczypospoli- Prawdopodobnie przyczynÄ… zaj´cia si´ przez Ko-
tej z 1926 r. o utworzeniu przedsi´biorstwa  Polskie misj´ tym problemem by"y wykazywane w corocznych
Koleje Pał
stwowe 15. Artyku" ten upowaŻnia" PKP do uwagach NajwyŻszej Izby Kontroli o wykonaniu budŻe-
zaciągania krótkoterminowych poŻyczek. W przygoto- tu pał
stwa duŻe nieuregulowane zobowiązania finan-
wanym sprawozdaniu Komisja stwierdzi"a:  poniewaÅ» sowe administracji rzÄ…dowej.
za tego rodzaju poÅ»yczki przedsi´biorstwa paÅ‚
stwowe- Szczególnie interesujące są cztery posiedzenia Ko-
go w kaÅ»dym razie odpowiadaç b´dzie PaÅ‚
stwo, spra- misji w okresie maj  listopad 1937 r., które by"y po-
wa ta (...) wymaga (...) jednolitego unormowania usta- Ęwi´cone wy"Ä…cznie interpretacji poj´cia  d"ug paÅ‚
-
wowego (...) . W konkluzji KKDP: 1) zwróci"a si´ do stwowy . W posiedzeniach tych brali udzia" równieÅ»
rzÄ…du o przygotowanie projektu ustawy, która uregulo- eksperci. Komisja uwaÅ»a"a, Å»e powinna takÅ»e badaç:
wa"aby spraw´ zaciÄ…gania poÅ»yczek przez przedsi´- 1) nieuregulowane zobowiÄ…zania administracji
biorstwa pał
stwowe oraz 2) zaŻąda"a prawa kontrolo- pał
stwowej,
wania nie tylko d"ugów zaciÄ…gni´tych przez paÅ‚
stwo, 2) zad"uÅ»enie funduszy majÄ…cych osobowoĘç
ale równieŻ przez Pał
stwo gwarantowanych16. prawnÄ…,
Sprawozdanie Komisji nie by"o rozpatrywane na 3) zad"uÅ»enie przedsi´biorstw wydzielonych z ad-
plenarnym posiedzeniu Sejmu. Wydaje si´ jednak, Å»e ministracji paÅ‚
stwowej na podstawie RozporzÄ…dzenia
pierwszy postulat Komisji zosta" uwzgl´dniony w Roz- Prezydenta z dnia 17 marca 1927 r.
porzÄ…dzeniu Prezydenta z 1927 r. o wydzieleniu z ad- 23 listopada 1937 r. Komisja podj´"a w tej sprawie
ministracji pał
stwowej przedsi´biorstw przemys"o- uchwa"´, którÄ… przekaza"a Ministrowi Skarbu.
wych, handlowych i górniczych17. RozporzÄ…dzenie to Troch´ na marginesie pojawi"a si´ równieÅ» sprawa
ustala"o, Å»e przedsi´biorstwo paÅ‚
stwowe moŻe zacią- zad"uŻenia jednostek samorządu terytorialnego. Na po-
gaç kredyty krótkoterminowe za zgodÄ… w"aĘciwego mi-
nistra i ministra skarbu18, natomiast kredyty d"ugoter-
19
W drukach sejmowych brakuje sprawozdał
z prac kolejnych Komisji z lat
minowe wy"ącznie na mocy upowaŻnieł
ustawowych
1928-1935. Nie ma równieŻ Żadnych materia"ów z ich prac w AAN w zespole
(art. 10). Rozporządzenie rozstrzyga"o równieŻ niezwy- Ministerstwa Skarbu ani w zespole Biura Sejmu.
20
Zachowa"o si´ pi´ç protoko"ów z posiedzeÅ‚
Komisji: 2. z 22.05.1936 r. (
kle waÅ»nÄ… kwesti´. OkreĘla"o, Å»e  za zobowiÄ…zania za-
AAN Zespó" Ministerstwa Skarbu t. 3839), 3. z 20.11. 1936 r. (AAN Zespól Mi-
ciÄ…gni´te przez wydzielone przedsi´biorstwo, niezaleÅ»-
nisterstwa Skarbu t. 3839), 4. z 25.05. 1937 r. (AAN Zespó" Ministerstwa Skar-
nie od odpowiedzialnoĘci samego przedsi´biorstwa, bu t. 3840), 10. z 24.11. 1937 r. (AAN Zespó" Ministerstwa Skarbu t. 3840) i
11. z 27.05.1938 r. (Zespó" Ministerstwa Skarbu, t. 4005). Ponadto dost´pne sÄ…
odpowiedzialny jest Skarb Pał
stwa do wysokoĘci ca"e-
dwa sprawozdania z dzia"alnoĘci Komisji: za okres od 27 lutego 1936 r. do 1
go majątku nieruchomego, uŻytkowanego i zarządzane-
lutego 1937 r. (Sprawozdanie z dzia"alnoĘci Komisji Kontroli D"ugów Pał
stwa
go przez przedsi´biorstwo (art. 11). za czas od 27 lutego 1936 r. do 1 lutego 1937 r., druk sejmowy nr 475, Sejm IV
kadencji) i za okres od 1 lutego 1937 r. do 1 marca 1938 r. (Sprawozdanie z
dzia"alnoĘci Komisji Kontroli D"ugów Pał
stwa za czas od 1 lutego 1937 r. do
14
Preliminarz budŻetowy Rzeczypospolitej Polskiej na okres od 1 kwietnia 1 marca 1938 r. , druk sejmowy nr 789 , Sejm IV kadencji). Sprawozdanie
1939 r. do 31 marca 1940 r., nak"adem Ministerstwa Skarbu 1938 r.; Sprawoz- pierwsze (druk 475) by"o przedstawiane na posiedzeniach plenarnych Sejmu
danie Komisji BudŻetowej o preliminarzu d"ugów pał
stwowych na rok 23 marca 1937 r.
1939/40, druk sejmowy nr 100, V kadencja, cz. 18. (Sprawozdanie stenograficzne z 52 posiedzenia Sejmu w dniu 23.03.1937 r.)
15
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 wrzeĘnia 1926 r. o i Senatu 22 marca 1937 r.
utworzeniu przedsi´biorstwa  Polskie Koleje PaÅ‚
stwowe (Dz.U. z 1926 r., nr (Sprawozdanie stenograficzne z 29 posiedzenia Senatu w dniu 22.03.1937 r.).
97, poz. 568). Sprawozdanie drugie (druk 789) by"o przedstawiane na posiedzeniach plenar-
16
Sprawozdanie Komisji Kontroli D"ugów Pał
stwowych... (druk sejmowy nr nych Sejmu 31 marca 1938 r. (Sprawozdanie stenograficzne z 81 posiedzenia
2564, I kadencja). Sejmu w dniu 31.03.1938 r.) i Senatu 23 marca 1938 r. (Sprawozdanie steno-
17
RozporzÄ…dzenie Prezydenta z dnia 17 marca 1927 r. o wydzieleniu z admi- graficzne z 48 posiedzenia Senatu w dniu 23.03.1938 r.). W drugim sprawoz-
nistracji pał
stwowej przedsi´biorstw przemys"owych, handlowych, górni- daniu (druk 789) mówi si´, Å»e Komisja odby"a jeszcze cztery posiedzenia w
czych oraz o ich komercjalizacji (Dz.U. z 1927 r., nr 25, poz. 195). okresie od maja do listopada 1937 r. Prawdopodobnie nastÄ…pi" b"Ä…d w nume-
18
Wed"ug wspó"czesnego nazewnictwa ministra finansów. racji protoko"ów.
BANK I KREDYT marzec 2003 Historia Finansów 51
siedzeniu Komisji w dniu 25 listopada 1937 r. pose" Za- domagali si´, aby NajwyÅ»sza Izba Kontroli zbada"a stan
klika zapyta", czy w wykazie d"ugów sÄ… uj´te d"ugi zad"uÅ»enia wszystkich przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych,
 wynikające z rozrachunków z samorządem terytorial- monopoli i banków pał
stwowych wobec Skarbu Pał
-
nym . Wiceminister skarbu T. Grodył
ski odpowie- stwa oraz innych wierzycieli.
dzia", Å»e  rozrachunki mi´dzy Skarbem PaÅ‚
stwa i sa- Z kolei na posiedzeniu Komisji BudŻetowej
morzÄ…dem istniejÄ… ciÄ…gle , i prosi", aby o tej kwestii nie 21.01.1937 r., która zajmowa"a si´ budÅ»etem Minister-
dyskutowaç, a ewentualnie powróciç do niej, gdy RzÄ…d stwa Komunikacji na rok 1937/1938, ujawnione zosta-
oficjalnie zapozna si´ z treĘciÄ… uchwa"y Komisji. "o zad"uÅ»enie PKP. Pose" E. Hutten-Czapski powie-
RzÄ…d nie godzi" si´ na poszerzenie zakresu kontro- dzia":  JuÅ» w zesz"ym roku wyst´powa"em, aby wszyst-
li przeprowadzanej przez Komisj´. ReferujÄ…c sprawoz- kie d"ugi PaÅ‚
stwa i przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych by"y
danie z prac Komisji na posiedzeniu Sejmu 31 marca uj´te w jednolitÄ… ewidencj´ i obs"ug´. Podobne stano-
1938 r., pose" sprawozdawca powiedzia", Å»e  Pan Mini- wisko zaj´"a NIK. Niestety, mimo Å»e wzrost zad"uÅ»enia
ster Skarbu zamierza uzgodniç swoje stanowisko z tre- Ministerstwa Komunikacji jest dosyç znaczny, postulat
Ęcią uchwa"y Komisji w drodze przeprowadzenia mój nie zosta" zrealizowany . Nikt z obecnych przed-
wspólnej konferencji w kwietniu b.r. stawicieli rzÄ…du nie wypowiedzia" si´ w tej sprawie23.
Wspólne posiedzenie Komisji z Ministrem Skarbu
przewidziane na kwiecieł
1938 r. si´ nie odby"o. Na 5.1. JednÄ… z najbardziej draÅ»liwych kwestii, zwiÄ…zanych z
posiedzeniu Komisji w dniu 25 maja 1938 r. pose" Za- definicją d"ugu pał
stwowego, by"y zobowiÄ…zania wyma-
klika poinformowa", Å»e rozmawia" na temat uj´cia w galne administracji rzÄ…dowej, czyli nieuregulowane p"at-
wykazie d"ugów tzw. d"ugów administracyjnych (czyli noĘci. Niezwykle interesujący by" stosunek kolejnych
zobowiązał
Skarbu Pał
stwa i zad"uŻenia funduszy). rządów (a szczególnie ministrów skarbu) do powstawa-
Poinformowa" takŻe, Że Ministerstwo Skarbu zrobi"o nia zad"uŻenia z tytu"u zobowiązał
wymagalnych.
zestawienie niektórych d"ugów administracyjnych, ale Wszystkie rządy (i ich ministrowie skarbu) przed-
nie jest ono zadowalajÄ…ce. Powiedzia" teÅ», Å»e w czerw- stawiali coroczne budÅ»ety jako  oszcz´dne i  zrówno-
cu 1938 r. planowane jest spotkanie Komisji na ten te- waŻone . Szczególnie dotyczy"o to lat budŻetowych
mat z Ministrem Skarbu. Nie wiadomo, czy spotkanie począwszy od roku budŻetowego 1931/32, gdy uchwa-
to si´ odby"o (w sierpniu 1938 r. Parlament zosta" roz- lony budÅ»et by" w wielkoĘciach nominalnych niÅ»szy od
wiÄ…zany). uchwalonego na rok poprzedni. SÄ…dz´, Å»e z powodów
RównieŻ ostatnia Komisja Kontroli D"ugów Pał
- propagandowych trudno by"o si´ przyznaç do istnienia
stwa, powo"ana w 1938 r. (jej przewodniczącym by" se- znacznych, nieuregulowanych zobowiązał
. BudŻety
nator Cz. Klarner - podsekretarz stanu w Ministerstwie zaplanowane jako  oszcz´dne w rzeczywistoĘci nie
Skarbu w latach 1923-1925, Minister Skarbu w 1926 r.), by"y wykonywane dostatecznie  oszcz´dnie (z czym
próbowa"a zajÄ…ç si´ interpretacjÄ… poj´cia d"ugu paÅ‚
- zresztÄ… mamy do czynienia w III Rzeczypospolitej).
stwowego. Na posiedzeniu 20 marca 1939 r. przewod-
niczÄ…cy powiedzia", Å»e NIK zwróci"a uwag´, iÅ» wykaz 5.2. O istnieniu zobowiÄ…zaÅ‚
wymagalnych systema-
gwarancji Skarbu Pał
stwa nie obejmuje gwarancji tycznie informowa"a NajwyŻsza Izba Kontroli w co-
udzielonych przez przedsi´biorstwa paÅ‚
stwowe wy- rocznych uwagach o wykonaniu budŻetu pał
stwa.
dzielone z administracji pał
stwowej. Wiceminister Przez pewien okres by"y to informacje zbierane wy-
skarbu T. Grodył
ski stwierdzi", Że uwaga NIK jest nie- "ącznie przez NIK w trakcie prowadzonych kontroli.
uzasadniona, gdyÅ» do ksi´gi gwarancji wpisuje si´ tyl- Jednak poczÄ…wszy od 1932 r. ewidencj´ zad"uÅ»enia re-
ko gwarancje udzielone przez Skarb Pał
stwa, a nie sortów, na podstawie nadsy"anych przez nie sprawoz-
przez inne osoby prawa publicznego. Dyskusja na ten dał
, prowadzi"o Ministerstwo Skarbu24. Odpowiada-
temat nie by"a kontynuowana21. jąc na wystąpienie NIK, Ministerstwo wyjaĘnia"o, Że
 nie moÅ»e braç odpowiedzialnoĘci za Ęcis"oĘç nadsy-
4.3. Sprawa zad"uÅ»enia przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych "anych wykazów, a to z powodu braku formalnych
interesowa"a nie tylko pos"ów z Komisji Kontroli D"u- uprawnieł
do kontroli zad"uŻeł
poszczególnych re-
gów Pał
stwa. Pos"owie Klubu Narodowego dwukrot- sortów 25.
nie w czasie kadencji Sejmu 1930-1935 sk"adali wnio- W uwagach dotyczących lat budŻetowych przed
ski  w sprawie rezerw skarbowych i stanu zad"uŻenia rokiem 1931/32 NIK podawa"a tylko pojedyncze przy-
przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych 22. We wnioskach tych k"ady istnienia nieuregulowanych zobowiązał
w po-
szczególnych ministerstwach bądę regulowania Ęrodka-
21
Zachowa" si´ protokó" z 2. posiedzenia Komisji z dnia 20 marca 1939 r.
23
(AAN, Zespó" Ministerstwa Skarbu, t. 4008). Opublikowany równieŻ zosta" AAN Biuro Sejmu, t. 54, Diariusz posiedzenia Komisji budŻetowej, s. 22.
wykaz d"ugów i gwarancji wed"ug stanu na dzieł
1 kwietnia 1939 r., z czego 24 Okólnik z 1 marca 1932 r. (L.D.III.2150/1/32), przywo"any w okólniku pre-
moÅ»na sÄ…dziç, Å»e odby"o si´ jeszcze posiedzenie Komisji po 20 marca 1939 r. miera A. Prystora (zob. przypis nr 35).
22
Druki sejmowe nr 419 (z dnia 10.12.1931 r.) i 543 (z dnia 3.11.1932 r.), III 25 Sprawozdanie Kontroli Pał
stwowej z dzia"alnoĘci za 1936/37 rok, NIK
kadencja. Warszawa, z. V a, s. 108.
52 Historia Finansów BANK I KREDYT marzec 2003
mi z danego okresu budŻetowego zaleg"oĘci z lat po-  ...musi kiedyĘ skoł
czyç si´ bardzo przykro dla tych,
przednich26. którzy próbujÄ… stwarzaç fakt dokonany 29.
Począwszy od roku budŻetowego 1931/32 NIK co- Jednak od początku lat 30. taka praktyka nie tylko
rocznie zamieszcza"a w uwagach o wykonaniu budÅ»etu si´ dla nikogo przykro nie skoÅ‚
czy"a, ale rozpoczÄ…" si´
pał
stwa zestawienie zbiorcze stanu nieuregulowanych okres zach´cania do niep"acenia za zakupione materia-
zobowiązał
w poszczególnych resortach i ich zmiany "y czy us"ugi. By" to okres kryzysu gospodarczego i fi-
w stosunku do roku poprzedniego. Wed"ug tych da- nansowego. Przyj´cie takiej polityki by"o metodÄ… prze-
nych, stan zobowiązał
wynosi" oko"o 4% wykonanych trwania i próbą doczekania lepszych finansowo czasów.
wydatków budŻetu; wyjątkowo wysoki by" dla okresu Komitet Ekonomiczny Ministrów podejmowa"
budÅ»etowego 1934-1935 - ponad 6%. Dla porównania uchwa"y, a w szczególnoĘci uchwa"´ z 2 sierpnia 1930 r.
moÅ»na podaç, Å»e stan zobowiÄ…zaÅ‚
wymagalnych zali- (premierem by" W. S"awek, a ministrem skarbu I. Ma-
czanych do pał
stwowego d"ugu publicznego wynosi" tuszewski), które upowaŻnia"y ministrów  do wydawa-
na koniec 2001 r. 16,7 mld z" - co stanowi"o oko"o nia przemys"owi zamówieł
i zaciągania d"ugów na ra-
9,7% zrealizowanych w 2001 r. wydatków budŻetu chunek nie uchwalonych jeszcze budŻetów na 1931/32
pał
stwa)27. i 1932/33 30.
Z kolei premier A. Prystor w przemówieniu sejmo-
5.3. Kolejne rzÄ…dy II Rzeczypospolitej nie tylko wie- wym w dniu 1.10.1931 r., w czasie pierwszego czytania
dzia"y o istnieniu zobowiązał
wymagalnych, ale po- pakietu ustaw dotyczÄ…cych walki z bezrobociem, po-
czÄ…wszy od 1932 r. Ministerstwo Skarbu zacz´"o pro- wiedzia", Å»e rzÄ…d chcÄ…c przyjĘç z pomocÄ… przemys"owi
wadziç ewidencj´ zad"uÅ»eÅ‚
poszczególnych resortów; poczyni" i ma zamiar nadal czyniç zamówienia na po-
znana wi´c by"a równieÅ» skala zjawiska. W pewnym czet przysz"ych budÅ»etów. Zamówienia to  (...) specjal-
stopniu za narastanie tego zad"uŻenia by"y odpowie- na forma pomocy dla przemys"u, którą Rząd od paru lat
dzialne kolejne rzÄ…dy, gdyÅ» w niektórych latach pre- konsekwentnie prowadzi. (...) wydawane sÄ… w miar´
mier (lub nawet minister skarbu) zach´ca" do niep"ace- moÅ»noĘci zamówienia p"atne z przysz"ych budÅ»etów
nia za dostarczone towary i us"ugi. Czasami jednak (...) 31.
rzÄ…d próbowa" zlikwidowaç narastajÄ…ce zad"uÅ»enie lub Takie samo stanowisko zajmowa" Jan Pi"sudski,
przynajmniej je ograniczyç. minister skarbu w rzÄ…dzie A. Prystora w okresie maj
Na zjawisko powstawania zobowiązał
wymagal- 1931 r.  wrzesieł
1932 r. W rozmowie z marsza"kiem
nych zwraca" uwag´ juÅ» w 1921 r. minister skarbu J. Sejmu K. Âwitalskim w czerwcu 1931 r., dotyczÄ…cej
Steczkowski. W d"ugim okólniku wys"anym do zmniejszenia budŻetu Sejmu, minister skarbu poradzi"
wszystkich urz´dów centralnych uprzedza", Å»e nie b´- marsza"kowi Sejmu  by zaleg"oĘci pieni´Å»nych nie re-
dzie przyjmowa" wniosków o pokrycie wydatków juÅ» gulowaç 32.
dokonanych.  Podobne przekroczenia, prawnie i fi- Jednak juÅ» kilka miesi´cy póęniej, w grudniu 1931 r.,
nansowo niedopuszczalne, nie b´dÄ… przez Minister- Ministerstwo Skarbu wys"a"o tajny okólnik do wszyst-
stwo Skarbu brane w rachub´ przy ustalaniu potrzeb- kich ministrów, z Żądaniem zaniechania zad"uÅ»ania si´
nych kredytów 28. i przystąpienia do likwidowania zad"uŻenia33.
K. Âwitalski (premier w okresie kwiecieÅ‚
- gru- Nast´pca Jana Pi"sudskiego na stanowisku mini-
dzieł
1929 r.) zanotowa" w swoim  Diariuszu , Że ist- stra skarbu, W. Zawadzki (wrzesieł
1932 r.  paędzier-
nia"a nagminna praktyka poÅ»yczania pieni´dzy przez nik 1935 r.) wyjaĘnia" fakt nieregulowania p"atnoĘci ko-
administracj´, a nast´pnie wymuszania dodatkowych niecznoĘciÄ… zachowania równowagi budÅ»etowej. W
pieni´dzy z budÅ»etu (przedk"adanie Radzie Ministrów 1936 r. pisa" o problemach, które si´ pojawi"y jesieniÄ…
projektów uchwa" o dodatkowych kredytach). Na po- 1932 r. przy realizacji budŻetu 1932/1933. Chcąc zrów-
siedzeniu Rady Ministrów ostrzeg", Å»e taka praktyka nowaÅ»yç budÅ»et, przeprowadzano  doraÄ™ne operacje fi-
nansowe ,  (...) wchodzi"o tu w gr´ przesuwanie wi´k-
26
Np. w roku 1928/1929 kontrola wykaza"a, Że w Ministerstwie Spraw Woj- szych p"atnoĘci na okres póęniejszy; weksle finansowe
skowych z pieni´dzy okresu bieŻącego zosta"y zap"acone naleÅ»noĘci za inwe-
monopoli lub przedsi´biorstw (4 razy): przerzucanie
stycje budowlane z lat poprzednich, a jednoczeĘnie nie uregulowano cz´Ä˜ci
niektórych wydatków na operacje kredytowe; wreszcie
naleŻnoĘci bieŻących (Uwagi Kontroli Pał
stwowej o zamkni´ciach rachun-
ków pał
stwa i wykonaniu budŻetu za 1928/29 rok, NIK Warszawa 1930, s. 350 krótkotrwa"e poŻyczki, ewentualnie zad"uŻenie w ban-
i 696). Podobna by"a sytuacja w Ministerstwie Wyznał
Religijnych i OĘwiece-
kach. Operacje te jednak dokonywane by"y na ma"Ä…
nia Publicznego. Z kolei w roku 1930/31 Ministerstwo Spraw Wojskowych nie
skal´ i w okresach, poprzedzajÄ…cych spodziewane ze
zap"aci"o dostawcom za otrzymane umundurowanie, a w Ministerstwie Skar-
bu nie wyp"acono pracownikom cz´Ä˜ci naleÅ»nych nagród (Uwagi Kontroli
29
Pał
stwowej o zamkni´ciach rachunków paÅ‚
stwa i wykonaniu budÅ»etu za K. Âwitalski: Diariusz 1919-1935. Warszawa 1992 Czytelnik, s. 503.
30
1930/31 rok, NIK Warszawa 1932, s. 45 i 92). I. Weinfeld: SkarbowoĘç polska. Warszawa 1933 Wydawnictwo  Biblioteka
27
Sprawozdanie z wykonania budŻetu pał
stwa za okres od 1 stycznia do 31 Prawnicza , s. 49.
31
grudnia 2001 r. wraz z omówieniem, druk sejmowy nr 522, IV kadencja III RP Sprawozdanie stenograficzne z 29 posiedzenia Sejmu w dniu 1.10.1931 r.
32
(Omówienie t. I cz. III). K. Âwitalski: Diariusz 1919-1935, op.cit., s. 613.
28 33
Okólnik Ministra Skarbu, Dz.Urz. Ministerstwa Skarbu nr 21 z 1921 r., Okólnik z 7 grudnia 1931 r. (L.D.III.338/tjn/31), przywo"any w okólniku pre-
poz. 247. miera A. Prystora (zob. przypis nr 35).
BANK I KREDYT marzec 2003 Historia Finansów 53
znacznÄ… pewnoĘciÄ… wi´ksze wp"ywy; operacje te z ma- wa skarbowa, w której próbowano ograniczyç istniejÄ…-
"ymi wyjÄ…tkami likwidowa"y si´ dosyç szybko . I dalej: ce zobowiÄ…zania wymagalne) i budÅ»etu na ten rok, wy-
 Ten niezmiernie uciąŻliwy dla kierownictwa Mini- stąpi"a do ministra skarbu (którym by" E. Kwiatkowski)
sterstwa Skarbu sposób uzyskiwania pieni´dzy pozwa- z proĘbÄ… o zaj´cie stanowiska w sprawie powstawania
la" na pokrywanie wszystkich wydatków, podyktowa- zobowiązał
wymagalnych. W uwagach o wykonaniu
nych przez koniecznoĘci pał
stwowe i prestige pał
- budŻetu pał
stwa za ten rok NIK omawia odpowiedÄ™
stwa 34. ministra skarbu na swoje wystÄ…pienie. Zdaniem mini-
Premier A. Prystor w 1931 r., na początku swego stra skarbu,  ustawa skarbowa nie zawiera Żadnych
urz´dowania, zach´ca" do odraczania na przysz"oĘç za- przepisów o charakterze kompetencji prawnych, z któ-
p"aty za dokonywane zamówienia. Jednak dwa lata rych wynika"oby, Że do zaciągania zobowiązał
z tytu"u
póęniej, w 1933 r., prawdopodobnie zaniepokojony dostaw lub robót konieczne są w danym okresie budŻe-
skalą zjawiska, rozes"a" do wszystkich ministrów okól- towym odpowiednie na ten cel kredyty . Na kolejne
nik Żądający likwidacji powsta"ych zad"uŻeł
:  Gdy z wystąpienie NIK minister skarbu odpowiedzia", Że  (...)
powodu sta"ego zmniejszania si´ wp"ywów paÅ‚
stwo- praktyka sp"acania z bieŻących kredytów budŻetowych
wych wysun´"a si´ koniecznoĘç wydania daleko idÄ…- nie uregulowanych zobowiÄ…zaÅ‚
z okresów poprzed-
cych zarządzeł
oszcz´dnoĘciowych w celu utrzymania nich opiera si´ o postanowienia przepisów rachunko-
równowagi budÅ»etowej  niektóre w"adze i urz´dy nie wo-kasowych (...) 38. Widaç wi´c, Å»e E. Kwiatkowski
dostosowa"y si´ od razu do zmienionej sytuacji budÅ»e- akceptowa" istniejÄ…cy stan takiej formy zad"uÅ»ania si´
towej przez odpowiednie ograniczenie swoich wydat- pał
stwa. W ustawie skarbowej na rok budŻetowy
ków, lecz cz´Ä˜ç potrzeb pokrywaç zacz´"y drogÄ… zad"u- 1936/37 próbowa" spowodowaç zmniejszenie si´ tego
Å»ania si´ u osób i instytucji prywatnych . Nast´pnie zad"uÅ»enia, ale nie powtórzy" tego w latach nast´p-
wzywa" do zlikwidowania lub choçby zmniejszenia za- nych. Nie by" równieÅ» sk"onny, o czym ĘwiadczÄ… mate-
d"uŻeł
i ograniczenia wydatków35. ria"y z posiedzeł
Komisji Kontroli D"ugów Pał
stwa,
E. Kwiatkowski w poczÄ…tkowym okresie sprawo- dyskutowaç o tej sprawie.
wania funkcji ministra skarbu próbowa" ograniczyç na-
rastanie nieuregulowanych zobowiązał
. 15 listopada 5.4. Narastanie d"ugu z tytu"u zobowiązał
wyma-
1935 r. Rada Ministrów przyj´"a projekt budÅ»etu na galnych niepokoi"o równieÅ» niektórych pos"ów. Pos"o-
okres 1936/3736. W projekcie ustawy skarbowej znaj- wie Klubu Narodowego dwukrotnie w czasie kadencji
dowa" si´ przepis dotyczÄ…cy zobowiÄ…zaÅ‚
wymagal- Sejmu 1930-1935 sk"adali wnioski  w sprawie obciąŻe-
nych. W wersji zaproponowanej przez rząd zosta" on nia Skarbu Pał
stwa z tytu"u zamówieł
na poczet przy-
uchwalony przez parlament37. Przepis ten (art. 7) sz"ych budŻetów 39. We wnioskach tych wzywali rząd,
brzmia":  NadwyŻki dochodów, uzyskiwane ponad aby przedstawi" Sejmowi szczegó"owy wykaz zamó-
kwoty, przewidziane w budÅ»ecie dochodów, mogÄ… byç, wieÅ‚
, dokonanych  w administracji, przedsi´bior-
poza przypadkami, przewidzianymi w art. 6 pkt. B, stwach pał
stwowych, monopolach i specjalnych fun-
uŻywane tylko na pokrycie zobowiązał
, zaciÄ…gni´tych duszach , które obciÄ…Å»ajÄ… przysz"e budÅ»ety. Drugi z
w toku wykonywania budŻetów okresów ubieg"ych . tych wniosków rozpatrywany by" na posiedzeniu Ko-
NaleÅ»y podkreĘliç, Å»e w Å»adnej innej ustawie skarbowej misji BudÅ»etowej 9.12.1932 r.40 Przedstawiciel wnio-
- ani wczeĘniej, ani póęniej, takiego zapisu nie by"o. skodawców pose" R. Rybarski (by" jednym z ekspertów
Na tym samym posiedzeniu, na którym przyj´to zaproszonych na posiedzenia KKDP w 1937 r.) stwier-
projekt budÅ»etu 1936/37, Rada Ministrów podj´"a rów- dzi", Å»e zad"uÅ»enie z tytu"u dokonywania zamówieÅ‚
w
nieÅ» uchwa"´ mówiÄ…cÄ…, Å»e  ZaciÄ…ganie zobowiÄ…zaÅ‚
ob- przedsi´biorstwach przez rzÄ…d stale roĘnie. Powiedzia",
ciąŻających kredyty budŻetu 1936/37 lub przysz"ych Że potwierdza to sprawozdanie NIK o wykonaniu budŻe-
okresów budÅ»etowych moÅ»e nastÄ…piç tylko za uprzed- tu za rok 1931/32. Przypomnia" takÅ»e wypowiedÄ™ pre-
niÄ… pisemnÄ… zgodÄ… Ministra Skarbu . By"a to wi´c jakaĘ miera A. Prystora z 1.10.1931 r.41 o zamówieniach p"at-
próba wprowadzenia kontroli narastania d"ugów. nych z przysz"ych budŻetów. Przewodniczący Komisji
Jednak póęniej E. Kwiatkowski zaprzesta" (przy- BudÅ»etowej zaproponowa", aby sprawÄ… tÄ… zaj´"a si´ Ko-
najmniej oficjalnie) walki z powstawaniem tej formy misja Kontroli D"ugów Pał
stwa. Pose" W. Kiernik (w
zad"uŻenia. NIK, badając wykonanie ustawy skarbowej tym okresie cz"onek KKDP) stwierdzi", Że Komisja juŻ
na rok 1936/37 (przypomnijmy, Å»e by"a to jedyna usta- si´ tym problemem zajmowa"a, i doda", iÅ» chodzi o  za-
leg"oĘci, które przenoszÄ… si´ z roku na rok i w cyfrze de-
34
W.M. Zawadzki: Polityka finansowa Polski w okresie 1931-1935.  Kwartal- ficytu zawartej w preliminarzu nie mieszczÄ… si´ .
nik Historyczny , r. LXXII, 1965, z. 1 (tekst z 1936 r., do druku przygotowali
Z. Landau i J. Tomaszewski).
35 38
Okólnik nr 5 z dnia 23.02.1933 r., AAN PRM cz. IX, t.1378, k. 16-20. Uwagi kontroli pał
stwowej o zamkni´ciach rachunków PaÅ‚
stwa i wykona-
36
AAN Zespó" PRM mf 20119, s. 73. niu budŻetu za rok 1936/37. NIK, Warszawa 1938, s. 140-141.
37 39
Preliminarz budŻetowy na okres od 1 kwietnia 1936 r. do 31 marca 1937 r., Druki sejmowe nr 421 (10.12.1931 r.) i 540 (3.11.1932 r.), III kadencja.
40
Warszawa 1935; ustawa skarbowa na okres od 1 kwietnia 1936 r. do 31 marca AAN biuro Sejmu t. 48, s. 415 i nast.
41
1937 r., Dz. U.1936 nr 23 poz. 185. Por. przypis 28.
54 Historia Finansów BANK I KREDYT marzec 2003
Pose" J. Sanojca zapyta" pos"a Rybarskiego: czy WyjaĘnia" takÅ»e, Å»e zap"ata nast´puje w tych przypad-
jeĘli Ministerstwo kupi"o szczotk´ za 3 z" i jeszcze za kach  z kredytów budÅ»etowych, uchwalonych na na-
niÄ… nie zap"aci"o, to czy te 3 z" powi´ksza d"ug paÅ‚
- st´pny okres, czasami na okres bieŻący (...) . Zdaniem
stwowy. Pose" Rybarski na to pytanie odpowiedzia", Że Weinfelda,  poŻyczki administracyjne są kontrolowa-
ustawa o kontroli nad d"ugami pał
stwa daje dobrÄ… de- ne przez Komisj´ Kontroli D"ugów PaÅ‚
stwa, ale nie sÄ…
finicj´ d"ugu (czyli uzna", Å»e zobowiÄ…zania nie powi´k- umieszczane w wykazie d"ugów, og"aszanym przez Ko-
szajÄ… d"ugu). Komisja w g"osowaniu (12 g"osów za, 14 misj´, z powodu trudnoĘci technicznych46. W Ęwietle
przeciw) odrzuci"a wniosek domagajÄ…cy si´ podania zachowanych dokumentów widaç, Å»e powodem nieuj-
wykazu powsta"ych zobowiązał
. mowania zobowiązał
w wykazie d"ugów by"a przede
Sprawa istnienia innych d"ugów, poza d"ugami wszystkim niech´ç rzÄ…du do ujawnienia rzeczywistego
uj´tymi w ksi´dze d"ugów PaÅ‚
stwa, zosta"a poruszona stanu finansów pał
stwa, a nie problemy techniczne.
na posiedzeniu Komisji BudŻetowej Senatu w dniu 17 Jednak w haĘle przygotowanym dla  Encyklopedii
lutego 1938 r., w trakcie prac nad ustawÄ… skarbowÄ… na Nauk Politycznych w 1938 r., stanowisko Weinfelda
rok 1938/39. Referent cz´Ä˜ci budÅ»etowej  D"ugi PaÅ‚
- by"o inne. W tym miejscu Weinfeld kategorycznie
stwowe stwierdzi", Że w preliminarzu budŻetowym stwierdza, Że Komisja Kontroli D"ugów Pał
stwa kon-
nie sÄ… uj´te  bieŻące d"ugi administracyjne poszczegól- troluje takÅ»e d"ugi przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych i fun-
nych resortów . Nast´pnie wyjaĘni", Å»e  d"ugi admini- duszy oraz d"ugi administracyjne47.
stracyjne nie sÄ… d"ugami, poniewaÅ» nie sÄ… uj´te w ksi´- Z kolei Rybarski uwaÅ»a" d"ugi administracyjne za
dze d"ugów. W dalszej cz´Ä˜ci swojego referatu senator  nienormalne formy kredytu paÅ‚
stwowego .
poda" wielkoĘç  d"ugów administracyjnych , zaliczajÄ…c Do kwestii odpowiedzialnoĘci PaÅ‚
stwa za d"ugi
do nich zad"uÅ»enie przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych, mo- przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych i interpretacji d"ugu pał
-
nopoli i funduszy. Obecny na posiedzeniu Komisji wi- stwowego ponownie powróci" W. Zaklika w 1939 r., gdy
ceminister skarbu T. Grodył
ski powiedzia", Że  d"ugi juŻ nie by" pos"em.  W"aĘciwy sens parlamentarnej kon-
administracyjne nie są d"ugami,  gdyŻ są to normalne troli nad d"ugami Pał
stwa polega (...) na tym, aby stwo-
operacje kredytowe, zwiÄ…zane z administracjÄ… 42. Nie rzyç rzetelny, pe"ny obraz stanu biernego majÄ…tku PaÅ‚
-
przekona"o to chyba senatorów, którzy swoje zaniepo- stwa. Przy tym jako majątek Pał
stwa, a wi´c i d"ug PaÅ‚
-
kojenie takÄ… formÄ… zad"uÅ»ania si´ paÅ‚
stwa przedstawi- stwa uwaÅ»aç naleÅ»y nie tylko to, co jest obj´te admini-
li w Sprawozdaniu generalnym Komisji BudŻetowej stracją rządową, ale takŻe to, co jest administrowane
Senatu o projekcie ustawy skarbowej na okres przez przedsi´biorstwa skomercjalizowane, fundusze,
1.04.1938 r. - 31.03.1939 r.:  W preliminarzu spotyka- monopole, gdyÅ» to wszystko w oczach obywatela i wie-
my ca"y szereg wydatków, opartych na umowach, któ- rzyciela jest majątkiem Pał
stwa, obciąŻonym d"ugiem
rych skutki finansowe przekraczają dany okres budŻe- Pał
stwa (...) 48. UŻywając dzisiejszej terminologii,
towy. NaleÅ»a"o by przy pierwszym wstawieniu kredytu uwaÅ»a" wi´c, Å»e kontrolowaç naleÅ»y paÅ‚
stwowy d"ug
tego typu podawaç zasadniczÄ… treĘç umowy i ca"oĘç publiczny, a nie wy"Ä…cznie d"ug Skarbu PaÅ‚
stwa.
wynikającego z niej obciąŻenia 43.
6. Kwestia, którÄ… próbowa"a rozstrzygnÄ…ç Komisja
5.5. Zad"uŻenia z tytu"u nieregulowanych p"atno- Kontroli D"ugów Pał
stwa w latach 1936-1938, a miano-
Ęci, zwane d"ugami lub poÅ»yczkami administracyjny- wicie  co naleÅ»y rozumieç przez  d"ug paÅ‚
stwowy ,
mi, by"y opisywane w podr´cznikach skarbowoĘci I. zosta"a w Polsce uregulowana dopiero niedawno, w
Weinfelda44 (profesor skarbowoĘci, podsekretarz stanu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. i w
w Ministerstwie Skarbu w latach 1920-1921) i R. Rybar- ustawie o finansach publicznych z 1998 r.49
skiego45 (profesor skarbowoĘci, podsekretarz stanu w Obowiązująca obecnie definicja pał
stwowego d"u-
Ministerstwie Skarbu w latach 1920-1921, pose" w la- gu publicznego, zaliczająca do d"ugu zad"uŻenie ca"ego
tach 1928-1935). sektora finansów publicznych (sektora rządowego i sa-
I. Weinfeld pisa" o  poŻyczkach administracyj- morządowego), spe"nia postulaty Komisji Kontroli D"u-
nych :  W szczególnoĘci wchodzÄ… tu w gr´ d"ugi za gów PaÅ‚
stwa. Do d"ugu zalicza si´ zarówno zobowiÄ…za-
uskutecznione roboty i dostawy, za diety i koszta po- nia wymagalne, jak i zad"uŻenie funduszy. Nie zalicza
dróŻy urz´dników, za grunta zaj´te pod osadnictwo si´ natomiast do paÅ‚
stwowego d"ugu publicznego za-
wojskowe (...) . I dalej  Nie ma wyraÄ™nego przepisu, d"uÅ»enia przedsi´biorstw paÅ‚
stwowych. Zgodnie z
który by okreĘla" uprawnienia w"adz w tej dziedzinie. obowiÄ…zujÄ…cymi dzisiaj przepisami, przedsi´biorstwa
46
I. Weinfeld: SkarbowoĘç polska. T. I (wyd. 5), s. 96.
42 47
Prace Komisji BudŻetowej Senatu.  Polska Gospodarcza z. 9/1938. I. Weinfeld: Komisja Kontroli D"ugów Pał
stwowych. W: Encyklopedia nauk
43
Druk senacki 330, IV kadencja. politycznych. T. III. Warszawa 1938 Wydawnictwo Instytutu Spo"ecznego i In-
44 I. Weinfeld: SkarbowoĘç polska. T. I (wyd. 5), Warszawa 1939 Wydawnic- stytutu Wydawniczego  Biblioteka Polska .
48
two  Biblioteka Prawnicza oraz wyd. 1 (1926), wyd. 2 (1929), wyd. 3 (1931), W. Zaklika, op.cit.
wyd. 4 (1933). 49 Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 1998 r.,
45 R. Rymarski: Nauka skarbowoĘci. Warszawa 1935, s. 347 i nast. nr 155, poz. 1014 z póęn. zm.), art. 5, 9, 10.
BANK I KREDYT marzec 2003 Historia Finansów 55
pał
stwowe dzia"ają we w"asnym imieniu i na w"a- UŻywając dzisiejszej terminologii moŻna stwier-
sny rachunek, nie sÄ… cz´Ä˜ciÄ… sektora finansów pu- dziç, Å»e definicja d"ugu paÅ‚
stwowego w II Rzeczypo-
blicznych50. spolitej by"a bliŻsza definicji d"ugu Skarbu Pał
stwa,
ale by"a od niej znacznie w´Å»sza, gdyÅ» nie obejmo-
wa"a zad"uŻenia funduszy celowych i zobowiązał

50
Ustawa z dnia 25 wrzeĘnia 1981 r. o przedsi´biorstwach paÅ‚
stwowych, tj.
wymagalnych.
(Dz.U. z 2002 r., nr 112, poz. 981).