feudalizm i system wasalno lenn Nieznany (3)

Feudalizm i system wasalno-lenny Definicje feudalizmu

Termin feudalizm wprowadzony w XVII w. jest wieloznaczny, u�żywa siê go na okreœlenie stosunków politycznych, gospodarczo-spo�łecznych, prawnych. Karol Marks w swojej koncepcji dziejów ludzkoœci zastosowa�ł go, by okreœli�Ś formacjê spo�łeczno-gospodarcz�ą - mieszcz�ąc�ą siê miêdzy 28 formacj�ą antyczn�ą (niewolnictwem), charakterystyczn�ą dla spo�łecze�ąstw staro�żytnych, a kapitalizmem, w�łaœciwym dla spo�łecze�ąstwa nowo�żytnego - w której decyduj�ące znaczenie mia�ło posiadanie ziemi.

Cechami charakterystycznymi feudalizmu by�ły:

1. ustrój spo�łeczno-gospodarczy oparty na podzielonej w�łasnoœci ziemi (w�łasnoœ�Ś pe�łna, zwierzchnia, przys�ługuj�ąca panu feudalnemu i u�żytkowa, któr�ą posiadali ch�łopi);

2. wielka w�łasnoœ�Ś ziemska;

3. eksploatacja ziemi przez uzale�żnionych ekonomicznie i prawnie od w�łaœciciela maj�ątku ch�łopów;

4. przejmowanie znacz�ącej czêœci lub ca�łoœci zysków z tej eksploatacji przez w�łaœciciela (renta feudalna);

5. system spo�łeczno-prawny, który utrzymywa�ł w podda�ąstwie ch�łopów i blokowa�ł awans spo�łeczny stanom ni�ższym.

Ten ustrój kszta�łtowa�ł siê stopniowo w Europie wczesnoœredniowiecznej i doprowadzi�ł do znacznego zaniku wolnego maj�ątku ziemskiego na rzecz w�łoœci senioralnej, przynosz�ąc jednoczeœnie uzale�żnienie ekonomiczne i prawne ch�łopów (podda�ąstwo). W XII w. pod wp�ływem przemian gospodarczo-spo�łecznych w�łoœ�Ś senioralna uleg�ła rozk�ładowi, upowszechni�ły siê dzier�żawy i system czynszowy, co przynios�ło ch�łopstwu wolnoœ�Ś prawn�ą i znaczne swobody êkonomiczne (zanik podda�ąstwa). W póŸnym œredniowieczu i w pocz�ątkach epoki nowo�żytnej pod wp�ływem rozwoju gospodarki folwarcznej w Europie �łrodkowowschodniej dosz�ło do procesów refeudalizacyjnych (wtórne podda�ąstwo).

Tzw. klasyczna definicja feudalizmu, wypracowana w XIX w. i stosowana tak�że przez wspó�łczesn�ą historiografiê, jest wê�ższa. Okreœla siê tym terminem specyficzny, charakterystyczny dla œredniowiecza zachodnioeuropejskiego ustrój spo�łeczno-prawny, reguluj�ący wiêzi spo�łeczno-prawno-polityczne miêdzy wy�ższymi warstwami spo�łecze�ąstwa: arystokracj�ą i rycerstwem. Dla odró�żnienia jej od definicji pierwszej, czêsto stosuje siê termin wê�ższy ni�ż feudalizm, a mianowicie system wasalno-lenny.

Najwa�żniejszymi elementami tego systemu by�ły:

1. bezpoœrednie wiêzi osobowe �ł�ącz�ące wasala z seniorem;

2. ho�łd lenny sk�ładany przez wasala seniorowi i okreœlaj�ący ich wzajemne zobowi�ązania;

3. lenno (feudum) - ziemia nadana przez seniora wasalowi;

4. specyficzne stosunki polityczne miêdzy w�ładcami - przyk�ładem

mo�że by�Ś tu zale�żnoœ�Ś lenna od króla Francji nale�ż�ących do króla Anglii ksiêstw francuskich;

5. drabina feudalna;

6. w�ładztwo gruntowe - poddane w�ładzy feuda�ła terytorium, nad którym sprawowa�ł on w�ładzê ekonomiczn�ą i s�ądow�ą.

System wasalno-lenny wykszta�łci�ł siê na zachodzie Europy na prze�łomie pierwszego i drugiego tysi�ąclecia n.e. Jego geneza jest z�ło�żon, historycy podkreœlaj�ą znaczenie takich czynników, jak:

1. wykszta�łcenie siê tego systemu na terenach (Galia) zetkniêcia siê spo�łecze�ąstw germa�ąskich z póŸnoantycznymi strukturami spo�łeczno-prawnymi i gospodarczymi (latyfundia);

2. dominacja we wczesnym œredniowieczu gospodarki naturalnej, opartej na wzajemnych œwiadczeniach i zobowi�ązaniach (zasada ta znajdzie szczególny wyraz w ho�łdzie lennym);

3. s�łaboœ�Ś wspólnot wiejskich, niezdolnych do stawienia skutecznego oporu mo�żnym;

4. brak poczucia bezpiecze�ąstwa, którego nie zapewnia�ło ani pa�ąstwo, ani wspólnota lokalna, zw�łaszcza w okresie najazdów w IX-XI w. Konieczn�ą wówczas obronê mogli zapewni�Ś tylko lokalni hrabiowie czy biskupi;

5. s�łaboœ�Ś struktur pa�ąstwowych, koniecznoœ�Ś istnienia szczebla poœredniego miêdzy w�ładz�ą najwy�ższ�ą a poddanymi;

6. koniecznoœ�Ś zapewnienia sobie przez w�ładcê grupy wykwalifikowych wojowników (jazda), wynagradzanych za sh�żbê nadaniami ziemskimi (beneficja), zwolnionych od innych œwiadcze�ą na rzecz monarchy;

7. feudalizacja urzêdów postêpuj�ąca od czasów panowania Karola Wielkiego; urzêdnicy wynagradzani byli beneficjami, które w okresie s�łaboœci w�ładzy karoli�ąskiej stawa�ły siê stopniowo dziedziczne, tak jak i same urzêdy, co u�łatwi�ło przejêcie przez posiadaczy beneficjów œwiadcze�ą nale�żnych pa�ąstwu.

Stosunki polityczno-prawne

Charakterystyczn�ą cech�ą œredniowiecznego feudalizmu europejskiego by�ło rozdrobnienie w�ładzy publicznej; szczególnie silnie wyst�ąpi�ło ono we Francji i w pó�łnocno-œrodkowych W�łoszech. Hrabiowie i margrabiowie przejêli w IX-XI w. znaczn�ą czêœ�Ś przysh,guj�ących monarsze œwiadcze�ą i zdo�łali podporz�ądkowa�Ś swojej bezpoœredniej w�ładzy ludnoœ�Ś zamieszkuj�ąc�ą na terenie ich hrabstw. Najpotê�żniejsi z tych urzêdników uzale�żnili od siebie tak�że s�łabsze hrabstwa, tworz�ąc udzielne w�ładztwa (proces ten

wyst�ąpi�ł tak�że w Niemczech); niektóre z nich sta�ły siê ca�łkowicie niezale�żnymi ksiêstwami, a nawet królestwami. By zachowa�Ś nad nimi w�ładzê zwierzchni�ą, d�ą�ż�ący do odbudowy w�ładzy centralnej monarchowie (np. Fryderyk Barbarossa, Kapetyngowie) wykorzystali prawo lenne, czyni�ąc z w�ładców lokalnych w�łasnych lenników, usuwalnych (w praktyce niezwykle trudno) z lenna za niewywi�ązywanie siê z obowi�ązków lennika. Zale�żnoœ�Ś lenna by�ła stosowana tak�że w stosunkach miêdzynarodowych (np. zale�żnoœ�Ś lenna, z ca�łoœci terytorium lub tylko jego czêœci, w�ładców Polski od cesarza, ksiêstw œl�ąskich od króla Czech, Zakonu Krzy�żackiego od Polski itp). Ekstremalne rozdrobnienie w�ładzy publicznej i wynikaj�ąca z niego krwawa niekiedy rywalizacja miêdzy feuda�łami okreœlane s�ą mianem anarchii feudalnej. Przeciwdzia�ła�ła jej silna w�ładza królewska (np. w Anglii), która ogranicza�ła proces "prywatyzacji pa�ąstwa" przez feuda�łów.

Stosunki spo�łeczno-prawne

Ustrój wasalno-lenny upowszechni�ł siê przede wszystkim w zachodniej Europie i doprowadzi�ł tam do wykszta�łcenia siê tzw. drabiny feudalnej - skomplikowanego systemu zale�żnoœci osobowych miêdzy seniorami a wasalami. Najwy�ższym seniorem by�ł król. Jego lennicy, dysponuj�ący rozleg�łymi w�ładztwami terytorialnymi (ksi�ą�żêta, hrabiowie, .margrabiowie), stanowili wspó�łuczestnicz�ąc�ą w sprawowaniu najwy�ższej w�ładzy grupê baronów (we Francji nazywanych parami - równymi). Wasale królewscy byli jednoczeœnie seniorami swoich wasali - feuda�łów podlegaj�ących ich w�ładzy. Walki polityczne miêdzy seniorami oraz d�ą�żenia feuda�łów do posiadania jak najwiêkszej liczby lenn powodowa�ły, �że senior móg�ł by�Ś wasalem (z tytu�łu posiadania lenna) nawet cz�łowieka stoj�ącego ni�żej w hierarchii spo�łeczno-politycznej. Ta komplikacja stosunków spo�łeczno-prawnych doprowadzi�ła do zamazania wynikaj�ącej z drabiny feudalnej hierarchii i wykszta�łcenia siê zasady, �że wasal mojego wasala nie jest moim wasalem (obowi�ązuj�ącej zw�łaszcza we Francji).

Mianem lenna okreœla siê wszystkie nadania ziemskie obci�ą�żone œwiadczeniami na rzecz seniora, dysponuj�ącego w�łasnoœci�ą zwierzchni�ą. Lennami by�ły wiêc zarówno wielkie w�ładztwa terytorialne (np. Akwitania), jak i drobne maj�ątki ziemskie rycerstwa.

Sk�ładany przez wasala ho�łd lenny wi�ąza�ł przysiêg�ą lennika oraz seniora i stosowany by�ł zarówno w stosunkach miêdzynarodowych (ho�łd pruski), jak i w domenie feuda�ła obdarzaj�ącego nadaniem s�łu�ż�ących mu rycerzy. Wasal przysiêga�ł ca�łkowite oddanie seniorowi, wiern�ą mu s�łu�żbê, do której nale�ża�ły przede wszystkim: udzia�ł w radzie oraz sh�żba wojskowa. Senior zobowi�ązywa�ł siê do zapewnienia wasalowi opieki i obrony. Ho�łd najczêœciej by�ł powi�ązany z nadaniem lenna, okreœlanym mianem inwestytury. Symbolem przekazania lenna by�ła chor�ągiew (lub w�łócznia), a w przypadku nadania maj�ątku biskupiego - pastora�ł. �łmier�Ś seniora oznacza�ła obowi�ązek z�ło�żenia ho�łdu jego nastêpcy.

System feudalny wp�łyn�ą�ł nie tylko na wiêzi spo�łeczne, okreœli�ł relacje miêdzy w�ładz�ą publiczn�ą a poddanymi, ale tak�że przes�ądzi�ł o charakterze cywilizacji europejskiej pe�łnego i póŸnego œredniowiecza.

l. Spowodowa�ł wykszta�łcenie siê odrêbnego w rodach feudalno-rycerskich modelu rodziny (klan feudalny). By nie rozdrabnia�Ś posiadanych lenn, tytu�ł i w�ładztwo feudalne dziedziczy�ł tylko najstarszy syn (we Francji) albo rodzina wspólnie dzier�ży�ła w�łasnoœ�Ś feudaln�ą (we W�łoszech). W zasadzie system wyklucza�ł z dziedziczenia kobiety (czêœ�Ś maj�ątku przechodzi�łaby wówczas w posiadanie innej rodziny).

2. �łwiadomoœ�Ś wy�ższoœci spo�łecznej, dysponowanie pe�łni�ą praw oraz koniecznoœ�Ś utrzymywania w podda�ąstwie ludnoœci zale�żnej wytworzy�ły wœród feuda�łów najpierw silne poczucie wiêzów krwi, a nastêpnie przekonanie o szlachetnoœci urodzenia. Posiadane œrodki materialne pozwala�ły na demonstrowanie swojej pozycji i swojego presti�żu kosztownym strojem i wystawnoœci�ą �życia (inne warstwy spo�łeczne by�ły nie tylko z powodu braku œrodków, ale tak�że ze wzglêdów prawnych tej mo�żliwoœci pozbawione).

3. Wyró�żnienie spoœród ludnoœci wolnej zobowi�ązanego do shz�żby konnej w ciê�żkiej zbroi rycerstwa, demonstrowanie przez nie si�ły, wartoœ�Ś, jak�ą w dobie wypraw krzy�żowych niós�ł udzia�ł w wojnie œwiêtej, zaowocowa�ły wykszta�łceniem siê silnie nacechowanego religijnie (rytua�ł pasowania na rycerza) etosu rycerskiego.

4. Powsta�ła, maj�ąca zasiêg ogólnoeuropejski, kultura rycerska i feudalno-dworska.

5. Budowa w�ładztw gruntowych, koniecznoœ�Ś posiadania feudalnych formacji wojskowych do obrony i egzekwowania w�ładzy spowodowa�ły, �że Europê pokry�ła gêsta sie�Ś zamków - centrów w�ładztwa i kultury, symbolu "a"";aPQ w rec�łniwiecznei Euronie svstemu feudalnego.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Sieci w systemie windows nt 2 i Nieznany
Magnetometer Systems for Explos Nieznany
Systemy(Unix) wyklad Nieznany
407 B1HG7LK1 Demontaz Montaz Scalony system dolotowy powietrza Nieznany
2009 10 OpenCV systemy wizyjn Nieznany
wylaczenie aktualizacji systemu XP
EV (Electric Vehicle) and Hybrid Drive Systems

więcej podobnych podstron