TEORIA OŚRODKÓW CENTRALNYCH
TEORIA OŚRODKÓW CENTRALNYCH
Walter Christaller 1933
Walter Christaller 1933
Centralność jako podstawa ładu
Centralność jako podstawa ładu
Ośrodek centralny 
Ośrodek centralny 
pełni funkcje centralne, nie musi być w
pełni funkcje centralne, nie musi być w
centrum przestrzeni
centrum przestrzeni
znaczenie  nie to samo co miasto
znaczenie  nie to samo co miasto
(wielkość, powierzchnia)  chodzi o wpływ
(wielkość, powierzchnia)  chodzi o wpływ
miasta na okolicę
miasta na okolicę
DOBRA I USA
UGI CENTRALNE
DOBRA I USA
UGI CENTRALNE
Dobra i usługi centralne   są wytwarzane i
Dobra i usługi centralne   są wytwarzane i
świadczone w niewielu punktach i to punktach
świadczone w niewielu punktach i to punktach
centralnych, a wykorzystywane w wielu
centralnych, a wykorzystywane w wielu
punktach rozproszonych
punktach rozproszonych
np. handel (wyjątek handel domokrążny), banki,
np. handel (wyjątek handel domokrążny), banki,
zakłady naprawcze, urzędy państwowe, kościół,
zakłady naprawcze, urzędy państwowe, kościół,
szkoła, teatr, służba zdrowia.
szkoła, teatr, służba zdrowia.
DOBRA I USA
UGI CENTRALNE
DOBRA I USA
UGI CENTRALNE
Dobra centralne:
Dobra centralne:
" o ograniczonej ilości, o stałych cenach (świadczenia
" o ograniczonej ilości, o stałych cenach (świadczenia
szpitala)
szpitala)
" o ograniczonej ilości, o cenach rynkowych (kino)
" o ograniczonej ilości, o cenach rynkowych (kino)
" o ilości dającej się powiększyć, o stałych cenach
" o ilości dającej się powiększyć, o stałych cenach
(koleje  stałe taryfy kolejowe, poczta, apteki)
(koleje  stałe taryfy kolejowe, poczta, apteki)
administracja samorządowa)
administracja samorządowa)
" o ilości dającej się powiększyć, o cenach rynkowych
" o ilości dającej się powiększyć, o cenach rynkowych
(handel)
(handel)
 Ośrodek, w którym sprzedaje się dobro o ustalonej
 Ośrodek, w którym sprzedaje się dobro o ustalonej
jakości, po tańszej cenie, aniżeli w miejscowości
jakości, po tańszej cenie, aniżeli w miejscowości
sąsiedniej, powiększy zbyt kosztem tej ostatniej
sąsiedniej, powiększy zbyt kosztem tej ostatniej
UKA
AD HEKSAGONALNY
UKA
AD HEKSAGONALNY
TOC A UKA
AD TRANSPORTU
TOC A UKA
AD TRANSPORTU
Problem  w jaki sposób układ sieci
Problem  w jaki sposób układ sieci
komunikacyjnej wpływa na rozwój
komunikacyjnej wpływa na rozwój
ośrodków centralnych
ośrodków centralnych
Twierdzenie:
Twierdzenie:
 Korzystne jest takie ukształtowanie
 Korzystne jest takie ukształtowanie
rozmieszczenia ośrodków
rozmieszczenia ośrodków
centralnych, w których możliwie
centralnych, w których możliwie
dużo miejscowości o większym
dużo miejscowości o większym
znaczeniu leż na linii
znaczeniu leż na linii
komunikacyjnej, łączącej w sposób
komunikacyjnej, łączącej w sposób
możliwie najtańszy ośrodki
możliwie najtańszy ośrodki
najważniejsze .
najważniejsze .
TOC A UKA
AD TRANSPORTU
TOC A UKA
AD TRANSPORTU
Długość 1,00
Długość 1,00
Wielkość ruchu 0,61
Wielkość ruchu 0,61
Długość 1,46
Długość 1,46 Długość 1,32
Długość 1,32
Wielkość ruchu 1,00
Wielkość ruchu 1,00 Wielkość ruchu 0,85
Wielkość ruchu 0,85
STATYSTYKA
STATYSTYKA
(2 ostatnie kolumny dla południowych Niemiec)
(2 ostatnie kolumny dla południowych Niemiec)
T L. L. Prom. Pow. L. L.mieszk. L. mieszk.
T L. L. Prom. Pow. L. L.mieszk. L. mieszk.
km km2 towarów m. centr.
km km2 towarów m. centr.
Y miejsc. obsz. w tys.
Y miejsc. obsz. w tys.
w tys.
w tys.
P
P
M 486 729 4 44 40 1 3,5
M 486 729 4 44 40 1 3,5
A 162 243 6,9 133 90 2 11,0
A 162 243 6,9 133 90 2 11,0
K 54 81 12 400 180 4 35,0
K 54 81 12 400 180 4 35,0
B 18 27 20 1200 330 10 100,0
B 18 27 20 1200 330 10 100,0
G 6 9 36 3600 600 30 350,0
G 6 9 36 3600 600 30 350,0
P 2 3 62 10800 1000 100 1000,0
P 2 3 62 10800 1000 100 1000,0
L 1 1 108 32400 2000 500 3500,0
L 1 1 108 32400 2000 500 3500,0
y
ródło: W.Christaller, Ośrodki centralne w południowych Niemczech, PAN, 1963
y
ródło: W.Christaller, Ośrodki centralne w południowych Niemczech, PAN, 1963
MODELE POKREWNE
MODELE POKREWNE
Loesch -
Loesch -
Model grawitacji -
Model grawitacji -
Model Hotellinga  problem sprzedawców lodów
Model Hotellinga  problem sprzedawców lodów
DEFINICJA MIASTA
DEFINICJA MIASTA
RICHTHOFEN  miasto, to skupisko ludzi, dla których
RICHTHOFEN  miasto, to skupisko ludzi, dla których
z
ródłem normalnych środków utrzymania jest koncentracja
z
ródłem normalnych środków utrzymania jest koncentracja
rodzajów pracy nie związanych z rolnictwem  przede
rodzajów pracy nie związanych z rolnictwem  przede
wszystkim handlu i przemysłu
wszystkim handlu i przemysłu
DZIEWOC
SKI  miasto to historycznie ukształtowany typ
DZIEWOC
SKI  miasto to historycznie ukształtowany typ
osiedla, wyznaczony istnieniem konkretnej społeczności
osiedla, wyznaczony istnieniem konkretnej społeczności
cząstkowej (lokalnej), skoncentrowanej na pewnym
cząstkowej (lokalnej), skoncentrowanej na pewnym
obszarze o odrębnej organizacji uznanej i określonej
obszarze o odrębnej organizacji uznanej i określonej
prawnie oraz wytwarzającej w ramach swej działalności
prawnie oraz wytwarzającej w ramach swej działalności
zespół trwałych urządzeń materialnych o specyficznej
zespół trwałych urządzeń materialnych o specyficznej
fizjonomii, którą uznać można za odrębny typ krajobrazu.
fizjonomii, którą uznać można za odrębny typ krajobrazu.
KRYTERIA IDENTYFIKACJI MIAST
KRYTERIA IDENTYFIKACJI MIAST
1. prawno-administracyjne  arbitralna decyzja władzy
1. prawno-administracyjne  arbitralna decyzja władzy
(nadanie praw miejskich),
(nadanie praw miejskich),
2. statystyczne  przyjęcie pewnej liczby ludności jako
2. statystyczne  przyjęcie pewnej liczby ludności jako
podstawy wydzielenia miast. Minimalna liczba ludności
podstawy wydzielenia miast. Minimalna liczba ludności
jest różna np. w zależności od gęstości zaludnienia w
jest różna np. w zależności od gęstości zaludnienia w
danym kraju (Japonia  30000, Włochy  20000, Austria,
danym kraju (Japonia  30000, Włochy  20000, Austria,
Indie  5000, Francja, Niemcy  2000, USA  2500,
Indie  5000, Francja, Niemcy  2000, USA  2500,
Australia, Kanada  1000)
Australia, Kanada  1000)
3. funkcjonalne  analiza struktury ludności według z
ródeł
3. funkcjonalne  analiza struktury ludności według z
ródeł
utrzymania. Funkcje miasta mają charakter pozarolniczy i
utrzymania. Funkcje miasta mają charakter pozarolniczy i
jest ich duże zróżnicowanie (często stosuje się to
jest ich duże zróżnicowanie (często stosuje się to
kryterium razem z 2.)
kryterium razem z 2.)
4. fizjonomiczne  za podstawę przyjmuje się zwartość
4. fizjonomiczne  za podstawę przyjmuje się zwartość
osadnictwa. Wskaz
niki to: gęstość zaludnienia oraz
osadnictwa. Wskaz
niki to: gęstość zaludnienia oraz
rodzaj i charakter zabudowy
rodzaj i charakter zabudowy
URBANIZACJA
URBANIZACJA
Zakresy definicji urbanizacji:
Zakresy definicji urbanizacji:
1. Urbanizacja to zjawisko przenikania idei i wzorców
1. Urbanizacja to zjawisko przenikania idei i wzorców
praktycznych z ośrodków do stref je otaczających
praktycznych z ośrodków do stref je otaczających
2. Urbanizacja to wzrost zachowań uważanych za typowo
2. Urbanizacja to wzrost zachowań uważanych za typowo
miejskie
miejskie
3. Urbanizacja to przemieszczanie się ludności z obszarów
3. Urbanizacja to przemieszczanie się ludności z obszarów
wiejskich do miejskich lub ze słabiej do gęściej
wiejskich do miejskich lub ze słabiej do gęściej
zaludnionych, powodujące koncentrację ludności i
zaludnionych, powodujące koncentrację ludności i
wzrost udziału ludności miejskiej i nierolniczej
wzrost udziału ludności miejskiej i nierolniczej
STADIA ROZWOU MIASTA
STADIA ROZWOU MIASTA
1. Cykl życia miasta (Hall, Hay)
1. Cykl życia miasta (Hall, Hay)
" Koncentracja  migracje ze wsi do miast, póz
niej z
" Koncentracja  migracje ze wsi do miast, póz
niej z
małych miast do dużych
małych miast do dużych
" Dekoncentracja  przekształcanie się miasta w region
" Dekoncentracja  przekształcanie się miasta w region
miejski
miejski
" Dyspersja  dekoncentracja na większą skalę
" Dyspersja  dekoncentracja na większą skalę
" Rekoncentracja  powrót do sił dośrodkowych
" Rekoncentracja  powrót do sił dośrodkowych
2. Stadia rozwoju (Klaassen)
2. Stadia rozwoju (Klaassen)
" Urbanizacja  w granicach miasta
" Urbanizacja  w granicach miasta
" Suburbanizacja  urbanizacja wykracza poza granice
" Suburbanizacja  urbanizacja wykracza poza granice
miasta, wzrost przestrzenny miasta
miasta, wzrost przestrzenny miasta
" Dezurbanizacja  kryzys ośrodków wielkomiejskich,
" Dezurbanizacja  kryzys ośrodków wielkomiejskich,
przemieszczanie ludności do stref słabiej zaludnionych
przemieszczanie ludności do stref słabiej zaludnionych
" Reurbanizacja  rekonstrukcja systemu miejskiego,
" Reurbanizacja  rekonstrukcja systemu miejskiego,
wytworzenie silnych funkcji gospodarczych, społecznych
wytworzenie silnych funkcji gospodarczych, społecznych
i kulturalnych
i kulturalnych
TEORIA OŚRODKÓW CENTRALNYCH PRAKTYKA
TEORIA OŚRODKÓW CENTRALNYCH PRAKTYKA
Podział administracyjny Polski
Podział administracyjny Polski
" największe problemy:
" największe problemy:
" ile regionów
" ile regionów
" gdzie stolica
" gdzie stolica
Miasta wojewódzkie
Miasta wojewódzkie
" czynnik lokalizacji (...)
" czynnik lokalizacji (...)
" zyski i straty (Włocławek  Toruń)
" zyski i straty (Włocławek  Toruń)
"
"
" Funkcje subregionalne (Olsztyn, Ełk, Elbląg)
" Funkcje subregionalne (Olsztyn, Ełk, Elbląg)