Rozdzia 10
Ma gorzata Marzec
Logistyka w zarz dzaniu kryzysowym1
Termin logistyka postrzegany jest wspó cze nie jako dyscyplina naukowa oraz
obszar praktycznego dzia ania. W niniejszym rozdziale logistyka prezento-
wana b dzie przez pryzmat dzia a podejmowanych na rzecz ludno ci po-
szkodowanej w sytuacjach kryzysowych spowodowanych zagro eniami o cha-
rakterze niemilitarnym, do których zalicza si katastrofy naturalne, awarie
techniczne, niepokoje spo eczne oraz zdarzenia terrorystyczne.
Rol dzia a logistycznych podejmowanych w sytuacjach kryzysowych jest
ratowanie ycia i zdrowia oraz zapewnienie wszystkim potrzebuj cym wa-
runków niezb dnych do przetrwania w zaistnia ych okoliczno ciach. Celem
dzia a logistycznych jest organizacja dostaw podstawowych rodków zaopa-
trzenia oraz us ug logistycznych i medycznych, a nast pnie dotarcie z nimi
w mo liwie krótkim czasie do wszystkich poszkodowanych.
Z do wiadczenia wynika, e w sytuacjach kryzysowych istotn rol odgry-
wa wykwalifikowana kadra, posiadaj ca niezb dne umiej tno ci, na przyk ad
w zakresie podejmowania szybkich decyzji, komunikowania si z innymi pod-
miotami oraz trafnego selekcjonowania problemów. Ponadto, aby zapewni
dzia aniom logistycznym wysok skuteczno , nale y do nich w czy równie
us ugi medyczne. Realizacja przedsi wzi medycznych wymaga bowiem ci -
g ego wsparcia transportowego, kwaterunkowego, gospodarczo-bytowego
itp.
Zaopatrzenie oraz us ugi logistyczne i medyczne, które s niezb dne
ludno ci poszkodowanej dla ratowania zdrowia i ycia oraz do przetrwania
w sytuacji kryzysowej, realizowane s skutecznie, je eli docieraj do wszyst-
kich odbiorców we w a ciwym czasie, we w a ciwe miejsce, we w a ciwej po-
staci oraz we w a ciwych ilo ciach.
Ludno ci poszkodowanej w sytuacjach kryzysowych dostarczane powinny
by rodki zaopatrzenia, które obejmuj przede wszystkim: wod , ywno ,
artyku y codziennego u ytku (w zale no ci od potrzeb: odzie , rodki higieny
osobistej, sprz t gospodarstwa domowego, rodki czysto ci, zast pcze ród a
wiat a), no niki energii (opa , paliwa p ynne, gaz, energia elektryczna itp.).
Zadania zabezpieczenia logistycznego ludno ci poszkodowanej powinny
by realizowane przy u yciu wszystkich dost pnych si i rodków, b d cych
w dyspozycji poszczególnych szczebli administracji publicznej oraz sektora
1
Opracowano na podstawie: wojewódzkie plany reagowania kryzysowego; W. Nowak i E. Nowak, Podstawy
logistyki w sytuacjach kryzysowych z elementami zarz dzania logistycznego; E. Nowak, Zarz dzanie logi-
styczne w sytuacjach kryzysowych; P. Kamka, prezentacja Zarz dzanie logistyczne w sytuacjach kryzyso-
wych WSP.
131
Ma gorzata Marzec
prywatnego i publicznego, a tak e w ramach wspó dzia ania cywilno-wojsko-
wego organizowanego na szczeblu województwa. Zabezpieczenie to powinno
obejmowa dostawy podstawowych rodków zaopatrzenia oraz us ugi logi-
styczne i us ugi medyczne organizowane przez grupy robocze (grup zabez-
pieczenia logistycznego oraz grup opieki zdrowotnej i pomocy socjalno-by-
towej) zespo ów zarz dzania kryzysowego powo ywanych na poszczególnych
szczeblach administracji publicznej.
Podstawowymi ród ami pozyskiwania zaopatrzenia dostarczanego po-
szkodowanej ludno ci w sytuacji kryzysowej s wcze niej zgromadzone zaso-
by finansowe i materia owe. Us ugi logistyczne i us ugi medyczne wiadczo-
ne ludno ci poszkodowanej realizowane s w oparciu o terenowy potencja
ludzki, us ugowy oraz transportowy przy wykorzystaniu równie obowi zku
wiadcze osobistych i rzeczowych (w sytuacji wprowadzenia stanu kl ski y-
wio owej)2. Oprócz organów administracji publicznej w realizacji dostaw za-
opatrzenia i wiadczenia us ug logistycznych uczestnicz tak e organizacje
pozarz dowe, Si y Zbrojne RP, osoby prawne i fizyczne.
Us ugi logistyczne i us ugi medyczne wiadczone ludno ci poszkodowa-
nej w sytuacjach kryzysowych dziel si na us ugi specjalistyczne i us ugi go-
spodarczo-bytowe, a tak e pomoc socjaln . Us ugi specjalistyczne to przede
wszystkim: przedsi wzi cia ewakuacyjne, medyczne, sanitarno-higieniczne
i przeciwepidemiczne, us ugi transportowe oraz us ugi remontowe. Natomiast
us ugi gospodarczo-bytowe obejmuj przygotowanie i dostarczanie posi ków,
zapewnienie tymczasowych miejsc zakwaterowania itp. Pomoc socjalna to
zwykle pomoc finansowa (wyp ata zapomóg pieni nych) i pomoc rzeczowa
(wydawanie paczek ywno ciowych, rodków czysto ci) dla osób, które maj
trudno ci z przezwyci eniem trudnych sytuacji losowych.
Dla skutecznej realizacji zada zabezpieczenia logistycznego w sytuacjach
kryzysowych zasadnicze znaczenie ma ich realizacja na mo liwie jak najni -
szym poziomie zarz dzania kryzysowego, który mo e sobie poradzi z zakre-
sem realizowanych przedsi wzi logistycznych.
Organizacja zabezpieczenia logistycznego ludno ci poszkodowanej w ka -
dej sytuacji kryzysowej, niezale nie od jej przyczyny, obejmuje nast puj ce
fazy:
" faz wst pn  w której nast puje nag y rozwój zagro enia, co mo e pro-
wadzi do sytuacji, w której grupy logistyczne zespo ów zarz dzania kryzy-
sowego, zespo y realizuj ce dostawy zaopatrzenia oraz wiadcz ce us ugi,
zgromadzone zapasy zaopatrzenia, rodki transportowe itp. zostan wy-
czerpane; celem zabezpieczenia logistycznego w tej fazie jest szybkie do-
tarcie do jak najwi kszej liczby poszkodowanych i ratowanie ich ycia i
zdrowia oraz zapewnienie warunków przetrwania;
2
wiadczenia osobiste na rzecz zwalczania kl sk ywio owych, nadzwyczajnych zagro e rodowiska i likwi-
dacji ich skutków to obowi zek polegaj cy na wykonaniu ró nego rodzaju prac dora nych. wiadczenie rze-
czowe zwi zane ze zwalczaniem kl sk ywio owych, nadzwyczajnych zagro e rodowiska i likwidacji ich
skutków to obowi zek polegaj cy na oddaniu do u ywania nieruchomo ci i rzeczy ruchomych na te cele i za-
dania. Obowi zek ten mo e by na o ony na urz dy i instytucje pa stwowe oraz przedsi biorców i inne jed-
nostki organizacyjne, a tak e osoby fizyczne.
132
Rozdzia 10. Logistyka w zarz dzaniu kryzysowym
" faz integracji  w której nast puje zintegrowanie wszystkich si i rodków
logistycznych odpowiednich do wielko ci obszaru obj tego sytuacj kryzy-
sow , racjonalnego ich wykorzystania oraz wsparcia logistycznego udzie-
lonego przez wspó dzia anie cywilno-wojskowe i organy administracji;
" faz usuwania skutków  w której do akcji wkraczaj przedsi biorstwa
transportowe, firmy budowlane i remontowe; dzia anie logistyczne maj
na celu normalizowanie sytuacji w rejonie zdarzenia;
" faz przywracania stanu pierwotnego  w której zaczyna si odbudo-
wywa zniszczon infrastruktur ; faza ta jest d ugotrwa a i jest kontynu-
acja poprzedniej fazy usuwania skutków.
Z uwagi na prawdopodobny masowy charakter zdarze zachodz cych
w sytuacjach kryzysowych oraz interdyscyplinarny charakter podejmowanych
dzia a , szczególna rola zarz dzania logistycznego wyra a si w koordyno-
waniu u ycia wszystkich si i rodków b d cych w dyspozycji organów admini-
stracji publicznej, przedsi biorców, organizacji spo ecznych i humanitarnych
oraz poszczególnych obywateli.
G ównym organizatorem przedsi wzi logistycznych, w zale no ci od ska-
li zagro enia, b dzie wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, wojewoda
lub w a ciwy minister.
Inicjatorem zada logistycznych b d grupy (zespo y) logistyczne zespo u
zarz dzania kryzysowego (grupa zabezpieczenia logistycznego, grupa opieki
zdrowotnej i pomocy socjalno-bytowej):
" w gminie  gminnego zespo u zarz dzania kryzysowego (GZZK);
" w powiecie  powiatowego zespo u zarz dzania kryzysowego (PZZK);
" w województwie  wojewódzkiego zespo u zarz dzania kryzysowego
(WZZK);
" na poziomie krajowym  Rz dowe Centrum Bezpiecze stwa.
Przyk adowa struktura organizacyjna grup logistycznych gminnego ze-
spo u zarz dzania kryzysowego (GZZK) mo e przedstawia si nast puj -
co (rys. 1):
" grupy zabezpieczenia logistycznego;
" specjali ci do spraw: zaopatrzenia, us ug gospodarczo-bytowych, trans-
portu;
" grupa opieki zdrowotnej i pomocy socjalno-bytowej;
" specjali ci do spraw: ewakuacji medycznej, sanitarno-higienicznych i prze-
ciwepidemicznych, zaopatrzenia w sprz t i materia y medyczne (leki), so-
cjalno-bytowej.
Przyk adowa struktura organizacyjna grup logistycznych powiatowego
zespo u zarz dzania kryzysowego (PZZK) mo e przedstawia si nast pu-
j co (rys. 2):
" grupa zabezpieczenia logistycznego;
" specjali ci do spraw: koordynacji zasobów, zaopatrzenia, transportu;
" grupa opieki zdrowotnej i pomocy socjalno-bytowej;
" specjali ci do spraw: ewakuacji medycznej, sanitarnohigienicznych i prze-
ciwepidemicznych, zaopatrzenia w sprz t i materia y medyczne (leki).
133
Ma gorzata Marzec
Rys. 1. Organizacja zarz dzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych.
Usytuowanie grup logistycznych w gminnym zespole za dania kryzysowego
Organizacja zarz dzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych
Usytuowanie grup logistycznych w Gminnym Zespole Zarz dzania Kryzysowego
ZAST PCA
SZEF GMINNEGO ZESPO U
ZARZ DZANIA KRYZYSOWEGO
SZEFA
Grupy robocze o charakterze Grupy robocze o charakterze czasowym
sta ym
GRUPA GRUPA GRUPA GRUPA GRUPA
planowania monitorowania operacji zabezpieczenia opieki
cywilnego prognoz i organizacji logistycznego zdrowotnej
i analiz dzia a
i pomocy
socjalno-
-bytowej
ród o: P. Kamka, prezentacja Zarz dzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych WSP.
Rys. 2. Organizacja zarz dzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych.
Usytuowanie grup logistycznych w powiatowym zespole zarz dzania
kryzysowego
Organizacja zarz dzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych
Usytuowanie grup logistycznych w Powiatowym Zespole Zarz dzania Kryzysowego
ZAST PCA
SZEF POWIATOWEGO ZESPO U
ZARZ DZANIA KRYZYSOWEGO
SZEFA
Grupy robocze o charakterze Grupy robocze o charakterze czasowym
sta ym
GRUPA GRUPA GRUPA GRUPA GRUPA
planowania monitorowania operacji zabezpieczenia opieki
cywilnego prognoz i organizacji logistycznego zdrowotnej
i analiz dzia a
i pomocy
socjalno-
-bytowej
ród o: P. Kamka, prezentacja Zarz dzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych WSP.
134
Rozdzia 10. Logistyka w zarz dzaniu kryzysowym
Przyk adowa struktura organizacyjna grup logistycznych wojewódzkiego
zespo u zarz dzania kryzysowego (WZZK) mo e przedstawia si nast pu-
j co (rys. 3 i 4):
Rys. 3. Organizacja zarz dzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych.
Usytuowanie grup logistycznych w wojewódzkim zespole zarz dzania kryzy-
sowego
Organizacja zarz dzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych
Usytuowanie grup logistycznych w Wojewódzkim Zespole Zarz dzania Kryzysowego
ZAST PCA
SZEF WOJEWÓDZKIEGO ZESPO U
ZARZ DZANIA KRYZYSOWEGO
SZEFA
Grupy robocze o charakterze Grupy robocze o charakterze czasowym
sta ym
GRUPA
GRUPA GRUPA GRUPA GRUPA GRUPA
bezpiecze - planowania monitorowania operacji zabezpieczenia opieki
stwa pow- cywilnego prognoz i organizacji logistycznego zdrowotnej
szechnego i pomocy
i analiz dzia a
i porz dku socjalno-
-bytowej
publicznego
ród o: P. Kamka, prezentacja Zarz dzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych WSP.
Eugeniusz Nowak w swojej publikacji Zarz dzanie logistyczne w sytua-
cjach kryzysowych proponuje, aby struktura organizacyjna grup logistycz-
nych Rz dowego Zespo u Zarz dzania Kryzysowego (RZZK) przedstawia a
si nast puj co:
1) sk ad organizacyjny grupy planowania wsparcia i analizy zasobów:
" sekcja ds. planowania i koordynacji dostaw zaopatrzenia;
" sekcja ds. gromadzenia zasobów logistycznych;
2) sk ad organizacyjny grupy koordynacji pomocy humanitarnej:
" sekcja ds. koordynacji dzia a ;
" sekcja ds. wspó pracy z organizacjami spo ecznymi i humanitarnymi.
Zarz dzanie dostawami zaopatrzenia i wiadczeniem us ug w sytua-
cjach kryzysowych jest integraln cz ci zarz dzania kryzysowego i nale y
do zespo ów zarz dzania kryzysowego. Szczególno tego zarz dzania wy-
nika z faktu, e realizowane jest ono pod presj czasu i oczekiwa poszko-
dowanych.
135
Ma gorzata Marzec
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarz dzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr
89, poz. 590 z pó n. zm.) wprowadzi a obowi zek sporz dzania planów rea-
gowania kryzysowego na poszczególnych szczeblach administracji publicznej
(zostan one zast pione planami zarz dzania kryzysowego  zgodnie z no-
welizacj Ustawy o zarz dzaniu kryzysowym z dnia 17 lipca 2009 r.). Plany
z za o enia powinny stanowi praktyczny przewodnik do dzia ania w ró nego
rodzaju sytuacjach kryzysowych.
Zgodnie z pierwotnym brzmieniem art. 5 Ustawy o zarz dzaniu kryzy-
sowym w sk ad obowi zuj cych obecnie planów reagowania kryzysowego
wchodz mi dzy innymi za czniki funkcjonalne planu g ównego. Wszystkie
wojewódzkie plany reagowania kryzysowego zawieraj w tej cz ci:
" standardowe procedury operacyjne opisuj ce sposoby dzia ania pod-
miotów realizuj cych zadania z zakresu zarz dzania kryzysowego;
" organizacj ewakuacji z obszarów zagro onych;
" organizacj opieki spo ecznej i medycznej, z uwzgl dnieniem planów za-
bezpieczenia ratownictwa medycznego;
" wykaz zawartych umów i porozumie zwi zanych z realizacj zada za-
wartych w planie reagowania kryzysowego;
" zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania szkód.
W planach zawarte s tak e procedury reagowania kryzysowego okre-
laj ce zespó przedsi wzi na wypadek sytuacji kryzysowych w czasie sta-
nów nadzwyczajnych i w czasie wojny, a w tym bilans i tryb uruchamiania si
i rodków niezb dnych do usuwania skutków zagro e .
Tabela 1 jest wyci giem z wojewódzkiego planu reagowania kryzysowe-
go i przedstawia opis oraz ród a zasobów, które mog zosta wykorzystane
w sytuacji kryzysowej. Ewidencja zasobów prowadzona jest przez poszczegól-
ne jednostki systemu zarz dzania kryzysowego województwa w celu zabez-
pieczenia w asnych potrzeb dotycz cych przeciwdzia ania skutkom zagro e
i zawiera dane dotycz ce si i rodków w asnych oraz dane umo liwiaj ce
pozyskanie zasobów z innych jednostek. Nale y przypomnie , e zasoby to
pewna ilo sprz tu, wyposa enia, materia ów itp., zebrana, nagromadzona
w celu wykorzystania w przysz o ci, na przyk ad do prowadzenia akcji zwi za-
nej z danym zdarzeniem kryzysowym (zapas, rezerwa).
Tabela 2 przedstawia przyk adowy wykaz zawartych umów i porozumie
zwi zanych z realizacj zada wymienionych w planach reagowania kryzyso-
wego. Porozumienia i umowy dotycz pozyskiwania zasobów mo liwych do
wykorzystania w trakcie uruchamiania planu reagowania kryzysowego w za-
le no ci od potrzeb zabezpieczenia zadania.
Opieraj c si na do wiadczeniach zwi zanych z przygotowywaniem do
zatwierdzania przez ministra spraw wewn trznych i administracji planów
reagowania kryzysowego, przygotowanych w oparciu o pierwotne brzmienie
przepisów ustawy o zarz dzaniu kryzysowym, nale y stwierdzi , e s to pla-
ny, które odzwierciedlaj stan prawny obowi zuj cy na wszystkich poziomach
zarz dzania w kraju w chwili ich opracowania. Plany te wymagaj sta ego
uzupe niania i uszczegó owiania, w zale no ci od potrzeb wynikaj cych ze
zmian legislacyjnych oraz do wiadcze praktycznych.
136
Rys. 4. Organizacja zarz dzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych. Usytuowanie grup logistycznych w wojewódzkim
zespole zarz dzania kryzysowego
Organizacja zarz dzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych
Usytuowanie grup logistycznych w Wojewódzkim Zespole Zarz dzania Kryzysowego
Szef zespo u Wojewoda Lubuski
Z-ca Szefa Zespo u
Z-ca Szefa Zespo u
Komendant Wojewódzki PSP
Dyrektor WZK LUW
Grupa bezpiecze stwa powszechnego Centrum Zarz dzania Kryzysowego Grupa operacji Grupa zabezpieczenia logistycznego Grupa opieki
i porz dku publicznego Wojewody Lubuskiego zdrowotnej i pomocy
Szef Grupy
Szef Grupy socjalno-bytowej
Szef Grupy Grupa planowania Grupa monitorowania Z-ca Komendanta
Dyrektor Biura Dyrektora
Komendant Wojewódzki Policji cywilnego prognoz i analiz Wojewódzkiego PSP Szef Grupy
Generalnego LUW
Dyrektor Wydzia u
Szef Grup Polityki Spo ecznej
 Komendant Wojewódzki PSP;  Kierownik Sekcji
Kierownik CZK Wojewody Lubuskiego  Kierownik Zak adu Obs ugi
Zarz dzania
 Dyrektor Biura Dyrektora LUW; Administracji LUW;
Kryzysowego
 Dyrektor Wydzia u Polityki Spo ecznej  Przedstawiciel Marsza ka  Dyrektor
Sztabu Policji;
 Kier. Grupy  st.  Kier. Grupy  st.
LUW; Województwa Lubuskiego;
Lubuskiego
insp. ds. szkolenia insp. ds. ochrony  Przedstawiciel
 Dyrektor LZM i UW;  Przedstawiciel Komendanta
Centrum
i popularyzacji WZK przeciwpo arowej Szefa WSzW;
Wojewódzkiego Policji;
 Inspektor ds. Obronno ci Urz du Zdrowia Publ.;
LUW; CZK;
 Dyrektor
Marsza kowskiego  Przedstawiciel Komendanta
 Lubuski Kurator
 St. insp. ds.  St. insp. ds. wykryw. Departamentu
Wojewódzkiego PSP;
 Szef WSzW;
O wiaty
planowania i baz ochrony przed Org. Prawnego
 Kierownik Oddzia u
 Komendant LOGG;
danych CZK; ska en. NSCh CZK; Urz du
Infrastruktury i Zabezp.
 Lubuski Woj. Lekarz Weterynarii;
Marsza kowskiego;
 St. insp. ds. procedur  St. insp. ds. czno ci
Logistycznego WZK LUW;
 Wojewódzki Inspektor Nadzoru
reagowania i syst. i alarmowania CZK;  Kierownik
 St. insp. ds. ewidencji
Budowlanego;
Oddzia u Spraw
informacji przestrz.  St. insp. ds.
materia owej WZK LUW;
 Wojewódzki Inspektor Ochrony
CZK Obronnych WZK
infrastruktury
 G . insp. ds. magazynowania
rodowiska;
LUW
 Insp. wojew. ds. technicznej WZK
sprz tu WZK LUW;
 Pa stwowy Wojewódzki Inspektor
planowania i kontroli LUW
 St. insp. ds. rezerw specjalistyc-
Sanitarny
WZK LUW
znych WZK LUW
 Rzecznik Prasowy Wojewody Lubuskiego
 Grupy o charakterze sta ym  Grupy o charakterze czasowym  na polecenie Dyrektora WZK LUW ród o: Materia y lubuskiego UW
ród o: materia y lubuskiego UW.
Tab. 1.
ZASÓB RÓD O DANYCH
NAZWA RODZAJ NAZWA DYSPONENT
RODKI - transport osobowy centralna ewidencja po- MSWiA
TRANSPOR- - transport towa- jazdów i kierowców
TOWE
rowy
baza danych szefa OC Wydzia Bezpiecze -
- transport nisko-
województwa stwa i Zarz dzania
podwoziowy
Kryzysowego
- kontenerowy
MASZYNY - maszyny do robót baza danych szefa OC Wydzia Bezpiecze -
ziemnych województwa stwa i Zarz dzania
- maszyny budow- Kryzysowego
lane
- maszyny towarzy-
sz ce
- urawie samo-
jezdne samocho-
dowe
OBRONA - rodki ochrony in- plan obrony cywilnej woje- szef OC woje-
CYWILNA
dywidualnej wództwa wództwa
- rodki ochrony
plan obrony cywilnej po- szef OC powiatu
zbiorowej
wiatu
- zasoby infrastruk-
plan obrony cywilnej szef OC gminy
tury
gminy
- formacje OC
KRAJOWY SY- - si y i rodki PSP wojewódzki plan ratow- komenda woje-
STEM RATOW- - si y i rodki po- niczy wódzka PSP
NICZO-GA - zosta ych uczest-
NICZY
ników KSR-G w wo-
jewództwie
- odwody
POLICJA - si y i rodki policji plan dzia ania komen- komenda woje-
danta wojewódzkiego po- wódzka PSP  sztab
licji w warunkach kata- policji
strof naturalnych i awarii
technicznych na terenie
województwa
w asne procedury dzia-
ania w sytuacjach kryzy-
sowych
SI Y ZBROJNE - si y i rodki u y- plan u ycia jednostek i wojewódzki sztab
RP
wane do akcji instytucji wojskowych w wojskowy
wspomagaj cych przypadku wyst pienia sy-
ratowniczych znaj- tuacji kryzysowych  egz.
duj ce si w dys- nr 2 przechowywany w
pozycji wojska CZKW
OCHRONA - ZOZ  publiczny baza danych Narodo- NFOZ
ZDROWIA - ZOZ  niepubliczny wego Funduszu Zdrowia
138
rejestr ZOZ wojewody Wydzia Polityki
Spo ecznej
- szpitale wojewódzki plan dzia ania Wydzia Bezpiecze -
- jednostki ratowni- PRM na lata 2008 2010 stwa i Zarz dzania
ctwa medycznego Kryzysowego  Od-
dzia Ratownictwa
- wolne stanowiska dynamiczne bazy danych Wydzia Bezpiecze -
intensywnej terapii obs ugiwane przez WCZK stwa i Zarz dzania
oraz intensywnego Kryzysowego 
nadzoru WCZK
- wolne ó ka w szpi-
talach
- wykaz ó ek szpi- baza danych WSSE wojewódzka stacja
talnych w oddzia- sanitarno-epidemio-
ach zaka nych logiczna
- punkty krwiodaw- wykaz stacji i punktów Regionalne Cen-
stwa krwiodawstwa trum Krwiodawstwa
YWNO - wg potrzeb wykazy rezerw pa stwo- urz dy centralne
wych
wykazy zasobów organi- organizacje poza-
zacji pozarz dowych rz dowe
ZASOBY - lokale mieszkalne bazy danych wydzia ów lo- urz dy gmin i miast
MIESZKA-
kalowych urz dów jedno-
NIOWE do za-
stek administracji samo-
kwaterowania
rz dowej
ludno ci ewaku-
- miejsca zbiorowej gminny plan reagowania urz dy gmin i miast
owanej
ewakuacji (szko y, kryzysowego/plan OC
o rodki wczasowe gminy
itp.)
powiatowy plan reago- starostwa powia-
wania kryzysowego/plan towe, urz dy miast
OC powiatu na prawach po-
wiatów
RODKI FINAN- - rezerwy finansowe bud et wojewody, bud et Wydzia Finansów i
SOWE
- rodki specjalne UW Bud etu UW
OCHRONA - sprz t wojewódzki plan opera- Wydzia Bezpiecze -
PRZECIWPO- - materia y cyjny ochrony przed po- stwa i Zarz dzania
WODZIOWA - odzie ochronna wodzi Kryzysowego
powiatowy plan reago- starostwa powia-
wania kryzysowego/po- towe, urz dy miast
wiatowy plan ochrony na prawach po-
przed powodzi wiatów
gminny plan reagowania urz dy gmin i miast
kryzysowego/gminny plan
ochrony przed powodzi
POMOC - noclegi wykaz placówek pomocy Wydzia Polityki
SPO ECZNA - wy ywienie spo ecznej; wykaz powia- Spo ecznej UW
- pomoc materialna towych centrów pomocy
rodzinie województwa
139
Ma gorzata Marzec
Tab. 2
L.p. Rodzaj dokumentu Podmiot z którym zawarto
uzgodnienie
1. Porozumienie w sprawie rozpowszechniania TVP  Oddzia &
komunikatów i sygna ów alarmowych w sytu-
acjach szczególnych zagro e
2. Porozumienie w sprawie rozpowszechniania Radio &
komunikatów i sygna ów alarmowych w sytu-
acjach szczególnych zagro e
3.
Uzgodnienie zasad wspó dzia ania w sy- Polska Telefonia Komórkowa
tuacjach szczególnych zagro e Centertel Sp. z o.o.
4.
Porozumienie w sprawie wymiany infor- Port Lotniczy &
macji w sytuacji katastrofy lotniczej lub
innego zagro enia
5. Porozumienie o wzajemnej wspó pracy, wy- wojewódzki sztab wojskowy
mianie informacji i szkoleniu
6.
Porozumienie w sprawie zakresu i zasad wojewódzki Polski Komitet Po-
wspó dzia ania w przygotowaniu i wyko- mocy Spo ecznej
nywaniu przedsi wzi na rzecz ochrony
ludno ci
7.
Porozumienie w sprawie zakresu i zasad Zarz d Okr gowy Polskiego
wspó dzia ania w przygotowaniu i wyko- Czerwonego Krzy a
nywaniu przedsi wzi na rzecz ochrony
ludno ci
8.
Porozumienie w sprawie zakresu i zasad Wodne Ochotnicze Pogo-
wspó dzia ania w przygotowaniu i wyko- towie Ratunkowe woje-
nywaniu przedsi wzi na rzecz ochrony wództwa
ludno ci
9.
Porozumienie w sprawie zakresu i zasad Polskie Towarzystwo Medy-
wspó dzia ania w przygotowaniu i wyko- cyny Stanów Nag ych i Kata-
nywaniu przedsi wzi na rzecz ochrony strof
ludno ci
10.
Porozumienie w sprawie zakresu i zasad Polskie Towarzystwo Toksyko-
wspó dzia ania w przygotowaniu i wyko- logów
nywaniu przedsi wzi na rzecz ochrony
ludno ci
11.
Porozumienie w sprawie zakresu i zasad Polski Zwi zek In ynierów i
wspó dzia ania w przygotowaniu i wyko- Techników Budownictwa
nywaniu przedsi wzi na rzecz ochrony
ludno ci.
140
Rozdzia 10. Logistyka w zarz dzaniu kryzysowym
L.p. Rodzaj dokumentu Podmiot z którym zawarto
uzgodnienie
12. Porozumienie w sprawie zakresu i zasad Polskie Towarzystwo Che-
wspó dzia ania w przygotowaniu i wyko- miczne
nywaniu przedsi wzi na rzecz ochrony
ludno ci
13. Porozumienie w sprawie wspó pracy w wojewódzki Oddzia Pol-
przypadku wyst pienia kl sk ywio o- skiego Zwi zku Krótkofa-
wych i katastrof lowców
14. Porozumienie w sprawie zasad wspó - ZHP
dzia ania w realizacji przedsi wzi na
rzecz ochrony ludno ci
141
Rozdzia 11
Marcin Mikos
Media w zarz dzaniu kryzysowym
Wspó praca z mediami jest nieod cznym i kluczowym elementem zarz -
dzania kryzysowego. Brak wspó pracy z mediami lub pope nione w tym ob-
szarze b dy mog skutkowa najbardziej niepo danym efektem  rozsze-
rzeniem si kryzysu i traumy. W niniejszy rozdziale przedstawione zostan
podstawowe, praktyczne informacje dotycz ce komunikacji z mediami w sy-
tuacji kryzysowej.
Wspó pracuj c z mediami, nale y pami ta , e obecno dziennikarzy
na miejscu wypadków komunikacyjnych, po arów, aktów terroru, zdarze
o charakterze masowym jest sytuacj typow i nieuniknion . Media poja-
wiaj si na miejscu takich zdarze równie szybko jak stra po arna, policja
czy ekipy medyczne, a czasem nawet przed nimi. Dzia alno dziennikarzy
ukierunkowana jedynie na sensacj mo e budzi zrozumia y opór i kontrower-
sje natury prawnej oraz etycznej. Pami ta jednak nale y, e media w sytua-
cjach kryzysowych spe niaj nieocenion rol informacyjn , kontroln oraz
prewencyjn .
Za prawid ow wspó prac z mediami odpowiada osoba kieruj ca akcj
w zaistnia ym zdarzeniu kryzysowym. W jej imieniu rol rzecznika prasowego
przejmuje osoba b d ca w gotowo ci do podj cia tego typu dzia a , przygo-
towana zarówno od strony merytorycznej, jak i psychologicznej i prawnej. Op-
tymalnym rozwi zaniem w informowaniu mediów o zdarzeniu kryzysowym
jest powierzenie roli rzecznika prasowego tylko jednej osobie, która przekazu-
je w odpowiedniej formie wy cznie dane udost pnione i potwierdzone przez
osoby kieruj ce ca o ci dzia a , lub ich poszczególnymi obszarami. Zaple-
czem kadrowym i technicznym dla takiej osoby jest adekwatne do potrzeb
biuro prasowe.
Praktyczny problem z wyznaczeniem  oficera prasowego powstaje w sytu-
acji, gdy w dzia aniach uczestnicz jednocze nie ró ne s u by, na przyk ad po-
gotowie, stra , policja, wojsko, s u by sanitarne, weterynaryjne i inne. Niedo-
puszczalne jest równoleg e funkcjonowanie kilku  konkurencyjnych o rodków
informowania mediów, gdy taka sytuacja pot guje prawdopodobie stwo
podawania informacji ró ni cych si od siebie, a czasem wr cz sprzecznych
ze sob . Kontakt z mediami powinien by realizowany przez s u b dowodz -
c akcj z uwagi na jej adekwatno i specyfik , na przyk ad stra po arn
w sytuacji po aru, lub przez koordynuj cego zarz dzanie akcj przedstawi-
ciela urz du gminy, starostwa powiatowego lub te wojewody. Przej cie ko-
munikacji z dziennikarzami przez przedstawiciela jednej s u by nie zwalnia
143
Marcin Mikos
go z obowi zku ustalania i potwierdzania tre ci przekazywanej informacji
z pozosta ymi s u bami.
Tylko informacje wychodz ce z jednego ród a, wielokrotnie potwierdzone
wed ug wcze niej ustalonych standardów post powania, pozwol zminimali-
zowa ryzyko wyst pienia chaosu informacyjnego i dezinformacji, pot guj -
cych traum i kryzys.
Efekty braku jednego nadawcy informacji w sytuacji kryzysowej najlepiej
wida na przyk adzie informacji dziennikarskich o akcji ratowniczej prowa-
dzonej w jednym z masowych wypadków. Wzajemnie sprzeczne informacje,
pochodz ce z ró nych róde , upubliczniane w mediach dotyczy y najpowa -
niejszych danych, takich jak liczba ofiar miertelnych wypadku.
W efekcie, w jednym z telewizyjnych programów informacyjnych przez kil-
kadziesi t minut powtarzano nast puj cy komunikat:  Trzyna cie osób we-
d ug policji, a jedena cie osób wed ug stra y po arnej zgin o w wypadku
w miejscowo ci X . W innym programie informacyjnym, kilkadziesi t minut
pó niej pojawi a si nast puj ca informacja:  Policja nie poda a ostatecznej
liczby ofiar wypadku, gdy oprócz jedenastu cia , które przewieziono do pro-
sektorium, na miejscu tragedii s te szcz tki, które wymagaj identyfikacji .
Przywo any przyk ad ilustruje konieczno odpowiedzialnego zarz dzania
informacj w sytuacji kryzysowej. Nie trudno wyobrazi sobie, jak zmieniaj ce
si i wzajemnie sprzeczne informacje o liczbie zabitych by y odbierane przez
rodzinny uczestników wypadku, poszukuj cych w warunkach chaosu informa-
cji o stanie zdrowia swych bliskich. Efekty takich dzia a okre la si mianem
zjawiska secondhand trauma lub przenoszeniem i rozszerzaniem zaistnia ego
kryzysu.
Z bezpo redniego kontaktu z przedstawicielami rodków przekazu w sytu-
acjach kryzysowych, pomimo zrozumia ych  pokus , powinny by wy czone
osoby dowodz ce lub koordynuj ce prac poszczególnych s u b uczestnicz -
cych w dzia aniach, czy cz onkowie sztabu kryzysowego, tak aby ich kluczowa
rola nie by a zak ócana dodatkow aktywno ci .
W tym aspekcie nie mo e dochodzi do adnych wyj tków. Osoba, która
raz pojawi a si w jednej stacji telewizyjnej, b dzie a do skutku  nagabywa-
na przez pozosta e redakcje.
Podobnie wygl da sytuacja, je li chodzi o kontakt z mediami VIP-ów poja-
wiaj cych si na miejscu zdarze kryzysowych, których przypadkowe wypo-
wiedzi dla prasy o prowadzonych dzia aniach maj cz sto wr cz katastrofal-
ne skutki.
Nadmieni nale y, e w celu u atwienia kontaktu, osoba udzielaj ca infor-
macji dziennikarzom powinna by dla nich atwo osi galna, nie tylko fizycznie,
ale równie telefonicznie.
Osoba ta musi te by atwo rozpoznawalna  np. nosi kamizelk z napi-
sem  Rzecznik prasowy .
Rzecznik prasowy akcji pozostaje zawsze w cis ym, bie cym kontakcie
z kieruj cymi prac poszczególnych s u b lub sztabem kryzysowym, tak e
z wykorzystaniem rodków czno ci niewp ywaj cych na jego dost pno dla
144
Rozdzia 11. Media w zarz dzaniu kryzysowym
mediów, na przyk ad czno radiowa, oddzielny telefon komórkowy niedo-
st pny dla dziennikarzy.
Miejsce i czas udzielania informacji
Proces informowania powinien oczywi cie rozpocz si jak najszybciej od za-
istnienia zdarzenia. O powodzeniu komunikacji medialnej w sytuacji kryzysu
decyduj ce znaczenie ma jego faza pocz tkowa. W szczególno ci, czy infor-
macja o zaistnia ym zdarzeniu jest przekazana proaktywnie dziennikarzom
przez odpowiednie osoby w imieniu zarz dzaj cych akcj , czy te dzienni-
karze dowiaduj si o nim od osób trzecich, informatorów, z  czerwonych te-
lefonów i innych nieformalnych róde , a dopiero potwierdzenia tych faktów
szukaj w oficjalnym ródle. Szybkie, proaktywne wyj cie z potwierdzon in-
formacj do dziennikarzy sprawi, e staniemy si dla nich wiod cym ród em
informacji do ko ca trwania sytuacji kryzysowej, a nie zostaniemy  zaatako-
wani , ze ukrywamy informacje o kryzysie. Zw oka w informowaniu mediów
z regu y powoduje przekazywanie przez dziennikarzy informacji niesprawdzo-
nych, zas yszanych i w wi kszo ci niezgodnych z rzeczywisto ci , co sprawia,
e przestajemy kontrolowa proces komunikacji medialnej, co z kolei ma fa-
talne skutki dla sprawno ci i skuteczno ci zarz dzania kryzysowego.
Presja czasu nie zwalnia osób przekazuj cych informacje mediom z ko-
nieczno ci szczególnej dba o ci o rzetelno i prawdziwo podawanych wia-
domo ci, w szczególno ci w pierwszej fazie zdarzenia kryzysowego, gdy trud-
no jest ustali jednoznacznie zaistnia e fakty.
Kolejny aspekt komunikacji medialnej to miejsce, w którym przekazuje si
informacje dziennikarzom. Jego wybór zale y od rodzaju zdarzenia oraz stra-
tegii komunikacyjnej, jak przyjmiemy w relacjach z mediami.
Zaznaczy nale y, e nie ma adnego obowi zku udzielania informacji me-
diom na miejscu zdarzenia. Nale y si oczywi cie liczy z obecno ci tam me-
diów. Ich dzia ania powinny si jednak odbywa wy cznie w strefie bezpiecz-
nej i by ca kowicie podporz dkowane dzia aniom s u b, tak aby nie zak óca y
one ich pracy. Pomimo obecno ci najwi kszej grupy dziennikarzy na miejscu
zdarzenia, panuj ce tam warunki nie sprzyjaj spokojnemu i rzetelnemu prze-
kazowi informacji.
W wypadku dziennikarzy  szczególnie aktywnych istnieje nawet ryzyko
utrudniania przez nich przebiegu akcji, co w skrajnych wypadkach mo e na-
wet nosi znamiona czynu zabronionego, skutkuj c dla dziennikarza poci g-
ni ciem do odpowiedzialno ci karnej.
Planuj c organizacj dzia a , nale y raczej przewidzie sta obecno
osoby odpowiedzialnej za kontakt z dziennikarzami w siedzibie sztabu zarz -
dzania kryzysowego.
Tam te nale y stworzy warunki do pracy dziennikarzom, takie jak dost p
do Internetu, faxu, cza ISDN i innych urz dze , jak równie udost pni zdj -
145
Marcin Mikos
cia czy materia filmowy z miejsca zdarzenia sporz dzony przez pracuj ce
tam s u by.
Formy przekazywania informacji
Informacje o przebiegu akcji powinny by przekazywane dziennikarzom mo -
liwie jak najcz ciej, uwzgl dniaj c dynamik sytuacji i nowe dane. Zasad
jest przekazywanie informacji mediom mo liwie regularnie, na przyk ad co
godzin , uwzgl dniaj c ramówk antenow kluczowych mediów. Zasad ,
zw aszcza w pocz tkowych stadiach zdarze , jest podawanie wy cznie  su-
chych faktów dotycz cych zdarzenia, jak równie powtarzanie ich do czasu
mo liwo ci podania kolejnych nowych potwierdzonych faktów. Wszystkie in-
formacje przed przekazaniem im mediom powinny zosta sprawdzone.
Regularne spotkania z dziennikarzami to nie tylko okazja do przekazania
faktów, ale tak e sposobno do bie cego dementowania i weryfikowania
wszelkich nieprawdziwych i nie cis ych informacji, jakie z regu y narastaj
wokó sytuacji kryzysowej i wymagaj natychmiastowej reakcji osób odpowie-
dzialnych za informacje, tak aby nie dosz o do ich masowego przekazywania.
Podkre li nale y, e formu owanie przez rzecznika prasowego komentarzy,
domniema , opinii, ocen wobec okoliczno ci, przyczyn, przebiegu zdarze ,
cho cz sto prowokowane przez dziennikarzy, jest w takich sytuacjach niedo-
puszczalne. Wypowiedzi, szczególnie udzielane dziennikarzom telewizyjnym
czy radiowym, powinny by lakoniczne, z u yciem zda prostych lub nawet
równowa ników zda . Pomimo wyd u enia czasu oczekiwania na wydanie
pisemnego komunikatu prasowego, zaleca si jego sporz dzanie i przekazy-
wanie dziennikarzom w formie elektronicznej, papierowej, umieszczanie na
stronach internetowych oraz przekazywanie agencjom prasowym.
Nawet kilkuzdaniowy pisemny komunikat, zw aszcza w sytuacjach kryzy-
sowych, pozwala obni y ryzyko wyst pienia w przekazie medialnym przek a-
ma , b dów i nieporozumie .
Dobr praktyk na wypadek wyst pienia sytuacji kryzysowych jest posia-
danie wzorów komunikatów prasowych dotycz cych okre lonych zdarze ,
skonsultowanych uprzednio na przyk ad z psychologiem, prawnikiem oraz
merytorycznymi s u bami.
Strategia wspó pracy z mediami powinna przede wszystkim uwzgl dnia
i respektowa obowi zuj ce regulacje prawne. Wytyczaj one granice mo li-
wych dzia a , zarówno ze strony mediów jak informuj cych je podmiotów.
Szczególna dba o wymagana jest przy informowaniu o stanie zdrowia
osob poszkodowanych.
Informowanie o stanie zdrowia poszczególnych osob, utrwalanie ich wize-
runku na fotografii lub filmie powinno odbywa po uzyskaniu na takie dzia-
ania zgody pacjenta lub jego opiekuna prawnego. Brak takiej zgody zwalnia
lekarza lub inn osob informuj c media z obowi zku udzielania szczegó o-
wych informacji o stanie zdrowia konkretnej osoby.
146
Rozdzia 11. Media w zarz dzaniu kryzysowym
Przekazywanie informacji o stanie zdrowia ogó u ofiar zdarzenia powinno
sprowadza si jedynie do o wiadczenia lub potwierdzenia informacji o liczbie
ofiar zmar ych i rannych. Informowanie o wieku ofiar, pochodzeniu, podawa-
nie ich inicja ów, szczegó owe opisywanie procedur medycznych, które zosta y
przeprowadzone u poszczególnych osób, a nawet jednoznaczne okre lanie
stanu zdrowia, który szybko mo e ulec zmianie, mo e nara a osob informu-
j c media na ryzyko poniesienia odpowiedzialno ci cywilnej za naruszenie
dóbr osobistych.
Spornym zagadnieniem pozostaje informowanie o stanie zdrowia znanych
postaci ycia publicznego. Centrum Monitoringu Wolno ci i Prasy przyjmuje
stanowisko, e w sytuacji, gdy ofiarami wypadku s osoby publiczne, mo na
udost pni mediom ich dane osobowe.
Takie stanowisko nie ma poparcia w obowi zuj cym prawie. Osoby y-
cia publicznego na równi z innymi osobami maj prawo do ochrony wize-
runku, poszanowania intymno ci, ochrony tajemnicy leczenia oraz poszano-
wania innych dóbr osobistych. Ich wizerunek mo e by rozpowszechniany
w zwi zku z pe nion przez nich funkcj publiczn i prowadzon dzia alno ci
publiczn .
W rozdziale zarysowane zosta y podstawowe praktyczne aspekty wspó -
pracy z mediami w sytuacji kryzysowej, które powinny stanowi zach t i po-
moc w dalszym zg bianiu tej problematyki oraz budowaniu profesjonalnych
kontaktów z dziennikarzami.
147
Rozdzia 12
Anna wi tecka
System zarz dzania kryzysowego na
wypadek epidemii
1. Epidemie i pandemie chorób zaka nych
Epidemie i pandemie chorób zaka nych to zagro enia, które towarzyszy y lu-
dziom od wieków. Równie w dzisiejszym wiecie, pomimo:
" znacznego rozwoju cywilizacyjnego,
" zwi zanej z tym ogólnej poprawy warunków ycia w wielu regionach
wiata,
" wi kszego dost pu do nowych i skutecznych narz dzi s u cych ochronie
zdrowia oraz wi kszej wiadomo ci ludzi w tym zakresie;
jeste my wiadkami licznych epidemii chorób zaka nych wyst puj cych
w ró nych regionach wiata. Co wi cej, wiele osi gni cywilizacyjnych
(w tym przede wszystkim mo liwo atwego przemieszczenia si pomi dzy
kontynentami) sprzyja szybszemu rozprzestrzenianiu si czynników zaka nych
i ich wyst powaniu na coraz to nowych obszarach. Najniebezpieczniejszymi
w chwili obecnej zagro eniami s :
" u ycie czynnika biologicznego w akcie terrorystycznym,
" przeniesienie do Polski szczególnie niebezpiecznej choroby zaka nej,
" pojawienie si w jakimkolwiek kraju nowej choroby zaka nej (tzw. emer-
ging disease), na przyk ad SARS.
Mo na wyró ni dwie podstawowe sytuacje stwarzaj ce zagro enie cho-
robami zaka nymi:
1. zdarzenia, w których mo e doj do wybuchu epidemii (masowe imprezy,
przemieszczanie si mas uchod ców), lub takie, w których zwykle do-
chodzi do wybuchu epidemii (tsunami, powodzie, trz sienia ziemi);
2. stan, który pierwotnie spowodowany jest wybuchem epidemii.
Czynnikami pogarszaj cymi wy ej wymienione sytuacje, które zazwyczaj
wyst puj , s :
" b yskawiczne szerzenie si drobnoustrojów na du ych obszarach;
" trudno ci natychmiastowego zdiagnozowania przyczyny zachorowa ;
" konieczno izolacji du ej liczby chorych;
" ewentualno kwarantanny wielu chorych osób;
" problemy diagnostyczne, terapeutyczne i logistyczne;
" konieczno dodatkowego zaopatrzenia w leki, szczepionki, sprz t;
" narastanie w ród spo ecze stwa masowej paniki.
149
Anna wi tecka
Definicji epidemii i pandemii jest wiele. Zgodnie z definicj zawart
w Ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka e
i chorób zaka nych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz. 1570, z pó n. zm.), epidemi
nazywamy:
" wyst pienie na danym obszarze zaka e lub zachorowa na chorob
zaka n w liczbie wyra nie wi kszej ni we wcze niejszym okresie,
albo:
" wyst pienie zaka e lub chorób zaka nych dotychczas niewyst puj -
cych.
Pandemi natomiast nazywamy epidemi o du ym zasi gu geograficz-
nym (tzn. obejmuj c kontynent, kilka kontynentów lub ca y wiat).
W Polsce punktem odniesienia, wed ug którego dokonuje si oceny skali
wzrostu zachorowa na poziomie krajowym, s raporty (meldunki) sporz -
dzane w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego Pa stwowego Zak adu
Higieny (NIZP-PZH), na zlecenie g ównego inspektora sanitarnego. Raporty te,
dost pne na stronie internetowej www.pzh.gov.pl, obejmuj dane na temat
chorób zaka nych, które wymienione zosta y w za czniku do ustawy o zapo-
bieganiu oraz zwalczaniu zaka e i chorób zaka nych u ludzi.
W celu dokonania pe nej oceny sytuacji epidemiologicznej niezb dne jest
równie analizowanie danych pochodz cych z innych regionów wiata. G ów-
nym ród em tych informacji s doniesienia:
" wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), dost pne na stronie www.who.
int;
" ameryka skiego Centrum do Spraw Kontroli i Prewencji Chorób (CDC)
www.cdc.gov;
" Europejskiego Centrum do Spraw Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC),
www.ecdc.europa.eu;
" ministerstw zdrowia i w a ciwych s u b w poszczególnych pa stwach na
ca ym wiecie.
Uwzgl dniaj c powy ej przytoczone definicje epidemii i pandemii, podkre-
li nale y, e w przypadku niektórych chorób zaka nych za epidemi uznamy
wyst pienie nawet jednego przypadku zaka enia. Tak b dzie w przypadku
wyst pienia w Polsce zaka enia wirusem ospy prawdziwej czy te wirusem
gor czki krwotocznej, gdy choroby te obecnie nie s stwierdzane na tere-
nie naszego kraju. W przypadku innych chorób zaka nych, które wyst puj
w Polsce i s rejestrowane w ramach systemu nadzoru epidemiologicznego
w wi kszej liczbie (np. salmonelozy czy grypa sezonowa), za epidemie b dzie-
my uznawa (zgodnie z definicj ) wzrost wyra nie wi kszy ni we wcze niej-
szym okresie.
Epidemie chorób zaka nych u zwierz t
Epidemie chorób zaka nych dotycz nie tylko zdrowia ludzi. Zagro enie to do-
tyczy równie zwierz t, co jest bardzo istotne równie ze wzgl du na funkcjo-
nowanie systemu reagowania kryzysowego. W przypadku wyst pienia wyra -
150
Rozdzia 12. System zarz dzania kryzysowego na wypadek epidemii
nego wzrostu liczby przypadków zachorowa u zwierz t na danym terenie,
mówimy o epizoocji. Natomiast zjawisko to rejestrowane na wi kszym ob-
szarze nosi nazw panzoocji.
Epidemie chorób odzwierz cych (zoonoz)
Nie bez znaczenia dla reagowania na wypadek wyst pienia epidemii chorób
zaka nych jest równie fakt, e wi kszo (wed ug danych niektórych eks-
pertów nawet 80%) czynników zaka nych, które maj mo liwo zaka ania
ludzi, to czynniki odzwierz ce. Mog one równie powodowa zaka enia i cho-
roby u zwierz t. S to tzw. czynniki zoonotyczne, b d ce przyczyn chorób
zaka nych zarówno u ludzi jak i u zwierz t. Choroby te nazywamy zoonozami
(chorobami odzwierz cymi).
Przyk adem zoonozy jest grypa ptaków H5N1, której wirus nadal kr y
mi dzy innymi w populacji drobiu w wielu regionach wiata. wiatowa Orga-
nizacja Zdrowia (WHO) potwierdzi a równie wyst powanie zaka enia tym
wirusem u ludzi. Dlatego te w momencie, gdy wyst powanie wirusa H5N1
potwierdzono u ptaków dzikich i drobiu w Polsce, niezb dne by o poza zaan-
ga owaniem s u b weterynaryjnych, w czenie do dzia a równie s u b sani-
tarnych odpowiedzialnych za zdrowie ludzi. Wspólne reagowanie zapobieg o
wyst pieniu zaka e u ludzi i ograniczy o rozprzestrzenienie si choroby.
Epidemia a stan zagro enia epidemiologicznego
i stan epidemii
Wyst pienie epidemii (wzrostu liczby przypadków w sensie medycznym czy
epidemiologicznym) nie jest równoznaczne z wprowadzeniem stanu za-
gro enia epidemicznego b d te stanu epidemii jako sytuacji prawnych
(równie zdefiniowanych w wy ej wymienionej ustawie). G ówn przes ank
do wprowadzenia tych stanów jest konieczno wprowadzenia okre lonych
rodków zaradczych, w tym na przyk ad:
" czasowego ograniczenia przemieszczania si ,
" zakazu organizowania masowych zgromadze ,
" obowi zku przeprowadzenia szczepie ochronnych,
" innych wynikaj cych z przebiegu i skali zagro enia.
rodki te nie musz jednak zosta wprowadzone w przypadku ka dej epi-
demii, czyli ka dorazowego wzrostu liczby zachorowa wyra nie wy szego
ni we wcze niejszym okresie. Taka sytuacja mia a miejsce podczas pandemii
grypy typu A/H1N1v b d epidemii SARS, gdzie rejestrowano wzrost liczby
zachorowa (zgodnie z definicj epidemii), jednak e nie by o konieczne wpro-
wadzanie stanu epidemii i rodków zaradczych z nim zwi zanych.
151
Anna wi tecka
2. Podzia zagro e wywo anych czynnikami biologicznymi
Czynniki biologiczne mo emy sklasyfikowa za pomoc wielu kryteriów.
Przyczyn chorób zaka nych mog by mi dzy innymi wirusy, bakterie,
priony  jest to podstawowy podzia oparty na klasyfikacji czynników choro-
botwórczych wywo uj cych chorob .
Choroby zaka ne ró ni si równie drogami przenoszenia (np. droga po-
karmowa, droga kropelkowa, przez kontakt bezpo redni), przebiegiem, ci -
ko ci objawów i wieloma innymi cechami.
Uwzgl dniaj c stale zmieniaj c si sytuacj epidemiologiczn w Polsce
i na wiecie, jak i wy ej wymienione czynniki, z ca pewno ci opracowa
mo na wiele list zagro e biologicznych, które przybieraj c rozmiary epide-
mii/pandemii, b d wymusza y reagowanie instytucji, s u b w ramach syste-
mu reagowania kryzysowego.
adna z tych list nie jest list zamkni t , gdy powinna uwzgl dnia rów-
nie nieprzewidywalno natury i mo liwo wyst pienia nowych, obecnie
niewyst puj cych czynników chorobotwórczych. Przyk adem nowej, wcze niej
nierejestrowanej choroby (tzw. emerging disease), by wspomniany powy ej
SARS (zespó ostrej niewydolno ci oddechowej), wywo ywany przez specyficz-
ny typ wirusa. Pierwsze przypadki zaka enia wirusem SARS u ludzi wyst pi y
w Chinach, w prowincji Guangdong w listopadzie 2002 roku (wirus SARS ni-
gdy wcze niej nie zosta potwierdzony jako przyczyna choroby!). Wirus bardzo
szybko rozprzestrzeni si na ca ym wiecie (w ci gu sze ciu miesi cy zosta
stwierdzony w trzydziestu krajach na ró nych kontynentach).
Na podstawie dotychczasowych do wiadcze z dzia a podejmowanych
na wypadek i podczas epidemii, wymieni mo na kilka przyk adów zagro e
biologicznych, których wyst pienie mo e spowodowa konieczno zaanga-
owania wielu s u b w ramach systemu zarz dzania kryzysowego w Polsce.
Zagro enia te wymienione na jednej li cie pokazuj , jak bardzo s one ró no-
rodne i trudne w klasyfikacji. Poza zaanga owaniem kluczowych s u b w pa -
stwie, wyst pienie tych chorób z ca pewno ci zwi zane b dzie z ogromn
uwag mediów, co równie nale y wzi pod uwag ju w fazie przygotowa
do reagowania.
S to mi dzy innymi:
" gor czki krwotoczne o etiologii wirusowej (Ebola, Marburg, Lassa),
" SARS,
" grypa,
" gru lica wielolekooporna,
" inwazyjne zaka enia Neisseria meningitidis,
" czynniki biologiczne u yte w ataku bioterrorystycznym (np. wirus ospy
prawdziwej, bakteria w glika).
Do tej listy zagro e (z punktu widzenia reagowania kryzysowego),
uwzgl dniaj c dotychczasowe do wiadczenia, nale y równie doda zatru-
cia/zaka enia pokarmowe oraz choroby przenoszone przez wektory (np. ko-
mary, kleszcze), z których wi kszo obecnie nie wyst puje na terenie Polski.
152
Rozdzia 12. System zarz dzania kryzysowego na wypadek epidemii
Jednak e mi dzy innymi ze wzgl du na zmiany klimatu, choroby te mog si
niebawem pojawi w naszym kraju (wraz z wektorami, które te czynniki cho-
robotwórcze przenosz ).
3. Kluczowe akty prawa polskiego dotycz ce reagowania
na wypadek epidemii
Zasady wspó pracy pomi dzy w adzami zaanga owanymi w dzia ania w przy-
padku wyst pienia na terenie Polski chorób zaka nych, które mog by prze-
noszone ze zwierz t na ludzi i z ludzi na zwierz ta, okre lone zosta y w:
" rozporz dzeniu Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2006 r. w sprawie
wspó pracy organów Inspekcji Weterynaryjnej, Pa stwowej Inspekcji
Sanitarnej, Pa stwowej Inspekcji Farmaceutycznej, Inspekcji Han-
dlowej, Inspekcji Transportu Drogowego, Inspekcji Jako ci Handlowej
Artyku ów Rolno-Spo ywczych oraz jednostek samorz du terytorial-
nego przy zwalczaniu chorób zaka nych zwierz t, w tym chorób od-
zwierz cych (Dz.U. z 2006 r. Nr 83, poz. 575), wydanego na podstawie
art. 62 ust. 2 Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwie-
rz t oraz zwalczaniu chorób zaka nych zwierz t (Dz.U. z 2004 r.
Nr 69, poz. 625, z pó n. zm.);
" rozporz dzeniu ministra zdrowia z dnia 7 kwietnia 2006 r. w sprawie
wspó dzia ania mi dzy organami Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej, In-
spekcji Weterynaryjnej oraz Inspekcji Ochrony rodowiska w zakresie
zwalczania chorób zaka nych (Dz.U. z 2006 r. Nr 73, poz. 516).
Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka e i chorób zaka nych
u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz. 1570, z pó n. zm.)
W ustawie okre lono mi dzy innymi:
" odpowiedzialno ci i zasady post powania w celu zapobiegania i zwal-
czania chorób zaka nych;
" sposoby monitorowania sytuacji epidemiologicznej (czyli okre lenie mi dzy
innymi, jakie choroby i na jak skal wyst puj w Polsce, jakich regionów
kraju dotycz oraz jakie zmiany rejestruje si w ich wyst powaniu w danym
czasie);
" post powanie w przypadku podejrzenia lub rozpoznania choroby za-
ka nej;
" sposoby post powania w ramach dzia a przeciwepidemicznych i zapobie-
gawczych, czyli takich, które pozwol unikn epidemii b d w momencie
jej wyst pienia doprowadz do minimalizacji jej negatywnych skutków;
" dzia ania administracji publicznej w zakresie zapobiegania i zwalczania
chorób zaka nych;
" wykaz chorób zaka nych i zaka e , do których stosuje si przepisy ustawy,
a które mog stanowi istotne zagro enie dla zdrowia publicznego
153
Anna wi tecka
w Polsce; jak ju wcze niej podkre lono, lista ta nie stanowi zbioru za-
mkni tego, z uwagi na fakt mo liwo ci pojawienia si nowych, dot d nie-
znanych, niezidentyfikowanych czynników chorobotwórczych.
W ustawie okre lono równie obszary wspó pracy pomi dzy organami
Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej, Pa stwowej
Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewn trznych i Administracji, In-
spekcji Weterynaryjnej i Wojskowej Inspekcji Weterynaryjnej.
Ustawa o Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2006 r., Nr 122,
poz. 851, z pó n. zm.)
Obowi zek podejmowania dzia a zwi zanych z monitorowaniem sytuacji
epidemiologicznej oraz post powania w ramach dzia a przeciwepidemicz-
nych i zapobiegawczych na o ono na Pa stwow Inspekcj Sanitarn (PIS).
W ustawie z dnia 14 marca 1985 r. o Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U.
z 2006 r., Nr 122, poz. 851, z pó n. zm.), okre lone zosta y mi dzy innymi:
" zadania,
" struktura organizacyjna,
" odpowiedzialno organów PIS.
Zadania Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej realizuj nast puj ce organy:
" G ówny Inspektor Sanitarny (GIS),
" 16 pa stwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych (PWIS),
" 318 pa stwowych powiatowych inspektorów sanitarnych (PPIS),
oraz:
" 10 pa stwowych granicznych inspektorów sanitarnych (PGIS) dla przej
granicznych.
Jednym z wa niejszych zada realizowanych w ramach dzia alno ci usta-
wowej Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej jest monitorowanie i nadzór nad cho-
robami zaka nymi. Nadzór ten, prowadzony mi dzy innymi we wspó pracy
z instytutami naukowymi, ma przede wszystkim na celu wczesne wykrywanie
i zwalczanie chorób zaka nych, w tym w szczególno ci b d cych wynikiem
celowego uwolnienia czynnika zaka nego, przywleczenia z innych obszarów
wiata, a tak e zdarze losowych.
Dzi ki wspólnie podejmowanym dzia aniom oraz uwzgl dnieniu danych
dotycz cych sytuacji epidemiologicznej na ca ym wiecie mo liwe jest okre-
lenie, czy zmiana w sytuacji epidemiologicznej (polegaj ca mi dzy innymi
na wzro cie liczby zachorowa na dan chorob zaka n b d te zmianach
w jej geograficznym rozprzestrzenieniu) mo e by pocz tkiem epidemii, czy
te nie stanowi powodu do wdro enia dzia a przeciwepidemicznych.
W dzia aniach dotycz cych zwalczania chorób zaka nych zwierz t rol
wiod c odgrywa Inspekcja Weterynaryjna, powo ana Ustaw z dnia 29
stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz.U. z 2007 r. Nr 121, poz. 842,
z pó n. zm.), której zadania realizuj odpowiednio G ówny Lekarz Weterynarii,
wojewódzcy oraz powiatowi lekarze weterynarii.
154
Rozdzia 12. System zarz dzania kryzysowego na wypadek epidemii
4. Dost pne rodki zaradcze
Na podstawie do wiadcze z przygotowa i dzia a podejmowanych w trakcie
dotychczasowych epidemii i pandemii, okre lono list rodków, które mog
s u y ograniczeniu jej negatywnych skutków. Podobnie jak w przypadku sa-
mych zagro e , tak i w odniesieniu do rodków zaradczych, podkre li nale y,
e lista ta wraz z pojawieniem si nowych czynników biologicznych, ale rów-
nie z rozwojem wiedzy na temat epidemiologii chorób zaka nych i innych
nauk medycznych, mo e zosta rozszerzona.
Lista rodków zaradczych opracowana dla celów przygotowa do pande-
mii grypy, któr mo na odnie równie do innych chorób zaka nych, obejmu-
je dwie du e grupy:
" rodki farmakologiczne,
" rodki niefarmakologiczne.
rodki farmakologiczne obejmuj zarówno leki jak i szczepionki.
Obecnie, mimo znacznego rozwoju medycyny, w przypadku wielu zagro-
e niestety nie dysponujemy skutecznymi szczepionkami i lekami. Ponadto
zmienno niektórych wirusów i bakterii mo e powodowa , e stosowane
obecnie skuteczne rodki w rzeczywistej sytuacji kryzysowej mog okaza si
nieprzydatne (np. mutacja wirusa, pojawienie si lekoopornych szczepów bak-
teryjnych).
Analizuj c mo liwo u ycia leków i szczepionek w walce z chorobami za-
ka nymi, kluczowa w ka dym przypadku jest decyzja lekarza. Jednak e w sy-
tuacji kryzysowej, istotnym aspektem stosowania tych rodków, zw aszcza na
du skal , jest równie koszt ich u ycia oraz trudno ci logistyczne zwi zane
z dystrybucj i dostarczeniem leków w odpowiednim czasie.
Ka dorazowo, uwzgl dniaj c w planach kryzysowych zastosowanie tych
rodków na wypadek epidemii, niezb dne jest równie rozwa enie mo liwo ci
ich wcze niejszego zgromadzenia w rezerwach pa stwowych. W momencie
wyst pienia epidemii b d pandemii, mo liwo ci produkcyjne firm farmaceu-
tycznych mog okaza si niewystarczaj ce, aby zapewni wystarczaj cy do-
st p do danego leku b d szczepionki. Dlatego te niezb dne jest rozwa enie
mo liwo ci wcze niejszego utworzenia odpowiednich ich rezerw, b d cych
w dyspozycji ministra w a ciwego do spraw zdrowia. Jednak e wi e si to
równie z konieczno ci pracowania stosownych procedur zawieraj cych
mi dzy innymi nast puj ce ustalenia: w jakiej sytuacji rezerwy te zostan
uwolnione, dla jakich grup osób zostan przeznaczone, w jaki sposób rozdys-
trybuowane oraz jakie rodki zaradcze zostan wprowadzone, aby unikn
przeterminowania zgromadzonego rodka.
Maj c na uwadze z o ono tego zagadnienia oraz analizuj c mo liwo-
ci zastosowania rodków farmakologicznych w trakcie epidemii/pandemii,
niezb dne jest zaanga owanie nie tylko przedstawicieli sektora zdrowia, ale
równie wsparcie przedstawicieli innych resortów w pa stwie.
Lista niefarmakologicznych rodków zaradczych obejmuje mi dzy in-
nymi:
155
Anna wi tecka
" izolacj  która polega na odosobnieniu osób chorych na chorob za-
ka n lub osób podejrzanych o chorob zaka n , tak aby uniemo liwi
przeniesienie si czynnika biologicznego na inne osoby i rozprzestrzenienie
si choroby (definicja z ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka e
i chorób zaka nych u ludzi);
" kwarantann  polegaj c na odosobnieniu osoby zdrowej, która by a
nara ona na zaka enie, w celu zapobie enia szerzeniu si chorób zaka -
nych szczególnie niebezpiecznych i wysoce zaka nych (definicja z ustawy
o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka e i chorób zaka nych u ludzi);
" stosowanie specjalnych urz dze do transportu chorych zaka nie;
" zamykanie szkó , przedszkoli, obiektów u yteczno ci publicznej;
" screening podró nych (obejmuj cych m.in. pomiar temperatury cia a na
lotnisku, stosowanie kwestionariuszy dotycz cych stanu zdrowia i historii
podró y);
" zamykanie granic;
" stosowanie masek ochronnych;
" wprowadzanie zakazu masowych zgromadze ;
" dzia ania komunikacyjne (obejmuj ce zarówno komunikacj mi dzy insty-
tucjami zaanga owanymi w reagowanie, jak i dzia ania informacyjne pole-
gaj ce na wydawaniu zalece dotycz cych podró owania na terenie kraju
i mi dzy krajami, oraz przestrzegania podstawowych zasad higieny). Nie-
zmiernie wa ne jest rzetelne informowanie spo ecze stwa o zagro eniu.
Pozwala to wielu przypadkach na unikni cie paniki, która zazwyczaj zagro-
enie to pot guje.
Lista ta zosta a opracowana na podstawie rozwa a podejmowanych
w ramach przygotowa do pandemii grypy. W odniesieniu do poszczególnych
zagro e nale y rozwa y zasadno wprowadzenia danego rodka oraz ko-
nieczno przeprowadzenia dok adnej analizy zysków i strat wynikaj cych
z jego wdro enia.
5. System reagowania na wypadek epidemii w Polsce
Skutki epidemii poza bezpo rednim zagro eniem dla zdrowia i ycia ludzi
(b d zwierz t) mog powodowa równie ogromne straty ekonomiczne,
a nawet polityczne. Mog one wynika mi dzy innymi z zaburze funkcjono-
wania instytucji sektora prywatnego i publicznego, których przyczyn jest wy-
soka absencja pracowników b d te straty wynikaj ce z ograniczenia do-
st pu do niektórych rodków.
Dlatego te reagowanie na wypadek epidemii choroby zaka nej (podobnie
jak w przypadku wielu innych zagro e ) wymaga zaanga owania przedstawi-
cieli wielu instytucji w pa stwie, na ka dym poziomie reagowania:
" powiatowym,
" wojewódzkim,
" centralnym.
156
Rozdzia 12. System zarz dzania kryzysowego na wypadek epidemii
W zale no ci od przyczyny epidemii, miejsca jej rozpocz cia, przebiegu
i innych cech charakterystycznych, w dzia ania anga owane s kluczowe dla
minimalizacji negatywnych skutków tego zagro enia s u by.
W przypadku epidemii chorób zaka nych wyst puj cych u ludzi, resortem
wiod cym jest resort zdrowia. Wspomniana ju wcze niej Pa stwowa Inspek-
cja Sanitarna  instytucja podleg a ministrowi w a ciwemu do spraw zdrowia,
odpowiedzialna jest g ównie za monitorowanie sytuacji epidemiologicznej
i post powanie w ramach dzia a przeciwepidemicznych. Ponadto resort
zdrowia odpowiada mi dzy innymi za polityk lekow , przygotowanie i reago-
wanie szpitali w momencie sytuacji kryzysowej, wspó prac mi dzynarodow
w tym zakresie. Zadania te realizuj odpowiednie komórki organizacyjne Mi-
nisterstwa Zdrowia.
W reagowaniu na wypadek sytuacji kryzysowej, jak jest wyst pienie epi-
demii, ogromn rol odgrywaj równie Krajowy Konsultant ds. Epidemiologii
i Krajowy Konsultant ds. Chorób Zaka nych oraz inni konsultanci w zale no ci
od charakterystyki i stopnia zagro enia. Opracowuj oni wytyczne i zalecenia
dla dzia a podejmowanych przez resort zdrowia.
Reagowanie na wypadek epidemii mo na podzieli na trzy etapy:
" etap I: przygotowanie na wypadek wyst pienia epidemii;
" etap II: podj cie dzia a przeciwepidemicznych (ju w momencie wyst -
pienia epidemii);
" etap III: dzia ania po epidemii.
Dzia ania kluczowe dla etapu I  przygotowanie na wypadek epidemii, po-
winny obejmowa :
" okre lenie kluczowych zagro e biologicznych;
" okre lenie sposobów i mo liwo ci ich rozpoznawania, z uwzgl dnieniem
istniej cej bazy laboratoryjnej;
" okre lenie rodków zaradczych (farmakologicznych i niefarmakologicz-
nych), których u ycie mo e by skuteczne w momencie wyst pienia zagro-
enia, przeprowadzenie uzgodnie i konsultacji mi dzyresortowych w tym
zakresie;
" przygotowanie odpowiednich projektów decyzji administracyjnych;
" zapewnienie w a ciwej czno ci pomi dzy s u bami zaanga owanymi
w reagowanie;
" przygotowanie strategii komunikacyjnej, tak aby mo liwe by o jak naj-
szybsze i rzetelne poinformowanie spo ecze stwa o zaistnia ym zagro-
eniu; zaplanowanie akcji informacyjnej, przeprowadzanej ju na etapie
przygotowa , tak aby u wiadomi spo ecze stwu konieczno w a ciwych
zachowa  jako jednego z kluczowych rodków zaradczych.
W zale no ci od rozwa anego zagro enia z ca pewno ci ju na etapie
dzia a przygotowawczych nale y uwzgl dni równie :
" okre lenie grup pracowników medycznych i niemedycznych przewidzia-
nych do zwalczania epidemii;
" wyznaczenie punktów szczepie do przeprowadzenia szczepie maso-
wych;
157
Anna wi tecka
" wytypowanie szpitali, w których b dzie mo liwa hospitalizacja osób po-
dejrzanych o kontakt z czynnikiem zaka nym b d chorych na chorob za-
ka n ;
" konsultacje w zakresie wyznaczenia obiektów, które przeznaczone zostan
na miejsca kwarantannowe b d miejsca do izolacji;
" zaopatrzenie w rodki ochrony osobistej, rodki dezynfekcyjne.
Podj cie dzia a przeciwepidemicznych (etap II) obejmuje:
" poinformowanie o wyst pieniu przypadków choroby zaka nej lub podej-
rze zachorowa organów Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej; informacj t
organom Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej (pa stwowemu powiatowemu
b d pa stwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu) przeka-
zuje lekarz lub felczer, kierownik laboratorium diagnostycznego, a w przy-
padku osób przyjmowanych do szpitala b d hospitalizowanych, kierownik
szpitala;
" identyfikacj czynnika chorobotwórczego, czyli okre lenie co jest przyczyn
choroby; w tym celu (m. in. ze wzgl du na fakt, e wiele objawów nie jest
specyficznych dla danej choroby zaka nej, tzn. mo e wyst pi w przebiegu
wielu chorób) niezb dne jest przeprowadzenie specjalistycznych bada la-
boratoryjnych;
" wszcz cie dochodzenia epidemiologicznego polegaj cego mi dzy innymi
na okre leniu czynnika powoduj cego chorob , ród a epidemii i obszaru
zagro onego, wykrywaniu kolejnych zachorowa , okre leniu mechani-
zmów przenoszenia si choroby zaka nej, ustaleniu osób nara onych na
zachorowanie (tzw. osób z kontaktu) w celu okre lenia dalszego post po-
wania (np. poddania izolacji, kwarantannie, czy te nadzorowi epidemiolo-
gicznemu);
" w razie konieczno ci, gdy istnieje taka mo liwo (tzn. dost pna jest sku-
teczna szczepionka przeciwko danemu czynnikowi chorobotwórczemu,
zorganizowanie i nadzór nad realizacj akcji szczepie ochronnych;
" podj cie odpowiednich dzia a przez szpitale w celu umo liwienia przy-
j cia du ej liczby osób zaka onych;
" dalsze monitorowanie sytuacji epidemiologicznej i przygotowywanie analiz
dotycz cych ewentualnych mo liwo ci jej dalszego rozwoju;
" wydawanie zalece i zarz dze w celu ograniczenia rozprzestrzeniania si
zachorowa ;
" przeprowadzenie akcji informacyjnej dla spo ecze stwa, zarówno w za-
kresie charakterystyki zagro enia jak i metod, jakie nale y podj , aby za-
ka ania unikn lub je zminimalizowa ;
" wspó praca mi dzynarodowa polegaj ca na informowaniu o zagro eniu,
podejmowanych dzia aniach i ich skutkach.
158
Rozdzia 12. System zarz dzania kryzysowego na wypadek epidemii
Stan zagro enia epidemicznego/stan epidemii
" Na etapie dzia a przeciwepidemicznych mo e nast pi konieczno og o-
szenia stanu zagro enia epidemicznego b d stanu epidemii. Zgodnie
z ustaw o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka e i chorób zaka nych
u ludzi, stan zagro enia epidemicznego og aszany jest w momencie po-
jawienia si ryzyka wyst pienia epidemii, natomiast stan epidemii wpro-
wadza si ju w zwi zku z wyst pieniem epidemii.
" Stany te na obszarze województwa, og asza i odwo uje wojewoda, na
wniosek pa stwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.
" Je eli stany te wyst puj na obszarze wi cej ni jednego województwa,
og asza i odwo uje je minister w a ciwy do spraw zdrowia w porozumieniu
z ministrem w a ciwym do spraw wewn trznych i administracji, na wniosek
G ównego Inspektora Sanitarnego.
" Dzi ki og oszeniu tych stanów mo liwe jest wprowadzenie wielu rodków
zaradczych, w tym mi dzy innymi:
 czasowe ograniczenie sposobu przemieszczania si ;
 czasowe ograniczenie lub zakaz obrotu i u ywania okre lonych pro-
duktów;
 wprowadzenie czasowego zakaz organizowania masowych zgroma-
dze ;
 czasowych zmian w funkcjonowaniu okre lonych instytucji;
 wprowadzenie obowi zku szczepie ochronnych;
 podj cie innych dzia a wynikaj cych z rozwoju sytuacji i stopnia zagro-
enia.
Jak wspomniano wcze niej, wyst pienie epidemii (wzrostu liczby zachoro-
wa ) nie jest równoznaczne z wprowadzeniem stanu zagro enia epidemicz-
nego b d stanu epidemii.
Etap III (dzia ania po epidemii) obejmuje g ównie dzia ania podsumowu-
j ce, maj ce na celu ocen skutków (równie finansowych), jakie wywo a a
epidemia na danym obszarze oraz ocen skuteczno ci podj tych dzia a . Nie-
zb dne jest te okre lenie mo liwych scenariuszy na przysz o (np. czy mo -
liwa jest kolejna epidemia choroby zaka nej, jakie b d jej skutki). Etap ten ma
równie na celu jak najszybsze odtworzenie si i rodków s u b, inspekcji, insty-
tucji dzia aj cych w trakcie epidemii, tak aby mo liwe by o skuteczne i szybkie
reagowanie w momencie wyst pienia nowej epidemii b d kolejnego wzrostu
zachorowa .
Zarówno w ramach przygotowa jak i reagowania na wypadek wyst pie-
nia chorób odzwierz cych (zoonoz), czyli chorób, które mog przenosi si ze
zwierz t na ludzi i z ludzi na zwierz ta, na ka dym etapie dzia a niezb dna
jest sprawna wymiana informacji i wspó praca pomi dzy przedstawicielami
Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej.
159
Anna wi tecka
6. Wspó praca mi dzynarodowa w ramach systemu
zarz dzania kryzysowego na wypadek epidemii
Analizuj c skutki, jakie mo e wywo a epidemia choroby zaka nej, nale y mie
na wzgl dzie, e jest to jedno z tych zagro e , które mo e niekiedy bardzo
szybko rozprzestrzeni si pomi dzy powiatami i województwami, ale równie
mi dzy krajami, a nawet kontynentami.
W 2009 roku byli my wiadkami rozpocz cia si pierwszej pandemii XXI
wieku  pandemii grypy typu A/H1N1v. Pandemia ta pokaza a, jak szybko
czynniki chorobotwórcze mog si dzi rozprzestrzenia , nie respektuj c gra-
nic pa stwowych i barier mi dzy kontynentami. Wirus grypy typu A/H1N1v
w przeci gu kilku tygodni rozprzestrzeni si z Ameryki Pó nocnej (gdzie zosta
zidentyfikowany po raz pierwszy), docieraj c mi dzy innymi do Europy, Afryki,
Azji, Australii. Mo na podejrzewa , e podobna sytuacja b dzie mia a miejsce
równie w przypadku wielu innych chorób zaka nych, tak e tych najbardziej
niebezpiecznych. Dlatego tak wa ne jest monitorowanie sytuacji epidemio-
logicznej na ca ym wiecie i wykorzystywanie dost pnych informacji równie
w analizie ryzyka sporz dzanej na poziomie krajowym. W celu szybkiego po-
zyskania koniecznych informacji niezb dna jest sprawna wymiana informacji
pomi dzy krajami i organizacjami mi dzynarodowymi.
Wspó praca mi dzynarodowa na poziomie wiatowym
Kluczow organizacj mi dzynarodow , dzia aj c mi dzy innymi na rzecz
ochrony zdrowia ludzi przed czynnikami zaka nymi, jest wiatowa Organi-
zacja Zdrowia (WHO). Dzi ki wysi kom tej organizacji, przy wsparciu pa stw
cz onkowskich, w roku 2005 zrewidowane zosta y Mi dzynarodowe Prze-
pisy Zdrowotne (International Health Regulations  IHR)  podstawowy do-
kument o znaczeniu mi dzynarodowym, reguluj cy dzia ania podejmowane
w przypadku wyst pienia zagro enia dla zdrowia publicznego. W dokumencie
tym okre lone zosta y mi dzy innymi zasady wymiany informacji na tetmat
zagro e dla zdrowia publicznego, wymogi dla lotnisk i portów morskich,
a tak e odpowiedzialno zarówno pa stw jak i WHO w obszarze reago-
wania na wypadek wyst pienia chorób zaka nych.
Dzi ki nowym rozwi zaniom przyj tym w tym dokumencie, w ka dym
z pa stw cz onkowskich powinien funkcjonowa punkt kontaktowy, dzi ki któ-
remu mo na zarówno przekazywa jak i otrzymywa informacje na temat
zagro e na ca ym wiecie. W Polsce taki punkt (zwany Krajowym Punktem
Centralnym ds. Mi dzynarodowych Przepisów Zdrowotnych) funkcjonuje
w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego Pa stwowego Zak adu Higieny
(NIZP-PZH) i jest on nadzorowany przez Ministerstwo Zdrowia.
Zgodnie z roboczymi ustaleniami, w momencie wyst pienia zagro enia
biologicznego na terenie Polski, które mo e mie znaczenie mi dzynarodowe,
pa stwowy, powiatowy, wojewódzki, graniczny inspektor sanitarny, a tak e
160
Rozdzia 12. System zarz dzania kryzysowego na wypadek epidemii
G ówny Inspektor Sanitarny przekazuje wszelkie informacje w tym zakresie do
Krajowego Punktu Centralnego. Informacje te przekazywane s nast pnie do
WHO i krajów zainteresowanych.
Ogromn rol w zakresie dostarczania informacji na temat sytuacji epide-
miologicznej na wiecie, jak i rozwi za dotycz cych skutecznego reagowa-
nia na wypadek epidemii, odgrywa ameryka skie Centrum do Spraw Kontroli
i Prewencji Chorób (CDC) z siedzib w Atlancie. ci le wspó pracuje ono ze
swoim europejskim odpowiednikiem  ECDC.
Wspó praca mi dzynarodowa na poziomie Unii Europejskiej
W Unii Europejskiej g ówn rol w zakresie przygotowa i reagowania na wy-
padek epidemii odgrywa Komisja Europejska (EC) i Europejskie Centrum do
Spraw Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC). Organizacje te wspó pracuj
z pa stwami cz onkowskimi, zarówno w zakresie przygotowywania planów re-
agowania jak i okre lania mo liwo ci wymiany informacji oraz identyfikacji
zagro e , a tak e koordynuj ewentualne udzielania pomocy mi dzynaro-
dowej.
ECDC, powo ane do ycia w 2005 roku, jest jedn z europejskich agencji.
Celem jej dzia ania jest wzmocnienie europejskiego systemu ochrony przed
chorobami zaka nymi, sprawniejsza identyfikacj i ocena zagro e . Dzi ki re-
komendacjom tej instytucji mo liwe jest wypracowywanie spójnych rozwi za
na poziomie krajowym, zw aszcza przez kraje, które nie dysponuj bogatym
zapleczem naukowym w tej dziedzinie. Do wiadczenia z walki z pandemi
grypy typu A/H1N1v pokaza y, e organizacja ta odegra a ogromn rol
w koordynacji dzia a podejmowanych na poziomie europejskim oraz podej-
mowaniu wspólnych europejskich inicjatyw, prezentowanych nast pnie na fo-
rum mi dzynarodowym.
G ównym narz dziem wykorzystywanym w celu wymiany informacji, za-
równo na temat zagro e jak i dzia a podj tych przez pa stwa cz onkow-
skie, jest Sie Wczesnego Ostrzegania i Reagowania (Early Warning and
Response System  EWRS). Jej polski punkt kontaktowy funkcjonuje w De-
partamencie Przeciwepidemicznym w G ównym Inspektoracie Sanitarnym.
Do informacji przekazywanych t sieci , dost p posiada równie wiatowa
Organizacja Zdrowia (WHO).
161