instalacje elektryczne.qxd 2007-06-21 10:09 Page 162
Dom pod napięciem
Instalacja elektryczna jest
tylko pozornie łatwa
Jakie w Polsce mamy napięcie?
w wykonaniu. Gniazdka,
W Polsce, jak w większoS
ci krajów europejskich, instalacje domowe zasilane są prądem
łączniki i oprawy oS
wietleniowe przemiennym o częstotliwoS
ci 50 Hz i napięciu 230/400 V. Pierwsza wartoS
ć napięcia
dotyczy instalacji jednofazowych, natomiast druga wartoS
ć  instalacji trójfazowych,
powinny być tak rozmiesz-
z których można również pobierać prąd o napięciu 230 V. Napięcie każdej fazy wynosi
czone, żeby było wygodnie 230 V i występuje między przewodem fazowym a neutralnym nazywanym popularnie
zerowym.
z nich póx
niej korzystać,
a sama instalacja musi być
prawidłowo zabezpieczona.
Jak podłączyć się do sieci?
W końcu zależy od tego nie Sposób przyłączenia do sieci elektroener- nia układu pomiarowego (licznika)
getycznej ustala rejon energetyczny. Obec- (najczęS
ciej w linii ogrodzenia od ulicy),
tylko prawidłowe działanie
nie najczęS
ciej stosowane są przyłącza rodzaj zabezpieczeń przed przeciążeniem
wszystkich domowych kablowe prowadzone pod ziemią. i sposób ochrony przeciwporażeniowej.
Niekiedy istnieje możliwoS
ć przyłączenia Wszystkie te wymagania podane są
urządzeń, ale także nasze
napowietrznego, zwłaszcza gdy jest to w warunkach technicznych przyłączenia,
bezpieczeństwo! przyłącze tymczasowe. Rejon energety- o wydanie których należy wystąpić przed
czny okreS
la również miejsce zamontowa- wykonaniem przyłącza.
Jakie są rodzaje
taryf?
Odbiorcy indywidualni zaliczani są do
V grupy taryfowej odbiorców, jeżeli prąd uży-
wany jest na potrzeby bytowe związane
z prowadzenie gospodarstwa domowego.
Budowa domu nie jest takim wykorzystaniem
prądu i tu istnieją dwie możliwoS
ci  albo wys-
licznik
tąpienie o wykonanie przyłącza tymczasowego
osłona kabla
lub zaliczenie do IV grupy taryfowej odbior-
ców. W pierwszym przypadku koszty rozdzielnica
złącze
przyłączenia i sposób rozliczania za dostar-
przyłącze
Przyłącza kablowe prowadzi się zazwyczaj pod ziemią
k
p
s
z
p
z
czaną energię ustalane są indywidualnie, a po
linia
napowietrzna
zakończeniu budowy przyłącze zostaje roze-
brane. W drugim wariancie możemy wykonać
izolator
przyłącze o mocy docelowej np. 15 kW, z tym
że zamontowane zabezpieczenia ograniczają
pobór mocy do np. 5 kW. Jest to o tyle istotne,
stojak
dachowy
że wg IV taryfy odbiorców bardzo wysokie są
opłaty stałe za gotowoS
ć dostarczenia
odpowiedniej mocy elektrycznej, niezależnie
od tego, jakie jest faktyczne zużycie prądu.
złącze
bezpiecznik
Przyłącze takie bez większych kosztów (wy-
miana zabezpieczeń głównych), po zakończe- do tablicy
rozdzielczej z licznikiem
niu budowy łatwo można przekształcić
w przyłącze docelowe o wymaganej mocy,
Niekiedy przyłącze kablowe można wykonać jako napowietrzne Skrzynkę elektryczną z licznikiem umieszcza się
p
k
m
w
j
n
e
z
l
u
s
p
w
g
j
t
p
t
w
l
o
(
a
B
rozliczane według taryfy  mieszkaniowej .  przede wszystkim, gdy jest to przyłącze tymczasowe zazwyczaj w linii ogrodzenia (fot. archiwum BD)
162
instalacje elektryczne.qxd 2007-06-21 10:09 Page 163
INSTALACJE ELEKTRYCZNE
E
a) b)
Jaki wybrać licznik? Co to jest złącze
Rodzaj licznika
elektryczne?
energii elek-
trycznej zależy Złącze jest to punkt połączenia instalacji
od umowy domowej z przyłączem elektroenergety-
zawartej na cznym. W przyłączach kablowych jest ono
dostawę energii umieszczane w oddzielnej częS
ci skrzynki
elektrycznej. Tradycyjne liczniki przyłączeniowej, natomiast przy zasilaniu
l
energii elektrycznej:
e
Zależnie od napowietrznym montowane na S
cianie
jednofazowy (a),
(
rodzaju domu. Ponieważ każdy budynek jest zasi-
trójfazowy (b)
(
przyłącza może lany z oddzielnego przyłącza, również od-
być to licznik jedno- lub trójfazowy, natomiast jeS
li zde- dzielne są złącza.
Nowoczesne liczniki niczym
l
n
cydujemy się na korzystanie z tańszego prądu  nocnego ,
nie przypominają tych z mi-
p
t
z
m
zostanie zamontowany licznik dwutaryfowy z zegarem
nionych lat, są uniwersalne 
l
s
u

wielotaryfowe (fot. Apator) sterującym.
(
A
Z czego składa się
instalacja?
Co to jest rozdzielnica?
Każda instalacja domowa składa się z kilku-
Rozdzielnicą nazywamy specjalnie wykonaną skrzynkę, w której montowana jest kilkunastu niezależnych obwodów podłą-
aparatura zabezpieczająca i sterująca domową instalacją elektryczną. Poszczególne czonych do głównego zabezpieczenia przed
aparaty w formie modułów mocowane są zaciskowo na znormalizowanej szynie mon- przeciążeniem. Każdy obwód zawiera
tażowej, co znacznie ułatwia ich montaż, jak również zapewnia przejrzysty układ odpowiedni do obciążenia bezpiecznik
urządzeń. W rozdzielnicy montowane są przede wszystkim wyłączniki nadmiarowo- (wyłącznik nadmiarowo-prądowy) oraz
prądowe, różnicowo-prą- w zależnoS
ci od potrzeb, inne urządzenia
dowe, styczniki, przekax
ni- wyłączniki nadmiarowo-prądowe ochronno-sterujące. Zasilanie odbiorników
ki, lampki kontrolne. w obwodzie odbywa się za poS
rednictwem prze-
ograniczniki przeciwprzepięciowe
wodów, wyłączników lub gniazd wtykowych.
wyłączniki różnicowo-prądowe
a) fot. Wago Elwag b) fot. Legrand
f
W
E
f
L
styczniki
wyłączniki pierwszeństwa
aparatura sterująca,
dodatkowe gniazda elektryczne
( jako wyposażenie dodatkowe)
aparatura sygnalizacyjna
( jako wyposażenie dodatkowe)
Sama rozdzielnica jest zamykaną Zasilanie elektryczne odbiorników odbywa się za poS
red-
r
j
z
e
o
o
s
z
p
skrzynką, w której montuje się nictwem przewodów (a), a sterowanie pracą urządzeń
w
k
m
s
p
(
a
s
p
u
aparaty elektryczne (fot. Legrand) Tak wygląda podstawowe wyposażenie rozdzielnicy  za pomocą programatorów (b)
e
(
L
w
p
w
r
z
p
p
(
Ile obwodów
powinno być w domu?
IloS
ć obwodów w domu zależy od rozmieszczenia gniazd
i punktów oS
wietleniowych oraz rodzaju i mocy innych
urządzeń elektrycznych. Moc urządzeń zainstalowanych w jed-
nym obwodzie nie powinna przekraczać 3,5 kW. Liczba punk-
tów oS
wietleniowych nie może być większa niż 20, a gniazd
wtykowych  niż 10. Przy zasilaniu z sieci trójfazowej rozdział
na obwody powinien zapewniać możliwie równomierne
obciążenie poszczególnych faz. Warto też tak podłączyć
obwody, aby do każdego pomieszczenia doprowadzone były
obwody z dwóch różnych faz, co w razie awarii jednej fazy
umożliwi ograniczone korzystanie z urządzeń elektrycznych
w tym pomieszczeniu.
Im bardziej rozbudowana instalacja,
b
r
i
tym więcej powinno być obwodów elektrycznych
w
p
b
o
e
163
instalacje elektryczne.qxd 2007-06-21 10:10 Page 164
Z czego wykonać instalację?
Jak prowadzi się
W instalacjach domowych wykorzystuje się wyłącznie przewody miedziane
przewody?
o przekroju dostosowanym do obciążenia obwodu (najczęS
ciej 1,5 mm2 lub
2,5 mm2) prowadzone pojedynczo lub w postaci przewodów wielożyłowych. Przewody domowej instalacji elektrycznej
Obwody zasilające jednofazowe prowadzone są trzema przewodami (roboczym, mogą być prowadzone w bruzdach przykrytych
neutralnym i ochronnym), a obwody trójfazowe pięcioma przewodami tynkiem (tzw. instalacja podtynkowa), w warst-
(3 robocze, neutralny i ochronny). Dla łatwego rozróżnienia przewody mają wie tynku nałożonego na surową S
cianę (tzw.
różną barwę izolacji, a zaciski przyłączeniowe oznaczane są literami. I tak prze- instalacja wtynkowa) oraz po wierzchu
wody robocze mają izolację czarną lub brązową i oznaczenie wykończonej S
ciany (tzw. instalacja
literą L (L1, L2, L3 w obwodach trójfazowych). Przewody natynkowa). W każdej z tych instalacji można
neutralne są niebieskie a zaciski używać wielożyłowych przewodów w pod-
oznaczone literą N, natomiast wójnej izolacji typu DYt, natomiast przy
przewody ochronne mają układaniu przewodów pojedynczych konieczne
kolor żótło-zielony jest umieszczenie ich w rurkach instalacyjnych
L PE N
P
N
i oznaczenie PE. Niekiedy ułożonych w bruzdach lub na powierzchni
częS
ć obwodów wykonuje S
ciany. Instalację można również układać
się bez przewodu ochron- w przypodłogowych listwach instalacyjnych,
nego i wtedy zasilanie choć podłączenia do wyłączników powinny
może być realizowane być ze względów estetycznych prowadzone pod
dwoma przewodami, tynkiem.
a przewód niebieski pełni
funkcję przewodu neutralno-
Zróżnicowanie kolorów
k
ochronnego o oznaczeniu PEN.
Kolor przewodu informuje o jego ułatwia podłączenie
p
i
o
j
p
przeznaczeniu (fot. Wago-Elwag) przewodów do gniazdek
(
W
E
d
g
Gdzie montować gniazda?
Najprostszy sposób na ustalenie punktów oS
wietleniowych i rozmieszczenie
gniazd to zaznaczenie na S
cianach miejsca ich zamontowania. Ich liczba i usy-
Instalację elektryczną można prowadzić po wierzchu
e
m
p
p
w
tuowanie zależą od nasycenia domu odbiornikami elektrycznymi i w praktyce
S
cian, przewody ukrywając w listwach elektroinstala-
p
u
w
l
e
nigdy nie udaje się w pełni przewidzieć, gdzie powinny być umieszczone. Dla- cyjnych (fot. Hager Polo)
H
P
tego warto przewidzieć możliwoS
ć rozbudowy instalacji, zakładając np. dwu-
stronne zasilanie poszczególnych obwodów.
Standardowe wysokoS
ci umieszczenia łączników to 1,4 m od podłogi, gniazd
Co to jest wyłącznik
w pokojach 0,3 m i 1,2 m w kuchni i łazience. Nie znaczy to, że muszą być one
umieszczone na takich wysokoS
ciach  można je dowolnie zmieniać, zależnie od
różnicowo-prądowy?
potrzeb i wygody mieszkańców.
Wyłączniki różnicowo-prądowe chronią
użytkowników przed porażeniem prądem. Ich
zadziałanie następuje w momencie pojawienia
się tzw. prądu upływu  gdy wartoS
ć prądu
oS
wietlenie
wpływającego do obwodu nie pokrywa się
puszka
z wartoS
cią prądu wracającego z obwodu. Gdy
połączeniowa
różnica ta przekroczy wartoS
ć nominalną
wyłącznika  zwykle 30 mA lub 300 mA,
oS
wietlenie
nastąpi wyłączenie obwodu. Wyłączniki
instalacja
o prądzie 30 mA zabezpieczają obwody
i gniazdo antenowe
szczególnie niebezpieczne (w łazienkach, pral-
łącznik niach, na zewnątrz domu), natomiast wyłączni-
gniazda
ki 300 mA montowane są jako zabezpieczenie
w razie pożaru instalacji na początku zasilania
dla całego domu.
a) b)
Wyłączniki
różnicowo-prądowe:
p
1-fazowy (a),
f
(
3-fazowy (b)
f
(
Sposób prowadzenia instalacji w pomieszczeniu (fot. Legrand)
p
i
w
p
L
164
30
30
140
15
instalacje elektryczne.qxd 2007-06-21 10:10 Page 165
INSTALACJE ELEKTRYCZNE
E
Co to jest zabezpieczenie Do czego służą
nadmiarowo-prądowe? zabezpieczenia prze-
ciwprzepięciowe?
Wyłącznik nadmiarowo-prądowy to nic innego jak bez-
piecznik chroniący obwód elektryczny przed skutkami
zwarcia lub przeciążenia. Obecnie instalowane są wyłączni- Zabezpieczają one odbiorniki szczególnie
ki o konstrukcji modułowej, dostosowane do montowania wrażliwe na chwilowe skoki napięcia wielokrot-
na szynach w rozdzielnicach. Charakteryzują je dwa para- nie przekraczające wartoS
ć nominalną 230 V.
metry: prąd nominalny i charakterystyka prądowo-cza- Skoki te wywołane są głównie wyładowaniami
sowa. Pierwszy parametr dobiera się do obciążenia obwodu. atmosferycznymi. Zabezpieczenia powinny być
fot. Legrand
L
Zwykle instalowane są wyłączniki o prądach nominalnych stosowane szczególnie w obwodach zasilających
10 A lub 16 A, ale montowane też są o mniejszych i o większych wartoS
ciach. Charak- komputer i inne urządzenia elektroniczne.
terystykę prądowo-czasową oznacza się literami B, C lub D i dobiera się w zależnoS
ci od Standardowo ochronnik przeciwprzepięciowy
tzw. prądu rozruchu odbiorników. Dla oS
wietlenia i urządzeń grzewczych są to wyłączniki dla całej instalacji montowany jest w rozdziel-
o charakterystyce B, natomiast do silników, transformatorów powinny być montowane nicy głównej, a bezpoS
rednio przy urządzeniach
wyłączniki o charakterystyce C, pozwalającej na pobór znacznie wyższego prądu rozru-  ochronniki indywidualne. Ich działanie
chowego przez krótki czas. Do silników elektrycznych o szczególnie trudnym rozruchu oparte jest na warystorach  elementach elek-
(takich, które startują pod obciążeniem np. w pompach hydroforowych) należy montować tronicznych, których opór zmienia się wraz ze
wyłączniki o charakterystyce D. wzrostem napięcia (szybko maleje). Powoduje
to odprowadzenie  nadmiaru
napięcia do ziemi . Po jego
zadziałaniu należy wymienić
Jakie są strefy ochronne w łazienkach?
element zabezpieczający, co
sygnalizuje zmiana barwy
Ze względu na zagrożenie porażeniowe wyróżnia się w łazienkach cztery strefy ochronne: w okienku kontrolnym
0, I, II i III. i zapalenie się lampki.
Strefa 0  jest to wnętrze wanny lub Ogranicznik przepięć (fot. Relpol)
p
(
R
brodzika;
strefa III strefa I
(powyżej 2,4 m) (do 0,6 m)
Strefa I  to przestrzeń wyznaczona przez
zewnętrzne krawędzie wanny lub brodzika;
Jakie są klasy
Strefa II  to strefa I powiększona o 0,6 m;
Strefa III  jest powiększoną o 2,4 m
ochronnoS
ci przeciw-
strefą II.
W strefie I można montować wyłącznie elek- porażeniowej?
tryczny podgrzewacz wody zainstalowany na
stałe o klasie IP X4 bez osprzętu łączenio- W instalacjach domowych mogą być używane
wego, w strefie II  oprawy oS
wietleniowe odbiorniki w I lub II klasie ochrony przed
w II klasie ochronnoS
ci i IP X4 oraz elek- porażeniem. Urządzenia w I klasie ochronnoS
-
strefa II
tryczne podgrzewacze wody. W strefie III ci muszą być podłączone do gniazd ze stykiem
(0,6 -2,4 m)
 gniazda wtyczkowe zabezpieczone ochronnym i zasilane są przewodem
wyłącznikiem różnicowo-prądowym i np. trzyżyłowym. Jednak większoS
ć urządzeń,
pralkę. zwłaszcza przenoS
nych, produkowana jest
Ze względów bezpieczeństwa łazienkę dzieli się na
w
b
ł
d
s
n
W żadnej strefie nie wolno montować puszek w II klasie ochronnoS
ci i te nie wymagają pod-
strefy, w których można instalować okreS
lony
w
k
m
i
o
i sprzętu łączeniowego. osprzęt elektryczny łączenia do gniazda ze stykiem ochronnym.
e
Jakie są rodzaje osprzętu elektroinstalacyjnego?
Dostępny w trakcie użytkowania osprzęt elektryczny to przede wszystkim gniazda i łączniki. Występują one
w dwóch wersjach  tzw. wtynkowej i natynkowej. W pierwszym przypadku montowane są w puszkach instala-
cyjnych osadzonych w S
cianie, a w drugim  przykręcane na powierzchni S
ciany. Ze względów
funkcjonalnych i estetycznych pojedyncze puszki zastępowane są puszkami zespolonymi przy-
stosowanymi do zamontowania 2-5 gniazd lub łączników obok siebie. Do takich puszek montowany
jest nieco inny osprzęt przystosowany do łączenia ich wspólną ramką. Można więc w jednym zespole
umieS
cić np. gniazdo zasilające, gniazdo telefoniczne, do podłączenia anteny czy sieci kompu-
terowej. W grupie łączników dostępne są łączniki pojedyncze, podwójne, schodowe, krzyżowe, przy-
ciski, regulatory oS
wietlenia i inne.
Osprzęt elektroinstalacyjny jest najbardziej reprezentacyjnym
e
j
n
r
elementem instalacji elektrycznej (fot. Berker)
i
e
(
B
165
instalacje elektryczne.qxd 2007-06-21 10:10 Page 166
Czy w domu potrzebna jest
instalacja odgromowa?
WiększoS
ć domów jednorodzinnych nie wymaga zamontowania instalacji odgromowej.
Jedynie na terenach o zwiększonej częstotliwoS
ci występowania wyładowań atmosfe-
rycznych, zlokalizowanych na wzgórzach zaleca się ją montować. Układ instalacji odgro-
mowej uzależniony jest od kształtu dachu, materiału z jakiego wykonane jest jego
pokrycie. NajczęS
ciej instalacja składa się ze zwodu poziomego układanego wzdłuż
kalenicy i wypukłych krawędzi dachu, przewodów odprowadzających, zamocowanych
w narożnikach oraz uziomu umieszczonego w ziemi. Na przewodach odprowadzających
Instalacja odgromowa na dachu budynku
o
n
d
b
B
umieszczone są zaciski pomiarowe pozwalające na kontrolę rezystancji uziemienia. (fot. Błyskawica)
Jakie są zalety i wady
Jakie są rodzaje
żarówek tradycyjnych?
domowych x
ródeł
S
wiatła? Przede wszystkim są tanie i dają oS
wietlenie o pełnym spek-
trum S
wiatła widzialnego. Dostępne są ponadto w szerokim
Zależnie od walorów estetycznych i inten- asortymencie mocy, kształtu i barwy.
sywnoS
ci oS
wietlenia dobierane są różne Niestety, większoS
ć (ok. 95%) pobieranej energii zamieniane
x
ródła S
wiatła i umieszczane jest w żarówkach w ciepło, ponadto mają one stosunkowo
w stosownych oprawach. NajczęS
ciej niską trwałoS
ć normatywną  ok. 1000 h.
wykorzystujemy żarówki z bańką Żarówki działają na zasadzie emisji S
wiatła przez rozgrzaną
P
przezroczystą, matową, z odbłyS
nikiem, przepływającym prądem skrętkę wolframową. fot. Philips
a niekiedy również żarówki barwne. Są
one stosowane jako oS
wietlenie ogólne,
jak też i miejscowe we wszystkich
Jakie są zalety i wady
pomieszczeniach domowych. Do oS
wietle-
nia dekoracyjnego wykorzystywane są
żarówek halogenowych?
głównie żarówki halogenowe
z odbłyS
nikiem, dające strumień S
wiatła Zaletą żarówek halogenowych jest krystaliczna barwa
o doS
ć wąskim kącie oS
wietlenia. Ze S
wiatła, możliwoS
ć doboru żarówek o różnym kącie
względu na niższe koszty oS
wietlenia oS
wietlenia, niewielkie wymiary oraz większa efekty-
decydujemy się również na montowanie wnoS
ć i trwałoS
ć od żarówek tradycyjnych (ok. 2000 h). fot. Philips
P
S
wietlówek o kształcie tradycyjnym, Muszą być jednak stosowane w specjalnych oprawach i mają bardzo
rurowych lub kształtowych (okrągłych, wysoką temperaturę bańki.
prostokątnych) lub też tzw. S
wietlówek Emisja S
wiatła powstaje w ten sam sposób, jak w żarówkach tradycyjnych. Różnica pole-
kompaktowych przystosowanych do mon- ga na pokryciu powierzchni skrętki halogenkami, co pozwala na podwyższenie jej tem-
towania w tradycyjnych oprawkach peratury i zapobiega osiadaniu na wewnętrznej stronie bańki nalotu zmniejszającego jej
z gwintem E 27 lub E 14. przezroczystoS
ć.
Jakie są zalety i wady
S
wietlówek kompaktowych?
R
wietlówki mają znacznie wyższą sprawnoS
ć emitowa-
nia energii S
wietlnej, większą trwałoS
ć (5000-8000 h),
możliwoS
ć uzyskania dowolnej barwy S
wiatła i mniejszą
emisję ciepła.
Ich główną wadą jest koniecznoS
ć stosowania układów
zapłonowo-stabilizujących (we wszystkich S
wietlówkach fot. Philips
P
kompaktowych są one wbudowane), większy ciężar
i wymiary.
R
wietlówki powodują zafałszowanie barw oS
wietlanych przedmiotów, a w miarę
upływu czasu stosowania następuje spadek efektywnoS
ci. Najbardziej uciążliwą
Różne kształty i kolory żarówek wadą jest powolne uzyskiwanie pełnej mocy S
wiecenia po zapaleniu.
k
i
k
ż
166