KULTURA POLITYCZNA

Słowo „cultura” znane było już w starożytności. U Rzymian oznaczało ono specy-

ficzny stosunek człowieka do natury, przede wszystkim do ziemi („cultura agrii”). O sferę

intelektu, duchowych zainteresowań i działań człowieka poszerzył znaczenie pojęcia „cultu-

ra” Marek Tulliusz Cycero. Pojęcie to w swoim poszerzonym znaczeniu oznaczało odtąd

bezinteresowne poznawanie, podziw, ochronę tego, co dziś nazwalibyśmy historycznym

dziedzictwem i współczesnymi wartościami kultury. Tak więc już w starożytności kultura

oznaczała zarówno określoną aktywność, rodzaj dążenia, jak i określoną postawę, właści-

wość umysłu.

Rozszerzenie zakresu przedmiotowego pojęcia „kultura” doprowadziło z czasem do

określania tym mianem nie tylko przymiotów przyrody, ale także określonych cech i wytwo-

rów człowieka. Jednakże dopiero w XIX wieku pojęcie to zaczęło oznaczać wartości kultu-

rowe. Kultura stała się zespołem idei organizujących i konstytuujących sens życia jednostki

i społeczeństwa, określających cele człowieka. Pojęcie „kultury politycznej” powstało do-

piero w XIX wieku, jednakże jak na to zwracali uwagę niektórzy politolodzy, coś na jej

kształt towarzyszy człowiekowi od chwili, gdy po raz pierwszy wypowiedział się na temat

polityki. Prorocy w swoich wyroczniach, napomnieniach i klątwach przypisywali Filisty-

nom, Egipcjanom, Asyryjczykom czy Babilończykom różne cechy i właściwości. Również

greccy czy rzymscy historycy, poeci i dramaturdzy wypowiadali się na temat kultury naro-

dowej Jonów i Dorów, Spartan i Ateńczyków, a także wielu innych ludów. Na temat obser-

wowalnych różnic pomiędzy krajami lub grupami wypowiadali się także tacy myśliciele,

jak: Herodot, Platon, Machiavelli, Montesquieu i Tocqueville. Próbowali oni tłumaczyć róż-

nice między sposobami sprawowania rządów poprzez wskazanie na odmienności w zwycza-

jach i temperamencie danego ludu.

Na gruncie polskiej nauki termin „kultura polityczna” nie jest nowy. Pojawił się on

w publicystyce w czasie rewolucji 1905 roku. Wówczas pojęcie kultury politycznej używa-

ne było w rozumieniu potocznym. Oznaczało ono powściągliwość polityczną, grę „fair”,

powstrzymywanie się od czynów ekstremalnych. Termin ten pojawił się także w okresie

międzywojennym, co związane było z rozwojem nauki zwanej antropologią kultury i etno-

grafii. Obecnie, w polskiej literaturze politologicznej funkcjonuje wiele definicji pojęcia

„kultura polityczna”. W naszym rozumieniu: kultura polityczna to całokształt wartości,

norm i reguł zachowania utrwalonych w świadomości podmiotów biorących udział w

działaniach politycznych.

Tak rozumiana kultura polityczna spełnia trzy główne funkcje:

a) regulacyjną

b) socjalizacji politycznej

c) integracyjną

Funkcja regulacyjna odnosi się do podporządkowania i ujednolicania działań politycz-

nych. Dokonuje się to głównie poprzez normy polityczne oraz instytucjonalizację życia poli-

tycznego. Bez odpowiedniej unifikacji tych działań system polityczny nie mógłby istnieć i

rozwijać się.

Funkcja socjalizacji politycznej oznacza proces wchodzenia członków danej społecz-

ności w kulturę polityczną, a więc nabywanie wiedzy o systemie politycznym, tworzenie

poglądów i postaw politycznych, kształtowanie hierarchii wartości politycznych. Należy

podkreślić, iż odpowiedni stopień socjalizacji jest niezbędny przy dążeniu do efektywnego

uczestnictwa w życiu politycznym.

Zadaniem funkcji integracyjnej jest tworzenie podstaw do skoordynowania działań po-

litycznych oraz do współdziałania lub współpracy jednostek i grup w dążeniu do osiągnięć

określonych wartości i dóbr. Funkcja ta zatem polega głównie na motywowaniu i uzasad-

nianiu słuszności istniejących instytucji i norm politycznych oraz zasad organizacji i funk-

cjonowania systemu politycznego.

Kultura polityczna danego społeczeństwa jest więc jednym z tych czynników, które w

znaczący sposób wpływają na formowanie poglądów i postaw politycznych całego społe-

czeństwa oraz poszczególnych jego grup i jednostek, zwłaszcza w ich stosunku do władzy

politycznej. Stan kultury politycznej, jej treść i formy, określa także w istotny sposób ak-

tywność społeczno-polityczną danego społeczeństwa oraz stopień zaangażowania w realiza-

cję celów i zadań stawianych przez władzę polityczną.

Biorąc pod uwagę fakt, iż w określonej powyżej kulturze politycznej można wskazać

poszczególne elementy składowe, należy podkreślić, że kultura polityczna jako zjawisko

społeczne jest całością, której strukturę tworzą właściwości relacyjne czterech następujących

składników:

a) wiedza o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie nimi,

b) ocena zjawisk politycznych, sądy wartościujące, dotyczące tego, jak powinna być

sprawowana władza,

c) emocjonalna strona postaw politycznych, jak np. miłość do ojczyzny, nienawiść do

wrogów,

d) uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych, które określają,

jak można i jak należy postępować w życiu politycznym.

W literaturze przedmiotu funkcjonują bardzo różne określenia typów kultury politycz-

nej. Do najbardziej rozpowszechnionych należy koncepcja, którą przedstawili autorzy meto-

dologicznej koncepcji badań nad kulturą polityczną - Almond i Verba. Wyodrębnili oni trzy

typy k.p:

a) parafialną

b) poddańczą

c) uczestniczącą.

Najbliższymi, rzeczywistymi odpowiednikami parafialnej kultury politycznej byłyby

kultury polityczne prymitywnych plemion afrykańskich. Jednostki reprezentujące typ para-

fialny charakteryzują się całkowitym brakiem zainteresowania systemem politycznym, nie

mają przy tym żadnej świadomości swojej roli w politycznych procesach, nie przypisują roli

polityce w ich indywidualnym działaniu.

Orientacja parafiańska pociąga za sobą brak oczekiwanej zmiany zainicjowanej

przez system polityczny, przy czym „parafianizm” nie oczekuje niczego od systemu poli-

tycznego. Społeczeństwa, którym właściwa jest parafiańska k.p., charakteryzują się brakiem

wyspecjalizowanych ról politycznych. Przywództwo, wodzostwo, władza szamańska są

niewyraźnie określonymi, wzajemnie przeplatającymi się rolami polityczno-ekonom. i reli-

gijnymi. Dla członków tych społeczeństw polityczne orientacje wobec tych ról nie są od-

dzielone od społecznych i religijnych orientacji.

Jednostki, grupy, czy też szersze zbiorowości reprezentujące poddańczą kulturę poli-

tyczną świadome są złożoności systemu politycznego. Zainteresowane są one nie tylko tym,

co system polityczny im daje, lecz także tym, jak sami mogą w systemie uczestniczyć. Po-

siadają przy tym pewien zasób wiedzy na temat mechanizmów sprawowania władzy poli-

tycznej. Mogą również występować u nich elementy ocen. Jednostki mogą bowiem być z

owej władzy dumne, mogą jej nie lubić, mogą też uznawać daną władzę jako sprawiedliwą

bądź niesprawiedliwą. Generalnie przeważa u nich jednak postawa podporządkowywania się

decyzjom politycznym. Dla tego typu k.p. cechą znaczącą jest także brak większych ambicji

bycia „aktorem” polit. Parafiański typ k.p. zdaje się być charakterystyczny dla społeczeń-

stwa o kształtującym się dopiero systemie polit., bądź też dla systemów autokratycznych,

gdzie procesy oddolne, jak również możliwości działania politycznego są w znacznym stop-

niu ograniczone.

Uczestnicząca k.p. jest charakterystyczna dla społeczeństw o ukształtowanych i de-

mokratycznych systemach politycznych. Obywatele są w niej czynnie zainteresowani nie

tylko tym, co system polityczny im daje, lecz także tym, jak sami mogą w systemie uczest-

niczyć. Jednostki, którym właściwa jest uczestnicząca k.p., będą więc posiadały dość szero-

kie rozeznanie w zakresie dostępnych środków i sposobów wpływania na politykę. Aktywny

stosunek może się w szczególności przejawiać w działaniach na rzecz utrwalenia lub zmiany

poszczególnych elementów systemu polit. - w zależności od ocen reprezentowanych przez

daną jednostkę.

Na podkreślenie zasługuje związek k.p. społeczeństwa z jego instytucjonalną formą

organizacji. Związek ten wyraża się w tym, że instytucje te tworzą zarówno system społecz-

ny, jak i polityczny.

Dotychczasowe dyskusje nad problemem k.p. nie doprowadziły do usunięcia wszyst-

kich zasadniczych kontrowersji, co do tego czym jest k.p. i jakie spełnia funkcje. Większość

autorów skłania się jednak ku poglądowi, że:

a) k.p tworzy subiektywny wymiar polityki, na który składają się znaczące politycz-

nie przekonania, postawy oraz wartości,

b) k.p jest elementem otoczenia systemu politycznego, połączonym z nim relacją

sprzężenia zwrotnego oraz

c) stanowi czynnik integrujący wspólnotę polityczną.

W społeczeństwie rozwiniętym większość procesów kulturowo - politycznych odbywa

się w ramach zinstytucjonalizowanych. Rodzina, szkoła, organizacje społeczno-polityczne,

system przedstawicielstwa społecznego - oto formy organizowania społeczeństwa.

W zorganizowanym, rozwiniętym społeczeństwie, jakim jest Polska, niemożliwe jest

oderwanie od uwarunkowań systemowych procesów kreujących kulturę polityczną i decydu-

jących o jej poziomie.

Jak więc można ocenić polską kulturę polityczną?

Happeningi i zadymy chyba już na stałe wpisały się w naszą rzeczywistość. Wnoszą

element żartu, zabawy i rozluźnienia do polityki, ale zarazem wzbudzają kontrowersje i nie-

zmiennie wywołują dyskusje o granicy między ostrą dobrą zabawą a brakiem kultury, i to nie

tylko politycznej... Minister obrzucony jajami, poseł spryskany śmierdzącym dezodorantem -

oto sposoby manifestowania sprzeciwu przez młodzieżowe organizacje z prawej i lewej stro-

ny sceny politycznej.

Scena polityczna to miejsce, w którym niestety bardzo trudno utrzymać nerwy na wo-

dzy. Dlatego politykom, nawet tym najbardziej ułożonym, zdarza się powiedzieć coś zupełnie

niestosownego, obrazić swojego przeciwnika czy nawet przyszłego wyborcę.

W świecie wielkiej polityki trzeba nauczyć się trzymać swoje emocje na wodzy. Nie

wszystkim to się jednak udaje.

BIBLIOGRAFIA:

1) „Mały leksykon politologiczny” pod redakcją Marka Chmaja i Wojciecha Sokoła

Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin 1996

2) „Słownik polityki” pod redakcją Marka Bańkowicza

Wiedza Powszechna, Warszawa 1996

3) „Leksykon politologii”, praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda

Herbuta

4) „Cogito” - dwutygodnik młodzieżowy, artykuły Piotra Juszczaka i Kingi Szafrugi

Nieograniczona,

np. despotyczna

Monarchia - forma

rządów, w której

Formę państwa,

Ograniczona,

najwyższą władzę

czyli strukturę

Np. stanowa

sprawuje dożywot-

organów państwo-

nio 1 osoba.

wych i zachodzące

między nimi

relacje.

Republika - forma

demokratyczna

rządów oparta na

obieralnych orga-

Rozróż-

nach władzy państw.

autorytarna

nienie

Państwo liberalne

P. burżuacyjno-demokratyczne

demokratyczny

form

Reżim polityczny

P. policyjne

Demokracje ludowe

czyli środki i

autorytarny

Junta wojskowa

pa

metody sprawowa-

ństwa

nia władzy.

Państwo faszy-

totalitarny

stowskie

ze

Państwo stalinow-

skie

względu

Pionowy podział terytorialny np. Polska

na:

Ustrój terytorialny

Państwo unitarne

czyli relacje między

centrum władzy a

Federacja; poszczególne człony państwa mają wyodrębnione

zakresem kompe-

własne organy władzy (republiki, stany, landy).

tencji terytorialnych

Państwo złożone

organów aparatu

państwa.

Konfederacja - związek państw.