Natura 2000 - Dyrektywa Ptasia (1)



P {
FONT-SIZE: 10pt; MARGIN: 0px 5px; TEXT-INDENT: 25px; LINE-HEIGHT: 120%; FONT-FAMILY: Arial; TEXT-ALIGN: justify
}
.rys {
FONT-SIZE: 8pt; MARGIN: 0px; TEXT-INDENT: 0px; LINE-HEIGHT: 100%; FONT-FAMILY: Arial Narrow; BACKGROUND-COLOR: #d5d5bf; TEXT-ALIGN: center
}



  





artykuł opublikowany
w kwartalniku "Parki Narodowe" Nr 3/2003 s.4-11 


  
  
"NATURA 2000"
    
Dyrektywa Ptasia 

założenia, realizacja, perspektywy (1)
     



OSO Ujście Wisły (woj. pomorskie), rezerwat "Mewia Łacha";
w okresie letnim setki mew i rybitw zasiedlają piaszczyste łachy
wokół ujścia Wisły Przekopu  Fot. D. Ożarowski

    
Ogólna charakterystyka
    
Artykuł niniejszy jest kontynuacją opisu programu Natura 2000 podjętego
przez Polskę w związku z przygotowaniami przystąpienia naszego
kraju do Unii Europejskiej. Wydrukowany w poprzednim numerze (2/2003)
"Parków Narodowych" artykuł Jacka Herbicha dotyczył Dyrektywy Siedliskowej

jednego z dwóch podstawowych aktów prawnych Unii Europejskiej, na
których oparto koncepcję sieci Natura 2000. Drugim aktem unijnym tej rangi
jest tzw. Dyrektywa Ptasia czyli Dyrektywa Rady EWG o ochronie dziko
żyjących ptaków (ang. Directive 79/409/ EEC on Wild Birds,
w skrócie Birds Directive).
  
Dyrektywa Ptasia Unii Europejskiej (DP) została przyjęta w roku
1979, jako odpowiedź na alarmujące informacje o zmniejszaniu się liczby
gatunków ptaków zasiedlających różne tereny Europy oraz kurczeniu się
populacji wielu europejskich gatunków. Niektóre postanowienia DP zostały
zmodyfikowane szeregiem dyrektyw przyjętych w latach 1981-1994,
jednakże jej podstawowe cele, czyli ochrona i zachowanie wszystkich
populacji ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim w Unii
Europejskiej (tak na obszarach lądowych jak i morskich), prawne
uregulowanie zasad handlu i pozyskania ptaków łownych oraz
przeciwdziałanie pewnym metodom ich chwytania i zabijania, pozostają
nienaruszone. DP, podobnie jak i inne dyrektywy Unii, obowiązuje
państwa członkowskie do jej bezwzględnego przestrzegania, poprzez
adaptacje istniejącego w poszczególnych państwach prawa i
wprowadzenie odpowiednich zarządzeń administracyjnych. Artykuł 4. DP
zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie do wyznaczenia najważniejszych
terenów zasiedlonych przez gatunki wymienione w  Załączniku I DP
(art. 4.1.) oraz przez regularnie występujące gatunki wędrowne nie
wymienione w Załączniku I (art. 4.2.). Tereny te, wyznaczone
przez każde państwo członkowskie osobno, noszą nazwę Obszarów Specjalnej
Ochrony (OSO) (ang. Special Protection Areas
SPA). Po
przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej obszary te, wraz z 
obszarami wyznaczonymi na podstawie postanowień innej unijnej dyrektywy

Dyrektywy Siedliskowej, wejdą w skład ogólnoeuropejskiej sieci
ekologicznej
Natura 2000.
  
DP obejmuje ochroną wszystkie gatunki ptaków występujące dziko
w Europie, zabraniając w szczególności: umyślnego chwytania
i zabijania ptaków, umyślnego uszkadzania i niszczenia gniazd
i jaj, wybierania jaj z gniazd i ich kolekcjonowania, umyślnego
niepokojenia ptaków, szczególnie podczas wysiadywania jaj i opieki
nad młodymi.
  
Największym zagrożeniem dla ptaków jest utrata siedlisk życiowych,
toteż DP dużo uwagi poświęca zagadnieniom zachowania i ochrony
różnorodności siedlisk oraz odpowiedniej powierzchni obszarów obejmowanych
ochroną. Ma to być uzyskiwane w wyniku tworzenia terenów chronionych,
a w razie potrzeby także odtwarzania siedlisk zniszczonych.
Przedmiotem specjalnej troski są siedliska wykorzystywane przez gatunki
należące do grupy tzw. gatunków narażonych na wyginięcie (ang.
vulnerable species), zagrożonych (ang. endangered species),
rzadkich (ang. rare species) i bliskich wyginięcia (ang.
species in danger of extinction). Generalną zasadą, na której
oparta jest konstrukcja DP, jest założenie, że chronione są wszystkie
rodzime gatunki ptaków, występujące w Europie w którejkolwiek
z faz swojego cyklu rocznego. Wyjątki od tej zasady, idące
w kierunku jej wzmocnienia jak i osłabienia, ujęte są
w Załącznikach I i II.
  
Załącznik I DP zawiera listę 195 gatunków i podgatunków ptaków.
z występujących w Polsce, na liście gatunków Załącznika
I znalazło się ich 130, z czego 73 to gatunki lęgowe,
a pozostałe (57) występują tylko w  okresie pozalęgowym.
z tych ostatnich zdecydowana większość (43) to gatunki zalatujące do
Polski nieregularnie lub bardzo rzadko.
  
Lista gatunków Załącznika I ulega od czasu do czasu zmianom, np.
kormoran został z niej usunięty w 1995 roku, a w roku 2003,
po podpisaniu Traktatu Aneksyjnego w Atenach, lista ta została
uzupełniona o 14 innych gatunków. Podobnie, jak było to przy poprzednich
rozszerzeniach Unii Europejskiej, w roku 2000 państwa akcesyjne
zostały poproszone przez Komisję Europejską o przedłożenie własnych
propozycji, dotyczących wprowadzenia na listę Załącznika I DP
dodatkowych gatunków ptaków. Ogółem zgłoszono wtedy 32 gatunki lub
podgatunki, wśród których znalazł się jedyny zgłoszony przez Polskę
podgatunek biegusa zmiennego Calidris alpina schinzii. z 32
gatunków zgłoszonych, tylko 14 uzyskało wstępną akceptację Dyrektoriatu
Środowiska Komisji Europejskiej i one to znalazły się ostatecznie na
uzupełnionej liście Załącznika I. Wśród gatunków tych znalazł się
wspomniany wyżej podgatunek biegusa zmiennego, a także 5 innych
gatunków, które występują regularnie lub mogą zalatywać do naszego kraju,
zgłoszonych przez pozostałe kraje akcesyjne.
  
Każde państwo członkowskie jest zobowiązane do wyznaczenia OSO dla
wszystkich gatunków z Załącznika I DP, występujących na jego
terytorium. Dotyczy to tych gatunków, dla których można zidentyfikować
regularnie zajmowane siedliska, tak by mógł zostać spełniony wymóg
"zapewnienia warunków przeżycia i rozrodu na całym areale
występowania gatunku".
  

OSO Zatoka Pucka; jeszcze w latach 1980 gnieździło się
tu ponad 40 par biegusa zmiennego (ponad 50% populacji krajowej), obecnie
liczebność ta spada do zaledwie kilku par Fot. J. Gromadzka, J.
Gromadzka, A. Sikora 

    
W roku 2000 Polska wystąpiła też z wnioskiem o zwolnienie
z obowiązku tworzenia OSO dla 20 gatunków, występujących
w stosunkowo wysokich liczebnościach na terenie całego kraju.


 W grupie tych gatunków znalazły się między innymi bocian
biały Ciconia ciconia, bąk Botaurus stellaris, błotniak
stawowy Circus aeruginosus i ortolan Emberiza hortulana.
Propozycja ta została zdecydowanie odrzucona, gdyż tego rodzaju
ograniczenia nie są przez Dyrektywę przewidziane i obecnie nie są
możliwe do wprowadzenia ze względów proceduralnych. z drugiej strony
przedstawiciele Komisji Europejskiej wyjaśnili, że nie oczekuje się, iż
Polska będzie chroniła w pełnym zakresie siedliska swoich populacji
gatunków licznych, a objętych Załącznikiem I.
  
Drugą grupą ptaków pozwalających na zaklasyfikowanie siedliska do
szczególnej ochrony są gatunki wędrowne nie wymienione w Załączniku
I. w różnych inwentaryzacjach obszarów ważnych dla ptaków informacje
na temat występowania ptaków wędrownych są ograniczone i dotyczą
zazwyczaj gatunków wodno-błotnych, morskich oraz ptaków drapieżnych
będących w trakcie wędrówki, czyli takich, które można stosunkowo łatwo
policzyć. Mogą tu być włączone również i inne gatunki wędrowne, o ile
ich liczebność jest znana.
  
Wszystkie państwa członkowskie są więc zobowiązane do zapewnienia
ptakom odpowiedniej różnorodności siedlisk, a w szczególności do
zachowania, ochrony, a nawet do odtworzenia siedlisk wszystkich dzikich
gatunków ptaków występujących na ich terytorium. Wymóg ten
w pierwszym rzędzie sprowadza się do obowiązku wyznaczenia obszarów
specjalnej ochrony (OSO), obejmujących obszary "najbardziej odpowiednie"
dla ochrony gatunków obu wymienionych grup ptaków. Liczba
i powierzchnia wyznaczonych OSO powinny być określone wymogami
ochrony oraz statusem chronionych gatunków, a także stanowić spójną
całość.
  

Wielotysięczne stada kaczek stanowią podstawę do wyznaczania
OSO na obszarach ich gromadzenia się (Zatoka Pucka) Fot. A.
Sikora

  
DP określa również zasady polowania na ptaki w państwach Unii.
Załącznik II tej dyrektywy zawiera listy gatunków ptaków, na które wolno
polować na obszarze Unii. Załącznik ten ma dwie części, określone mianem
Załączników II/1 i II/2. Obie te części różnią się zdecydowanie, nie
tylko listami wymienionych w nich gatunków ptaków, ale przede
wszystkim wpływem, jaki mają one na wykonywanie polowania
w poszczególnych państwach unijnych. Załącznik II/1 zawiera listę
obejmującą 24 gatunki ptaków, na które wolno polować na całym obszarze
Unii Europejskiej. Ponieważ na liście tej umieszczono szereg gatunków,
które w Polsce objęte są ochroną gatunkową, Polska wystąpiła o
przesunięcie tych gatunków z Załącznika II/1 do Załącznika II/2.
Odpowiedź Dyrektoriatu Środowiska UE na tę propozycję była negatywna, gdyż
Dyrektywa takich działań nie przewiduje. Dodatkowo wyjaśniono, że
działania takie nie są potrzebne, gdyż prawo krajowe może być bardziej
restrykcyjne niż prawo Unii, i umieszczenie jakiegoś gatunku na
liście II/1 nie oznacza, że polowanie na ptaki należące do tego gatunku
musi być dozwolone we wszystkich państwach Unii 1.
  
Załącznik II/2 zawiera listę 57 gatunków ptaków, na które wolno polować
tylko w państwach wskazanych w tym załączniku. Polska wystąpiła o
wskazanie jej przy dwóch gatunkach Załącznika II/2
gęsi białoczelnej
Anser albifrons oraz jarząbka Bonasa bonasia i tak zostało
to zatwierdzone.
  
Podstawową zasadą, jakiej stosowania domaga się DP od myśliwych, jest
zasada "mądrego gospodarowania zasobami przyrody". Należy więc
przestrzegać tego, aby polowania odbywały się poza okresem wysiadywania
jaj i  wodzenia młodych oraz by łowne gatunki wędrowne były objęte
bezwzględnym zakazem polowań zarówno w okresie lęgowym jak
i podczas powrotu z zimowisk na lęgowiska. w tym miejscu nasuwa
się komentarz o niezgodności polskiego prawa łowieckiego z tą zasadą.
w Polsce wolno polować na słonki Scolopax rusticola w okresie
lęgowym
wolno strzelać do tokujących, a więc lęgowych ptaków. Jest
to sprzeczne z postanowieniami DP. Innym uchybieniem wobec postanowień tej
dyrektywy jest to, iż w Polsce okres polowań na kaczki zaczyna się
już w połowie sierpnia, czyli w okresie, kiedy w północnej
części kraju wiele samic wodzi jeszcze wciąż nielotne młode. To również
nie potwierdza zasady "mądrego gospodarowania zasobami przyrody"
w wykonaniu naszego łowiectwa.
  
Listę gatunków ptaków, które po pozyskaniu mogą być
przedmiotem handlu w krajach Unii zawiera załącznik III DP. Ponieważ
sprawa ta nie dotyczy w zasadzie naszego kraju
(komercyjny handel upolowanymi ptakami jest w Polsce sprawą
marginalną), nie będziemy się nią tutaj bliżej zajmować.
  
DP zakazuje wszelkich sposobów masowego chwytania i zabijania
ptaków, ograniczając polowanie na ptaki do polowania z bronią palną.

  
Odstępstwa od postanowień DP (ang. derogations, art. 9)
dopuszczalne są w uzasadnionych przypadkach
w sytuacjach
zagrożenia zdrowia i bezpieczeństwa publicznego, w sytuacji
zagrożenia dla lotnictwa ze strony ptaków, w celu zapobieżenia
szkodom wyrządzanym przez ptaki w rolnictwie, przechowalnictwie,
leśnictwie, rybactwie i na zbiornikach wodnych, dla zapewnienia
ochrony flory i fauny oraz w celach badawczych i edukacyjnych.
Stosowanie odstępstw może być praktykowane tylko wyjątkowo i w każdym
przypadku musi być racjonalnie uzasadnione. Nadanie jakiemuś gatunkowi
ptaka statusu "gatunku łownego" nie może być przykrywką do jego łatwej
eksterminacji, z pominięciem obowiązku każdorazowego udowodnienia
jego rzeczywistej szkodliwości.
  
Wprowadzanie i realizację DP w poszczególnych państwach śledzi
międzynarodowy zespół specjalistów, zwany Komitetem ORNIS (ang.
ORNIS Committee), czuwający jednocześnie nad poziomem naukowym
i  technicznym wykonywania postanowień Dyrektywy. Komitet ORNIS
zarządza bazą danych (ang. ORNIS Data Base) założoną w 1991
roku, zawierającą informacje o ptakach i ich siedliskach we
wszystkich państwach członkowskich Unii.
  
W momencie przystąpienia do Unii Europejskiej każde państwo akcesyjne
musi mieć nie tylko gotową listę proponowanych Obszarów Specjalnej Ochrony
lecz wymagane jest, aby obszary te były praktycznie ustanowione na drodze
rozporządzeń administracyjnych.
   

ciąg dalszy
>>>