tytuł: "Anatomia - tom III"
autor: doc. dr hab. JaniNa Sokołowska-pituch
dla Ośrodka Szkolenia Zawodowego dla Niewidomych w Krakowie
Całość w 3 tomach
Splot lędz
wiowy
Splot lędz
wiowy jest utworzony przez gałęzie przednie trzech górnych nerwów
lędz
wiowych. Splot ten le\
y na tylnej ścianie jamy brzusznej przykryty przez
mięsień czworoboczny lędz
wi. Ze splotu wychodzą nerwy krótkie i długie. Nerwy
krótkie unerwiają mięśnie miednicy, zaś długie idą na wolną kończynę dolną i do
mięśni brzucha. Nerwy krótkie unerwiają najbli\
ej le\
ące mięśnie tj.
czworoboczny lędz
wi i lędz
wiowy. Nerwy długie tworzą dwie grupy. Jedna unerwia
mięśnie brzucha i skórę przedniej ściany brzucha, druga unerwia wolną kończynę
dolnÄ…. Do grupy pierwszej nale\
Ä… trzy nerwy:
biodrowo_podbrzuszny, biodrowo_pachwinowy i płciowo udowy. Do drugiej grupy
nale\
ą równie\
trzy nerwy:
udowy, zasłonowy i skórny boczny nerw uda. Nerw biodrowo_podbrzuszny biegnie
Å‚ukowato poni\
ej nerwu pod\
ebrowego między mięśniami brzucha. Unerwia mięśnie
skośne brzucha, dochodzi do okolicy pachwinowej, i tu oddaje gałęzie skórne do
okolicy pachwinowej. Nerw biodrowo_pachwinowy biegnie podobnie jak nerw
poprzedni, dochodzi do kanału pachwinowego i dołącza się do tworów
przechodzących przez kanał. Unerwia mięśnie skośne brzucha, oddaje gałązki
skórne do okolicy pachwinowej i narządów płciowych zewnętrznych. Nerw
płciowo_udowy przebija się przez mięsień lędz
wiowy, wydostaje siÄ™ na jego
przednią powierzchnię i dzieli się na dwie gałęzie. Gałąz
udowa przechodzi na
przednią powierzchnię uda i unerwia skórę tej okolicy. Gałąz
płciowa unerwia
narządy płciowe zewnętrzne. Nerw udowy wychodzi spod mięśnia lędz
wiowego,
biegnie przez talerz biodrowy, przechodzi pod więzadłem pachwinowym na przednią
powierzchnię uda i dzieli się na dwie grupy gałęzi, przewa\
nie ruchowe i
przewa\
nie czuciowe. Gałęzie ruchowe unerwiają grupę przednią uda tj. mięsień
czworogłowy uda i krawiecki. W przebiegu przez talerz biodrowy unerwia równie\

mięsień biodrowy. Część czuciowa nerwu dochodzi do skóry przedniej powierzchni
uda a\
do kolana. Jeden z nerwów tej grupy przechodzi z uda na podudzie, biegnie
po jego stronie przyśrodkowej, dochodzi do stopy i biegnie a\
do palucha.
Unerwia skórę przyśrodkowej powierzchni podudzia i stopy. Nerw ten nosi nazwę
udowo_goleniowego. Nerw udowy unerwia te\
stawy:
biodrowy i kolanowy. Nerw zasłonowy wchodzi do kanału zasłonowego i wychodzi na
przyśrodkową powierzchnię uda głęboko między mięśnie. Dzieli się na szereg
gałęzi, które unerwiają wszystkie mięśnie grupy przywodzicieli tj. mięsień
zasłonowy zewnętrzny, smukły, grzebieniowy,. przywodziciel krótki, długi i
wielki. Gałęzie skórne unerwiają skórę przyśrodkowej powierzchni uda. Unerwia
te\
staw biodrowy. Nerw skórny boczny uda przechodzi przez talerz biodrowy,
wychodzi na udo tu\
przy przednim górnym kolcu biodrowym i unerwia swoimi
rozgałęzieniami skórę bocznej powierzchni uda a\
do kolana.
Splot krzy\
owy
Splot krzy\
owy powstaje z przednich gałęzi dwóch dolnych nerwów lędz
wiowych i
trzech górnych nerwów krzy\
owych. Splot ten bywa łączony ze splotem lędz
wiowym w
jeden splot lędz
wiowo_krzy\
owy. Splot krzy\
owy le\
y na przedniej powierzchni
kości krzy\
owej na mięśniu gruszkowatym. Ze splotu wychodzą nerwy krótkie
przeznaczone dla mięśni miednicy i nerwy długie dla wolnej kończyny dolnej.
Nerwy krótkie unerwiają mięśnie:
gruszkowaty, bliz
niacze, zasłaniacz wewnętrzny, czworoboczny uda. Nieco dłu\
sze
nerwy biegną do mięśni pośladkowych. Są to dwa nerwy pośladkowe:
górny i dolny. Nerw pośladkowy górny wychodzi z miednicy przez otwór
nadgruszkowaty, wchodzi między mięśnie pośladkowe i unerwia mięsień pośladkowy
średni i mały. Nerw pośladkowy dolny wychodzi z miednicy przez otwór
podgruszkowaty, wchodzi pod mięsień pośladkowy wielki i unerwia go, unerwia
równie\
napinacz powięzi szerokiej.
Nerwy wolnej kończyny dolnej
Do tej grupy nerwów nale\
Ä…:
nerw kulszowy i skórny tylny nerw uda. Nerw kulszowy największy nerw ustroju
ludzkiego. Wychodzi z miednicy przez otwór podgruszkowaty i wchodzi pod mięśnie
pośladkowe. Wychodzi spod dolnego brzegu mięśnia pośladkowego wielkiego i
biegnie w linii środkowej tylnej uda, le\
ąc na mięśniu przywodzicielu wielkim
między zginaczami stawu kolanowego. Powy\
ej dołu podkolanowego dzieli się na
nerw piszczelowy i strzałkowy wspólny. Nerw piszczelowy biegnie w przedłu\
eniu
pnia nerwu, przechodzi przez środek dołu podkolanowego, wchodzi między grupę
powierzchowną i głęboką mięśni tylnych podudzia, przechodzi następnie poza
kostką przyśrodkową na stronę podeszwową stopy i tu dzieli się na dwie gałęzie
końcowe:
przyśrodkową i boczną. Nerw strzałkowy wspólny biegnie ku bokowi, dochodzi do
główki strzałki i tu dzieli się na nerw strzałkowy powierzchowny i głęboki. Nerw
strzałkowy powierzchowny biegnie po stronie bocznej podudzia między mięśniami
strzałkowymi, przechodzi na stronę grzbietową stopy. Nerw strzałkowy głęboki
przebija błonę międzykostną i wchodzi na przedniej stronie podudzia między grupę
prostowników kończy się na stronie grzbietowej stopy. Nerw kulszowy unerwia
ruchowo następujące mięśnie:
naudzie unerwia zginacze stawu kolanowego tj. mięsień półbłoniasty i
półścięgnisty i dwugłowy uda. Nerw piszczelowy unerwia grupę powierzchowną i
głęboką zginaczy podudzia tj. mięsień brzuchaty łydki, płaszczkowaty i
podeszwowy oraz piszczelowy tylny i długi zginacz palców i palucha. Na stopie
unerwia wszystkie mięśnie strony podeszwowej stopy. (Gałąś przyśrodkowa
odpowiada zakresowi nerwu pośrodkowego na dłoni, unerwia mięsień odwodziciel,
krutki zginacz palucha, krótki zginacz palców i dwa mięśnie glistowate. Gałąz

boczna odpowiada zakresowi nerwu łokciowego na dłoni i unerwia przywodziciel i
krótki zginacz palucha, mięśnie palca piątego tj. odwodziciel, zginacz i
przeciwstawiacz oraz pozostałe dwa mięśnie glistowate i wszystkie mięśnie
międzykostne.) Nerw strzałkowy powierzchowny unerwia mięśnie strzałkowe krótki i
długi. Nerw strzałkowy głęboki unerwia grupę przednią podudzia tj. mięsień
piszczelowy przedni, długi prostownik palców i palucha oraz na grzbiecie stopy
krótki prostownik palców i palucha. Zakres unerwienia czuciowego nerwu
kulszowego jest następujący:
staw biodrowy, kolanowy, skokowy i pozostałe stawy stopy. Na podudziu skórę
tylnej powierzchni przez rozgałęzienia nerwu piszczelowego, dalej skórę strony
bocznej i przedniej przez rozgałęzienia nerwu strzałkowego powierzchownego,
skórę strony grzbietowej stopy przez rozgałęzienia obu nerwów strzałkowych,
skórę palców równie\
przez obydwa nerwy strzałkowe. Po stronie podeszwowej stopy
gałęzie czuciowe odchodzą od nerwu piszczelowego do skóry stopy i palców. Nerw
tylny skóry uda, wychodzi z miednicy przez otwór podgruszkowaty, przechodzi pod
mięśniem pośladkowym wielkim i wychodzi powierzchownie pod skórę w linii
środkowej uda i dochodzi do kolana. Oddaje gałęzie pośladkowe dolne i unerwia
dalej skórę tylnej powierzchni uda.
Zestawienie splotu lędz
wiowo_krzy\
owego
Nerwy krótkie - mięsień czworoboczny lędz
wi, lędz
wiowy. Nerw
biodrowo_podbrzuszny - mięśnie brzucha poprzeczny, skośny wewnętrzny i
zewnętrzny, skórę okolicy pachwinowej. Nerw biodrowo_pachwinowy - mięśnie
brzucha poprzeczny, skośny wewnętrzny i zewnętrzny, skórę okolicy pachwinowej,
narządy płciowe zewnętrzne. Nerw płciowo_udowy - skórę przedniej powierzchni uda
i narządy płciowe zewnętrzne. Nerw udowy - mięśnie grupy przedniej uda, mięsień
biodrowy, skórę przedniej powierzchni uda, przyśrodkowej powierzchni podudzia i
stopy oraz staw biodrowy i kolanowy. Nerw zasłonowy - mięśnie grupy
przyśrodkowej uda, skórę powierzchni przyśrodkowej uda, oraz staw biodrowy i
kolanowy. Nerw skórny - boczny uda - skórę bocznej powierzchni uda. Nerwy
krótkie (splotu krzy\
owego) - mięśnie głębokie miednicy. Nerw pośladkowy dolny -
mięsień pośladkowy wielki, napinacz powięzi szerokiej. Nerw pośladkowy górny -
mięsień pośladkowy średni i mały. Nerw kulszowy - grupę tylną uda, wszystkie
mięśnie podudzia i stopy, skórę przedniej bocznej i tylnej powierzchni podudzia,
całej stopy wraz z palcami oraz stawy biodrowy, kolanowy i stawy stopy. Nerw
skórny tylny uda - skórę tylnej powierzchni uda.
Zestawienie unerwienia wolnej kończyny dolnej
Unerwienie ruchowe Nerw udowy - grupa przednia uda; mięsień krawiecki i
czworogłowy uda. Nerw zasłonowy - grupa przyśrodkowa uda:
mięsień smukły, zasłonowy zewnętrzny, grzebieniowy, przywodziciel krótki, długi
i wielki. Nerw kulszowy - grupa tylna uda:
mięsień półbłoniasty , półścięgnisty, dwugłowy, grupa tylna podudzia
powierzchowna:
mięsień brzuchaty łydki, płaszczkowaty i podeszwowy. Grupa tylna podudzia
głęboka:
mięsień piszczelowy tylny, długi zginacz palców i palucha. Grupa boczna mięśni
podudzia:
mięsień strzałkowy długi i krótki. Grupa przednia mięśni podudzia:
mięsień piszczelowy przedni, długi prostownik palców i palucha. Mięśnie grzbietu
stopy krótki prostownik palców i palucha. Mięśnie podeszwy, stopy - grupa
palucha:
mięsień odwodziciel, przywodziciel i zginacz krótki palucha. Mięśnie palca
piÄ…tego:
zginacz, przeciwstawiacz i odwodziciel. Mięśnie środkowe stopy:
krótki zginacz palców, czworoboczny stopy, glistowate i międzykostne.
Unerwienie czuciowe
Udo strona przednia - nerw płciowo_udowy, nerw udowy. Udo strona przyśrodkowa -
nerw zasłonowy. Udo strona tylna - nerw tylny skórny uda. Podudzie strona
przednia - nerw piszczelowy. Podudzie strona przyśrodkowa - nerw udowo_goleniowy
od nerwu udowego. Podudzie strona boczna - nerw strzałkowy powierzchowny. Stopa
strona grzbietowa - rozgałęzienia obu nerwów strzałkowych. Stopa strona
podeszwowa - rozgałęzienia nerwu piszczelowego.
Splot sromowy
Splot sromowy powstaje z przednich gałęzi trzeciego i czwartego nerwu
krzy\
owego. Le\
y w miednicy małej poni\
ej splotu krzy\
owego. Jego gałęzie
unerwiają mięśnie dna miednicy i zwieracz odbytu zewnętrzny oraz mięśnie
narządów płciowych zewnętrznych. Czuciowo unerwia skórę krocza i narządów
płciowych zewnętrznych. Nerw ogonowy zwany nerwem guzicznym pochodzi z
ostatniego nerwu krzy\
owego i nerwu ogonowego, jest u człowieka nerwem słabym o
małym zakresie unerwienia. Ruchowo unerwia częściowo dz
wigacz odbytu, czuciowo
skórę otoczenia odbytu i kości ogonowej.
Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych
Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych nie tworzą splotów, układają się segmentarnie.
Unerwiają one mięśnie własne grzbietu i skórę grzbietu. Dzielą się na gałęzie
boczne i przyśrodkowe. Wśród gałęzi czuciowych wyró\
nia się gałąś tylną drugiego
nerwu szyjnego, która jako nerw potyliczny większy unerwia skórę okolicy
potylicznej, ponadto gałęzie skórne górnych nerwów lędz
wiowych, które tworzą
nerwy pośladkowe górne oraz trzech górnych nerwów krzy\
owych, które tworzą nerwy
pośladkowe środkowe.
Nerwy czaszkowe
Nerwy czaszkowe zwane inaczej nerwami mózgowymi są częściowo podobne do nerwów
rdzeniowych, poniewa\
tak jak one sÄ… nerwami mieszanymi ruchowo_czuciowymi.
Część nerwów czaszkowych jest odmienna, są to nerwy czysto ruchowe i czysto
czuciowe. Te ostatnie sÄ… wysoko wyspecjalizowane w przewodzeniu bodz
ców
czuciowych, jako nerwy zmysłowe. Określenie nerwy czysto ruchowe nie jest
ścisłe, poniewa\
nerwy te otrzymują podobnie jak nerwy rdzeniowe włókna układu
autonomicznego:
sympatyczne i parasympatyczne. Jest 12 par nerwów czaszkowych:
pierwszy - węchowy, zmysłowy; drugi - wzrokowy, zmysłowy; trzeci - okoruchowy,
ruchowy; czwarty - bloczkowy, ruchowy; piąty - trójdzielny, mieszany; szósty -
odwodzący, ruchowy; siódmy twarzowy - ruchowy; ósmy - ślimakowo_przedsionkowy,
zmysłowy; dziewiąty - językowo_gardłowy, mieszany; dziesiąty - błędny, mieszany;
jedenasty - dodatkowy, ruchowy; dwunasty - podjęzykowy, ruchowy.
Omówienie poszczególnych nerwów
Nerw pierwszy - węchowy, czysto czuciowy, zmysłowy, posiada neurony początkowe w
błonie śluzowej górnej części jamy nosowej. Włókna zwane nitkami węchowymi
przechodzą do jamy czaszki przez otworki w blaszce poziomej kości sitowej i
dochodzą do opuszki węchowej na podstawie mózgowia. Dalsza droga prowadzi do
ośrodka korowego w płacie skroniowym na podstawie mózgowia. Nerw drugi -
wzrokowy, czysto czuciowy, zmysłowy, wychodzi z siatkówki oka, przechodzi przez
warstwy gałki ocznej, następnie przez oczodół, wchodzi do jamy czaszki, gdzie
ulega częściowemu skrzy\
owaniu. Ze skrzy\
owania wychodzą pasma wzrokowe, które
dochodzą do ośrodków podkorowych, następnie korowych wzroku. Ośrodek korowy le\
y
w płacie potylicznym. Nerw trzeci - okoruchowy, określany jako czysto ruchowy
posiada włókna ruchowe i parasympatyczne. Jądro jego le\
y w pniu mózgu w
śródmózgowiu. Po wyjściu z pnia wchodzi do oczodołu przez górną szczelinę
oczodołową i dzieli się na dwie główne gałęzie, unerwia mięśnie poruszające
gałkę oczną:
prosty górny, prosty przyśrodkowy, prosty dolny, skośny dolny i mięsień dz
wigacz
powieki górnej. Część parasympatyczna unerwia mięśnie gładkie gałki ocznej tj.
zwieracz z
renicy i mięsień rzęskowy. Nerw czwarty - bloczkowy, ruchowy, posiada
jądro podobnie jak trzeci w pniu mózgu w śródmózgowiu, przechodzi do oczodołu
przez górną szczelinę oczodołową i unerwia tylko jeden mięsień - skośny górny
oka. Nerw piąty - trójdzielny, nerw mieszany. Część ruchowa jest mniejsza,
posiada jądro w pniu mózgu w moście, stąd wychodzi i przyłącza się do części
czuciowej do jej trzeciej gałęzi. Wychodzi z jamy czaszki i unerwia wszystkie
mięśnie \
wacze dzieląc się na gałęzie do poszczególnych mięśni tj.
obuskrzydłowych, skroniowego i \
wacza. Część czuciowa znacznie większa bierze
początek w zwoju Gassera, który le\
y na piramidzie kości skroniowej. Włókna
obwodowe tworzą trzy gałęzie, włókna dośrodkowe wchodzą do pnia mózgu do trzech
jąder. Nerw pierwszy nerw oczny wchodzi do oczodołu przez górną szczelinę
oczodołową i tu dzieli się na kilka gałązek, które unerwiają czuciowo gałkę
oczną, całą zawartość oczodołu, część gałązek wychodzi poza oczodół i unerwia
skórę powieki górnej bocznego i przyśrodkowego kąta oka, czoła, skórę nosa,
błonę śluzową jamy nosowej, zatoki czołowej, klinowej i komórek sitowych. Włókna
przeznaczone dla skóry czoła wychodzą z oczodołu przez wcięcie lub otwór
nadoczodołowy. Do tej gałęzi pierwszej dochodzą ponadto włókna parasympatyczne
wydzielnicze dla gruczołu łzowego. Nerw drugi zwany szczękowym wychodzi z jamy
czaszki, biegnie następnie po ścianie dolnej oczodołu, a zakończenie jego
wychodzi przez otwór podoczodołowy. Unerwia szczękę wraz z zębami i dziąsłami,
błonę śluzową jamy ustnej i nosowej, zatoki szczękowej, skórę powieki dolnej,
policzka i wargi górnej. Część parasympatyczna zawiera włókna wydzielnicze dla
gruczołów błony śluzowej jamy ustnej, nosowej i zatok. Nerw trzeci zwany
\
uchwowym wychodzi z jamy czaszki i dzieli się na trzy gałęzie, z których jedna
zwana nerwem zębodołowym dolnym, wchodzi do kanału \
uchwy. Nerw \
uchwowy unerwia
\
uchwę wraz z zębami, język, dno jamy ustnej, częściowo ucho zewnętrzne, skórę
okolicy skroniowej, zaś gałązki końcowe wychodzą przez otwór bródkowy i
unerwiają skórę brody, wargi dolnej. Część parasympatyczna zawiera włókna
wydzielnicze dla ślinianek:
przyusznej, pod\
uchwowej, podjęzykowej. Zakres unerwienia nerwu trójdzielnego
jest następujący:
ruchowo unerwia grupę mięśni \
waczych. Czuciowo zakres jego obejmuje całą twarz,
którą mo\
na podzielić na trzy pasy. Pas górny obejmujący czoło i zawartość
oczodołu unerwia gałąz
pierwsza tj. nerw oczny, dochodzi do tego częściowo jama
nosowa i zatoki sitowe, czołowa i klinowa. Pas środkowy obejmujący odcinek od
ściany dolnej oczodołu po podniebienie unerwia gałąz
druga tj. nerw szczękowy,
ponadto unerwia częściowo jamę nosową i zatokę szczękową. Pas dolny obejmujący
pozostały odcinek twarzy unerwia trzecia gałąz
tj. nerw \
uchwowy. Dochodzi tu
ponadto okolica przyuszna i skroniowa. Część parasympatyczna nerwu trójdzielnego
unerwia gruczoły ślinowe tj. śliniankę przyuszną, pod\
uchwową, podjęzykową,
gruczoł łzowy, gruczoły błony śluzowej jamy nosowej, ustnej i zatok przyusznych.
(Nazwy poszczególnych części nerwu trójdzielnego są następujące:
gałąz
pierwsza - nerw oczny, dzieli się na nerw łzowy, czołowy i
nosowo_rzęskowy. Gałąz
druga - nerw szczękowa dzieli się na nerw jarzmowy, nerwy
zębodołowe górne i skrzydłowo_podniebienne. Gałąz
trzecia - nerw \
uchwowy dzieli
się na nerw językowy, zębodołowy dolny i uszno_skroniowy. Włókna parasympatyczne
dochodzą do poszczególnych gałęzi za pośrednictwem zwojów i tak gałąz
pierwsza
posiada zwój rzęskowy, gałąz
druga zwój klinowo_podniebienny, gałąz
trzecia zwój
uszny i podjęzykowy. Nerw szósty - odwodzący nerw ruchowy, posiada jądro w pniu
mózgu w moście. Wchodzi do oczodołu przez górną szczelinę oczodołową i unerwia
jego mięsień prosty boczny oka. nerw siódmy - twarzowy, jest głównie nerwem
ruchowym, choć posiada dodatkowo część czuciową i parasympatyczną. Część ruchowa
ma jądro w pniu mózgu w moście. Po wyjściu z mózgu nerw ten przechodzi przez
piramidę kości skroniowej, wychodzi następnie z czaszki między wyrostkiem
rylcowatym i sutkowym kości skroniowej, wchodzi do ślinianki przyusznej i tu
dzieli się na dwie główne gałęzie a te z kolei na dalsze. Gałęzie nerwu
twarzowego dochodzą do wszystkich mięśni mimicznych twarzy i do mięśnia
szerokiego szyi. Część czuciowa nerwu twarzowego tj. struna bębenkowa, która
prowadzi bodz
ce smakowe z języka do odpowiedniego ośrodka w mózgu. Część
parasympatyczna doprowadza włókna do nerwu trójdzielnego i za jego pośrednictwem
do ślinianki pod\
uchwowej i podjęzykowej, do gruczołu łzowego i do gruczołów
błony śluzowej jamy nosowej i jamy ustnej. Nerw ósmy - ślimakowo_przedsionkowy,
zwany równie\
nerwem statyczno_ruchowym. Składa się z dwóch odrębnych części.
Część słuchowa czyli ślimakowa biegnie od komórek zwoju spiralnego ślimaka w
uchu wewnętrznym przez przewód słuchowy wewnętrzny i dochodzi do dwóch jąder w
pniu mózgu na granicy mostu i rdzenia przedłu\
onego. Część statyczna, czyli
przedsionkowa biegnie od zwoju przedsionkowego, le\
Ä…cego na dnie przewodu
słuchowego wewnętrznego, razem z nerwem ślimakowym do pnia mózgu do swoich
odrębnych czterech jąder le\
ących w sąsiedztwie jąder nerwu ślimakowego. Z jąder
nerwu ślimaka prowadzi dalej droga do ośrodka korowego słuchu w płacie
skroniowym. Z jąder nerwu przedsionka biegną drogi do mó\
d\
ka. Nerw dziewiÄ…ty -
językowo_gardłowy, jest nerwem mieszanym, zawiera włókna ruchowe, czuciowe i
parasympatyczne. Posiada on jądra ruchowe i parasympatyczne, częściowo wspólnie
z nerwem błędnym, ponadto ma dwa zwoje jako część początkowa włókien czuciowych.
JÄ…dra le\
ą w pniu mózgu w rdzeniu przedłu\
onym. Wychodzi z czaszki razem z
nerwem błędnym przez otwór dla \
yły szyjnej wewnętrznej i dochodzi do bocznej
ściany gardła. Włókna ruchowe unerwiają mięśnie gardła, włókna czuciowe ucho i
gardło, część języka, zaś włókna parasympatyczne dochodzą do nerwu trójdzielnego
i przez jego gałęzie do ślinianki przyusznej. Nerw dziesiąty - nerw błędny jest
podobnie jak nerw poprzedni mieszany, zawiera włókna ruchowe, czuciowe i
parasympatyczne. Jądra ma wspólne z nerwem dziewiątym w pniu mózgu i swoje dwa
zwoje czuciowe. Wychodzi z czaszki z nerwem dziewiątym, biegnie następnie wzdłu\

gardła, dochodzi do klatki piersiowej, biegnie wzdłu\
przełyku, wchodzi razem z
przełykiem do jamy brzusznej. Część ruchowa nerwu jest przeznaczona dla mięśni
przewodu pokarmowego, począwszy od gardła przez przełyk, \
ołądek a\
do jelita
grubego, następnie mięśni krtani, tchawicy, oskrzeli, i mięśnia sercowego. Część
czuciowa unerwia kolejno idąc od góry tak jak nerw biegnie przez szyję, klatkę
piersiową i jamę brzuszną; język, gardło, krtań, tchawicę, oskrzela, przewód
pokarmowy do okrÄ™\
nicy poprzecznej włącznie, serce wraz z workiem osierdziowym.
Część parasympatyczna przyłącza się do części czuciowej i unerwia mięśnie
gładkie i gruczoły narządów:
szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej. Nerw jedenasty - dodatkowy, jest
nerwem ruchowym. JÄ…dro jego le\
y w pniu mózgu w rdzeniu przedłu\
onym. Wychodzi z
czaszki razem z nerwem dziewiątym i dziesiątym. Dzieli się na dwie części zwane
gałęzią zewnętrzną i wewnętrzną. Gałąz

zewnętrzna unerwia mięsień mostkowo_obojczykowo_sutkowy i czworoboczny. Gałąz

wewnętrzna przyłącza się do nerwu błędnego biegnie razem z nim. Nerw dwunasty -
podjęzykowy, czysto ruchowy. Jądro jego le\
y w pniu mózgu w rdzeniu
przedłu\
onym. Wychodzi z czaszki przez swój kanał w kości potylicznej i dochodzi
do języka. Unerwia wszystkie mięśnie języka, zarówno mięśnie własne języka jak i
mięśnie łączące język z otoczeniem tj. bródkowo_językowy, gnykowo_językowy i
rylcowo_językowy.
Narząd słuchu i równowagi
Narząd słuchu i równowagi zwany tak\
e narządem statyczno_słuchowym lub po prostu
uchem, składa się z trzech części:
ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Ucho zewnętrzne składa się z
mał\
owiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego. Ucho środkowe zawiera jamę
bębenkową, torebkę słuchową i komórki sutkowe. Ucho wewnętrzne dzieli się na
część słuchową i część statyczną. Ucho wewnętrzne jest nazywane błędnikiem i
składa się z części kostnej, w której mieści się część błoniasta. Ucho środkowe
i wewnętrzne mieszczą się w piramidzie kości skroniowej.
Ucho zewnętrzne
Mał\
owina uszna znajduje się po stronie bocznej głowy. Jest zbudowana z
rusztowania chrzęstnego pokrytego skórą, jedynie u dołu jest płatek uszny nie
posiadający chrząstki. Pod skórą znajdują się mięśnie mał\
owiny, u człowieka
słabo rozwinięte. Chrząstka mał\
owiny przechodzi w chrząstkę przewodu słuchowego
zewnętrznego. Przewód słuchowy zewnętrzny posiada początkowo część chrzęstną,
następnie część kostną. Część kostna jest zawarta między łuską kości skroniowej
a jej częścią bębenkową. Przewód słuchowy jest wyścielony skórą, w której
znajdują się specjalne gruczoły produkujące woskowinę. Przewód słuchowy
zewnętrzny ma w płaszczyz
nie poziomej przebieg zygzakowaty, zaś w płaszczyz
nie
pionowej przebieg łukowaty. Dlatego przy badaniu ucha zewnętrznego i oglądaniu
błony bębenkowej podnosi się mał\
owinę do góry, aby wyrównać łukowaty układ
przewodu. Przewód słuchowy zewnętrzny kończy się błoną bębenkową.
Ucho środkowe
Jama bębenkowa jest niewielką przestrzenią ograniczoną sześcioma ścianami.
Ścianę boczną tworzy błona bębenkowa, ścianą przyśrodkową jest ściana graniczna
między jamą bębenkową a uchem wewnętrznym, ściana tylna nosi nazwę sutkowej,
ściana przednia - szyjnotętniczej, ściana górna stropowej, a ściana dolna
\
ylnej. Błona bębenkowa jest umocowana w pierścieniu kostnym, ustawiona skośnie
w ten sposób, \
e za ścianą tylno_górną, przewodu tworzy kąt rozwarty, zaś ze
ścianą przednio_dolną kąt ostry. Od strony jamy bębenkowej przyrasta do błony
bębenkowej rękojeść młoteczka. Górna część błony jest bardziej wiotka. Błona
jest od strony przewodu pokryta cienką skórą, od strony jamy bębenkowej błoną
śluzową, le\
ąca między nimi warstwa środkowa jest zbudowana z tkanki łącznej
włóknistej. Błonę bębenkową ogląda się od strony przewodu słuchowego
zewnętrznego. Widać jej bladoró\
owe zabarwienie, prześwieca przez nią rękojeść
młoteczka, a od zakończenia rękojeści tworzy się trójkątny refleks świetlny. Na
ścianie przyśrodkowej jamy bębenkowej widoczny jest wzgórek wywołany przez
początkowy odcinek kanału ślimaka. Powy\
ej wzgórka jest okienko owalne, czyli
przedsionka, zamknięte przez podstawę strzemiączka, poni\
ej okienko okrągłe
ślimaka, zamknięte przez błonę bębenkową wtórną. Ściana górna utworzona jest
przez cienką warstwę kostną zwaną stropem jamy bębenkowej. Ściana dolna
sÄ…siaduje z poczÄ…tkowym odcinkiem \
yły szyjnej wewnętrznej. Ściana przednia
stanowi zarazem ścianę kanału dla tętnicy szyjnej wewnętrznej, która przechodzi
przez piramidę kości skroniowej. Ściana tylna posiada wejście do komórek
sutkowych wypełniających wyrostek sutkowy kości skroniowej. W jamie bębenkowej
znajdują się trzy kosteczki słuchowe:
młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Młoteczek ma kształt maczugi, część grubsza
zwana główką le\
y powy\
ej błony bębenkowej w części górnej jamy bębenkowej.
Rękojeść przyrasta do błony bębenkowej. Główka łączy się stawowo z trzonem
kowadełka. Kowadełko przypomina kształtem nieforemny ząb trzonowy. Z jego trzonu
wyrastają dwa wyrostki, krótszy zwany odnogą krótką, skierowany jest ku tyłowi,
zaś odnoga długa ma na swoim zakończeniu powierzchnię stawową dla strzemiączka i
jest skierowana ku stronie przyśrodkowej. Strzemiączko jest podobne do
strzemienia, posiada dwie odnogi Å‚Ä…czÄ…ce siÄ™ podstawÄ… strzemiÄ…czka. Podstawa
przyrasta do brzegów okienka owalnego. Jamę bębenkową dzielimy na trzy części
poło\
one w stosunku do błony bębenkowej, część górną powy\
ej błony, część
środkową na poziomie błony i część dolną poni\
ej. Trąbka słuchowa jest to kanał,
który wychodzi ze ściany przedniej jamy bębenkowej i dochodzi do ściany bocznej
gardła, gdzie otwiera się w jej części nosowej na poziomie mał\
owiny nosowej
dolnej. Trąbka słuchowa biegnie początkowo w kanale kostnym, następnie posiada
ściany częściowo chrzęstne, częściowo błoniaste. Powy\
ej trąbki słuchowej
biegnie w kanale kostnym mięsień napinający błonę bębenkową, który przyczepia
się do szczytu piramidy i do rękojeści młoteczka. Komórki sutkowe i jedna
większa jama sutkowa znajdują się w wyrostku sutkowym kości skroniowej. Mają one
połączenie z jamą bębenkową i dzięki temu procesy zapalne mogą przenosić się z
jamy na komórki sutkowe.
Ucho wewnętrzne
Ucho wewnętrzne stanowi tzw. błędnik kostny, w którym mieści się błędnik
błoniasty. Ucho wewnętrzne jest podobnie jak środkowe schowane w piramidzie
kości skroniowej. Ucho wewnętrzne jest wypełnione płynem, wobec czego jest ze
wszystkich stron zamknięte. Błędnik kostny składa się z przedsionka, z którego
wyrasta ślimak wchodzący w skład części słuchowej i trzy kanały półkoliste
tworzące część równowagi, czyli statyczną. Z ucha wewnętrznego wychodzi przewód
słuchowy wewnętrzny, który otwiera się na tylnej ścianie piramidy, a przez który
wychodzą z ucha wewnętrznego nerwy ślimaka i przedsionka zdą\
ajÄ…ce do swoich
jąder w moście. Przedsionek jest to mała jama kostna, której ściana boczna
sąsiaduje z jamą bębenkową, a ścianę przyśrodkową, stanowi dno przewodu
słuchowego wewnętrznego. W dnie przewodu znajdują się liczne otworki, przez
które wychodzą włókna nerwowe, nerwu ślimakowego i przedsionkowego. Z
przedsionka od strony przedniej i dolnej wyrasta pierwszy zakręt ślimaka, z
dalszych ścian wyrastają kanały półkoliste:
przedni, tylny i boczny. Kanały półkoliste są ustawione w stosunku do siebie pod
kÄ…tem prostym. Ka\
dy posiada dwie odnogi, jednÄ… nieco rozszerzonÄ… zwanÄ… odnogÄ…
bańkowatą i drugą odnogę gładką, pojedynczą. Dwie odnogi pojedyncze kanału
przedniego i tylnego zrosły się w odnogę wspólną, dzięki temu w przedsionku jest
pięć zamiast sześciu otworów. Ślimak ma kształt muszli ślimaka ogrodowego,
posiada trzy niepełne zakręty, pierwszy jest szeroki, drugi dość szybko maleje,
trzeci niepełny jest najmniejszy. W osi ślimaka jest słupek kostny zwany
wrzecionkiem, wokół którego wiją się zakręty ślimaka. Ka\
dy zakręt jest
podzielony niezupełnie na dwie części przez blaszkę spiralną kostną, która
wyrasta z wrzecionka i wtula się w poszczególne zakręty. Tworzą się więc w ten
sposób dwa przedziały w ka\
dym zakręcie - tzw. schody ślimaka i schody
przedsionka. Błędnik błoniasty jest w pewnym sensie odpowiednikiem błędnika
kostnego, jednak jest od niego mniejszy. W przedsionku znajdujÄ… siÄ™ dwa
pęcherzyki błoniaste zwane wrzecionkiem i łagiewką połączone między sobą
przewodem. Woreczek łączy się z błoniastym przewodem ślimakowym, zaś łagiewka z
przewodami półkolistymi. Przewód ślimakowy znajduje się w schodach przedsionka i
ma na przekroju kształt trójkąta. Ścianę podstawną stanowi blaszka spiralna
błoniasta, która biegnie w przedłu\
eniu blaszki spiralnej kostnej i dochodzi do
ściany przeciwległej zakrętu, uzupełniając podział na wymienione wy\
ej schody
ślimaka i przedsionka. Druga ściana błoniasta odchodzi od zakończenia blaszki
spiralnej kostnej - skośnie do ściany zewnętrznej zakrętu, jest to blaszka
przedsionkowa. Na ścianie zewnętrznej zakrętu biegnie więzadło spiralne, które
stanowi trzecią ścianę błoniastą. Przewód ślimaka jest wypełniony płynem zwanym
endolimfą, zaś schody ślimaka i przedsionka otaczające przewód ślimaka są
wypełnione perilimfą. Na blaszce podstawowej znajduje się narząd Kortiego
(Corti) zawierający komórki zmysłowe, słuchowe, do których docierają bodz
ce
słuchowe. Wokół wrzecionka są nagromadzone komórki nerwowe, które tworzą zwój
spiralny ślimaka. Z tych komórek wychodzą wypustki obwodowe do komórek
zmysłowych, słuchowych i dośrodkowe, które zbierają się w nerw ślimakowy,
przechodzący przez przewód słuchowy wewnętrzny. W kanałach półkolistych znajdują
się mniejsze od nich błoniaste przewody półkoliste wypełnione endolimfą, zaś
między przewodami a ścianami kanałów jest perilimfa. Na rozgałęzieniach
bańkowych przewodów półkolistych, na woreczku i łagiewce w przedsionku, znajdują
się plamki statyczne, zawierające komórki nabłonkowe zmysłowe posiadające
rzęski. Nad plamkami są błonki, w których są kryształki soli mineralnych. Na
dnie przewodu słuchowego wewnętrznego znajduje się zwój nerwu przyśrodkowego.
Wypustki obwodowe jego komórek biegną do plamek statycznych, a wypustki
dośrodkowe dołączają się do nerwu ślimakowego i razem z nim przechodzą przez
przewód słuchowy wewnętrzny. Drganie fal powietrza przenosi się dwoma drogami,
jedna prowadzi przez przewód słuchowy zewnętrzny, błonę bębenkową, jamę
bębenkową, zawarte w niej powietrze i łańcuch kostek słuchowych do płynu
wypełniającego ucho wewnętrzne. Drugie przewodnictwo idzie drogą kostną przez
kości czaszki do ucha wewnętrznego.
NarzÄ…d wzroku
Narząd wzroku składa się z gałki ocznej i z jej narządów dodatkowych jak:
aparat ruchu, narząd łzowy narządy ochronne. Całość mieści się w oczodole. Gałka
oczna jest podzielona podobnie jak kula ziemska przez równik biegnący w
największym obwodzie gałki ocznej oraz posiada dwa bieguny przedni i tylny.
Połączenie obu biegunów stanowi oś gałki ocznej. Gałka oczna le\
y w przedniej
najszerszej części oczodołu, poza nią znajduje się przestrzeń pozagałkowa
wypełniona przez mięśnie, naczynia krwionośne, nerwy, tkankę łączną i
tłuszczową. Gałka oczna składa się ze ściany i zawartości. Ściana gałki jest
utworzona przez trzy warstwy:
błonę włóknistą zwaną twardówką lub białkówką, błonę naczyniową zwaną
naczyniówką i przez siatkówkę. Zawartość gałki tworzy ciało szkliste, soczewka i
płyn wypełniający komorę oka przednią i tylną. Błona włóknista, czyli twardówka,
jest zbudowana z tkanki łącznej i składa się z części tylnej tj. twardówki i z
części przedniej rogówki. Część tylna jest znacznie większa od przedniej, jest
nieprzez
roczysta, koloru białawo_niebieskiego a u ludzi starych z odcieniem
\
ółtawym. Przez część tylną twardówki przechodzą włókna nerwu wzrokowego, w
okolicy równika przyczepiają się do niej ścięgna mięśni poruszających gałkę
ocznÄ…, ponadto opuszczajÄ… warstwÄ™ naczyniowÄ… cztery \
yły wirowate. Przez część
tylną i przednią przechodzą drobne naczynia krwionośne tętnicze i nerwy, które
wchodzą w głąb gaałki ocznej. Rogówka le\
y z przodu, jest bardziej wypukła ni\

twardówka, jest przez
roczysta otoczona rowkiem rogówkowo_twardówkowym. Rogówka
stanowi przednią ścianę komory przedniej oka. Błona naczyniowa oka składa się z
trzech części:
naczyniówki, ciała rzęskowego i tęczówki. Naczyniówka le\
y z tyłu i zawiera
bardzo du\
o naczyń krwionośnych uło\
onych w dwiie warstwy:
Naczyń większych i naczyń włosowatych. Ciało rzęskowe ma kształt szerokiego
pierścienia, który oprócz naczyń krwionośnych zaiwera mięsień rzęskowy. Na
powierzchni ciała rzęskowego są wyrostki rzęskowe, ponadto ciało rzęskowe jest
pokryte warstwÄ… barwnikowÄ… nale\
ącą do siatkówki. Tęczówka równie\
o kształcie
pierścienia le\
y do przodu od ciała rzęskowego i otacza okrągły otwór z
reniczny.
W tęczówce oprócz naczyń znajdują się dwa mięśnie gładkie:
zwieracz z
renicy o przebiegu okrÄ™\
nym i rozszerzacz z
renicy o przebiegu
promienistym. Stronę tylną tęczówki pokrywa podobnie jak ciało rzęskowe, warstwa
barwnikowa siatkówki. Tęczówka zawiera barwnik, od jego ilości zale\
y kolor
tęczówki. Siatkówka jest to błona wewnętrzna oka i składa się z dwóch części:
przedniej nie odbierającej podniet świetlnych, jest zło\
ona z jednej warstwy
komórek barwikowych. Komórki te pokrywają ciało rzęskowe i tęczówkę stąd nazwa
część tęczówkowa i część rzęskowa siatkówki. Część tylna siatkówki jest wra\
liwa
na światło i jest to część wzrokowa siatkówki. W części wzrokowej znajduje się
nieco przyśrodkowo od bieguna tylnego brodawka lub tarcza nerwu wzrokowego. Jest
to miejsce, w którym zbierają się włókna tego nerwu. W środku tej tarczy
widoczna jest tętnica środkowa siatkówki, która biegnie przez środek nerwu.
Tarcza jest niewra\
liwa na bodz
ce świetlne, stąd nazywana bywa plamką ślepą.
Bocznie od tarczy znajduje siÄ™ plamka \
ółta, miejsce najostrzejszego widzenia,
zawierająca w centrum czopki a na obwodzie czopki i pręciki. Siatkówka jest
zbudowana z dziewięciu warstw, z tego trzy warstwy biorą udział w przewodzeniu
bodz
ców świetlnych. W warstwie wewnętrznej siatkówki znajdują się dwa rodzaje
komórek nerwowo_nabłonkowych zwanych zale\
nie od ich kształtu pręcikami i
czopkami. Pręciki słu\
ą do odczuwania światła, czyli do odbierania bodz
ców przy
słabym oświetleniu, natomiast czopki odbierają barwy a więc widzenie przy dobrym
oświetleniu. Z tych komórek przenoszone są bodz
ce na komórki dwubiegunowe
siatkówki, następnie na komórki zwojowe nerwu wzrokowego i dalej drogą nerwu
transportowane są do ośrodka korowego wzroku. Na zewnątrz siatkówki jest warstwa
komórek barwikowych. Zawartość gałki ocznej stanowi głównie ciało szkliste. Jest
ono otoczone torebką i wypełnione cieczą galaretowatą, przez
roczystą. W części
przedniej ciała szklistego w specjalnym zagłębieniu le\
y soczewka. Soczewka jest
zbudowana z komórek pryzmatycznych i otoczona torebką. Soczewka jest dwuwypukła,
z tym jednak, \
e jej powierzchnia przednia jest bardziej płaska ni\
tylna.
Soczewka posiada równik i dwa bieguny:
przedni i tylny połączone osią soczewki. Do równika soczewki dochodzą delikatne
włókienka z mięśnia rzęskowego, wskutek czego soczewka jest zawieszona na
systemie włókienek łącznotkankowych. Soczewka jest elastyczna i zale\
nie od
stanu mięśnia rzęskowego mo\
e być bardziej płaska lub bardziej wypukła. Komora
przednia oka jest zawarta między ścianą tylną rogówki, tęczówką i powierzchnią
przednią soczewki. Zawiera ciecz wodnistą. Komora tylna oka jest zawarta między
tęczówką le\
ącą od przodu, a ciałem rzęskowym i soczewką od tyłu. Ma ona kształt
pierścienia i zawiera ciecz wodnistą. Gałka oczna ma zdolność przystosowywania
się do zmian odległości oglądanych przedmiotów i do zmian natę\
enia światła.
Przystosowanie do zmiany odległości nazywa się akomodacją oka i polega ona na
zmianie krzywizny soczewki. Przy oglądaniu przedmiotów bliskich następuje skurcz
części mięśnia rzęskowego, zluz
nienie włókienek i soczewka uwypukla się. Przy
oglądaniu przedmiotów z daleka soczewka bardziej płaska, a jej system włókienek
napięty. W wieku starszym soczewka traci elastyczność i nie mo\
e zmieniać swojej
grubości, stąd potrzeba uzupełniania przy pomocy soczewek w okularach.
Przystosowanie do oglądania przedmiotów przy zmiennym oświetleniu nosi nazwę
adaptacji. Mechanizm adaptacji jest podwójny. Przy słabym oświetleniu rozszerza
się otwór z
reniczny, aby do gałki weszło więcej promieni świetlnych, ponadto
pojawia się specjalny barwik zwany czerwienią wzrokową lub rodopsyną, który
umo\
liwia widzenie przy słabym świetle. Szybkość pojawiania się rodopsyny u
ludzi jest ró\
na, stąd mówimy o szybkiej lub powolnej adaptacji.
Narządy pomocnicze gałki ocznej
- narzÄ…d ruchu
Narząd ruchu gałki ocznej składa się z czterech mięśni prostych i z dwóch mięśni
skośnych. Prawie wszystkie te mięśnie przyczepiają się w otoczeniu nerwu
wzrokowego w szczycie oczodołu. Mięśnie proste są następujące:
prosty górny, dolny, przyśrodkowy i boczny. Mięśnie skośne są dwa:
górny i dolny. Mięsień skośny dolny jako jedyny przyczepia się odmiennie,
mianowicie do ściany dolnej oczodołu. Wszystkie mięśnie dochodzą mniej więcej do
równika gałki ocznej i przyczepiają się do twardówki. Oprócz mięśni dochodzących
bezpośrednio do gałki ocznej jest jeszcze mięsień dz
wigacz powieki górnej, który
biegnie od wspólnego przyczepu przy szczycie oczodołu do powieki górnej. Narząd
ochronny gałki ocznej stanowią powieki, spojówka i aparat łzowy. Powieki są
dwie, górna i dolna, przy czym górna jest większa. W skład powieki wchodzi
skóra, mięsień okrę\
ny oka, a w górnej i mięsień dz
wigacz powieki górnej,
następnie zgrubiała warstwa tkanki łącznej zwana tarczką powiekową i od strony
wewnętrznej spojówka. W powiekach są gruczoły łojowe i potowe. Z brzegów powiek
wyrastają włoski dotykowe zwane rzęsami. Od tarczek powiekowych biegną do
ścianki brzegów oczodołu pasma tkanki łącznej tworzące przegrodę oczodołu. Błona
spojówkowa dzieli się na spojówkę powiek i gałki. Spojówka powiek wyściela
wewnętrzną powierzchnię powiek i przechodzi bezpośrednio na gałkę oczną
dochodząc do brzegów rogówki. Przejście spojówki powiekowej w spojówkę gałkową
nosi nazwę załamków spojówki. Narząd łzowy składa się z gruczołu łzowego i dróg
łzowych. Gruczoł łzowy le\
y po bocznej stronie oczodołu, część jego le\
y w
górnym sklepieniu spojówki. Z gruczołu wychodzą delikatne przewodziki, które
odprowadzają ciecz łzową do górnego załamka spojówki. Ruchem powiek ciecz jest
rozprowadzana po gałce ocznej i spływa do przyśrodkowego kąta oka. TU znajduje
siÄ™ jeziorko Å‚zowe i tu zaczynajÄ… siÄ™ drogi Å‚zowe. Na brzegach powiek sÄ… otworki
prowadzące do kanalików łzowych, które dochodzą do woreczka łzowego, a stąd
ciecz przedostaje siÄ™ do przewodu nosowo_Å‚zowego i uchodzi ostatecznie do jamy
nosowej pod mał\
owinÄ… nosowÄ… dolnÄ….
Układ krą\
enia
Do układu krą\
enia nale\
y serce jako narząd centralny, zespół naczyń
krwionośnych, układ chłonny oraz narządy krwiotwórcze. U człowieka krą\
enie krwi
jest zamknięte, tworzy dwa układy - krą\
enie małe, czyli płucne i krą\
enie du\
e.
Schemat krÄ…\
enia małego jest następujący:
z prawej komory serca wychodzi pień płucny i dzieli się na dwie tętnice płucne
prawą ii lewą. Po wejściu do odpowiedniego płuca tętnica rozgałęzia się
stopniowo, a\
dochodzi do naczyń włosowatych, które oplatają gęstą siecią
pęcherzyki płucne. Tu następuje wymiana gazów między hemoglobiną czerwonych
ciałek krwi a powietrzem zawartym w pęcherzykach płucnych. Z ło\
yska kapilarów
wychodzÄ… drobne \
yłki, następnie \
yły płucne, w liczbie czterech, dwie z ka\
dego
płuca, uchodzą do lewego przedsionka serca. Krą\
enie małe jest więc zawarte
między prawą komorą, płucami i lewym przedsionkiem. Krą\
enie du\
e zaczyna siÄ™
aortą, która wychodzi z lewej komory serca, przechodzi w łuk, następnie w aortę
piersiowÄ…, ta przechodzi przez przeponÄ™ do jamy brzusznej jako aorta brzuszna.
Daje ona szereg rozgałęzień, które przechodzą w coraz mniejsze a\
do sieci
kapilarów, które stykając się z komórkami narządów i tkanek umo\
liwiajÄ… wymianÄ™
gazową wewnętrzną tj. oddanie pobranego w płucach tlenu. Z kapilarów wychodzą
naczynia \
ylne, które ostatecznie zbierają się w dwa du\
e pnie \
ylne:
\
yłę główną górną i \
yłę główną dolną, które uchodzą do prawego przedsionka
serca. Naczynia krwionośne dzielimy na naczynia tętnicze, \
ylne i włosowate,
czyli kapilary. Ka\
de naczynie krwionośne posiada gałąz
zbudowanÄ… z tych samych
elementów. Ściana naczynia włosowatego składa się z warstwy komórek śródbłonka
wzmocnionych delikatnymi włókienkami tkanki łącznej. W miarę zwiększania się
przekroju naczynia, grubieje jego ściana i w naczyniach średnich składa się
podobnie zresztą jak w naczyniach większych z trzech warstw, z błony
wewnętrznej, środkowej i zewnętrznej. Błona wewnętrzna jest zbudowana z tkanki
łącznej i wyścielona śródbłonkiem, dzięki czemu jest idealnie gładka. Błona
środkowa posiada oprócz tkanki łącznej z włóknami sprę\
ystymi włókna mięsne
gładkie. Warstwa zewnętrzna jest łącznotkankowa. Grubość poszczególnych warstw i
zawartość w nich włókien sprę\
ystych i mięsnych jest ró\
na, stąd podział naczyń
tętniczych na naczynia typu mięsnego i sprę\
ystego. Tętnicą nazywamy takie
naczynie, które wyprowadza krew z serca bez względu na zawartość w niej tlenu,
aortą płynie krew tętnicza, tętnicą płucną płynie krew \
ylna. śyłą nazywamy
takie naczynie, które doprowadza krew do serca, równie\
niezale\
nie od
zawartości tlenu czy dwutlenku węgla - \
yłami głównymi płynie krew \
ylna, \
yłami
płucnymi płynie krew tętnicza. śyły posiadają ściany zbudowane tak jak naczynia
tętnicze, ró\
niÄ… siÄ™ jedynie tym, \
e ściany ich są cieńsze, posiadają mniej
elementów sprę\
ystych, jedynie ich warstwa, zewnętrzna jest grubsza. Związane to
jest z tym, \
e ciśnienie krwi w \
yłach jest niskie lub nawet ujemne, a w
naczyniach tętniczych ciśnienie jest wysokie i ich ściany muszą być bardziej
wytrzymałe. Naczynia \
ylne dzielimy na naczynia powierzchowne czyli podskórne i
naczynia głębokie . Naczynia powierzchowne le\
ą w wiotkiej tkance podskórnej
często otoczone tkanką tłuszczową. Naczynia głębokie towarzyszą naczyniom
tętniczym wedle pewnego schematu, a mianowicie tętnicy mniejszej towarzyszą dwie
\
yły, tętnicy większej tylko jedna. W niektórych ciała np. w miednicy mniejszej
naczynia \
ylne tworzÄ… splot \
ylny zamiast naczyń podwójnych czy pojedynczych.
śyły powierzchowne biegną niezale\
nie od układu naczyń tętniczych i mają swoje
własne nazwy. śyły powierzchowne uchodzą do \
ył głębokich. Naczynia \
ylne
posiadają wewnątrz zastawki zło\
one z dwóch płatków, które kierują prąd krwi
zawsze do serca - zastawki są więc w tych \
yłach, w których krew płynie od dołu
do góry jak to ma miejsce w \
yłach kończyn górnych i dolnych.
Serce
Serce jest narządem zbudowanym z mięśnia sercowego. Le\
y w klatce piersiowej,
bardziej po stronie lewej. Ma kształt spłaszczonego sto\
ka wielkości mniej
więcej odpowiadającej wielkości pięści. Oś długa serca biegnie od strony prawej,
góry i tyłu, ku stronie lewej, ku przodowi i ku dołowi. Podstawa serca jest
zwrócona ku tyłowi i na prawo, a koniuszek serca przylega do przedniej ściany
klatki piersiowej, w piątym między\
ebrzu po stronie lewej. Serce spoczywa na
środku ścięgnistym przepony. Zale\
nie od sąsiedztwa wyró\
nia siÄ™ na sercu
powierzchniÄ™ przeponowÄ…, mostkowo_\
ebrową i płucną. Serce składa się z czterech
części, z dwóch przedsionków, prawego i lewego oraz dwóch komór, prawej i lewej.
Podział serca zaznacza się na jego powierzchni zewnętrznej. Między przedsionkami
i komorami biegnie bruzda okrÄ™\
na zwana bruzdą wieńcową serca, między komorami
biegnie bruzda międzykomorowa przednia i tylna. Obie te bruzdy schodzą się przy
koniuszku serca. Wewnątrz serca między przedsionkami znajduje się przegroda
międzyprzedsionkowa, cienka, błoniasta, między komorami znajduje się przegroda
międzykomorowa, która w odcinku dolnym jest mięsna, w odcinku górnym, znacznie
mniejszym, jest błoniasta. Pomiędzy prawym przedsionkiem i prawą komorą jest
ujście przedsionkowo_komorowe prawe, a w nim jest zastawka trójdzielna. Między
przedsionkiem lewym i lewą komorą jest ujście przedsionkowo_komorowe lewe, a w
nim zastawka dwudzielna. Do prawego przedsionka wpada \
yła główna górna, \
yła
główna dolna i zatoka wieńcowa serca. Wszystkie te trzy naczynia prowadzą krew
\
ylną. Ze ściany przedniej przedsionka prawego wyrasta uszko prawe, które
posiada na swej powierzchni wewnętrznej pasma mięsne uło\
one mniej więcej
równolegle, zwane mięśniami grzebieniastymi. Pozostała część przedsionka posiada
ściany zupełnie gładkie. Komora prawa ma na swej powierzchni wewnętrznej Liczne
ró\
nokierunkowo uło\
one beleczki mięsne oraz trzy mięśnie brodawkowe, które
wpuklają się do światła komory. Od szczytów mięśni brodawkowych odchodzą nitki
ścięgniste, które przyczepiają się do komorowej powierzchni płatków zastawki
trójdzielnej. Obecność tych nitek umo\
liwia wygięcie się zastawki do
przedsionka. Z prawej komory wychodzi pień płucny, a jego odejście posiada
zastawkę zło\
oną z trzech płatków w kształcie gniazd jaskółczych, stąd nazwa
zastawka półksię\
ycowata. Ka\
dy płatek posiada w środku swego wolnego brzegu
mały guzeczek, który uszczelnia płatki zastawki przy zamykaniu się. Przedsionek
lewy jest podobny do prawego. Z jego ściany przedniej wyrasta uszko lewe,
mniejsze od prawego, posiadające mięśnie grzebieniaste, reszta przedsionka jest
gładka. Do przedsionka uchodzą cztery \
yły płucne prowadzące krew tętniczą.
Komora lewa posiada podobnie jak prawa mięśnie brodawkowe, ale w liczbie dwóch i
odchodzące od nich nitki ścięgniste od płatków zastawki dwudzielnej.
Powierzchnia wewnętrzna ma beleczki mięsne. Z lewej komory wychodzi największa
tętnica zwana aortą. Jej odejście posiada zastawkę półksię\
ycowatÄ…, tak jak
odejście pnia płucnego. Ściana serca jest zbudowana z trzech warstw podobnie jak
ściana naczynia krwionośnego. Wnętrze serca wyściela wsierdzie, delikatne
przez
roczyste. Główną masę ściany tworzy mięsień sercowy. Jest on zale\
nie od
odcinka serca ró\
nej grubości. Ściany przedsionków są cienkie, ściana komory
prawej ma około 3 mm grubości, ściana komory lewej jest trzykrotnie grubsza od
ściany komory prawej, dochodzi do grubości jednego centymetra. Na zewnątrz serce
jest okryte osierdziem, czyli błoną surowiczą, która jest gładka, lśniąca i
przez
roczysta, tak \
e widać kolor mięśnia sercowego czerwono_brunatny i biegnące
powierzchownie naczynia krwionośne serca. Między przedsionkami i komorami w
otoczeniu ujść przedsionkowo_komorowych i odejścia pnia płucnego, i aorty
znajdują się cztery pierścienie włókniste, które wraz z oddzielającymi je od
siebie dwoma trójkątami tworzą tak zwany szkielet serca. Nazwa pochodzi stąd, \
e
te warstwy tkanki łącznej słu\
ą za miejsca przyczepu warstwy mięsnej
przedsionków i komór. Ka\
dy przedsionek posiada wwłasną warstwę mięsną i na
zewnątrz mięsień wspólny, podobnie komory, ka\
da ma własną i wspólną zewnętrzną
warstwÄ™. A
ącznikiem między mięśniami komór i przedsionków jest układ przewodzący
serca. Serce posiada własny układ krą\
enia. Od części wstępującej aorty odchodzą
dwa naczynia wieńcowe, tętnica wieńcowa prawa i lewa. Tętnica wieńcowa prawa
przechodzi na stronÄ™ tylnÄ… serca le\
Ä…c w bruz
dzie wieńcowej i unaczynia prawy
przedsionek, prawą komorę, część tylną przegrody międzykomorowej i częściowo
komorę lewą. Tętnica wieńcowa lewa dzieli się na gałąz
międzykomorową przednią i
gałąz
okalającą. Gałąz
przednia biegnie w bruz
dzie międzykomorowej przedniej,
zaś gałąz
okalająca przechodzi na stronę tylną serca. Tętnica wieńcowa lewa
unaczynia lewy przedsionek, lewą komorę, część przednią przegrody
międzykomorowej i częściowo komorę prawą. Ze ścian serca krew odpływa \
yłami
które zbierają się w zatokę wieńcową serca,le\
Ä…cÄ… w bruz
dzie wieńcowej, która
uchodzi do prawego przedsionka serca. Serce posiada podwójny system nerwowy.
Serce jest unerwione przez splot sercowy, powstały z wymieszania rozgałęzień
nerwów układu sympatycznego, które przyspieszają czynności serca, i układu
parasympatycznego, które zwalniają czynność serca. Oprócz tego serce posiada
specjalny układ zwany układem przewodzącym, zło\
ony ze zgrupowań komórek i
łączących je włókien. Grupy komórek le\
ą w prawym przedsionku jako węzeł
zatokowo_przedsionkowy i przedsionkowo_komorowy. Z węzła
Przedsionkowo_komorowego wychodzi pęczek włókien, który biegnie po obu stronach
przegrody międzykomorowej i dochodzi do mięśni brodawkowych i beleczek mięsnych
na ścianach komór. Układ przewodzący reguluje kolejność pracy poszczególnych
odcinków serca - skurcz przedsionków, skurcz komór i rozkurcz.
KrÄ…\
enie małe czyli płucne
Z prawej komory serca wychodzi mięsień płucny. Kieruje się ku stronie lewej,
wchodzi pod łuk aorty i dzieli się na tętnicę płucną prawą i lewą. Ka\
da z nich
wchodzi do odpowiedniego płuca, biegnie razem z oskrzelem i dzieli się podobnie
jak oskrzela na rozgałęzienia coraz drobniejsze. Dochodzi do pęcherzyków
płucnych i otacza je gęstą siecią naczyń włosowatych. Dzięki temu, \
e ściana
pęcherzyka płucnego i ściana naczynia włosowatego są zbudowane z pojedynczej
warstwy komórek, jest mo\
liwa wymiana gazowa. Z pęcherzyków płucnych przechodzi
do krwi tlen i tworzy nietrwałe połączenie z hemoglobiną czerwonych ciałek krwi,
zaś z krwi przechodzi do pęcherzyków płucnych dwutlenek węgla. Krew zawierająca
tlen przechodzi z Å‚o\
yska kapilarów przez \
yłki do \
ył większych i wypływa z
ka\
dego płuca dwoma \
yłami płucnymi, i wpływa do lewego przedsionka serca.
Czasem liczba \
ył płucnych jest mniejsza lub większa, co nie posiada \
adnego
znaczenia praktycznego.
krÄ…\
enie du\
e
Z lewego przedsionka serca krew tętnicza wpływa do lewej komory. Z lewej komory
wychodzi aortą. Kieruje się początkowo ku stronie prawej tworząc część
wstępującą, następnie zatacza łuk skierowany ku stronie lewej, tworząc część
wstępującą, następnie zatacza łuk skierowany ku stronie lewej i ku tyłowi, i
przechodzi w aortę piersiową, lub zstępującą. aorta piersiowa biegnie wzdłu\

kręgosłupa, przechodzi przez rozwór aortowy, w przeponie do jamy brzusznej i
zmienia nazwÄ™ na aortÄ™ brzusznÄ…. Aorta brzuszna dochodzi do poziomu czwartego
kręgu lędz
wiowego i dzieli się na dwa naczynia końcowe, dwie tętnice biodrowe
wspólne, prawą i lewą. Od części wstępującej aorty odchodzą naczynia wieńcowe
serca unaczyniające mięsień sercowy. Od łuku aorty odchodzą trzy naczynia. Są
to, idąc kolejno od strony prawej - pień ramienno_głowowy, który dzieli się na
tętnicę szyjną wspólną prawą i tętnicę podobojczykową prawą, dalej tętnica
wspólna szyjna lewa i tętnica wspólna szyjna lewa i tętnica podobojczykowa lewa.
Tętnica szyjna wspólna prawa i lewa dzieli się na tętnicę szyjną zewnętrzną,
która unaczynia szyję, twarz i powierzchowne części głowy, i na tętnicę szyjną,
wewnętrzną, która wchodzi do jamy czaszki, i unaczynia dwie trzecie mózgowia
oraz zawartość oczodołu. Tętnica podobojczykowa przechodzi na kończynę górną,
odpowiednio po stronie prawej i lewej, przechodzi w tętnicę pachową, ta z kolei
w tętnicę ramienną. Tętnica ramienna dzieli się w okolicy stawu łokciowego na
tętnicę łokciową, promieniową i międzykostną wspólną. Końcowe rozgałęzienia
wymienionych tętnic unaczyniają dłoń i palce. Aorta piersiowa oddaje gałęzie,
które dzieli się na gałęzie ścienne i trzewne. Gałęzie ścienne są to tętnice
między\
ebrowe, zazwyczaj 10 par, które biegną w przestrzeniach między\
ebrowych,
i unaczyniają mięśnie głębokie klatki piersiowej i częściowo mięśnie brzucha.
Gałązki tylne tych tętnic dochodzą do mięśni grzbietu. Tu\
ponad przeponÄ…
odchodzą od aorty piersiowej tętnice przeponowe górne do ściany dolnej klatki
piersiowej. Gałęzie trzewne są drobniejsze ni\
gałęzie ścienne. Są to gałązki do
przełyku, tchawicy, grasicy i worka osierdziowego. Aorta brzuszna oddaje
podobnie jak piersiowa gałęzie ścienne i trzewne. Gałęzie ścienne są to tętnice
lędz
wiowe zwykle w liczbie 4, które dochodzą do mięśni brzucha. Tętnice trzewne
dzielimy na tętnice parzyste i nieparzyste. Do tętnic parzystych nale\
ą tętnice
nadnerczowe środkowe, środkowe, tętnice jądrowe lub jajnikowe. Tętnice
nieparzyste sÄ… trzy:
tętnica trzewna zwana tak\
e pniem trzewnym, tętnica krezkowa górna i dolna.
Tętnica trzewna odchodzi tu\
pod przeponą, dzieli się na tętnice, które
unaczyniają narządy górne:
część jamy brzusznej, tj., wątrobę, trzustkę, śledzionę, \
ołądek i dwunastnicę.
Tętnica krezkowa górna wchodzi do krezki jelita cienkiego i daje szereg
rozgałęzień do całego jelita cienkiego, dalej do kątnicy, okrę\
nicy wstępującej
i poprzecznej. Tętnica krezkowa dolna wchodzi do krezki esicy i oddaje gałęzie
do okrÄ™\
nicy wstępującej, , esicy i górnej części odbytnicy. Tętnica biodrowa
wspólna, zarówno prawa jak i lewa, dzieli się na tętnicę biodrową wewnętrzną i
zewnętrzną. Tętnica biodrowa wewnętrzna oddaje gałęzie ścienne do ścian miednicy
tj. tętnicę pośladkową górną i dolną, tętnicę zasłonową i gałęzie mięśniową i
gałęzie mięśniowe oraz tętnice pępkowe mające znaczenie w \
yciu płodowym.
Gałęzie trzewne dochodzą do narządów miednicy mniejszej, są inne u płci męskiej,
inne u płci \
eńskiej, częściowo są takie same. U płci męskiej dochodzą do
dalszych odcinków odbytnicy, pęcherza moczowego, do gruczołu krokowego i
gruczołów pęcherzykowych. U płci \
eńskiej dochodzą do dalszych odcinków
odbytnicy, pęcherza moczowego, do macicy i pochwy. Końcową gałęzią tętnicy
biodrowej wewnętrznej jest tętnica sromowa, która unaczynia krocze i narządy
płciowe zewnętrzne, odpowiednio męskie i \
eńskie. Tętnica biodrowa zewnętrzna
wychodzi pod więzadłem pachwinowym na przednią powierzchnię uda i zmienia nazwę
na tętnicę udową. Tętnica udowa biegnie początkowo z przodu, następnie
przechodzi do dołu podkolanowego, tu nazywa się tętnicą podkolanową i dzieli się
na tętnicę piszczelową przednią i tylną, które są przeznaczone dla podudzia.
Tętnica piszczelowa tylna przechodzi na stronę podeszwową stopy, zaś piszczelowa
przednia na stronÄ™ grzbietowÄ… stopy i unaczyniajÄ… stopÄ™.
Układ \
ylny
śyły głębokie najczęściej noszą takie same nazwy jak tętnice, którym towarzyszą,
jednak nie jest to wszędzie. Krew \
ylną z głowy, zarówno z zawartości czaszki
jak i powłók miękkich, odprowadza \
yła szyjna wewnętrzna, która łączy się z \
yłą
podobojczykową, odprowadzającą krew z kończyny górnej. Z połączenia tych dwóch
\
ył powstaje pień ramiennogłowy, odpowiednio prawy i lewy. Pnie łączą się ze
sobÄ… i tworzÄ… \
yłę główną górną, która wpada do prawego przedsionka serca. Do
\
yły głóównej górnej dochodzą \
yły ze ścian klatki piersiowej, tj. \
yła
nieparzysta i nieparzysta krótka. Na kończynie górnej są sploty \
ylne palców i
ręki, następnie po dwie, \
yły promieniowo_łokciowe i międzykostne, z nich
powstajÄ… dwie \
yły ramienne, a\
z tych jedna \
yła pachowa i jedna
podobojczykowa. W sumie \
yła główna górna i doprowadzająca do serca krew z
zakresu głowy, szyi, klatki piersiowej i kończyn górnych. W zakresie jamy
brzusznej mamy układ podwójny \
ył odpowiadający naczyniom tętniczym trzewnym
parzystym i nieparzystym oraz \
yły ścienne. Z narządów nieparzystych jamy
brzusznej zbiera krew \
yła wrotna powstająca z \
yły śledzionowej, krezkowej
górnej i dolnej. Dopływają do niej \
yły z \
ołądka, dwunastnicy i trzustki. śyła
wrotna wchodzi do wątroby przez jej wnękę, dzieli się stopniowo na coraz
drobniejsze rozgałęzienia, a\
dochodzi do sieci kapilarów le\
Ä…cych w otoczeniu
komórek wątrobowych. Z tych sieci \
ylnych wychodzÄ… znowu naczynia \
ylne, które
gromadzą się w większe i ostateczne \
yły wątrobowe wpadają do \
yły głównej
dolnej wprost w miÄ…\
szu wÄ…troby. Mamy tu specjalne krÄ…\
enie \
ylno_\
ylne, oprócz
krÄ…\
enia tętniczo_\
ylnego. Z narządów parzystych jamy brzusznej odchodzą \
yły o
takich nazwach jak tętnice i wpadają do \
yły głównej dolnej. Do \
yły tej
dochodzÄ… te\
\
yły ścienne, tj. \
yły przeponowe i lędz
wiowe. Krew \
ylnÄ… z
miednicy zbierają równie\
\
yły ścienne, odpowiedniki tętnic oraz \
yły z
narządów, które odpowiadają rozgałęzieniom tętnicy biodrowej, wewnętrznej. W
miednicy mniejszej mamy obfite sploty \
ylne otaczające narządy płciowe, pęcherz
moczowy i odbytnicę, a dopiero z tych splotów wychodzą pojedyncze naczynia
\
ylne. Z kończyny dolnej odpływa krew podobnie jak z kończyny górnej , tzn. z
sieci naczyń stopy i palców wychodzą \
yły towarzyszące po dwie \
yłom na
podudziu, ju\
jednak w dole podkolanowym jest jedna \
yła podkolanowa, która
przechodzi w \
yłę udową, a ta wpada do \
yły biodrowej zewnętrznej. śyła biodrowa
zewnętrzna łączy się z \
yłą biodrową wewnętrzną, odprowadzającą krew z zakresu
miednicy i po połączeniu powstaje \
yła biodrowa wspólna odpowiednio prawa i
lewa. śyły biodrowe wspólne łączą się i tworzą \
yłę główną dolną. śyła ta
biegnie wzdłu\
kręgosłupa, następnie wchodzi do mią\
szu wÄ…troby, przechodzi
przez otwór w części ścięgnistej przepony i uchodzi do prawego przedsionka
serca.
śyły powierzchowne
śyły powierzchowne biegną niezale\
nie od tętnic. W zakresie głowy i szyi jest
większa \
yła szyjna wewnętrzna, która wpada do \
yły szyjnej wewnętrznej. Na
tułowiu są \
yły powierzchowne łączące się między sobą w rzadką sieć, uchodzące
do \
yły pachowej i do \
yły pachowej. Na uwagę zasługują \
yły powierzchowne
kończyn górnych i dolnych. Na kończynie górnej z sieci palców ręki wychodzą dwie
\
yły podskórne, \
yła odłokciowa i odpromieniowa. Często jest trzecia \
yła na
przedramieniu zwana \
yłą pośrodkową przedramienia. śyły te biegną wzdłu\

odpowiednich kości, odchodzą do dołu łokciowego i tu łączą się między sobą z
\
yłami głębokimi. Na ramieniu znajduje się ciąg dalszy tych \
ył, przy czym \
yła
odłokciowa jest krótsza i uchodzi do jednej z \
ył ramiennych, mniej więcej w
połowie ramienia, natomiast \
yła odpromieniowa biegnie a\
do okolicy pachowej i
wpada do \
yły pachowej. śyły podskórne, jeśli są wypełnione krwią, są widoczne i
wyczuwalne. Układ \
ył w dole łokciowym jest miejscem zastrzyków do\
ylnych. W
\
yłach kończyny górnej są zastawki regulujące kierunek przepływu krwi zawsze do
serca. Na kończynie dolnej są, podobnie jak na górnej, sploty palców i stopy, z
których wychodzą dwie \
yły na podudzie. Jest to \
yła odpiszczelowa i \
yła
odstrzałkowa. śyła odpiszczelowa biegnie po przyśrodkowej stronie podudzia,
następnie uda i uchodzi pod więzadłem pachwinowym do \
yły udowej. śyła
odstrzałkowa biegnie po stronie tylnej podudzia i wpada do \
yły podkolanowej.
śyły te posiadają zastawki. Ze względu na kierunek przepływu krwi, najczęściej
niedogodny, bo od dołu do góry, mo\
e krew zalegać w \
yłach, dochodzi do ich
rozszerzenia, wskótek tego zastawki stają się nieszczelne. Poszerzone \
yły stają
siÄ™ miejscem powstawania tzw. \
ylaków, które są niejednokrotnie widoczne i
wyczuwalne na całej kończynie, począwszy od stopy, a\
do okolicy pachwinowej,
najczęściej \
ylaki są umiejscowione na podudziu i na udzie. Schemat układu
krÄ…\
enia w zakresie naczyń krwionośnych jest następujący:
naczynia tętnicze przechodzą w kapilary, a z tych wychodzą \
yłki, następnie
\
yły. Nie wszędzie jest ten schemat zachowany. W wątrobie jest układ
\
ylno_\
ylny, poniewa\
do wÄ…troby wchodzi \
yła wrotna, a z jej ło\
yska
kapilarnego wychodzÄ… \
yłki i \
yły wątrobowe, które uchodzą do \
yły głównej
dolnej. Do wątroby wchodzi naczynie tętnicze tj. tętnica wątrobowa, która dzieli
się równie\
a\
do kapilarów, a odpływy \
ylne sÄ…, jak \
yły wątrobowe. Inny układ
jest w nerce, w której jest krą\
enie tętniczo_tętnicze. Do nerki wchodzi tętnica
nerkowa, dzieli się na drobniejsze gałęzie i kapilary, które tworzą kłębuszki
nerkowe, z których znowu wychodzą naczynia kapilarne tętnicze i dopiero teraz
przechodzÄ… w naczynia \
ylne, które tworzą ostatecznie \
yłę nerkową. W płucach
jest krÄ…\
enie podwójne, od\
ywcze tętniczo_\
ylne, zgodnie ze schematem i
krÄ…\
eniem czynnościowe, w którym tętnica płucna prowadzi krew \
ylnÄ…, a \
yły
płucne zawierają krew tętniczą. Ponadto istnieją połączenia między tętnicami i
\
yłami w postaci specjalnych zespoleń, w których krew mo\
e omijać ło\
ysko
kapilarów i szybciej przechodzić do naczyń \
ylnych.
Układ chłonny czyli limfatyczny
Składa się z naczyń chłonnych i węzłów chłonnych. Naczynia chłonne zaczynają się
układem kapilarów, które znajdują się między komórkami i tkankami i odprowadzają
płyn stanowiący przesącz z krwi do naczyń krwionośnych \
ylnych. Kapilary
zaczynają się jako ślepo zakończone drobniutkie rureczki łączące się w mniej lub
bardziej gęste sieci. Naczynia chłonne są prawie wszędzie, brak ich w ośrodkowym
układzie nerwowym. Kapilary przechodzą w nieco większe naczynia chłonne, a te
przechodzą w pnie chłonne. Naczynia chłonne są zbudowane tak jak naczynia
krwionośne, ale mają ściany cienkie podobne raczej do naczyń \
ylnych, tym
bardziej, \
e naczynia chłonne i przewody mają bardzo małe światło, Największy
przewód zwany przewodem piersiowym ma około 2 mm średnicy. Naczynia chłonne
posiadają zastawki chłonne gęsto uło\
one. W przebieg naczyń i przewodów
chłonnych są wstawione węzły chłonne zbudowane z tkanki chłonnej, w których
odbywa się oczyszczanie chłonki z zanieczyszczeń przyniesionych z tkanek oraz są
ogniska rozmna\
ania limfocytów, czyli powstają nowe białe ciałka krwi. Chłonka
posiadająca płynną zawartość naczyń chłonnych jest przejrzysta, podobna do wody,
jedynie chłonka płynąca z jelita cienkiego jest biaława, podobna do mleka, stąd
nazywa się mleczem. Zawiera ona tłuszcz wchłonięty do naczyń chłonnych. Układ
chłonny jest niesymetryczny i niepodobny do układu krwionośnego. Chłonka z
dolnej połowy ciała oraz z lewej połowy klatki piersiowej, lewej połowy szyi i
głowy jest odprowadzana przewodem piersiowym do kąta \
ylnego lewego, tj. do
miejsca połączenia się \
yły podobojczykowej lewej z \
yłą szyjną wewnętrzną lewą.
Resztę chłonki z prawej górnej połowy ciała odprowadza przewód chłonny prawy do
prawego kÄ…ta \
ylnego. Na kończynie dolnej są dwie stacje węzłów chłonnych, jedna
w dole podkolanowym i druga w okolicy pachwinowej. Na kończynie górnej są
równie\
dwie stacje węzłów chłonnych, jedna w dole łokciowym, druga w dole
pachowym. W zakresie jamy brzusznej i klatki piersiowej wyró\
nia się węzły
chłonne ścienne i trzewne, nale\
ące do poszczególnych narządów jamy brzusznej
czy klatki piersiowej. Na granicy głowy i szyi są dwa pierścienie węzłów, jeden
wzdłu\
brody i trzonu \
uchwy, następny wzdłu\
mał\
owiny usznej, do okolicy
potylicznej i drugi le\
ący pod obojczykami. Te dwa pierścienie węzłów są
połączone pasmem biegnącym wzdłu\
mięśnia mostkowo_obojczykowo_sutkowego.
Skupienia tkanki chłonnej, które nie są węzłami chłonnymi, znajdują się na
przejściu jamy nosowej i ustnej w gardło. Są to migdałki parzyste i nieparzyste.
Migdałki parzyste są podniebienne, le\
ące po bokach cieśni gardła i migdałki
trąbkowe na ujściach trąbek słuchowych na bocznych ścianach gardła. Migdałki
nieparzyste tj. migdałek gardłowy lub trzeci le\
ący na przejściu ściany górnej
gardła w tylną oraz migdałek językowy na nasadzie języka. Inne skupienia tkanki
chłonnej znajdują się w ścianach jelit. W jelicie czczym, są to drobne grudki
zwane grudkami samotnymi, zaś w jelicie krętym grudki zbierają się w większe
zespoły zwane grudkami skupionymi. Grudki samotne znajdują się równie\
w
ścianach jelita grubego. Szczególnie du\
o jest tkanki chłonnej w wyrostku
robaczkowym
Narządy krwiotwórcze
W narządach krwiotwórczych powstają elementy komórkowe krwi i limfy. U człowieka
dorosłego czerwone ciałka krwi, granulocyty i płytki krwi powstają w czerwonym
szpiku kostnym. Szpik ten wypełnia nasady kości długich i istotę gąbczastą
innych kości. Limfocyty powstają w śledzionie, węzłach chłonnych i w grudkach
chłonnych.
NarzÄ…d oddechowy
Narząd oddechowy składa się z dwóch części - z dróg oddechowych, prowadzących
powietrze z płuc, w których odbywa się wymiana gazowa. Do dróg oddechowych
nale\
y jama nosowa, krtań, tchawica i oskrzela. Mo\
na je podzielić na drogi
górne, obejmujące jamę nosową i górną część krtani i na drogi dolne od środkowej
części krtani do końcowych rozgałęzień oskrzeli.
Jama nosowa
Jej ściany kostne były omawiane przy czaszce, tu zostaną krótko powtórzone. Jama
nosowa posiada sześć ścian:
górną, dolną, przednią, tylną i dwie boczne. Ściana górna jest utworzona przez
podniebienie twarde zło\
one z wyrostków podniebiennych, szczęk oraz blaszek
poziomych kości podniebiennych. Ściana przednia to nozdrza przednie tj. otwór
Å‚Ä…czÄ…cy jamÄ™ nosowÄ… z otoczeniem. Åšciana tylna to nozdrza tylne prowadzÄ…ce do
jamy gardła. Ściana boczna jest utworzona głównie przez trzon szczęki, do
którego przyrasta muszla nosowa dolna, blaszka pionowa kości podniebiennej i
błędnik kości sitowej z muszlą nosową środkową i górną. Jama nosowa jest
podzielona na dwie części przegrodą kostną, zło\
oną z blaszki pionowej kości
sitowej i lemiesza. Przegroda kostna jest uzupełniona przegrodą chrzęstną i
błoniastą. Nos jako całość składa się z przedsionka i jamy nosowej właściwej.
Przedsionek jest ograniczony ścianami ruchomymi, skrzydełkami nosa zbudowanymi z
chrząstek, które mogą się poruszać przy oddychaniu głębokim lub utrudnionym,
albo przy wąchaniu. Nos jest pokryty skórą, pod którą znajdują się małe
niewyczuwalne mięśnie nale\
ące do mięśni mimicznych twarzy. Skóra wyściela te\

przedsionek nosa posiada krótkie, dość twarde włosy, które czasami, zwłaszcza u
starszych mÄ™\
czyzn, wystają na zewnątrz. Jama nosowa właściwa jest wyścielona
błoną śluzową. Przegroda dzieląca ją na dwie części jest zwykle skrzywiona, co
powoduje nierównomierność obu części. Pod muszlami nosowymi zwisającymi
obustronnie ze ściany bocznej znajdują się przewody nosowe odpowiednio górny,
środkowy i dolny. Przegrody te w kierunku przegrody nosa łączą się w przewód
nosowy wspólny, ten zaś przechodzi ku tyłowi do jamy gardła. W części górnej
jamy nosowej od muszli środkowej ku górze znajdują się w błonie śluzowej komórki
nerwowe zmysłu węchu. Jedna wypustka takiej komórki biegnie do powierzchni błony
śluzowej, druga kieruje się ku górze. Zespół tych wypustek zwanych nićmi
węchowymi przechodzi przez otwory w blaszce poziomej kości sitowej, wchodzi do
jamy czaszki i dochodzi do grupy komórek tworzących opuszkę węchową na podstawie
płata czołowego mózgu. Powietrze przechodzące przez jamę nosową przeciska się
między przegrodą i muszlami, czyli przez przewody nosowe i stykając się z ciepłą
i wilgotną błoną śluzową ulega ogrzaniu, nawilgoceniu i oczyszczeniu. Pod błoną
śluzową znajdują się obfite sploty \
ylne, stÄ…d mo\
liwość krwawienia z jamy
nosowej. W otoczeniu jamy nosowej znajdujÄ… siÄ™ zatoki poboczne nosa, majÄ… z niÄ…
bezpośrednie połączenie. Do przewodu nosowego środkowego uchodzi zatoka czołowa,
szczękowa i przednie komórki sitowe. Do przewodu górnego uchodzą komórki sitowe
tylne i zatoka klinowa. Błona śluzowa przechodzi z jamy nosowej do zatok,
wyściela je. W stanach infekcyjnych, zapalnych proces chorobowy mo\
e przejść z
jamy nosowej do zatok i dochodzi do powikłania kataru, czyli zapalenia błony
śluzowej nosa z zapaleniem błon śluzowych zatok, najczęściej zatoki szczękowej.
Z jamy nosowej powietrze przechodzi przez nozdrza tylne do jamy gardła, a
następnie do krtani. Krtań, następny odcinek drogi oddechowej, jest zbudowana z
chrząstek połączonych między sobą stawami, więzadłami, a poruszanych mięśniami.
ChrzÄ…stki krtani sÄ… parzyste i nieparzyste. Do parzystych nale\
Ä… chrzÄ…stki
nalewkowate. Do nieparzystych nale\
y chrząstka tarczowata, pierścieniowata i
nagłośniowa. Chrząstka nalewkowata ma kształt nieregularnej trójściennej
piramidy, posiada dwa wyrostki:
głosowy i mięśniowy. Spoczywa na blaszce chrząstki pierścieniowatej. Chrząstka
tarczowata składa się z dwóch blaszek połączonych ze sobą, z przodu pod ró\
nym
kÄ…tem zale\
nym od wieku i płci. U dzieci i u kobiet jest to kąt rozwarty, u
mÄ™\
czyzn kÄ…t ostry lub zbli\
ony do prostego, dzięki temu chrząstka ta wystercza
z przodu na szyi i jest zupełnie dobrze wyczuwalna i widoczna. Chrząstka
pierścieniowata ma kształt sygnetu, jej część wy\
sza zwana łukiem jest zwrócona
do przodu, część szersza zwana blaszką, ku tyłowi. Na przejściu łuku w blaszkę
są powierzchnie stawowe dla rogów dolnych chrząstki tarczowatej, zaś na blaszce
są powierzchnie stawowe dla chrząstek nalewkowatych. Chrząstka nagłośniowa ma
kształt porównywalny do liścia bzu, który u góry jest owalny i szerszy, a zwę\
a
się ku dołowi. Układ chrząstek krtani jest następujący:
z przodu znajduje się chrząstka tarczowata za nią ku tyłowi chrząstka
nagłośniowa, która wystaje ponad brzeg górny chrząstki tarczowatej, pod
chrzÄ…stkÄ… tarczowatÄ… le\
y łuk chrząstki pierścieniowatej. Na blaszce chrząstki
pierścieniowatej, czyli z tyłu, znajdują się chrząstki nalewkowate. Połączenia
chrząstek krtani są stawowe i więzadłowe. Stawy krtani mają typową budowę
stawów, są więc na chrząstkach powierzchnie stawowe, stawy są objęte torebkami
stawowymi i posiadają więzadła. Dzięki stawom chrząstki wykonują niewielkie
ruchy. Stawy łączą chrząstkę tarczowatą w dwóch miejscach z chrząstką
pierścieniowatą i chrząstki nalewkowate w chrząstkę pierścieniowatą. Więzadła
łączą chrząstki między sobą i całą krtań z otoczeniem. Do grupy pierwszej nale\
y
więzadło pierścieniowo_tarczowe rozpięte między górnym brzegiem łuku chrząstki
pierścieniowatej i dolnym brzegiem chrząstki tarczowatej, więzadło
tarczowo_nagłośniowe łączące obie te chrząstki, więzadło kieszonkowo rozpięte
między chrząstką nalewkowatą i wewnętrzną powierzchnią chrząstki tarczowatej i
więzadło głosowe biegnące tak jak kieszonkowe, równolegle i poni\
ej niego. Krtań
jest połączona u góry z kością gnykową błoną tarczowo_gnykową, a u dołu z
tchawicą więzadłem obrączkowym. Krtań jest wyścielona błoną śluzową. Między
błoną śluzową a mięśniami znajduje się błona elastyczna i elastyczna krtań.
Mięśnie krtani pokrywają chrząstki krtani i umo\
liwiajÄ… ich ruchy. Z przodu
krtani znajduje się mięsień pierścieniowo_tarczowy, który przyczepia się do łuku
chrząstki pierścieniowatej i blaszki chrząstki tarczowej, a którego czynność
polega na napinaniu strun głosowych. Między blaszką chrząstki pierścieniowatej i
chrząstką nalewkowatą są następujące mięśnie:
pierścieniowo_nalewkowy tylny, który powoduje rozszerzanie szpary głośni, a
pierścieniowo_nalewkowy boczny, który zwę\
a szparę głośni między chrząstkami
nalewkowatymi znajduje się mięsień nalewkowy poprzeczny, który równie\
zwÄ™\
a
szparę głośni. Razem z więzadłem głosowym biegnie mięsień głosowy. Krtań le\
y z
przodu szyi na poziomie od czwartego do szóstego kręgu szyjnego. U góry jest
zawieszona na kości gnykowej, u dołu przechodzi w tchawicę. Krtań jest przykryta
przez mięśnie podgnykowe. Jama krtani łączy się bezpośrednio z jamą gardła.
Wejście do krtani jest ograniczone przez chrząstkę nagłośniową z przodu,
chrząstki nalewkowate z tyłu i rozpięte między nimi fałdy nalewkowo_nagłośniowe.
Wejście prowadzi do przedsionka krtani, który zwę\
ając się przechodzi w część
środkową, stanowiącą wąską, ale o zmiennej szerokości szparę ustawioną poziomo w
płaszczyz
nie strzałkowej. Szpara ta jest zawarta między więzadłami kieszonkowymi
le\
ącymi u góry i więzadłami głosowymi le\
Ä…cymi poni\
ej. Pod więzadłem
kieszonkowym znajduje się obustronnie płytki zachyłek błony śluzowej, inaczej
kieszonka, stąd nazwa fałdów kieszonkowych. Struny głosowe są narządem wydawania
dz
więków, porusza je powietrze wychodzące z płuc. Dzięki stawom i mięśniom
krtani szpara głośni zwę\
a się i rozszerza, a struny głosowe mogą być bardziej
napięte lub bardziej wiotkie. Krtań jest więc nie tylko drogą oddechową, ale i
narządem głosu. Trzecia część krtani część dolna, stanowi przejście do tchawicy
. Tchawica ma kształt rury, sięga od szóstego kręgu szyjnego do czwartego kręgu
piersiowego, gdzie dzieli się na dwa oskrzela główne:
prawe i lewe. Ściana tchawicy jest zbudowana z chrząstek o kształcie
podkowiastym połączonych między sobą więzadłami. Ściana tylna tchawicy jest
miękka. Wnętrze tchawicy jest wyścielone błoną śluzową. Pod błoną śluzową
znajdują się włókna mięsne gładkie. Tchawica przechodzi do klatki piersiowej
przez jej otwór górny i układa się mniej więcej w linii środkowej klatki
piersiowej. Oskrzela główne powstają z podziału tchawicy. Oskrzele prawe jest
szersze i krótsze ni\
lewe i biegnie jakby w przedłu\
eniu tchawicy, podczas gdy
lewe odchodzi pod pewnym kątem. Skutkiem takiego układu ciała obce częściej
wpadajÄ… do oskrzela prawego ni\
do lewego. Oskrzela mają ściany zbudowane tak
jak tchawica. Ka\
de oskrzele dochodzi do wnęki płuc i tu zaczyna się dalej
dzielić. Oskrzele prawe dzieli się na trzy oskrzela płatowe, oskrzele lewe na
dwa. Dalej dochodzi do systematycznego podziału oskrzeli na oskrzela segmentowe,
podsegmentowe, i dalsze coraz mniejsze, a\
do oskrzelików końcowych. Na tym
kończy się drzewo oskrzelowe, którego rola polega na przenoszeniu powietrza do
płuc. Ka\
dy oskrzelik końcowy dzieli się na oskrzeliki oddechowe, które dzielą
się na przewodniki i kończą pęcherzykami płucnymi. Jest to ju\
ta część
oskrzeli, w której odbywa się wymiana gazowa. Oskrzela posiadają w ścianie
chrząstki, oskrzeliki oddechowe mają ściany cienkie i chrząstek nie posiadają.
Drogi oddechowe górne i dolne charakteryzują się tym, \
e posiadają ściany
sztywne, dzięki obecności kości i chrząstek, co umo\
liwia swobodne przechodzenie
powietrza, poniewa\
drogi te są stale otwarte, obecność w ścianach mięśni
gładkich, pozwala na zmianę szerokości światła. Płuca są dwa - lewe i prawe.
Ka\
de z nich znajduje się w osobnej jamie, opłucnowej. Płuca składają się z
płatów. Prawe z trzech, lewe z dwóch. W płucu prawym wyró\
niamy płat górny,
środkowy i dolny, w płucu lewym płat górny i dolny. Płat górny płuca lewego
odpowiada płatowi górnemu i środkowemu płatowi płuca prawego. Płuco ma kształt
nieregularnego sto\
ka, posiada podstawę, którą stanowi powierzchnia przeponowa
szczyt wchodzący w obręb szyi oraz powierzchnię \
ebrową i śródpiersiową.
Powierzchnia przeponowa jest wklęsła, dostosowana do wypukłości przepony.
Powierzchnia \
ebrowa jest wypukła, sąsiaduje ze ścianami klatki piersiowej.
Powierzchnia śródpiersiowa zwrócona jest do środka klatki piersiowej i posiada
zagłębienie zwane wnęką. We wnęce znajduje się korzeń płuc tj. zbiór tworów
wychodzących i wchodzących do płuc. Do płuc wchodzi tętnica płucna, tętnica
oskrzelowa, nerwy układu autonomicznego. Z płuc wychodzą:
\
yły płucne, \
yły oskrzelowe i naczynia chłonne. Płuco jest okryte błoną
surowiczą zwaną opłucną płucną, która na powierzchni śródpiersiowej otacza
korzeń płuca i przechodzi bezpośrednio w opłucną ścienną wyścielającą jamę
opłucnej. W zale\
ności od ściany, którą pokrywa opłucna ścienna nosi nazwę
opłucnej przeponowej \
ebrowej i śródpiersiowej. Ta część opłucnej, która pokrywa
szczyt płuca, nazywa się osklepkiem płuca. Płuco nie wypełnia całkowicie jamy
opłucnowej i w dolnej jej części pozostają przestrzenie, które stanowią
przestrzenie zapasowe umo\
liwiające rozszerzanie się płuc przy głębokim wdechu.
Płuca posiadają podwójny układ krą\
enia:
czynnościowy i od\
ywczy. W układzie czynnościowym do płuc wchodzi tętnica płucna
prowadzÄ…ca krew \
ylną z prawej komory serca. W płucu rozgałęzia się a\
do sieci
kapilarów, które otaczają pęcherzyki płucne. Przez bardzo cienkie ściany
pęcherzyków płucnych i kapilarów odbywa się wymiana gazowa, w której tlen
przechodzi z pęcherzyków płucnych, do krwi i łączy się z hemoglobiną czerwonych
ciałek, a dwutlenek węgla z krwi przechodzi do pęcherzyków płucnych. Z sieci
kapilarów wychodzą drobne \
yłki, które zlewają się w coraz większe, a\
wreszcie
z płuc wychodzą zazwyczaj dwie \
yły płucne, które uchodzą do lewego przedsionka
serca. W krÄ…\
eniu od\
ywczym krew zawierająca tlen doprowadzana jest do płuc
tętnicami oskrzelowymi, które biegną razem z oskrzelami i unaczyniają głównie
ściany oskrzeli, przechodzą następnie w kapilary, a te przechodzą w drobne
\
yłki, dalej \
yły oskrzelowe uchodzące do \
ył ściennych klatki piersiowej lub do
\
ył płucnych.
Klatka piersiowa - topografia
W klatce piersiowej znajdujÄ… siÄ™ trzy jamy surowiczne, sÄ… to:
dwie jamy opłucnowe zawierające płuca i worek osierdziowy z sercem. Jamy
opłucnowe le\
ą po prawej i lewej stronie klatki piersiowej, pomiędzy nimi
pozostaje przestrzeń zwana śródpiersiem. W części górnej śródpiersia znajduje
się w linii środkowej tchawica, przez co przestrzeń ta dzieli się na śródpiersie
przedtchawicze i zatchawicze. W części dolnej znajduje się w śródpiersiu worek
osierdziowy, który je prawie całkowicie wypełnia, pozostawiając niewielkie
przestrzenie śródpiersia dolnego przedniego i tylnego. W śródpiersiu
przedtchawiczym przebiegają następujące twory:
\
yła główna górna i jej dopływy - dwie \
yły ramienno_głowowe - prawa i lewa, łuk
aort i jego rozgałęzienia; idąc od strony prawej:
tętnica ramienno_głowowa, tętnica szyjna i wspólna lewa i tętnica podobojczykowa
lewa. Nerwy przeponowe i nerwy błędne. W wieku dziecięcym do okresu pokwitania
znajduje siÄ™ tu\
za mostkiem grasica, która potem zanika, a w jej miejsce
pozostaje tkanka łączna i tłuszczowa. W śródpiersiu zatchawiczym biegnie
przełyk, aorta wstępująca i odchodzące od niej tętnice między\
ebrowe, \
yły
ścienne klatki piersiowej, tj. \
yły nieparzyste, przewód piersiowy, pnie
sympatyczne i ich nerwy oraz nerwy błędne, które poni\
ej tchawicy przechodzÄ… ku
tyłowi do ścian przełyku. Twory śródpiersia zatchawiczego przechodzą ku tyłowi
do śródpiersia tylnego dolnego. Klatka piersiowa łączy się ku górze z szyją
przez otwór górny. Przez otwór ten przechodzą z szyi do klatki piersiowej:
tchawica, przełyk, nerwy przeponowe, nerwy błędne, pnie sympatyczne i \
yły
ramienno_głowowe, zaś z klatki piersiowej biegną na szyję gałęzie aorty i
końcowy odcinek przewodu piersiowego. Otwór dolny klatki piersiowej jest
zamknięty przeponą, przez którą część tworów klatki piersiowej dostaje się do
jamy brzusznej i odwrotnie. Do jamy brzusznej przechodzi:
aorta nerwy błędne, pnie sympatyczne, zaś do klatki piersiowej wchodzą \
yły
nieparzyste i przewód piersiowy.
Przewód pokarmowy
Narządy przewodu pokarmowego słu\
ą do pobierania pokarmów stałych i płynnych, do
przerabiania ich do wchłaniania i wydalania resztek. Do pobierania pokarmów
słu\
y część górna przewodu pokarmowego zło\
ona z jamy ustnej, gardła i przełyku,
do przerabiania i wchłaniania składników od\
ywczych słu\
y \
ołądek i jelito
cienkie, stanowiące część środkową przewodu pokarmowego, część dolna ostatnia
słu\
y do wchłaniania wody, zagęszczania i wydalania mas kałowych - jest to
jelito grube. Cały przewód pokarmowy ma kształt rury o ró\
nej grubości ścian i
ró\
nej szerokości światła, ponadto posiada gruczoły, których część jest
składnikiem ścian, część le\
y poza cewÄ… pokarmowÄ…. Do tych ostatnich nale\
Ä…
ślinianki, wątroba i trzustka. Ściana przewodu pokarmowego składa się ogólnie
biorąc z błony śluzowej, podśluzowej, i mięsnej, a te części przewodu, które
znajdują się w jamie brzusznej, są otoczone otrzewną, czyli błoną surowiczą. W
zale\
ności od czynności poszczególne odcinki przewodu mają specyficzne cechy
charakterystyczne. Przewód pokarmowy rozwija się z pojedynczej cewki, ciągnącej
się przez całą długość zarodka, o ścianie początkowo bardzo cienkiej, zło\
onej
jedynie z nabłonka, dopiero w miarę rozwoju zmieniają się kształty części cewki,
zmienia się jej poło\
enie i grubieje ściana, tworzy się błona śluzowa wraz z
gruczołami, dalej błona podśluzowa, błona mięsna zło\
ona z dwóch lub trzech
warstw i wreszcie błona surowicza. W ustroju dorosłym przewód zaczyna się jamą
ustną, która mieści się w części twarzowej czaszki, następnie przez gardło
le\
ące na szyi, przechodzi do tułowia. Przełyk znajduje się w klatce piersiowej,
reszta w jamie brzusznej, a końcowy odcinek jelita grubego jest w miednicy
mniejszej. Jama ustna - le\
y w części twarzowej czaszki. Jej ściany są częściowo
kostne, częściowo mięKKie. Dzieli się ją na przedsionek i jamę ustną właściwą.
Przedsionek jest zawarty między wargami i szczękami. Wargi i policzki są
zbudowane ze skóry, mięśni nale\
ących do mięśni mimicznych, tworzących otoczenie
szpary jamy ustnej, dalej z błony śluzowej, pod którą le\
ą drobne gruczoły
ślinowe wyczuwalne językiem jako małe grudki w zakresie warg i policzków.
podniebienie Jama ustna właściwa - ma następujące ściany:
górną, utworzoną przez podniebienie twarde i miękkie, przednią i boczne
utworzone przez szczęki i \
uchwÄ™, dolnÄ…, tworzÄ…cÄ… przeponÄ™ jamy ustnej oraz
tylną prowadzącą jako otwór do jamy gardła. Podniebienie twarde tworzą wyrostki
podniebienne szczęk i blaszki poziome kości podniebiennych, zaś podniebienie
miękkie - mięśnie napinające i dz
wigajÄ…ce podniebienie, a tak\
e mięśnie języka.
Podniebienie całe jest pokryte błoną śluzową, która w odcinku przednim układa
się w fałdy poprzeczne łatwo wyczuwalne językiem. Podniebienie twarde jest
łukowate wysklepione, a wysokość tego wysklepienia jest u ró\
nych osób ró\
na.
Podniebienie miękkie zwisa ku dołowi i posiada w środku mały nieparzysty twór
zwany języczkiem. Ściany boczne i przednia jamy ustnej są utworzone przez
wyrostki zębodołowe obu szczęk i \
uchwy i tkwiące w nich zęby. Wyrostki
zębodołowe są pokryte błoną śluzową, która ma tutaj nieco inną budowę i nosi
nazwę dziąsła. Dziąsła pokrywają wyrostki zębodołowe zarówno od strony
zębodołowej jak i policzkowej. Ściana tylna jest to otwór ograniczony od góry
przez podniebienie miękkie, od dołu przez nasadę języka, po bokach zwisają po
dwa fałdy, od przodu podniebienno_językowe i od tyłu podniebienno_gardłowe.
Pomiędzy tymi fałdami znajdują się migdałki podniebienne po jednym z ka\
dej
strony. Opisany otwór nosi nazwę cieśni gardła i łączy jamę ustną właściwą z
częścią ustną jamy gardła. Ściana dolna jamy ustnej jest utworzona przez mięśnie
\
uchwowo_gnykowe. Mięśnie te biegną od trzonu \
uchwy do trzonu kości gnykowej. W
linii środkowej zrastają się ze sobą pasmami tkanki łącznej tworząc w ten sposób
szew. Jama ustna w całości jest wypełniona językiem. Język jest to twór mięsny
pokryty z obu stron błoną śluzową. Wyró\
nia się w nim idąc od tyłu:
nasadę, trzon i szczyt. Mięśnie języka dzielimy na własne i łączące język z
otoczeniem. Mięśnie własne tworzą główną masę języka, a ze względu na kierunek
przebiegu ich włókien są to mięśnie poprzeczne, pionowe i podłu\
ne. Mięśnie
łączące język z otoczeniem mają przebieg ró\
nokierunkowy co pozwala na ruchy
języka. Są to parzyste mięśnie:
bródkowo_językowe, gnykowo_językowe i rylcowo_językowe. Błona śluzowa na
powierzchni języka posiada liczne brodawki. Są to twory nabłonkowe ró\
nego
kształtu, zwane brodawkami nitkowatymi, grzybowatymi, liściastymi i okolonymi.
Brodawki okolone le\
ą u nasady języka, są w kształcie okrągłych wyniosłości
otoczonych rowkami, które posiadają kubki smakowe, nale\
ące do zmysłu smaku.
Podobne kubki smakowe są rozsiane na całej powierzchni języka, ale z tyłu jest
ich najwięcej. Na nasadzie języka znajduje się nagromadzenie tkanki limfatycznej
zwanej migdałkiem językowym. Język słu\
y do nakładania pokarmu na zęby, do
formowania kęsa przy połykaniu, do wymawiania wyrazów, jest wreszcie siedliskiem
narządu smaku. Przy jamie ustnej zamkniętej język wypełnia ją całkowicie, przy
cofaniu języka tworzy się w jamie ustnej pró\
nia, stanowiÄ…ca warunek podstawowy
czynności ssania, co umo\
liwia od\
ywianie potomstwa w pierwszym okresie \
ycia.
Zęby tkwią w zębodołach szczęk i \
uchwy. Uzębienie dostosowane jest do sposobu
od\
ywiania, inaczej wygląda u mięso\
ernych, inaczej u roślino\
ernych. Uzębienie
człowieka nale\
y do typu wszystko\
ernych, ponadto jest uzębienie mleczne i
stałe. U człowieka dorosłego są 32 zęby, w tym 8 siekaczy, 4 górne i 4 dolne, 4
kły - po dwa górne i dolne, 8 zębów przedtrzonowych po 4 górne i 4 dolne, i 12
zębów trzonowych po 6 dolnych i górnych. Siekacze znajdują się z przodu, słu\
Ä…
do odcinania pokarmu, do odgryzania, zęby przedtrzonowe, a głównie trzonowe,
słu\
Ä… do rozcierania pokarmu. Ka\
dy ząb składa się z korzenia, szyjki i korony.
Korzeń tkwi w zębodole połączony ze ścianami zębodołu układem włókien
łącznotkankowych, szyjka wystaje poza zębodół i jest otoczona dziąsłem, korona
sterczy swobodnie. ZÄ…b jest zbudowany z pewnego rodzaju tkanki kostnej zwanej
zębiną, która w zakresie korzenia i szyjki jest pokryta kostniwem, a w zakresie
korony szkliwem. W korzeniu znajduje się kanał korzenia, który przechodzi w
komorę zęba w obrębie korony. W kanale i komorze są części miękkie zęba zwane
miazgą, zło\
one z naczyń krwionośnych i chłonnych, gałązek nerwowych i tkanki
łącznej. Twory te wchodzą i wychodzą przez otwór na szczycie korzenia zęba.
Siekacze i kły posiadają korzenie pojedyncze, zęby przedtrzonowe mają po jednym
lub po dwa korzenie, zęby trzonowe mają po dwa lub trzy korzenie. Korony
siekaczy mają kształt dłuta, kłów, kształt sto\
kowaty, zaś zęby przedtrzonowe i
trzonowe mają korony szerokie, spłaszczone, lekko wklęsłe, opatrzone drobnymi
guzkami. Człowiek posiada dwa garnitury uzębienia:
mleczny i stały. Uzębienie mleczne składa się z 20 zębów, w tym 8 siekaczy, 4
kłów i 8 trzonowców. Pierwsze zęby mleczne pojawiają się w 6 miesiącu \
ycia.
Pierwsze zęby stałe wy\
ynajÄ… siÄ™ w 6 roku \
ycia, ostatnie zęby trzonowe dopiero
około 20 roku \
ycia, stąd ich nazwa mądrości. Zęby szczęk i \
uchwy sÄ… tak
ustawione, \
e zęby trzonowe spoczywają na sobie, a siekacze górne le\
Ä… przed
siekaczami dolnymi. Takie ustawienie nazywamy zgryzem prawidłowym. Mogą być inne
ustawienia, kiedy albo \
uchwa, albo szczęki są nadmiernie wysunięte do przodu
lub cofnięte ku tyłowi, pozostaje wówczas szeroka szpara między siekaczami. Są
to ustawienia nieprawidłowe. Ślinianki. W otoczeniu jamy ustnej znajdują się
trzy pary du\
ych gruczołów ślinowych zwanych śliniankami. Największa jest
ślinianka przyuszna, a najmniejsza ślinianka pod\
uchwowa i najmniejsza
podjęzykowa. Ślinianka przyuszna le\
y częściowo na mięśniu \
waczu sięgając do
łuku jarzmowego, częściowo wciska się poza gałąz
\
uchwy wgłąb a\
do ściany
gardła. Posiada ona przewód, który biegnie powierzchownie po mięśniu \
waczu
następnie przebija mięsień policzkowy i uchodzi do przedsionka jamy ustnej na
poziomie drugiego zęba trzonowego górnego. Ślina tej ślinianki jest rzadka,
surowicza. Åšlinianka pod\
uchwowa le\
y na szyi tu\
pod trzonem \
uchwy w trójkącie
pod\
uchwowym. Jej przewód uchodzi na dnie jamy ustnej, pod językiem na poziomie
pierwszego siekacza. Jej wydzielina jest bardziej gęsta, surowiczo_śluzowa.
Ślinianka podjęzykowa le\
y na dnie jamy ustnej pod błoną śluzową. Przy
uniesionym języku tworzy ona podłu\
ny fałd na dnie jamy ustnej. Posiada ona
szereg drobnych przewodzików, którymi wytwarzana przez nią ślina gęsta, śluzowa,
dostaje się do jamy ustnej. Gardło jest następnym odcinkiem przewodu
pokarmowego. Ma kształt rury u góry szerszej, zwę\
ającej się ku dołowi. Sięga od
podstawy czaszki do 6 kręgu szyjnego. Ściany boczne i tylna są utworzone przez
mięśnie i wyścielone błoną śluzową. Są dwie grupy mięśni gardła:
dz
wigacze i zwieracze. Do dz
wigaczy nale\
ą parzyste mięśnie rylcowo_gardłowe i
podniebienno_gardłowe. Zwieracze są trzy:
górny, środkowy i dolny. Przyczepy zwieraczy sięgają od wyrostków skrzydłowatych
kości klinowej a\
do chrząstki pierścieniowatej krtani. Zarówno dz
wigacze jak i
zwieracze są to mięśnie poprzecznie prą\
kowane. Na przejściu ściany górnej w
tylną gardła znajduje się migdałek gardłowy zwany równie\
migdałkiem trzecim. Na
ścianie bocznej gardła znajduje się ujście gardłowe trąbki słuchowej, która
wychodzi z jamy bębenkowej ucha środkowego. Ujście to ma kształt wąskiej
szczeliny otoczonej dwoma wargami, przednią mniejszą i tylną większą. Na tylnej
znajduje się migdałek trąbkowy. Ściana dolna gardła stanowi przejście do
przełyku. W ścianie przedniej są trzy otwory łączące jamę gardła kolejno z jamą
nosową, ustną i krtaniową, stąd istnieje podział jamy gardła na część nosową,
ustną i krtaniową. Gardło stanowi wspólny odcinek drogi oddechowej i pokarmowej.
Przy połykaniu następuje oddzielenie tych dróg od siebie, w ten sposób, \
e
podniebienie miękkie podnosi się ku górze, języczek dotyka tylnej ściany gardła
i oddziela część nosową od ustnej. Ponadto chrząstka nagłośniowa krtani
przechyla się ku dołowi i ku tyłowi i jak wieczko przykrywa wejście do krtani.
Przełyk ma kształt wąskiej rury sięgającej od 6 kręgu szyjnego do 11 kręgu
piersiowego. Zaczyna się w dolnej części szyi, przebiega przez klatkę piersiową,
le\
ąc w śródpiersiu tylnym wzdłu\
kręgosłupa, następnie przechodzi przez rozwór
przełykowy przepony i uchodzi do wpustu \
ołądka. Błona śluzowa przełyku jest
pofałdowana, co umo\
liwia zmianę szerokości jego światła. W skład ściany
przełyku wchodzi błona mięsna, która mniej więcej od połowy, idąc od góry, jest
prÄ…\
kowana, dalej jest gładka. śołądek, następnie odcinek przewodu pokarmowego,
jest odcinkiem najszerszym, który pełni rolę okresowego zbiornika pokarmu.
Wyró\
nia siÄ™ w nim wpust:
trzon wraz z dnem i część odz
wiernikowÄ… wraz z odz
wiernikiem. śołądek posiada
powierzchnię przednią i tylną, brzeg górny zwany krzywizną mniejszą i brzeg
dolny czyli krzywiznę większą. Przejście przełyku w wpust le\
y na poziomie 11
kręgu piersiowego, przejście odz
wiernika w dwunastnicÄ™ na poziomie pierwszego
kręgu lędz
wiowego. śołądek jamy brzusznej w pod\
ebrzu lewym, częściowo w
nadbrzuszu. Ściana przednia przylega częściowo do przedniej ściany brzucha,
częściowo jest przykryta przez lewy płat wątroby. Ściana tylna jest zwrócona do
przestrzeni otrzewnowej zwanej torbą sieciową. Jest to wąska przestrzeń, która
oddziela \
ołądek od narządów le\
ących na tylnej ścianie jamy brzusznej, tj. od
trzustki, lewej nerki, lewego nadnercza, oraz od śledziony poło\
onej pod
przeponÄ… najbardziej na lewo. Dno \
ołądka le\
y najwy\
ej, sÄ…siaduje przez
przeponÄ™ z workiem osierdziowym i sercem. Åšciana \
ołądka jest zbudowana z błony
śluzowej, podśluzowej, mięsnej i surowiczej. Błona śluzowa posiada liczne fałdy,
które wygładzają się w miarę napełniania \
ołądka pokarmem. Błona śluzowa posiada
liczne gruczoły zwane gruczołami \
ołądkowymi właściwymi i gruczołami
odz
wiernikowymi. Ich wydzielina tworzy sok \
ołądkowy zawierający kwas solny i
enzym pepsynę. Błona podśluzowa oddziela błonę śluzową od warstwy mięsnej, jej
obecność umo\
liwia fałdowanie się błony śluzowej. Błona mięsna składa się z
trzech warstw mięśni gładkich. Warstwa zewnętrzna jest podłu\
na, następna
posiada włókna o układzie okrę\
nym, który w części odz
wiernikowej tworzÄ…
zwieracz odz
wiernika, warstwa wewnętrzna posiada włókna skośne, jest ona
najsłabiej wykształcona. Na zewnątrz \
ołądek jest okryty błoną surowiczą, która
schodzi z niego na otoczenie tworząc więzadła otrzewnowe. Do krzywizny mniejszej
\
ołądka dochodzi sieć mniejsza zło\
ona z podwójnej blaszki otrzewnowej tworzącej
trzy więzadła. Są to:
więzadła wątrobowo_przełykowe, wątrobowo_przełykowe i wątrobowo_dwunastnicze. Z
krzywizny większej zwisa podwójny fałd otrzewnej zwany siecią większą. Fałd ten
zrasta siÄ™ z okrÄ™\
nicą poprzeczną tworząc więzadło \
ołądkowo_okrę\
nicze, zaÅ›
część dalsza zwisa wolno sięgając często do spojenia łonowego. Sieć większa
przykrywa pętlę jelita cienkiego. W\
ołądku gromadzi się połknięty pokarm, tu
ulega rozpuszczeniu i przesiąknięciu sokiem \
ołądkowym, następnie spływa
porcjami do dwunastnicy, gdzie odbywa się właściwe trawienie. Jelito cienkie ma
długość około 5 metrów. Składa się z trzech odcinków ró\
nej długości:
z dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Dwunastnica jest przyrośnięta do
tylnej ściany jamy brzusznej, czyli nie posiada krezki i jest nieruchoma.
Pozostałe odcinki posiadają krezkę, są ruchome, stąd pochodzi podział jelita
cienkiego na jelito bezkrezkowe i jelito krezkowe. Krezka jest to podwójny fałd
otrzewnej, stanowiący przejście otrzewnej ściennej w otrzewną trzewną.
Dwunastnica ma długość około 20 cm, ma kształt podkowy skierowanej wypukłością
ku stronie prawej, stroną wklęsłą otacza głowę trzustki. Dwunastnica le\
y na
poziomie od I do Iii kręgu lędz
wiowego, posiada część górną, zstępującą i dolną.
Część dolna przechodzi zgięciem dwunastniczo_czczym w dalszy odcinek jelita
cienkiego czyli jelito czcze. Åšciana dwunastnicy jest zbudowana podobnie jak
dalsze odcinki jelita cienkiego, z błony śluzowej, podśluzowej i mięsnej,
ponadto od przodu jest pokryta błoną surowiczą. Błona śluzowa posiada liczne
fałdy okrę\
ne. W części zstępującej znajduje się oprócz fałdów okrę\
nych fałd
podłu\
ny zakończony brodawką, na której jest ujście przewodu \
ółciowego
wspólnego i przewodu trzustkowego. Niekiedy powy\
ej tej brodawki znajduje siÄ™
brodawka dodatkowa zwana wówczas brodawką mniejszą, na której jest ujście
przewodu trzustkowego mniejszego - mamy wówczas dwie brodawki większą i
mniejszą. Błona śluzowa zawiera gruczoły jelitowe i specjalne gruczoły
dwunastnicze (Brunnera). Błona mięsna posiada dwie warstwy zewnętrzną podłu\
nÄ… i
wewnętrzną okrę\
ną. W dwunastnicy odbywa się główne trawienie pokarmu, który
spływa porcjami z \
ołądka poprzez otwierający się zwieracz. Trawienie odbywa się
dzięki temu, \
e w dwunastnicy znajduje się wydzielina gruczołów jelitowych i
dwunastniczych, ponadto spływa do niej \
ułć przewodem \
ółciowym wspólnym i sok
trzustkowy przewodem trzustkowym. Wszystkie te wydzieliny zawierajÄ… enzymy
trawienne. Jelito czcze stanowi drugą część jelita cienkiego. Zostało ono tak
nazwane, poniewa\
w czasie sekcji zwłok jest ono zazwyczaj puste czyli czcze,
pozbawione treści pokarmowej. Jelito kręte zwane równie\
biodrowym, stanowi
trzecią część jelita cienkiego. Jelito czcze przechodzi bez widocznej granicy w
jelito kręte, określa się, \
e 2/5 długości to jelito czcze, a 3/5 to jelito
kręte. Jelito cienkie ma kształt zupełnie gładkiej rury. Ró\
nice budowy jelita
czczego i krętego związane są z ich czynnością i dotyczą budowy ściany. Błona
śluzowa jelita czczego posiada fałdy okrę\
ne, gęsto uło\
one, ponadto opatrzone
delikatnymi wypustkami palczastymi, zwanymi kosmkami jelitowymi, których
obecność oprócz fałdów znacznie zwiększa powierzchnię błony śluzowej. Błona
śluzowa jelita krętego posiada fałdy ni\
sze i uło\
one rzadziej, zwłaszcza w
dolnych odcinkach jelita, a liczba kosmków maleje w miarę zbli\
ania siÄ™ jelita
krętego ku końcowi. Układ chłonny ściany jelita czczego składa się z sieci
naczyń chłonnych i grudek chłonnych rozsianych w błonie śluzowej w postaci
małych zgrubień wielkości główki szpilki. W jelicie krętym są sieci naczyń
chłonnych, zaś grudki chłonne zbierają się w większe jednostki dochodzące do
długości kilku lub kilkunastu centymetrów, stąd ich nazwa grudki skupione. Błona
podśluzowa jest w całym jelicie cienkim delikatna. Błona mięsna składa się z
dwóch warstw:
zewnętrznej podłu\
nej i wewnętrznej okrę\
nej. W jelicie czczym i krętym odbywa
się wchłanianie strawionych części pokarmowych. Tłuszcze są wchłaniane do układu
chłonnego przez naczynia chłonne kosmków, przechodzą następnie przez sieci
naczyń chłonnych błony śluzowej i podśluzowej, dochodzą do naczyń i węzłów
chłonnych le\
ących w krezce, a więc ju\
poza jelitem. Ostatecznie tłuszcz
dostaje się do zbiornika mleczu a stąd przez przewód piersiowy do układu
\
ylnego. Chłonka zawierająca kuleczki tłuszczu w postaci zawiesiny jest podobna
do mleka, stąd nazwa tej właśnie chłonki płynącej z przewodu pokarmowego -
mlecz. Białka i cukry są wchłaniane do naczyń krwionośnych kosmków jelitowych i
transportowane do wątroby. Główny proces wchłaniania odbywa się w jelicie
czczym, stąd są w nim gęste i wysokie fałdy, błony śluzowej i liczne kosmki. W
miarę przesuwania się treści pokarmowej staje się ona coraz bardziej uboga w
składniki od\
ywcze, stąd w jelicie krętym, a zwłaszcza w dolnych jego odcinkach,
niskie i rzadkie fałdy błony śluzowej, i coraz mniej liczne kosmki. Skurcz
mięśniówki w ścianie jelita wywołuje fale perystaltyczne, które przesuwają treść
pokarmowÄ… w kierunku jelita grubego. Jelito cienkie jest bogato unaczynione.
Jelito czcze i kręte są umocowane na krezce, czyli podwójnym fałdzie
otrzewnowym, który swoją nasadą czyli korzeniem przyrasta do tylnej ściany jamy
brzusznej, a drugim przyczepem dochodzi do ściany jelita. Nasada ma długości
około 20 cm, a brzeg jelitowy około 5 metrów, jest więc bardzo pofałdowany, co
przypomina kołnierz hiszpański zwany krezką stąd nazwa krezka. W krezce biegną
do jelita naczynia krwionośne i tętnicze, rozgałęzienia tętnicy krezkowej
górnej, z jelita odpływają \
yły tworzące następnie \
yłę krezkową górną i
naczynia chłonne. Do jelita dochodzą nerwy układu autonomicznego, które
unerwiają błonę mięsną i gruczoły. W krezce znajduje się ponadto tkanka łączna,
która otacza naczynia i nerwy,oraz zmienia ilość tkanki tłuszczowej. Jelito
czcze zajmuje środkową część jamy brzusznej, w jej dolnej części, jelito kręte
le\
y ni\
ej, częściowo na prawym talerzu biodrowym, stąd te\
druga nazwa tego
odcinka jelita, jelito biodrowe. Jelito kręte uchodzi do jelita grubego ujściem
krętniczo_kątniczym, zaopatrzonym w zastawkę krętniczo_kątniczą zwaną równie\

zastawkÄ… Bauhina.
Jelito grube składa się z kątnicy, okrę\
nicy i odbytnicy czyli prostnicy.
Kątnica, czyli kiszka ślepa le\
y na prawym talerzu biodrowym. W jej ścianie
przyśrodkowej znajduje się ujście jelita krętego. Ma ono kształt poziomo
ustawionej szczeliny zaopatrzoną w zastawkę. Zastawka ta składa się z dwóch
warg, dolnej nale\
ącej do kątnicy i górnej nale\
Ä…cej do okrÄ™\
nicy wstępującej. z
dolnej ściany kątnicy odchodzi wyrostek robaczkowy. Jest on ró\
nej długości od
2_30 cm, średnio około 8 cm. W poło\
eniu prawidłowym zwisa do miednicy
mniejszej. Mo\
e mieć inne poło\
enie, wiÄ…\
e się to ponadto z jego długością.
Wyrostek posiada ściany zbudowane tak jak pozostałe odcinki jelita grubego,
wyró\
nia siÄ™ tym, \
e posiada bardzo du\
o tkanki chłonnej. Jego średnica ma kilka
milimetrów. Wyrostek umieszczony jest na niewielkiej krezeczce, jest ruchomy.
Kątnica wykazuje cechy budowy typowe dla dalszych odcinków jelita grubego.
Ściana jelita grubego jest znacznie cieńsza od ściany jelita cienkiego. Błona
śluzowa jelita grubego jest gładka, zawiera gruczoły jelitowe. Znajdują się w
niej grudki chłonne, samotne. Błona podśluzowa jest cienka, delikatna. Błona
mięsna posiada dwie warstwy:
wewnętrzna warstwa okrę\
na jest rozmieszczona równomiernie w ścianie, błona
zewnętrzna jest zgrupowana w trzy taśmy, które są krótsze ni\
jelito i stÄ…d
tworzą się pofałdowania całej ściany jelita w postaci uwypukleń oddzielonych od
siebie bruzdami. Taśmy zaczynają się na kątnicy w miejscu odejścia wyrostka
robaczkowego, a kończą się na granicy esicy i odbytnicy. Tutaj włókna rozchodzą
się równomiernie na ściany odbytnicy. Okrę\
nica, której nazwa pochodzi stąd, \
e
okrÄ…\
a jamę brzuszną, składa się z okrę\
nicy wstępującej, okrę\
nicy poprzecznej,
okrÄ™\
nicy zstępującej i okrę\
nicy esowatej. Mo\
na te odcinki nazwać krócej,
wstępnicą, poprzecznicą, zstępnicą i esicą. Okrę\
nica wstępująca biegnie z
prawego talerza biodrowego ku górze ku bocznej stronie jamy brzusznej, dochodzi
do wątroby, tworzy zgięcie wątrobowe czyli prawe i przechodzi w okrę\
nicÄ™
poprzecznÄ…. OkrÄ™\
nica poprzeczna biegnie ku stronie lewej mniej więcej na
poziomie pępka, poni\
ej krzywizny większej \
ołądka i brzegu dolnego wątroby,
dochodzi do śledziony i zgięciem okrę\
niczo_śledzionowym, czyli lewym przechodzi
w okrÄ™\
nicę zstępującą. Okrę\
nica zstępująca biegnie po lewej stronie jamy
brzusznej, dochodzi do lewego talerza biodrowego i przechodzi w esicÄ™. OkrÄ™\
nica
esowata le\
y na lewym talerzu biodrowym, dochodzi do kości krzy\
owej i na
poziomie 2 kręgu krzy\
owego przechodzi w odbytnicÄ™. Odbytnica, czyli prostnica
le\
y wzdłu\
kości krzy\
owej i ogonowej i jest wygięta tak jak te kości. Składa
się z części miedniczej i kroczowej, zwanym kanałem odbytniczym, a zakończona
jest otworem odbytowym. Błona śluzowa odbytnicy posiada trzy fałdy poprzeczne,
zaś w części kroczowej znajdują się fałdy pionowe zwane słupami odbytniczymi.
Błona mięśniowa składa się z warstwy zewnętrznej podwójnej, powstałej z trzech
taśm i warstwy wewnętrznej okrę\
nej. W dolnym odcinku odbytnicy warstwa okrÄ™\
na
grubieje i tworzy zwieracz odbytu wewnętrzny. Wokół tego zwieracza znajduje się
zwieracz odbytu zewnętrzny poprzecznie prą\
kowany, nale\
ący do mięśni krocza.
Zwieracz zewnętrzny podlega dowolnej regulacji, stąd mo\
liwość świadomego
oddawania kału. Stosunek jelita grubego do otrzewnej jest ró\
ny zale\
nie od
odcinka. Kątnica jest pokryta otrzewną i jest ruchoma, wstępnica jest
przyrośnięta do ściany jamy brzusznej i pokryta otrzewną jedynie od przodu,
poprzecznica posiada własną krezkę , która dochodzi do tylnej ściany jamy
brzusznej i umo\
liwia ruchomość poprzecznicy, zstępnica jest podobnie jak
wstępnica, przyrośnięta do ściany jamy brzusznej i nieruchoma, esica posiada
krezkę i jest wobec tego ruchoma, wreszcie odbytnica jest przyrośnięta do kości
krzy\
owej, powleczona otrzewną jedynie z przodu. Całe jelito grube ma około 150
cm długości. W jamie brzusznej znajdują się dwa du\
e gruczoły związane z
przewodem pokarmowym, są to wątroba i trzustka. Wątroba jest największym
gruczołem nie tylko przewodu pokarmowego, ale u człowieka w ogóle. Wa\
y
przeciętnie około 1500 gramów. Wypełnia całe prawe pod\
ebrze, przechodzi do
pod\
ebrza lewego, zwykle do linii środkowo_obojczykowej. Składa się z dwóch
płatów, prawego większego i lewego mniejszego. Wyróśnia się na niej powierzchnię
przeponową wypukłą i gładką, oraz powierzchnię trzewną, nieznacznie wklęsłą. Na
powierzchni trzewnej znajdują się dwie bruzdy podłu\
ne i jedna poprzeczna. Na
płacie prawym bruzda podłu\
na zawiera w swoim przednim odcinku pęcherzyk
\
ółciowy, a w odcinku tylnym, \
yłę główną dolną, która albo le\
y powierzchownie,
albo jest przykryta pasmem miÄ…\
szu wątroby. Druga bruzda podwójna oddziela płat
prawy od lewego i w jej odcinku przednim biegnie więzadło obłe wątroby, które
jest pozostałością \
yły pępkowej okresu płodowego. W odcinku tylnym biegnie
więzadło \
ylne, pozostałość przewodu \
ylnego, który w \
yciu płodowym łączy \
yłę
pępkową z \
yłą główną dolną. Bruzda poprzeczna nosi nazwę wrót albo bramy
wÄ…troby. Zawiera ona trzy twory:
tętnicę wątrobową, \
yłę wrotną i przewód \
ółciowy wspólny, który powstaje z
połączenia przewodu wątrobowego wspólnego z przewodem pęcherzyka \
ółciowego.
Pęcherzyk \
ółciowy, zwany równie\
woreczkiem \
ółciowym, le\
y w zagłębieniu
bruzdy podłu\
nej płata prawego . Jego dno wysuwa się spod dolnego brzegu
wątroby, trzon jest zrośnięty warstwą tkanki łącznej z wątrobą, a szyjka
przechodzi w przewód biegnący w kierunku wnęki, czyli wrót wątroby. Pęcherzyk
jest wyścielony błoną śluzową. W pęcherzyku gromadzi się wytworzona przez
wÄ…trobÄ™ \
ółć i ulega tu znacznemu zagęszczeniu. Stosunek wątroby do otrzewnej
wygląda następująco:
wątroba jest w całości pokryta otrzewną z wyjątkiem pewnego odcinka powierzchni
przeponowej, gdzie wÄ…troba zrasta siÄ™ z przeponÄ…. Otrzewna schodzi z wÄ…troby na
otaczające narządy i tworzy szereg więzadeł. Są to:
więzadło wątrobowo_nerkowe, wątrobowo_przełykowe, wątrobowo_\
ołądkowe,
wątrobowo_dwunastnicze i więzadło sierpowate. Więzadło sierpowate schodzi z
powierzchni przeponowej wątroby na przeponę i przednią ścianę jamy brzusznej,
dochodzi do poziomu pępka. W jego brzegu dolnym biegnie więzadło obłe wątroby.
Powierzchnia trzewna wÄ…troby sÄ…siaduje z prawÄ… nerkÄ…, prawym nadnerczem, z
okrÄ™\
nicÄ… poprzecznÄ…, z dwunastnicÄ…, z \
ołądkiem i częściowo z przełykiem.
Wątroba posiada specjalny układ krą\
enia:
od\
ywczy i czynnościowy. Do wątroby wchodzi tętnica wątrobowa i wprowadza krew
tętniczą od\
ywczą, która po oddaniu tlenu wypływa z wątroby \
yłami wątrobowymi.
Do wÄ…troby wchodzi ponadto \
yła wrotna, która wprowadza krew \
ylnÄ…,
czynnościową. śyła wrotna zbiera krew ze śledziony, trzustki, \
ołądka, całego
jelita cienkiego i jelita grubego po górny odcinek odbytnicy. śyła wrotna dzieli
się w wątrobie na rozgałęzienia coraz drobniejsze, a\
dochodzi do naczyń
włosowatych, które są stosunkowo szerokie i stykają się z komórkami wątroby
uło\
onymi w pasma zwane beleczkami. Z tych naczyń włosowatych wpływa krew \
ylna
do większych \
yłek, które łączą się w \
yły wątrobowe. śyły wątrobowe wpadają do
\
yły głównej dolnej i w miejscu jej przejścia przez płat prawy wątroby. śyła
wrotna doprowadza do wątroby trzy produkty rozpadu czerwonych ciałek krwi w
śledzionie a z przewodu pokarmowego wchłonięte białka i cukry. Wątroba produkuje
\
ółć, która wypływa z niej przewodami prawym i lewym, które łączą się w przewód
wątrobowy wspólny, następnie łączą się z przewodem pęcherzyka \
ółciowego w
przewód \
ółciowy wspólny. Ten przewód dochodzi do dwunastnicy i uchodzi w niej w
brodawce razem z przewodem trzustkowym. Trzustka jest drugim gruczołem przewodu
pokarmowego, le\
Ä…cym w jamie brzusznej. Jest znacznie mniejsza od wÄ…troby, wa\
y
około 90 gramów, le\
y na tylnej ścianie jamy brzusznej, na poziomie od I Iii
kręgu lędz
wiowego. Składa się z głowy, trzonu i ogona. Głowa jest objęta przez
dwunastnicÄ™, trzon krzy\
uje kręgosłup, zaś ogon dochodzi do śledziony. Trzustka
ma budowę zrazikową, jest podobna z wyglądu do ślinianek. Przez całą jej długość
od ogona do głowy biegnie przewód trzustkowy, do którego dochodzą przewody
drobniejsze, a który uchodzi do dwunastnicy na jej brodawce. Trzustka jest
gruczołem zarówno zewnętrznowydzielniczym jak i dokrewnym. Główna masa trzustki
produkuje enzymy trawienne tworzÄ…ce sok trzustkowy, potrzebny do trawienia w
dwunastnicy. Wśród mią\
szu trzustki znajdują się skupienia komórek tworzące
wyspy Langerhansa, które produkują hormony potrzebne do regulacji poziomu cukru
we krwi.
Układ moczowy
W skład układu moczowego wchodzą:
nerki, moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa. Nerki produkują mocz, ten
spływa moczowodami do pęcherza moczowego, który jest okresowym zbiornikiem
moczu, a stąd cewką moczową jest wydalany poza ustrój. Nerki są dwie:
prawa i lewa. Nerka ma kształt fasoli, posiada powierzchnię przednią i tylną,
biegun górny i dolny. Brzeg boczny nerki jest wypukły, w brzegu przyśrodkowym
znajduje się wnęka, przez którą wchodzi do nerki tętnica nerkowa, a wychodzi
\
yła nerkowa i moczowód. Na przekroju nerki są widoczne dwie części:
zewnętrzna istota korowa i wewnętrzna istota rdzeniowa. Istota rdzeniowa składa
się z piramid zwróconych tępo zakończonymi wierzchołkami do wnęki, a podstawami
do istoty korowej. Między piramidy wciska się istota korowa w postaci słupków
nerkowych. Nie ma ostrej granicy między między istotą korową i rdzeniową. Słupy
piramid są objęte przez kielichy mniejsze, które łącząc się ze sobą tworzą
kielichy większe, te z kolei tworzą miedniczkę nerkową. Miedniczka nerkowa
przechodzi bezpośrednio w moczowód. W obrazie mikroskopowym nerki, w istocie
nerki, głównym składnikiem są kłębuszki nerkowe. Są to skręcone pętle naczynia
tętniczego, które są otoczone torebką Bowmanna (czyt. Baumana). Torebka ma dwie
blaszki wewnętrzną, która pokrywa bezpośrednio kłębuszek i zewnętrzną. Między
nimi jest wąska przestrzeń, do której przesącza się mocz z naczyń kłębuszka.
Naczynie tętnicze dochodzące do kłębuszka jest szersze od naczynia wychodzącego.
Od torebki kłębuszka odchodzi kanalik główny, który zaczyna się częścią krętą,
przechodzi w prostą, następnie w pętlę Henlego, z kolei ma odcinek kręty i
przechodzi do cewki zbiorczej. Przechodząc przez ten układ kanalików nerkowych
mocz ulega daleko idącym zmianom ilościowym oraz jakościowym. Cewki zbiorcze
le\
ą w części rdzennej, łączą się w grubsze pnie, które na wierzchołkach piramid
uchodzą szeregiem otworków. Przez te cewki zbiorcze mocz spływa do kielichów
mniejszych, dalej do większych miedniczki nerkowej i do moczowodu. Do nerki
wchodzi tętnica nerkowa, bezpośrednie odgałęzienie aorty brzusznej. Po weJściu
do nerki tętnica dzieli się na kilka rozgałęzień, które dochodzą do granicy
między korą i rdzeniem nerki. Tu oddają dalsze gałęzie, z których część wchodzi
do istoty rdzennej, a część do istoty korowej. W istocie korowej naczynia
przechodzą w kapilary, które tworzą kłębuszki nerkowe, z których znowu wychodzą
naczynia kapilarne tętnicze, dopiero poza kłębuszkiem przechodzą w naczynia
\
ylne. Drobne \
yłki łączą się w większe i z nerki wypływa jedna \
yła nerkowa.
Nerka jest pokryta torebką włóknistą, otoczona dalej przez torebkę tłuszczową i
warstwę tkanki łącznej tworzącą powięz
nerkowÄ…. Powierzchnia przednia nerki jest
pokryta przez otrzewnÄ…. Nerka mo\
e zmieniać swoje poło\
enie nieznacznie w
warunkach fizjologicznych, a niekiedy znacznie w warunkach patologicznych. Nerka
le\
y w przestrzeni zaotrzewnowej na tylnej ścianie jamy brzusznej, na poziomie
górnych kręgów lędz
wiowych, prawa zwykle nieco ni\
ej ni\
lewa. Górna granica
poło\
enia nerek sięga do 11 kręgu piersiowego, zaś dolna do 3 kręgu lędz
wiowego.
Prawa nerka sÄ…siaduje z wÄ…trobÄ…, Nadnerczem, dwunastnicÄ…, i okrÄ™\
nicÄ…
poprzecznÄ…. Lewa nerka sÄ…siaduje z nadnerczem, trzustkÄ… i okrÄ™\
nicÄ… poprzecznÄ….
Moczowód jest to przewód biegnący od wnęki nerki jako bezpośrednie przedłu\
enie
miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego. Le\
y on zaotrzewnowo, na mięśniach
tylnej ściany jamy brzusznej, przechodzi następnie do miednicy mniejszej i
dochodzi do tylnej ściany pęcherza. Moczowód jest wyścielony błoną śluzową,
Posiada w swej ścianie mięśnie gładkie uło\
one w warstwÄ™ okrÄ™\
ną, która kurczy
się ruchem robaczkowym. Ruch ten spycha w dół, krople moczu. Pęcherz moczowy
le\
y w miednicy mniejszej, tu\
za spojeniem łonowym. Pęcherz pusty nie wystaje
ponad spojenie, wypełniony sięga powy\
ej spojenia. Jest to worek o rozciÄ…gliwej
ścianie, zbudowany z błony śluzowej, podśluzowej i mięsnej. Błona śluzowa jest
pofałdowana w pęcherzu pustym, a wygładza się w miarę napełniania moczem. Na
ścianie tylnej pęcherza znajduje się trójkąt pęcherzowy, który jest zawsze
gładki, poniewa\
w tym miejscu błona śluzowa jest przyrośnięta do warstwy
mięsnej. W szczytach górnych trójkąta znajdują się ujścia moczowodów,
wierzchołek dolny prowadzi do cewki moczowej. Otoczenie pęcherza moczowego jest
inne u płci męskiej, inne u płci \
eńskiej. U mę\
czyzny dno pęcherza opiera się o
gruczoł krokowy, na ścianie tylnej znajdują się gruczoły pęcherzykowe i bańki
nasieniowodów. Za pęcherzem moczowym le\
y odbytnica. U kobiety za pęcherzem
moczowym znajdują się macica i pochwa. Cewka moczowa tylna u płci śeńskiej jest
odcinkiem ostatnim układu moczowego. Jest to krótki przewód o typowej budowie
ściany, z błony śluzowej i mięśniowej. Długość cewki \
eńskiej wynosi około 5 cm.
Ujście jej znajduje się w zatoce moczowo_płciowej do przodu od ujścia pochwy. U
płci męskiej cewka moczowa jest wspólnym przewodem narządu moczowego i
płciowego, przechodzi przez nią mocz i nasienie. Ma ona około 20 cm długości i
dzieli się na część krokową, błoniastą i gąbczastą. Część krokowa przechodzi
przez gruczoł krokowy tu\
po opuszczeniu pęcherza moczowego, część błoniasta
przechodzi przez dno miednicy utworzone przez przeponę moczowo_płciową, zaś
część gąbczasta wchodzi do ciała gąbczastego, czyli jamistego cewki, które jest
składnikiem członka męskiego czyli prącia. Cewka otwiera się na \
ołędzi prącia.
Jama brzuszna - topografia
Jama brzuszna ma ograniczenie kostne jedynie z tyłu, w postaci kręgosłupa
lędz
wiowego, pozostałe ściany są miękkie, utworzone przez mięśnie. Ścianę górną
tworzy przepona, ściany dalsze mięśnie skośne i proste brzucha. Ku dołowi jama
brzuszna przechodzi w jamę miednicy, podzielona na miednicę większą i mniejszą.
Miednica większa ma częściowe ograniczenie kostne, przez talerze kości
biodrowych i zawiera narządy jamy brzusznej. Miednica mniejsza ma kształt
pierścienia kostnego i zawiera część narządów moczowych, narządy płciowe i
końcowy odcinek przewodu pokarmowego. Ściany kostne miednicy są wyścielone
mięśniami. Dno miednicy mniejszej jest zamknięte przez mięśnie i powięzie
krocza. Ściany jamy brzusznej są wyścielone od wewnątrz błoną surowiczą i
otrzewną. Odró\
nia się trzewną ścienną i trzewną. Przejście otrzewnej ściennej w
trzewną tworzy krótsze lub dłu\
sze pasma zwane krezkami. Narządy mogą być
pokryte w całości otrzewną lub tylko na niewielkiej powierzchni. W zale\
ności od
stopnia okrycia, otrzewnÄ… dzielimy na narzÄ…dy le\
Ä…ce wewnÄ…trzotrzewnowo i
zewnątrzotrzewnowo. Narządy wewnątrzotrzewnowe mogą być okryte otrzewną w
całości lub na znacznej przestrzeni, mogą być zawieszone na pasmach otrzewnowych
czyli krezkach, dzięki czemu stają się ruchome.Narządy zewnątrzotrzewnowe są
pokryte otrzewną na niewielkiej powierzchni, są najczęściej przyrośnięte do
ściany jamy brzusznej, więc nieruchome. Wskutek takiego układu narządów stosunek
otrzewnej ściennej do ścian mięsnych jamy brzusznej jest ró\
ny. W górze przylega
ściśle do przepony, z przodu przylega do ściany przedniej, jedynie do poziomu
pępka, poni\
ej jego pokrywa twory znajdujące się pomiędzy nią, a ścianą brzucha.
Schodzi do miednicy mniejszej, pokrywa częściowo le\
Ä…ce w niej narzÄ…dy,
przechodzi na ścianę tylną pokrywając le\
Ä…ce tu narzÄ…dy i dochodzi do przepony.
Wskutek takiego przebiegu otrzewnej ściennej wyścielona przez nią przestrzeń
zwana jamą otrzewnową jest mniejsza od jamy brzusznej, a między ścianami jamy
brzusznej i miednicy z jednej strony, a otrzewną ścienną z drugiej strony,
tworzÄ… siÄ™ przestrzenie nazwane odpowiednio:
przedotrzewnowa, podotrzewnowa i zaotrzewnowa. NarzÄ…dy jamy brzusznej rzutuje
się na jej ściany podobnie jak w klatce piersiowej. Jamę otrzewnową dzieli się
na część górną, zwaną równie\
piętrem górnym i na część dolną czyli piętro
dolne. Część górna nosi nazwę piętra gruczołowego, a dolna piętra jelitowego.
Granicę obu tych części tworzy okrę\
nica poprzeczna i jej krezka. W piętrze
gruczołowym znajdują się następujące narządy:
wÄ…troba, trzustka, nerki wraz z nadnerczami, \
ołądek, dwunastnica oraz
śledziona, w piętrze jelitowym znajdują się pętle jelita cienkiego i jelito
grube do esicy włącznie. Po otwarciu jamy brzusznej widzi się, rzecz jasna w
warunkach zupełnie prawidłowych, po stronie prawej i u góry część wątroby i
ewentualnie dno pęcherzyka \
ółciowego, częściowo ścianę przednią \
ołądka, a w
części dolnej po stronie prawej kątnicę, dalej okrę\
nicę wstępującą, poprzeczną,
zstępującą i esicę. Pętle jelita cienkiego są przykryte przez du\
y fałd
otrzewnej, który zwisa z okrę\
nicy poprzecznej i sięga do spojenia łonowego.
Dopiero po podniesieniu tego fałdu zwanego siecią większą widoczne są pętle
jelita cienkiego, wypełniające cały środek jamy otrzewnowej i zwisające do dołu
na talerze biodrowe i częściowo do miednicy większej. Między krzywizną większą
\
ołądka a poprzecznicą jest rozpięte więzadło otrzewnowe. W przestrzeni
przedotrzewnowej znajdują się pozostałości krą\
enia płodowego w postaci
niedro\
nych tętnic pępkowych, dobocznie tętnice nabrzuszne dolne, a w linii
środkowej pasmo łączące pęcherz moczowy z pępkiem, równie\
pozostałość
rozwojowa. W przestrzeni zaotrzewnowej znajdujÄ… siÄ™ nerki, nadnercza, moczowody,
trzustka, część dwunastnicy, okrę\
nica wstępująca, zstępująca, główne naczynia
krwionośne, układ nerwowy autonomiczny zakresu jamy brzusznej, splot lędz
wiowy i
węzły chłonne. Przestrzeń podotrzewnowa nale\
y do zakresu miednicy mniejszej. W
górnej części jamy otrzewnowej znajduje się du\
y zachyłek jamy otrzewnowej zwany
torbą sieciową. Zachyłek ten jest zawarty między ścianą tylną jamy brzusznej i
le\
Ä…cymi na niej narzÄ…dami a \
ołądkiem i siecią mniejszą, czyli więzadłem
rozpiętym między wątrobą a \
ołądkiem i górną częścią dwunastnicy. U dołu jest on
zamknięty przez krezkę poprzecznicy. Wejście do tego zachyłka, czyli otwór torby
sieciowej znajduje siÄ™ po stronie prawej pod dolnym brzegiem sieci mniejszej. Ku
stronie lewej zachyłek sięga a\
do śledziony.
Narządy płciowe
Narządy płciowe słu\
ą do utrzymania gatunku, są inne u płci męskiej, inne u płci
\
eńskiej. We wczesnych stadiach rozwoju płodowego jest okres, kiedy istnieje
zawiązek narządów płciowych jednakowy dla obu płci, jeszcze nie zró\
nicowany, z
którego rozwijają się narządy męskie lub \
eńskie. Dlatego mo\
na przeprowadzać
porównania między budową i czynnością narządów płciowych męskich i \
eńskich.
Narządy płciowe dzielimy na wewwnętrzne i zewnętrzne w nawiązaniu do okresu
płodowego a nie w związku z ich umiejscowieniem.
Narządy płciowe \
eńskie
Do narządów płciowych wewnętrznych nale\
Ä… jajniki, jajowody, macica i pochwa.
Narządy płciowe zewnętrzne składają się z wzgórka łonowego, warg sromowych
większych i mniejszych oraz łechtaczki. Jajniki produkują hormony płciowe
\
eńskie, ponadto rozwijają się w nich komórki jajowe, czyli komórki płciowe.
Jajowody umo\
liwiają dostanie się komórek jajowych do jamy macicy. W macicy
rozwija się zapłodniona komórka jajowa, rozwija się zarodek i płód. Przez pochwę
wydostaje się płód zdolny do samodzielnego \
ycia na zewnÄ…trz organizmu matki.
Narządy zewnętrzne słu\
Ä… do kopulacji, umo\
liwiają łączenie się komórek
płciowych męskich z \
eńskimi. Jajnik jest to gruczoł parzysty, le\
y w miednicy
mniejszej na jej ścianie bocznej. Wielkość jajnika jest zmienna, zale\
na od
wieku, największy jest u kobiety dorosłej w okresie aktywności płciowej i
rozrodczej. Kształt jego porównuje się z kształtem migdała, długość jego waha
się od 25_50 mm, szerokość 15_30, a grubość od 5 do 15 mm. Przed okresem
dojrzałości płciowej powierzchnia jajnika jest gładka, potem w miarę
wydostawania się komórek jajowych powstają zbliznowacenia i nierówności
powierzchni. W jajniku dojrzewają komórki płciowe w pęcherzykach Graffa. Gdy
komórka dojrzeje ściana pęcherzyka pęka, a komórka jajowa wypada do jamy
otrzewnowej. Stąd dostaje się do jajowodów i do jamy macicy. Po wydostaniu się
komórki jajowej ze ścian pęcherzyka Graffa powstaje ciałko \
ółte, które jest
gruczołem dokrewnym, a losy jego są zale\
ne od tego czy komórka jajowa zostanie
zapłodniona czy nie. Ciałko \
ółte wydziela hormony, które przygotowują błonę
śluzową macicy na przyjęcie zapłodnionej komórki. Jeśli nie dojdzie do
zapłodnienia, czynność hormonalna ustaje zwykle po 10 dniach, ciałko \
ółte
przyjmuje nazwę ciała \
ółtego menstruacyjnego i zanika, a w jego miejscu
powstaje mała blizna. Je\
eli komórka jajowa zostanie zapłodniona ciałko \
ółte
zwane ciałkiem \
ółtym cią\
owym rozwija się i trwa przez całą cią\
ę, od połowy
zaczyna ju\
zanikać. Jego hormony są konieczne do utrzymania rozwoju cią\
y. Po
jego zaniku powstaje równie\
blizna. Komórki jajowe dojrzewają i wydostają się z
jajników w okresie dojrzałości płciowej, tj. od okresu pokwitania do okresu
przekwitania. Okres dojrzałości płciowej trwa mniej więcej od 11 roku \
ycia do
40 roku \
ycia. W okresie przekwitania pęcherzyki Graffa zanikają, zmniejsza się,
a następnie ustaje działalność hormonalna. Jajowód jest to przewód parzysty
długości około 15 cm, który ujściem macicznym otwiera się do jamy macicy, a
ujściem brzusznym do jamy otrzewnowej. Ujście brzuszne ma kształt lejka
otoczonego licznymi wypustkami ściany zwanymi strzępkami jajowodu. Ujście
brzuszne przylega do jajnika, dzięki czemu mo\
e wychwytywać komórki jajowe po
ich wydostaniu się poza ściany jajnika. Znaczna część jajowodu jest szeroka,
tworzy jego bańkę, następnie zbli\
ajÄ…c siÄ™ do macicy, znacznie siÄ™ zwÄ™\
a. Åšciana
jajowodu jest wyścielona błoną śluzową, tworząc liczne fałdy, na zewnątrz błony
śluzowej jest błona mięsna i wreszcie błona surowicza czyli otrzewna. Przez
jajowód przechodzi komórka jajowa do jamy macicy. W jajowodzie dochodzi
najczęściej do jej zapłodnienia, tu odbywają się pierwsze stadia rozwoju. Czasem
zapłodniona komórka zatrzyma się w jajowodzie i dochodzi do cią\
y jajowodowej,
która trwa krótko, poniewa\
nie ma warunków do pełnego rozwoju zarodka i płodu.
Macica jest to narzÄ…d nieparzysty, le\
y w miednicy mniejszej w osi miednicy.
Macicę dzieli się na trzon i szyjkę. Trzon jest u góry zakończony dnem, ku
dołowi w kierunku szyjki zwę\
a się . Szyjkę dzieli się na część nadpochwową i
pochwową. Część pochwowa jest wsunięta do pochwy i objęta jej ścianami. Wewnątrz
trzonu jest jama macicy, która przechodzi w kanał szyjki. Do jamy macicy uchodzą
jajowody, szyjka otwiera się do pochwy ujściem otoczonym dwoma wargami szyjki -
przednią i tylną. Macica ma kształt podobny do gruszki, jest zbudowana z mięśnia
gładkiego, wewnątrz jest wyścielona błoną śluzową, która spoczywa bezpośrednio
na mięśniach. Na zewnątrz pokrywa znaczną część macicy błona surowicza. W błonie
śluzowej macicy są liczne gruczoły, inne w trzonie, inne w szyjce. Macica
znajduje się w miednicy małej, tak poło\
ona , \
e do przodu od niej le\
y pęcherz
moczowy, do tyłu odbytnica. Macica jest lekko zgięta i nachylona do przodu, ale
poło\
enie macicy jest zmienne, zale\
nie od wypełnienia pęcherza i odbytnicy.
Macica ma specjalny aparat utrzymujący ją w jej prawidłowym poło\
eniu. Jest to
aparat podporowy i wieszadłowy. Narządem, na którym macica opiera się, jest
pochwa, do której wsuwa się część pochwowa szyjki macicy, a razem z pochwą
macica opiera się na dnie miednicy mniejszej. Przy nadmiernym rozciągnięciu
ściany pochwy macica mo\
e wypadać na zewnątrz. Aparat wieszadłowy macicy składa
się z więzadeł z tkanki łącznej wraz z włóknami mięsnymi gładkimi. Biegną one w
dolnej części więzadła szerokiego macicy, tworząc więzadło podstawowe macicy
rozpięte między szyjką macicy i ścianami bocznymi miednicy. Od szyjki macicy
biegną ponadto inne więzadła, ku przodowi więzadło pęcherzowo_maciczne, a ku
tyłowi odbytniczo_maciczne. Zespół tych więzadeł biegnący od szyjki macicy na
boki, ku przodowi i ku tyłowi tworzy aparat wieszadłowy macicy. Wokół szyjki
macicy a częściowo i wokół jej trzonu jest nagromadzenie tkanki łącznej, w
której znajdują się naczynia krwionośne, naczynia i węzły chłonne oraz sploty
nerwowe układu autonomicznego. Twory te tworzą jako całość przymacicze. Otrzewna
biegnie od brzegów macicy do ścian bocznych miednicy w kształcie szerokiego
fałdu ustawionego w płaszczyz
nie czołowej, który to fałd nazywa się więzadłem
szerokim macicy. Górne brzegi tego fałdu otaczają jajowody, poni\
ej i do tyłu
znajdują się jajniki. Macica jest narządem, w którym rozwija się zarodek i płód.
Po wydostaniu się komórki jajowej z jajnika, hormony ciała \
ółtego wpływają na
błonę śluzową macicy, która ulega przekrwieniu, gruczoły jej powiększają się,
cała błona śluzowa grubieje. Jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona,
błona śluzowa złuszcza się i odpada od warstwy mięsnej i zostaje wydalona z jamy
macicy wraz z pewną ilością krwi. Jest to krwawienie powtarzające się regularnie
w odstępie około 28 dni, jest to miesiączka czyli menstruacja. Cykl
menstruacyjny powtarza się przez cały okres aktywności płciowej kobiety, a
istotą jego są zmiany zachodzące w błonie śluzowej macicy pod wpływem hormonów
jajnikowych. Po wydaleniu błony śluzowej w krwawieniu miesięcznym, następuje
wzrastanie błony śluzowej i jej gruczołów, zaczynają one wydzielać, błona jest
obficie ukrwiona i znowu jest przygotowana na przyjęcie zapłodnionej komórki -
jest to mniej więcej szesnasty dzień cyklu, licząc od pierwszego dnia
miesiączki. Jeśli nie ma zapłodnienia zaczyna się drugi cykl, w którym zmniejsza
się ukrwienie błony śluzowej, jej złuszczanie się i wydalenie i znowu zaczyna
się proces jej odnowy. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, zarodek zagnie\
d\
a siÄ™ w
błonie śluzowej trzonu macicy, otacza się błonami płodowymi. Błona śluzowa
macicy wytwarza Å‚o\
ysko, narząd, który umocowuje płód w jamie macicy i który
umo\
liwia jego od\
ywianie i dostarczanie tlenu. Po okresie ciÄ…\
y trwajÄ…cej u
człowieka około 280 dni czyli 10 miesięcy księ\
ycowych następuje poród czyli
wydalenie płodu z jamy macicy. Po porodzie następuje okres połogu, w którym
macica wraca do swego kształtu i rozmiarów z okresu cią\
y. Pochwa jest to
przewód le\
ący w miednicy małej skośnie od tyłu ku przodowi między odbytnicą a
pęcherzem moczowym i cewką moczową. Pochwa ma ścianę przednią i tylną, które
przylegajÄ… do siebie tak, \
e światło pochwy ma kształt wąskiej szczeliny. Ściana
pochwy jest zbudowana z warstwy mięśniowej, która od wewnątrz jest wysłana błoną
śluzową, a od zewnątrz pokryta warstwą tkanki łącznej. Pochwa obejmuje swym
końcem górnym część pochwową szyjki macicy, koniec dolny uchodzi do przedsionka
pochwy.
Narządy płciowe \
eńskie zewnętrzne
Narządy te noszą ogólną nazwę sromu, a składają się z wzgórka łonowego, warg
sromowych większych i mniejszych oraz łechtaczki. Wzgórek łonowy le\
y powy\
ej
spojenia łonowego, grubość jego zale\
y od nagromadzenia tkanki tłuszczowej
podskórnej. Wzgórek posiada skórę owłosioną począwszy od okresu pokwitania.
Wzgórek przechodzi w wargi sromowe większe. Wargi sromowe większe są to dwa
fałdy skórne, łączące się z przodu i z tyłu spojeniem odpowiednio przednim i
tylnym. Przyśrodkowo od warg sromowych większych znajdują się wargi sromowe
mniejsze, które otaczają przedsionek pochwy. Od przodu wargi sromowe mniejsze
łączą się między sobą i otaczają łechtaczkę.
Narządy płciowe męskie
Do narządów wewnętrznych nale\
Ä…:
jądra, najądrza, nasieniowody, gruczoły pęcherzykowe i gruczoł krokowy czyli
stercz. Do narządów zewnętrznych nale\
y prÄ…cie, moszna i cewka moczowa. JÄ…dra sÄ…
odpowiednikiem jajników, dojrzewają w nich komórki płciowe męskie czyli
plemniki, ponadto produkują one hormony płciowe. Najądrza i nasieniowody
odpowiadają jajowodom, przeprowadzają komórki płciowe, gruczoły pęcherzykowe i
gruczoł sterczowy, produkują wydzielinę, która wraz z plemnikami tworzy
nasienie. PrÄ…cie odpowiada Å‚echtaczce, jest narzÄ…dem kopulacyjnym, moszna
odpowiada wargom sromowym większym, cewka moczowa jest na pewnej długości
otoczona ciałem gąbczastym, które odpowiada wargom sromowym mniejszym. Jądro -
męski gruczoł płciowy - le\
y w worku skórnym zwanym moszną poni\
ej spojenia
łonowego. W okresie płodowym jądra le\
ą w jamie brzusznej, na jej ścianie
tylnej, w okolicy lędz
wiowej. Pod koniec \
ycia płodowego zstępują po ścianie
tylnej jamy brzusznej do jamy miednicy, następnie przechodzą przez kanał
pachwinowy w przedniej ścianie jamy brzusznej i dostają się do moszny. Jądro
jest otoczone łącznotkankową błoną zwaną błoną białawą, od której biegną w głąb
liczne przegródki dzielące jądro na zraziki. Ka\
dy zrazik jest zbudowany z cewek
nasiennych, w ścianach których dojrzewają plemniki czyli komórki płciowe męskie.
Cewki nasienne zrazików są kręte, następnie przechodzą one w cewki proste, które
Å‚Ä…czÄ… siÄ™ w siatkÄ™ jÄ…dra. Przez cewki nasienne proste i siatkÄ™ przechodzÄ…
plemniki, aby następnie wydostać się poza jądro. W zrazikach pomiędzy cewkami
znajdują się specjalne komórki, które mają zdolność produkowania hormonów.
NajÄ…drze, jak nazwa wskazuje, le\
y na górnej i tylnej powierzchni jądra. Składa
się ono z głowy, trzonu i ogona. Głowa najądrza jest zbudowana z cewek
wychodzących z siatki jądra, które układają się w zraziki najądrza. Przewodziki
zrazików zbierają się w jeden przewód, który tworzy trzon i ogon najądrza, a
następnie przechodzi w nasieniowód. Nasieniowód jest to przewód długości około
50 cm, który przeprowadza nasienie do cewki moczowej. Po wyjściu z ogona
najądrza biegnie ku górze w obrębie moszny, następnie wchodzi do kanału
pachwinowego i do miednicy mniejszej, dochodzi do tylnej ściany pęcherza
moczowego, gdzie rozszerza się w bańkę nasieniowodu. Bańka zwę\
a siÄ™, Å‚Ä…czy siÄ™
z przewodem wydalającym gruczołu pęcherzykowego i jako przewód wytryskowy
uchodzi do cewki moczowej w jej odcinku sterczowym. Gruczoł pęcherzykowy,
inaczej pęcherzyk nasienny, twór parzysty, le\
y na tylnej ścianie pęcherza
moczowego, ma około 5 cm długości. Ku dołowi przechodzi w przewód wydalający -
łączy się z przewodem najądrza. Wydzielina gruczołu wchodzi w skład nasienia.
Gruczoł krokowy czyli stercz, twór nieparzysty, le\
y pod pęcherzem moczowym i
otacza pierwszy odcinek cewki moczowej. Wydzielina jej dostaje siÄ™ szeregiem
drobnych przewodzików do cewki moczowej i wchodzi w skład nasienia.
Narządy płciowe męskie zewnętrzne
Nale\
y tu prÄ…cie, moszna i cewka moczowa. PrÄ…cie znajduje siÄ™ pod spojeniem
łonowym, do przodu od moszny. Składa się z nasady i trzonu, który jest
zakończony \
ołędzią. Prącie jest zbudowane z dwóch ciał jamistych i i ciała
gąbczastego, które le\
y pomiędzy i z dołu od ciał jamistych. Ciała jamiste są
zbudowane podobnie jak ciała gąbczaste i jak ciała jamiste łechtaczki z układu
beleczek łącznotkankowych odgraniczających układ jamek, które wypełniają się
zmienną ilością krwi. Ciała jamiste są okryte błoną białawą. Ciało jamiste ma
kształt walcowaty. Obydwa ciała tworzą główną część prącia. Pod spojeniem
łonowym rozchodzą się one i biegną wzdłu\
dolnych gałęzi kości łonowych,
następnie kulszowych. Ciało gąbczaste otacza cewkę moczową. Zaczyna się ono
zgrubieniem zwanym opuszką a kończy rozszerzeniem zwanym \
ołędzią, które
obejmuje przednie odcinki ciał jamistych. Prącie jest okryte skórą nieowłosioną,
która na \
ołędzi tworzy fałd zwany napletkiem. Moszna jest to worek skórny
podzielony przegrodą łącznotkankową na dwie połowy. W ka\
dej mieści się jądro i
najądrze. Skóra moszny jest pokryta włosami, począwszy od okresu pokwitania.
Cewka moczowa męska jest wspólnym odcinkiem narządu moczowego i narządów
płciowych. Ma długości około 15-20 cm i dzieli się na część sterczową, błoniastą
i gąbczastą. Część sterczowa jest to pierwszy odcinek cewki długości około 3 cm,
tu\
po jej wyjściu z pęcherza moczowego. Cewka przechodzi przez środek gruczołu
krokowego i tu uchodzÄ… do niej przewody wytryskowe i przewodziki stercza. Po
wyjściu ze stercza wychodzi cewka przez przeponę moczowo_płciową, tworzącą część
przednią dna miednicy małej. Jest to jej część błoniasta. Po przejściu przez
przeponę wchodzi cewka do ciała gąbczastego i wraz z nim biegnie w prąciu. Jest
to część najdłu\
sza, ma około 10_15 cm i kończy się ujściem zewnętrznym.
Krocze
Krocze jest to przestrzeń zawarta między odbytem a zewnętrznymi narządami
płciowymi. U kobiety krocze sięga do złączenia warg sromowych większych i jest
krótkie, u mę\
czyzny sięga od odbytu do moszny i jest znacznie dłu\
sze. Krocze
jest pokryte skórą, a zbudowane z mięśni poprzecznie prą\
kowanych i ich powięzi.
Mięśnie te układają się w dwie przepony zamykające dno miednicy małej. Z przodu
znajduje się przepona moczowo_płciowa rozpięta między spojeniem łonowym,
gałęziami dolnymi kości łonowych i kulszowych a\
do guzów kulszowych. Przez tę
przeponÄ™ przechodzi u mÄ™\
czyzny cewka moczowa otoczona zwieraczem cewki, a u
kobiety cewka moczowa i pochwa, otoczone wspólnym zwieraczem. Na zewnętrznej
powierzchni tej przepony le\
ą narządy płciowe zewnętrzne posiadające własne
mięśnie silniej wykształcone u mę\
czyzny. Druga przepona zwana przeponÄ…
miedniczą ma kształt lejka, którego brzegi szerokie są przymocowane do ścian
miednicy, a wąskie ujście otacza odbyt. Odbyt jest otoczony przez prą\
kowany
zwieracz odbytu, którego obecność umo\
liwia świadome regulowanie oddawanie kału.
Skóra
Składa się z trzech warstw:
z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Naskórek jest to nabłonek
wielowarstwowy płaski, którego warstwa zewnętrzna rogowacieje i ulega stałemu
ścieraniu. Grubość pokładu komórek zrogowaciałych jest w ró\
nych miejscach ciała
ró\
na, zale\
y od działania na skórę czynników mechanicznych np. ucisku. W
miejscu stałego ucisku grubieje znacznie pokład komórek zrogowaciałych
stanowiący w ten sposób ochronę skóry właściwej. Najgłębiej w naskórku le\
y
warstwa komórek rozrodczych, z której rozwijają się komórki naskórka, następnie
gruczoły skóry, włosy i paznokcie. Skóra właściwa tworzy dwie warstwy,
powierzchowną i głęboką. Powierzchowna tworzy liczne wyniosłości kształtu
brodawek, które wpuklają się w naskórek. Warstwa głęboka ma wiązki włókien
klejodajnych o układzie siateczkowym. Tkanka podskórna zawiera wiotką tkankę
łączną i tkankę tłuszczową w zmiennej ilości. Na powierzchni skóry widoczne są
wyniosłości zwane grzebieniami i oddzielające je bruzdy. W niektórych miejscach
układ grzebieni skóry jest stały i charakterystyczny dla danej osoby, tak jest
na dłoniach, opuszkach palców i na podeszwach. Grzebienie skóry noszą te\
nazwÄ™
listewek skórnych. W innych miejscach np. w okolicach stawów tworzą się w
zale\
ności od ruchów stawów przejściowe fałdy skóry. Wskutek zwiotczenia tkanki
łącznej powstają fałdy skórne na twarzy określane jako zmarszczki. Skóra zawiera
liczne gruczoły potowe, łojowe i sutki czyli gruczoły mleczne lub mlekowe.
Ponadto skóra jest obficie ukrwiona i unerwiona. Gruczoł potowy ma kształt
rurki, której dolny odcinek jest zwinięty jak kłębek, ujście gruczołu znajduje
się w naskórku. Gruczoły potowe są rozprzestrzenione w całej skórze z wyjątkiem
jedynie napletka i \
ołędzi prącia. Rozmieszczenie ich w skórze nie jest
równomierne np. w skórze dłoni i stóp jest ich najwięcej. Są te\
ró\
nice
indywidualne w ilości gruczołów potowych, są ludzie, którzy pocą się obficie i
tacy, o których się mówi, \
e się prawie w ogóle nie pocą. Gruczoły łojowe skóry
występują jako gruczoły przywłośne, ponadto w miejscach pozbawionych włosów, w
niektórych miejscach narządów płciowych zewnętrznych, na czerwieni warg i w
powiekach. Du\
o gruczołów łojowych występuje w skórze nosa. Wydzielina gruczołu
natłuszcza skórę i nadaje jej elastyczność. Największym gruczołem skórnym jest
sutek. Rozwój sutka zale\
y od płci, wieku i \
ycia płciowego. U płci męskiej
gruczoł rozwija się nieznacznie w okresie płodowym i dziecięcym, począwszy od
okresu pokwitania, gruczoł zatrzymuje się w rozwoju. U płci \
eńskiej gruczoł
rozwija siÄ™ wyraz
nie, począwszy od okresu pokwitania. Czynność gruczołu związana
jest z ciÄ…\
ą i porodem. Gruczoł le\
y na klatce piersiowej, jest parzysty, le\
y
na wysokości zazwyczaj od 3 do 7 \
ebra. Na powierzchni zewnętrznej mniej więcej
w środku widoczna jest wyniosła brodawka otoczona ciemniej zabarwioną skórą. Na
brodawce znajdują się ujścia przewodów mlecznych. Sutek jest podzielony pasmami
tkanki łącznej na płaty, te na płaciki. Gruczoł mleczny posiada równie\
tkankÄ™
tłuszczową w zmiennej ilości, która wpływa na wielkość gruczołu. Wytworami
naskórka są włosy i paznokcie. Włosy wystają ze skóry właściwej, w której
znajduje się brodawka i korzeń włosa. U człowieka jest kilka rodzajów włosów:
włosy głowy, o ró\
nej długości, krótsze włosy brody, włosy na wzgórku łonowym i
w dole pachowym, włosy brwi i przedsionka nosa oraz meszek włosowy. Meszek - są
to delikatne włoski, które pokrywają prawie całe ciało z wyjątkiem skóry dłoni,
stóp, częściowo palców, czerwieni wargowej i skóry napletka prącia. Owłosienie
ciała jest zale\
ne od wieku i płci, ponadto są du\
e ró\
nice indywidualne.
Paznokcie są to blaszki rogowe, kształtu owalnego lub zbli\
onego do czworoboku
le\
ące na końcowych paliczkach. Paznokcie rosną od strony korzenia, są
przez
roczyste, barwy ró\
owawej, z widocznymi podłu\
nymi listewkami. Warstwa
głęboka paznokcia stanowi jego warstwę rozrodczą, warstwa powierzchowna jest
zrogowaciała. W obrębie skóry znajdują się liczne zakończenia nerwowe, które są
receptorami czucia dotyku, bólu, temperatury, dzięki czemu skórę zalicza się do
narządów czucia.
Gruczoły dokrewne
Gruczoły dokrewne są to gruczoły, których wydzielina zwana hormonem przedostaje
się bezpośrednio z komórek gruczołowych do krwi. Gruczoły dokrewne są unerwione
przez układ nerwowy autonomiczny. Istnieje wzajemna współzale\
ność, układ
nerwowy wpływa na wydzielinę gruczołów i wydzielina gruczołów ma wpływ na układ
nerwowy. Hormony sÄ… ustrojowi konieczne do \
ycia. Najmniejsze ilości hormonów
aktywują enzymy tkankowe i w ten sposób wpływają na przemianę materii w
komórkach. Ilość hormonów wydzielanych przez jakiś gruczoł mo\
e ulegać zmianie w
kierunku ich zmniejszenia lub zwiększenia, powstają wówczas określone obrazy
chorobowe. Regulacja wydzielania hormonów oparta jest o tzw. sprzę\
enie zwrotne,
to znaczy przy zmniejszaniu się ilości danego hormonu we krwi, następuje
pobudzenie gruczołu do produkcji, przy nasyceniu krwi hormonem, produkcja
hormonu przez gruczoł maleje. Do gruczołów dokrewnych nale\
y przysadka mózgowa,
szyszynka, tarczyca, gruczoły przytarczyczne, nadnercza, wyspy trzustki i części
gruczołowe gonad czyli jąder i jajników. Większość tych gruczołów jest czynna
przez całe \
ycie, niektóre są czynne okresowo. przysadka mózgowa zwana naczelnym
gruczołem dokrewnym le\
y w środkowym dole czaszkowym na siodełku tureckim,
otoczona przez oponę twardą. Jest ona zawieszona na lejku, który wpukla się z
dma komory Iii mózgu. Przysadka jest wielkości i kształtu małej fasolki wagi
około 0,6 grama. Składa się ona z dwóch części głównych:
przedniej pochodzenia nabłonkowego i tylnej pochodzenia nerwowego. Między nimi
le\
y niewielka część pośrednia. Część przednia ró\
ni się od części tylnej nie
tylko pochodzeniem, ale budowÄ… histologicznÄ… i fizjologiÄ…. Przysadka jest
określana jako gruczoł naczelny, poniewa\
znaczna część jej hormonów wpływa na
inne gruczoły dokrewne pobudzając je do wydzielania, stanowi ona pośrednik
między mózgowiem i jego neurohormonami a innymi gruczołami dokrewnymi. Oprócz
gruczołów pobudzających inne gruczoły przysadka posiada własne hormony.
Przysadka wpływa w systemie sprzę\
enia zwrotnego na następujące gruczoły
dokrewne:
tarczycę, korę nadnerczy, części wydzielnicze gruczołów płciowych tj. jąder i
jajników. Część przednia przysadki pochodzenia nabłonkowego wydziela hormony
pobudzające gruczoły płciowe do produkcji ich hormonów i dojrzewania komórek
płciowych, hormony pobudzające tarczycę i nadnercza do wydzielania oraz własny
hormon wzrostowy. Część tylna przysadki pochodzenia nerwowego jest częścią
podwzgurza międzymózgowia, gromadzi ona, przenosi i wydala neurohormony komórek
jąder podwzgórza, przede wszystkim wazopresynę regulującą ciśnienie krwi i
oxytocynę wydzielającą pobudzająco do skurczu mięśniówkę macicy. Zaburzenia
działania przysadki mogą iść w kierunku niedoboru lub nadmiaru hormonu.
Przykładem mo\
e być zmiana ilościowa hormonu wzrostowego. Niedobór tego hormonu
w okresie dziecięcym wywołuje wzrost karli, zaś jego nadmiar wzrost olbrzymi. U
osób dorosłych obraz horobowy jest inny, nadmiar wywołuje ograniczone
powiększanie się twarzy, rąk i stóp. Szyszynka jest to malutki gruczoł le\
Ä…cy do
tyłu od wzgórza, między wzgórkami przednimi blaszki czołowej śródmózgowia. Wa\
y
około 500 miligramów. Jej hormony wpływają regulująco na rozwój płciowy, brak
hormonu wywołuje przedwczesne dojrzewanie płciowe. U osób dorosłych pojawiają
się w szyszynce drobne złogi wapnia, zwane piaskiem szyszynki. Tarczyca -
gruczoł ten le\
y z przodu szyi, składa się z dwóch płatów:
prawego i lewego połączonych ze sobą węziną. Płaty przylegają do przełyku i
tchawicy, podchodzą do chrząstki tarczowatej krtani. Waga gruczołu waha się od
25-60 gramów. Tarczyca zawiera szereg pęcherzyków, w których gromadzi się jej
wydzielina zwana koloidem. Tarczyca produkuje hormony, do których jako materiał
wyjściowy potrzebny jest jod, a które pobudzają przemianę materii, wpływają więc
na rozwój ogólny organizmu. Niedobór lub brak hormonów w okresie dziecięcym
prowadzi do zaburzeń rozwoju zarówno fizycznego jak i umysłowego a\
do zupełnego
zahamowania rozwoju, co określa się matołectwem lub kretynizmem. Ten sam
niedobór w okresie dorosłym powoduje zwolnienie przemiany materii, obrzęki i
spowolnienie reakcji psychicznych. Nadmiar hormonów występujący zazwyczaj u osób
dorosłych wywołuje przyspieszenie przemiany materii, wychudzenie, nadmierną
pobudliwość nerwową. Gruczoły przytarczyczne w liczbie czterech le\
Ä… na tylnej
powierzchni płatów tarczycy. Po dwa po stronie prawej i lewej. Są one
przeciętnie wielkości ziarna pszenicy, wagi 30-50 miligramów. Ich hormon
reguluje przemianę wapnia i fosforu w ustroju. Nadmiar hormonu wywołuje zwy\
kÄ™
poziomu wapnia we krwi i odkładanie się soli wapnia w ścianach naczyń
krwionośnych i kanalików nerkowych, niedobór wywołuje odwapnienie lub za słabe
uwapnienie kości i zębów. Nadnercza są to gruczoły spoczywające na górnych
biegunach nerek, stąd ich nazwa. Nadnercze ma kształt płaskiego trójkąta, na
przekroju uwidacznia dwie warstwy, krzywą i rdzenną. Krzywa poło\
ona zewnÄ…trz
jest pochodzenia nabłonkowego, składa się z kilku warstw, które produkują ró\
ne,
inne dla ka\
dej warstwy hormony. Część rdzenna jest pochodzenia nerwowego, ma
związek z układem nerwowym sympatycznym. Część korowa produkuje trzy rodzaje
hormonów regulujących równowagę sodu i wapnia w ustroju, dalej cukru oraz
hormony mogące mogące zastąpić hormony płciowe Gonad, zwłaszcza jąder.
Zaburzenia hormonalne prowadzÄ… przy niedoborze do wychudzenia, a przy nadmiarze
do otyłości lub do znacznego zwiększenia się cech płciowych męskich. Część
rdzenia wydziela hormony podwy\
szające ciśnienie krwi. Wyspy trzustki - na tle
miÄ…\
szu trzustki, rozsiane są grupy komórek tworzących wyspy Langerhansa.
Komórki wysp wydzielają hormony regulujące poziom cukru we krwi. Brak hormonu
powoduje cukrzycę charakteryzującą się utratą cukru przez ustrój. Jajnik -
hormony jajnika są produkowane okresowo przez komórki pęcherzyków Graffa pod
wpływem hormonów podwzgórza, przekazywanych przez przysadkę. Hormony pęcherzyka
Graffa wywołują dojrzewanie komórek płciowych, a po wydaleniu komórki jajowej,
komórki pęcherzyka przekształcają się w ciałko \
ółte, którego hormony działają
zale\
nie od zapłodnienia lub niezapłodnienia komórki jajowej. Je\
eli nie dojdzie
do zapłodnienia doprowadzają do zaniku ciałka \
ółtego i rozwoju kolejnego
pęcherzyka Graffa, je\
eli rozwinie siÄ™ ciÄ…\
a, utrzymują ciałko \
ółte i
uniemo\
liwiają dojrzewanie pęcherzyków Graffa i komórek jajowych. Jądro - w
jądrze znajdują się grupy komórek o zdolnościach wydzielania hormonów - le\
Ä…ce w
tkance łącznej między kanalikami jądra. Są to komórki śródmią\
szowe Leydiga. Ich
hormony pobudzają rozwój cech płciowych męskich, oraz dojrzewanie komórek
płciowych czyli plemników. Komórki śródmią\
szowe produkują hormony pod wpływem
przysadki mózgowej.
Koniec
Uwaga:
Prosimy o sporządzenie spisu treści, w ka\
dym tomie,którego w oryginalnym
tekście brajlowskim nie zrobiono. Mo\
e warto skrypt podzielić na główne działy
tematyczne, co ułatwiłoby naukę np. powtarzanie materiału.
KONIEC