Anatomia cz�ą‚owieka Tom II Janina Soko�ą‚owska Pituchowa

tytuł: "Anatomia - tom II"
autor: doc. dr hab. JaniNa Sokołowska_pituch
dla Ośrodka Szkolenia Zawodowego dla Niewidomych w Krakowie
Całość w 3 tomach
Mięśnie klatki piersiowej
Mięśnie klatki piersiowej dzielimy na powierzchowne i głębokie. Podstawą
podziału jest poło\enie, unerwienie i czynność. Mięśnie powierzchowne le\ą na
głębokich, mają przyczepy do klatki piersiowej i kończyn górnych, działają więc
na klatkę i kończynę są unerwione przez nerwy splotu ramieniowego. Mięśnie
głębokie le\ą głębiej, mają przyczepy wyłącznie w zakresie klatki piersiowej, są
unerwione przez nerwy między\ebrowe. Do mięśni powierzchownych nale\y:
mięsień piersiowy większy, mięsień piersiowy mniejszy, mięsień podobojczykowy
mięsień zębaty przedni. Do mięśni głębokich nale\ą:
mięśnie między\ebrowe zewnętrzne, wewnętrzne i mięsień poprzeczny klatki
piersiowej. Do mięśni klatki piersiowej nale\y ponadto przepona - mięsień
znajdujący się na granicy klatki piersiowej i jamy brzusznej. Mięsień piersiowy
większy - jest to największy i najbardziej powierzchownie poło\ony mięsień
klatki piersiowej. Ze względu na szeroki przyczep początkowy wyró\niamy w
mięśniu trzy części:
obojczykową, mostkowo_\ebrową i brzuszną. Część obojczykowa przyczepia się do
przyśrodkowej części obojczyka, dochodzi do punktu przyczepu mięśnia
naramiennego. Między obu mięśniami zaznacza się wąska przestrzeń kształtu
wydłu\onego trójkąta zwana trójkątem ramienno_piersiowym. Na skórze zaznacza się
w tym miejscu dół podobojczykowy. Część mostkowo_\ebrowa przyczepia się do
trzonu i rękojeści mostka oraz do chrząstek \eber od drugiego do szóstego, część
brzuszna tego mięśnia zaczyna się od pochewki mięśnia prostego brzucha. Przyczep
końcowy mięśnia piersiowego większego znajduje się na grzebieniu guzka większego
kości ramiennej, przy czym wiązki tego mięśnia przeplatają się między sobą, a
dolne zawijają się ku górze i ku tyłowi tak, \e brzeg dolny mięśnia jest
wyraznie zgrubiały. Ró\nokierunkowy przebieg włókien poszczególnych części
mięśnia pozwala na samodzielną działalność tych części - i tak:
część obojczykowa podnosi ramię ku przodowi i środkowi, część mostkowo_\ebrowa
obni\a ramię podniesione, podobnie działa część brzuszna. Przy ustalonych
kończynach górnych przy oparciu o stół mięsień piersiowy większy działa jak
mięsień wdechowy podnosząc \ebra klatki piersiowej. Mięsień ten mo\na wyczuć w
klatce piersiowej najlepiej przy odwiedzionym i podniesionym ramieniu jakby
przygotowanym do rzutu jakiegoś przedmiotu. Jest on unerwiony przez gałęzie
piersiowe splotu ramiennego. Mięsień piersiowy mniejszy - mięsień ten przykryty
jest zupełnie przez mięsień poprzedni. Jego przyczepy początkowe znajdują się na
częściach kostnych trzech \eber tj. od trzeciego do piątego stąd biegnie ku
górze i dochodzi do wyrostka kruczego łopatki. Obni\a łopatkę i wraz z nią
ramię, mo\e działać na klatkę piersiową tak jak piersiowy większy. Jest
unerwiony przez nerwy piersiowe splotu ramiennego. Mięsień podobojczykowy - jest
to mały podłu\ny mięsień rozpięty pomiędzy częścią kostną pierwszego \ebra i
końcem barkowym obojczyka. Umocowuje obojczyk w stawie mostkowo_obojczykowym i w
stosunku do pierwszego \ebra. Jest unerwiony przez nerw podobojczykowy splotu
ramiennego. Mięsień zębaty przedni - le\y najgłębiej, jest płaski i szeroki.
Zaczyna się na powierzchni zewnętrznej 9 \ebra. Przylega ściśle do ściany
bocznej klatki piersiowej i dochodzi do przyśrodkowego brzegu łopatki, do
którego przyczepia się na całej jego długości. Mięsień ten przymocowuje łopatkę
do klatki piersiowej, współdziała z mięśniem równoległobocznym. Jest unerwiony
przez nerw piersiowy długi ze splotu ramiennego.
Mięśnie głębokie
Mięśnie te układają się w dwie grupy:
mięśnie zewnętrzne i wewnętrzne poniewa\ obie grupy wypełniają przestrzenie
między\ebrowe - mięśnie te noszą nazwę mięśni między\ebrowych. Mięśnie
między\ebrowe zewnętrzne wypełniają przestrzenie między\ebrowe, począwszy od
guzków między\ebrowych idąc ku przodowi do części \eber chrzęstnych. Między
częściami chrzęstnymi \eber brak mięśni a przestrzenie między\ebrowe wypełniają
więzadła między\ebrowe zewnętrzne. Włókna mięsne biegną skośnie od góry i tyłu
ku przodowi i dołowi. Mięśnie te podnoszą \ebra, czyli działają jak mięśnie
wdechowe. Są one unerwione przez nerwy między\ebrowe. Mięśnie między\ebrowe
wewnętrzne wypełniają przestrzenie między\ebrowe idąc od przodu od części
chrzęstnych \eber ku tyłowi do kątów \eber dalej brak ich, a przestrzenie
między\ebrowe wypełniają więzadła między\ebrowe wewnętrzne. Włukna ich krzy\ują
w swoim przebiegu włókna mięśni między\ebrowych zewnętrznych i biegną od przodu
i góry ku tyłowi i dołowi. Mięśnie te dochodząc do wewnętrznych powierzchni
\eber ograniczają kanał zawarty między mięśniem a bruzdą na dolnym brzegu \ebra,
w którym biegną naczynia krwionośne i nerwy między\ebrowe. Mięśnie te częściowo
działają jak wdechowe podnosząc \ebra, głównie ich części przednie, ich części
tylne obni\ają \ebra a więc działają jak mięśnie wydechowe. Są unerwione tak jak
zewnętrzne przez nerwy między\ebrowe. Mięsień poprzeczny klatki piersiowej -
le\y po wewnętrznej stronie mostka. Włókna jego rozchodzą się wachlarzowato, z
powierzchni trzonu i wyrostka mieczykowatego mostka na chrząstki sąsiednich
\eber tj. od 2 do 6. Obni\a on chrząstki \eber, a więc działa jak mięsień
wydechowy. Unerwiony jest przez nerwy między\ebrowe. Przepona - stanowi granicę
między dwoma du\ymi jamami ciała, między klatką piersiową i jamą brzuszną.
Składa się z dwóch części mięsnej i ścięgnistej. Część mięsna jest poło\ona
obwodowo i składa się kolejno z części mostkowej, \ebrowej i lędzwiowej. Część
ścięgnista jest poło\ona w środku mięśnia. Część mostkowa jest częścią
najmniejszą, przyczepia się do wyrostka mieczykowatego mostka i do pochewki
mięśnia prostego brzucha. Część \ebrowa jest najobszerniejsza, przyczepia się do
powierzchni wewnętrznej 6 dolnych \eber. Część lędzwiowa le\y od tyłu i składa
się z kilku odnóg, z których przyśrodkowe przyczepiają się do trzonów czterech
kręgów lędzwiowych, zaś boczne odchodzą od trzonu pierwszego kręgu lędzwiowego i
od ostatniego \ebra. Włókna części mięsnych biegną zbie\nie ku środkowi do
części ścięgnistej. Część ta nosi nazwę środka ścięgnistego o kształcie podobnym
do listka koniczyny. Przepona jest wysklepiona ku górze i wpókla się w obręb
klatki piersiowej nierównomiernie po stronie prawej i wy\ej ni\ po stronie
lewej. Po stronie prawej szczyt wypuklenia sięga do górnej krawędzi 5 \ebra, po
stronie lewej do krawędzi tego \ebra, przy czym poło\enie jej jest stale
zmienne, zale\y od ruchów oddechowych. Przepona jest głównym mięśniem oddechowym
- przy wdechu spłaszcza się i obni\a, przez co zwiększa się wymiar pionowy
klatki piersiowej, przy wydechu podnosi się i wpukla a wymiar ten klatki
piersiowej zmniejsza się. Z drugiej strony przepona działa na zawartość jamy
brzusznej, stanowi tłocznię brzuszną, działa przy oddawaniu moczu, stolca i przy
porodzie. Przepona jest unerwiona przez nerwy przeponowe przechodzące ze splotu
szyjnego.
Mechanika klatki piersiowej
Ruchomość klatki piersiowej zale\y od ruchomości jej składników, a więc \eber i
mostka. Ruchy \eber są mo\liwe dzięki ich połączeniu stawowemu z kręgami
piersiowymi i z mostkiem. Klatka piersiowa zmienia swoje wymiary przy wdechu i
przy wydechu. Przy wdechu zwiększają się jej wymiary:
strzałkowy, czyli przednio_tylny, poprzeczny i pionowy. Wymiar strzałkowy
zwiększa się dzięki temu, \e mostek odchyla się ku przodowi, zwłaszcza jego
część dolna przy równoczesnym prostowaniu się części piersiowej kręgosłupa.
Wymiar poprzeczny zwiększa się przez ruchy \eber w stawach guzków \ebrowych
czyli w połączeniach \eber z kręgosłupem oraz dzięki ruchom chrząstek \ebrowych.
Wskutek działania mięśni między\ebrowych brzegi dolne \eber unoszą się ku górze,
równocześnie \ebra oddalają się od kręgosłupa, przednie ich części chrzęstne
obracają się w stawach łączących je z mostkiem, co powoduje równocześnie
zwiększenie się wymiaru poprzecznego i strzałkowego. Wymiar pionowy zwiększa się
dzięki spłaszczeniu przepony. Wskutek tych zmian pogłębia się mięśnie ujemne w
jamach klatki piersiowej i powietrze dostaje się do płuc. Przy wydechu przestają
działać mięśnie wydechowe, następuje opadanie \eber i mostka oraz uwypuklenie
się przepony czyli zmniejszają się wymiary klatki piersiowej. Przy oddychaniu
bierze udział równie\ ściana brzucha, zaś przy utrudnionym oddychaniu
współdziałają mięśnie powierzchowne klatki piersiowej i częściowo mięśnie szyi.
Powrócimy do tego przy omawianiu narządu oddechowego i jego czynności.
Mięśnie brzucha
Mięśnie brzucha dzielimy na proste i skośne. Mięśnie proste le\ą z przodu i z
tyłu tu\ przy linii środkowej ciała, mięśnie skośne le\ą z boku. Do mięśni
prostych nale\y:
mięsień prosty i mięsień czworoboczny lędzwi, do mięśni skośnych nale\ą trzy
mięśnie:
skośny zewnętrzny, skośny wewnętrzny i poprzeczny. Mięśnie brzucha tworzą ścianę
jamy brzusznej i przyczepiają się ogólnie biorąc do kostnych ograniczeń otworu
dolnego klatki piersiowej i górnego obramowania miednicy mniejszej. Przyczepiają
się więc do mostka, dolnych kręgów lędzwiowych, grzebieni biodrowych i spojenia
łonowego. Mięsień prosty brzucha - le\y tu\ przy linii środkowej ciała,
przyczepia się u góry do zewnętrznej powierzchni od 5 do 7 \ebra do wyrostka
mieczykowatego mostka, zaś u dołu dochodzi do gałęzi głównej kości łonowej tu\
przy spojeniu łonowym. Mięsień prosty jest podzielony na kilka części przez trzy
zazwyczaj smugi ścięgniste, biegnące poprzecznie przez mięsień i zrastające się
z jego pochewką ścięgnistą. Jedna smuga le\y powy\ej, zaś dwie poni\ej pępka.
Mięsień prosty jest schowany całkowicie w pochewce utworzonej przez szerokie i
płaskie przecięgna mięśni skośnych brzucha. Blaszka przednia pochewki jest
silniejsza ni\ blaszka tylna. Między obu mięśniami prostymi biegnie linia biała
łącząca wyrostek mieczykowaty ze spojeniem łonowym. Jest ona utworzona przez
krzy\ujące się wzajemnie włókna rozcięgien mięśni skośnych. Czynność mięśnia
prostego brzucha jest wieloraka. Działa statycznie jako część ściany brzucha,
współdziała z przeponą jako tłocznia brzucha, kurcząc się zgina klatkę piersiową
ku przodowi lub przy ustalonej klatce piersiowej podnosi miednicę. Jest
unerwiony przez sześć dolnych nerwów między\ebrowych, które dochodzą do niego po
przejściu przez przestrzenie między\ebrowe i po unerwieniu mięśni
między\ebrowych. Mięsień czworoboczny lędzwi - drugi mięsień prosty le\y z tyłu
jamy brzusznej, jest gruby, krótki. Znajduje się w przestrzeni między ostatnim
\ebrem a grzebieniem biodrowym, przy czym część jego włókien przyczepia się
równie\ do wyrostków poprzecznych kręgów lędzwiowych. Czynność mięśnia polega na
zginaniu klatki piersiowej w stronę działającego mięśnia, ponadto przez
obni\anie ostatniego \ebra działa jako mięsień wydechowy. Stan jego napięcia
przyczynia się do utrzymania kręgosłupa w pozycji pionowej. Jest on unerwiony
przez ostatni nerw między\ebrowy zwany nerwem pod\ebrowym i przez nerwy krótkie
ze splotu lędzwiowego. Mięśnie skośne - są to trzy mięśnie szerokie, płaskie,
uło\one jeden na drugim, razem tworzą ścianę boczną brzucha. Mięsień skośny
zewnętrzny - mięsień ten przyczepia się u góry do zewnętrznej powierzchni
dolnych \eber od 5 do 12, u dołu do zewnętrznej wargi grzebienia biodrowego.
Przedłu\eniu przyczepu do grzebienia biodrowego rozcięgno tego mięśnia tworzy
więzadło pachwinowe rozpięte między przednim górnym kolcem biodrowym a guzkiem
łonowym. Więzadło to stanowi naturalną granicę między brzuchem a udem, zaznacza
się przy zgięciu kończyn w stawie biodrowym. Ku przodowi wiązki mięśnia skośnego
zewnętrznego przechodzą w płaskie, szerokie rozcięgna rozpięte na całej długości
mięśnia, które dochodzi do linii środkowej ciała i przyczynia się do utworzenia
pochewki mięśnia prostego. Przez zrost rozcięgien obu mięśni skośnych powstaje
linia biała. Włókna mięśnia skośnego zewnętrznego biegną w kierunku od góry i
tyłu ku przodowi i dołowi. Czynność tego mięśnia mo\e być jednostronna lub
obustronna. Przy skurczu jednostronnym następuje kręcenie tułowia w stronę
przeciwną mięśnia działającego. Przy skurczu obustronnym mo\e zginać kręgosłup i
obni\ać klatkę piersiową jeśli jest ustalona miednica lub podnosi miednicę przy
ustalonej klatce piersiowej. Przy zgiętym do tyłu kręgosłupie stara się wraz z
innymi mięśniami wyprostować kręgosłup, ułatwia utrzymanie równowagi. Jest
unerwiony przez dolne nerwy między\ebrowe i nerwy splotu lędzwiowego. Mięsień
skośny brzucha wewnętrzny - mięsień ten le\y przykryty przez mięsień poprzedni.
Przyczepia się u góry do dolnych brzegów trzech ostatnich \eber, od tyłu do
powięzi piersiowo_lędzwiowej, od dołu do linii środkowej grzebienia biodrowego i
do więzadła pachwinowego. Przechodzi w szerokie rozcięgno, które podobnie jak
rozcięgno mięśnia skośnego zewnętrznego przyczynia się do utworzenia pochewki
mięśnia prostego i dochodzi do linii białej. Rozcięgno dzieli się na dwie
blaszki zewnętrzną i wewnętrzną. Blaszka zewnętrzna zrasta się z rozcięgnem
mięśnia skośnego zewnętrznego, blaszka wewnętrzna zrasta się z rozcięgnem
mięśnia poprzecznego brzucha. Powięz piersiowo_lędzwiowa, która słu\y za
przyczep mięśnia od tyłu, jest to blaszka powięzi rozpięta między wyrostkami
kolczystymi kręgów piersiowych, lędzwiowych a grzebieniem środkowym kości
krzy\owej i grzebieniem biodrowym. Wiązki mięśnia skośnego wewnętrznego układają
się wachlarzowato, dolne ku dołowi i przodowi, środkowe poziomo, zaś górne ku
górze i do przodu. Wiązki górne krzy\ują wiązki mięśnia skośnego brzucha
zewnętrznego. Mięsień ten mo\e podobnie jak poprzedni działać jednostronnie lub
dwustronnie. Przy czynności obustronnej zgina kręgosłup do przodu i obni\a
klatkę piersiową, przy czynności jednostronnej obni\a tułów w jedną stronę
mięśnia działającego. Jest unerwiony przez dolne nerwy między\ebrowe i nerwy
splotu lędzwiowego. Mięsień poprzeczny brzucha - le\y najbardziej wewnętrznie.
Przyczepia się u góry do wewnętrznej powierzchni 6 dolnych \eber, z tyłu do
powięzi piersiowo_lędzwiowej, z dołu do wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego
i więzadła pachwinowego. Przechodzi w szerokie rozcięgno, które przyczynia się
do utworzenia pochewki mięśnia prostego brzucha. Rozcięgno dzieli się przy
brzegu bocznym mięśnia prostego na część górną i dolną. Część górna le\y poza
mięśniem prostym, zaś część dolna przechodzi przez mięsień prosty. Wiązki
mięśnia poprzecznego układają się poziomo. Działanie mięśnia polega na zwę\aniu
dolnego otworu klatki piersiowej, a przy działaniu obustronnym na jamę brzuszną,
tworzą one tłocznię brzuszną i działają jak opaska otaczająca jamę brzuszną.
Unerwiony jest przez 7 dolnych nerwów między\ebrowych i nerwy splotu
lędzwiowego. Mięśnie brzucha tworzą w sumie cienką ścianę brzucha, ale ściana ta
jest wytrzymała wskutek ró\nokierunkowego przebiegu wiązek mięsnych. Z mięśni
tych wyczuwalny jest mięsień prosty, ale pośrednio, poniewa\ jest schowany w
pochewce. Pochewka jest utworzona przez rozcięgna mięśni skośnych, przy czym jej
ściana przednia jest silniejsza, poniewa\ składa się na nią rozcięgno mięśnia
skośnego zewnętrznego, zewnętrzna blaszka rozcięgna skośnego wewnętrznego a
poni\ej pępka dodatkowo część dolna rozcięgna mięśnia poprzecznego. Natomiast
ściana tylna jest o wiele słabsza. Przy poło\eniu na wznak i podnoszeniu nóg ku
górze mo\na wyczuć poszczególne odcinki mięśnia prostego, zaznaczające się
pomiędzy smugami ścięgnistymi. Smugi przyrastają do pochewki i dzielą w ten
sposób mięsień na odcinki. Równoczesny skurcz przepony i mięśni ścian brzucha -
stwarza tłocznię brzuszną, dzięki której zwiększa się ciśnienie w jamie
brzusznej i nacisk na zawarte w niej narządy. Tłocznia działa w czasie porodu,
wydalania kału, moczu, kaszlu. W linii środkowej przedniej ściany brzucha
biegnie linia biała od wyrostka mieczykowatego mostka do spojenia łonowego,
utworzona przez krzy\ujące się ze sobą włókna rozcięgien mięśni skośnych
brzucha. Zestawienie działania mięśni brzucha:
bierne - ochrona zawartości jamy brzusznej przez utworzenie ścian jamy
brzusznej, czynne - zginanie kręgosłupa do przodu i na boki, obni\anie klatki
piersiowej, podnoszenie miednicy, skręcanie tułowia, współudział przy wydechu,
tłocznia brzuszna.
Mięśnie grzbietu
Mięśnie grzbietu dzielimy na powierzchowne i głębokie. Mięśnie powierzchowne
mają jeden przyczep na kończynie górnej, drugi do kręgosłupa. Są one unerwione
przez przednie gałęzie nerwów rdzeniowych. Są to mięśnie płaskie, szerokie,
rozległe, przykrywają sobą pozostałe mięśnie grzbietu, le\ą uło\one w dwóch
warstwach na sobie. Czynność ich dotyczy zarówno kończyny górnej jak i
kręgosłupa. Mięśnie głębokie są bardziej smukłe, zajmują przestrzeń obustronnie
wzdłu\ kręgosłupa od kości potylicznej a\ do kości guzicznej. Zaczynają się i
kończą na grzbiecie. Czynność ich polega na biernym utrzymywaniu kręgosłupa w
pozycji pionowej, na prostowaniu kręgosłupa zgiętego, na zginaniu kręgosłupa i
obracaniu go. Mięśnie głębokie są unerwione przez gałęzie tylne nerwów
rdzeniowych.
Mięśnie powierzchowne
Do mięśni powierzchownych nale\ą:
mięsień czworoboczny, mięsień najszerszy grzbietu, mięsień równoległoboczny,
mięsień dzwigacz łopatki oraz dwa mięśnie zębate tylne górny i dolny. Mięsień
czworoboczny - zwany jest równie\ kapturowym jakkolwiek kształt kaptura mnicha
tworzą dopiero obydwa mięśnie razem, sam pojedynczy ma kształt wydłu\onego
trójkąta o podstawie opartej o kręgosłup. Mięsień czworoboczny przyczepia się do
więzadła nadkolcowego w części szyjnej zwanego tu więzadłem karkowym, dalej ku
górze dochodzi do kości potylicznej, schodząc ku dołowi przyczepia się do
wyrostków kolczystych ostatniego kręgu szyjnego i wszystkich piersiowych z
drugiej strony dochodzi do części barkowej obojczyka, do wyrostka barkowego i
grzbietu łopatki. Ze względu na kształt mięśnia wyró\nia się trzy części o
ró\nym kierunku przebiegu wiązek mięsnych. Część górna ma włókna biegnące z góry
ku dołowi i w bok, część ta podnosi bark ku górze. Część środkowa ma włókna o
kierunku prawie poziomym, zbli\a łopatkę do kręgosłupa. Część dolna posiada
włókna kierujące się ku górze, a więc obni\a ona bark ku dołowi. Mięsień
czworoboczny jest unerwiony przez nerw dodatkowy i gałązki splotu szyjnego.
Mięsień najszerszy grzbietu - mięsień ten razem z poprzednim pokrywa cały
grzbiet. Jego część górna jest pokryta przez mięsień czworoboczny. Przyczepia
się do wyrostków kolczystych 6 dolnych kręgów piersiowych i wszystkich kręgów
lędzwiowych, dalej do grzebienia biodrowego i do powierzchni zewnętrznej dolnych
trzech \eber, a końcowy przyczep dochodzi do grzebienia gózka mniejszego kości
ramiennej. Czynność mięśnia przy ustalonym kręgosłupie obni\a podniesione ramię,
przywodzi je ku linii środkowej do tyłu, zaś przy ustalonym ramieniu współdziała
z nięśniami oddechowymi. Mięsień ten jest unerwiony przez nerw
piersiowo_grzbietowy ze splotu ramiennego. Mięsień równoległoboczny - mięsień
ten mo\e być podzielony na dwie części górną i dolną zwane mięśniem
równoległobocznym większym i mniejszym. Przyczep tego mięśnia jako całości
znajduje się na wyrostkach kolczystych dwóch najni\szych kręgów szyjnych i 4
górnych kręgów piersiowych, a z drugiej strony na przyśrodkowym brzegu łopatki.
Włókna mięśnia skierowane są skośnie od góry i środka ku dołowi i bokowi, i
dzięki temu uło\eniu podnoszą łopatkę ku górze i przyciągają ku linii środkowej.
Mięsień jest unerwiony przez nerw grzbietowy łopatki ze splotu ramiennego.
Mięsień dzwigacz łopatki - mięsień ten przyczepia się do wyrostków poprzecznych
4 górnych kręgów szyjnych, biegnie skośnie w bok i dochodzi do przyśrodkowego
kąta łopatki. Podnosi łopatkę ku górze. Jest unerwiony przez nerw grzbietowy
łopatki ze splotu ramiennego. Z omówionych mięśni mo\na wyczuć le\ące
najbardziej powierzchownie mięsień czworoboczny i najszerszy grzbietu. Mięsień
czworoboczny tworzy naturalną granicę szyi w swoim górnym odcinku, brzeg jego
dolny zaznacza się tylko u ludzi z bardzo silnie wykształconymi mięśniami.
Mięsień najszerszy grzbietu tworzy ścianę tylną dołu pachowego, mo\na go wyczuć
przy odwiedzionej kończynie górnej i przy kończynie podniesionej ku górze.
Pozostałych mięśni wyczuć nie mo\na. Do drugiej warstwy mięśni powierzchownych
nale\ą dwa mięśnie zębate tylny górny i dolny. Mięsień zębaty tylny górny - jest
to mały płaski mięsień le\ący pod mięśniem równoległobocznym. Przyczepia się do
wyrostków kolczystych dwóch najni\szych kręgów szyjnych i dwóch najwy\szych
kręgów piersiowych i dochodzi w postaci czterech pasm do \eber od drugiego do
piątego. Podnosi \ebra. Jest unerwiony przez nerwy między\ebrowe. Współdziała
przy wdechu. Mięsień zębaty tylny górny - jest to równie\ mały płaski mięsień
przykryty przez mięsień najszerszy grzbietu. Przyczepia się do powięzi
piersiowo_lędzwiowej, do wyrostków kolczystych dwóch dolnych kręgów piersiowych
i dwóch górnych kręgów lędzwiowych i dochodzi czterema pasmami do ostatnich
czterech \eber (od 8_12). Obni\a dolne \ebra, współdziała przy wydechu. Jest
unerwiony przez nerwy między\ebrowe. Mięśnie głębokie grzbietu dzielimy na dwa
pasma, przyśrodkowe i boczne. Zaczynają się na podstawie czaszki, a kończą na
kości krzy\owej. Tworzą pasma wypełniające przestrzenie po obu stronach
kręgosłupa między wyrostkami kolczystymi a kątami \eber. Wspólna czynność tych
mięśni polega w pierwszym rzędzie na utrzymaniu kręgosłupa w pozycji pionowej,
stąd ich nazwa prostownik grzbietu. Pasmo przyśrodkowe zło\one jest z wielu
mięśni krótkich rozpiętych między wyrostkami kręgów. Czynność ich polega na
skręcaniu kręgosłupa, na jego zginaniu, a przy działaniu zespolonym na
prostowaniu kręgosłupa. Pasmo boczne zawiera kilka mięśni krótszych i mięśnie
ciągnące się wzdłu\ całego kręgosłupa. Do mięśni krótszych nale\ą mięśnie
płatowate głowy i szyi, zaś do długich nale\y mięsień biodrowo_\ebrowy i
najdłu\szy grzbietu. Mięsień płatowaty głowy i szyi
- mięsień ten rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych od 3 kręgu szyjnego do 5
piersiowego. Dzieli się na dwie części zwane mięśniem płatowatym głowy, który
dochodzi do kości potylicznej i wyrostka sutkowatego kości skroniowej i
płatowaty szyi, który łączy się na wyrostkach poprzecznych trzech górnych kręgów
szyjnych. Przy współdziałaniu obu mięśni następuje zgięcie szyi do tyłu, przy
działaniu jednostronnym obrót głowy w stronę mięśnia działającego. Mięsień
biodrowo_krzy\owy i najdłu\szy grzbietu - mięsień ten łącznie z mięśniem
najdłu\szym grzbietu tworzy u swego początku wspólną masę mięśnia prostownika
grzbietu. Masa ta znajduje się w przestrzeni między kością krzy\ową, grzebieniem
biodrowym, a wyrostkami kolczystymi kręgów lędzwiowych. Wspólna masa mięsna
dzieli się na część boczną to jest mięsień biodrowo_\ebrowy i na część
przyśrodkową - mięsień najdłu\szy grzbietu. Obydwa mięśnie ciągną się a\ do
czaszki. Mięsień biodrowo_\ebrowy dzieli się ze względu na swoje końcowe
przyczepy na mięsień biodrowo_\ebrowy lędzwi , klatki piersiowej i szyi. Część
lędzwiowa kończy się na wyrostkach poprzecznych kręgów lędzwiowych i na 6
dolnych \ebrach, część piersiowa dochodzi do 6 górnych \eber, zaś część szyjna
dochodzi do wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Mięsień najdłu\szy grzbietu
- mięsień ten dzieli się na odcinki, są to mięsień najdłu\szy klatki piersiowej
szyi i głowy. Wszystkie części zaczynają się wspólną masą mięsną z mięśniem
biodrowo_\ebrowym, a kończą się odpowiednio do odcinka w części piersiowej na
wyrostkach poprzecznych kręgów piersiowych i na kątach \eber, stąd część
piersiowa nosi te\ nazwę części tułowiowej. Część szyjna zaczyna się na
wyrostkach poprzecznych 5 górnych kręgów piersiowych, a kończy się na wyrostkach
poprzecznych4 górnych kręgów szyjnych. Ostatni odcinek tj. mięsień najdłu\szy
głowy, odchodzi od wyrostków poprzecznych trzech górnych kręgów piersiowych i
trzech dolnych kręgów szyjnych i dochodzi do wyrostka sutkowatego kości
skroniowej. Mięsień prostuje kręgosłup. Jest unerwiony tak jak wszystkie mięśnie
głębokie przez gałęzie tylne nerwów rdzeniowych. Osobną grupę mięśni stanowi
kilka krótkich mięśni rozpiętych między kością potyliczną i dwoma kręgami
szyjnymi piersiowymi i drugim, które słu\ą do poruszania stawami między kością
potyliczną i atlasem oraz między atlasem a kręgiem drugim.
Mięśnie głowy
Mięśnie głowy dzielimy na dwie grupy, na mięśnie wyrazowe czyli mimiczne i na
mięśnie \wacze. Mięśnie wyrazowe są to mięśnie skórne to jest takie, które
przyczepiają się z jednej strony do kości czaszki a z drugiej dochodzą do skóry
lub przyczepiają się wyłącznie do części miękkich twarzy. Wskutek takich
przyczepów skurcz tych mięśni wywołuje fałdowanie się części miękkich twarzy i
zmianę wyrazu twarzy, stąd nazwa mięśnie wyrazowe czyli mimiczne. Mięśnie te są
płaskie, cienkie, niewyczuwalne, ponadto są ró\nie wykształcone, niektóre z nich
nale\ą do mięśni zanikających zwanych mięśniami szczątkowymi. Mają one swój
własny nerw - 7 nerw czaszkowy, twarzowy. Druga grupa mięśnie \waczowe są
związane ze stawem skroniowo_\uchwowym, mają więc obustronnie przyczepy na
kościach. Mają swoje własne unerwienie pochodzące od nerwu trójdzielnego tj. 5
nerwu czaszkowego.
Mięśnie mimiczne
Mięśnie te grupują się wokół du\ych otworów czaszki twarzowej. Oprócz mięśnia
naczasznego, który pokrywa sklepienie czaszki, są to mięśnie otoczenia szpary
powiekowej, szpary usznej, mięśnie nozdrzy i ucha zewnętrznego. Mięsień
naczaszny nosi równie\ nazwę mięśnia naczaszkowego. Składa się on z dwóch
brzuśców mięsnych połączonych czepcem ścięgnistym. Brzusiec czołowy biegnie pod
skórą czoła od nasady nosa i brwi ku górze i przechodzi w część ścięgnistą zwaną
czepcem ścięgnistym. Czepiec jest to cienka ale mocna błona zrośnięta ze skórą,
przesuwalna w stosunku do okostnej kości sklepienia czaszki. Brzusiec potyliczny
pokrywa kość potyliczną od tyłu dochodzi do czepca ścięgnistego. Przy skórczu
mięśnia czołowego tworzą się poprzeczne zmarszczki na czole, a brwi unoszą się
ku górze. Mięśnie otoczenia szpary powiekowej - nale\ą tu trzy mięśnie:
okrę\ny oka, marszczący brwi i podłu\ny. Mięsień okrę\ny oka jest to największy
mięsień tej grupy. Biegnie okrę\nie w otoczeniu ścian oczodołu i dzieli się na
trzy części:
oczodołową, powiekową i łzową. Część oczodołowa le\y najbardziej zewnętrznie,
tworzy wiązki otaczające oczodół, które przyczepiają się do przyśrodkowej ściany
oczodołu. Część powiekowa le\y pod skórą powiek, zaczyna się i kończy w
przyśrodkowym kącie oka. Część łzowa jest najmniejsza, znajduje się w
przyśrodkowej części oczodołu, tu\ poza woreczkiem łzowym. Część oczodołowa
zaciska szparę powiek, część łzowa uciska woreczek łzowy, a część powiekowa
zamyka szparę powiek . Mięsień marszczący brwi le\y pod mięśniem czołowym,
zaczyna się na kości czołowej i dochodzi do skóry czoła ponad przyśrodkową
częścią brwi. Skurcz obu mięśni wywołuje pionowe fałdy skórne ponad nasadą nosa,
zbli\a brwi ku sobie. Mięsień podłu\ny nosi tak\e nazwę mięśnia podłu\nego nosa.
Jest to mały mięsień le\ący ponad nasadą nosa, biegnący od grzbietu nosa do
skóry czoła. Wywołuje poprzeczne fałdy skórne nad nosem. Mięśnie otoczenia
szpary ustnej są to najliczniejsze mięśnie i o ró\nokierunkowym otoczeniu.
Nale\ą tu następujące mięśnie:
okrę\ny ust, jarzmowy większy, jarzmowy mniejszy, dzwigacz wargi górnej,
dzwigacz kąta ust, policzkowy, śmiechowy, obni\ający kąt ust, obni\ający wargę
dolną, bródkowy. Mięsień okrę\ny ust biegnie okrę\nie w otoczeniu szpary ustnej
i posiada część bardziej zewnętrzną i wewnętrzną le\ące w obu wargach. Włókna
tego mięśnia nie zataczają pełnego koła, ale przyczepiają się w kątach ust,
gdzie tworzą się skupienia wiązek ró\nych mięśni nawzajem się przeplatających.
Niektórzy nazywają to węzłem mięsnym. Działa jak zwieracz, zmniejsza szerokość
szpary ustnej, działa przy ssaniu i gwizdaniu. Do mięśni dochodzących do wargi
górnej nale\y:
mięsień jarzmowy większy i mniejszy, dzwigacz wargi górnej i dzwigacz kąta ust.
Mięsień jarzmowy większy le\y najbardziej bocznie z masy mięsnej, dochodzącej do
wargi górnej, przyczepia się do kości jarzmowej i schodzi do wargi górnej tu\
przy kącie ust. Podnosi kąt ust do góry i odciąga w bok. Mięsień jarzmowy
mniejszy le\y po przyśrodkowej większego, przyczepia się równie\ do kości
jarzmowej schodzi do wargi górnej tu\ przy fałdzie nosowo_policzkowym. Podnosi
skrzydełka nosa. Mięsień dzwigacz wargi górnej ma kształt czworoboku, poło\ony
jest dośrodkowo od mięśni jarzmowych. Przyczepia się do wyrostka czołowego
szczęki i do brzegu podoczodołowego, dochodzi do skóry i błony śluzowej wargi
górnej. Podnosi wargę górną. Mięsień dzwigacz kąta ust przyczepia się do
zagłębienia na trzonie szczęki, dochodzi do kąta ust, podnosi kąt ust ku górze,
i nieco ku stronie przyśrodkowej. Na stronie bocznej twarzy le\ą prawie poziomo
dwa mięśnie. Są to mięsień policzkowy i śmiechowy. Mięsień policzkowy jest to
największy mięsień mimiczny. Wchodzi w skład policzka, le\ąc między skórą i
błoną śluzową. Przyczep jego ma kształt łukowaty. Zaczyna się na wyrostku
zębodołowym szczęki na poziomie pierwszego zęba trzonowego, przechodzi na
wyrostek zębodołowy \uchwy równie\ na poziomie i do tyłu od pierwszego zęba
trzonowego. Część odchodzi od pasma ścięgnistego zwanego szwem
skrzydłowo_\uchwowym, gdzie graniczy z mięśniem zwieraczem gardła górnym.
Dochodzi do kąta ust, przechodzi równie\ do wargi górnej i dolnej. Mięsień ten
rozszerza szparę ust przez pociąganie kąta ust w bok, ponadto umo\liwia
dmuchanie np. w instrumenty dęte. Stałe pewne napięcie tego mięśnia zapobiega
dostawaniu się policzka między zęby szczęki i \uchwy. Mięsień śmiechowy jest to
mięsień drobny, ró\nie wykształcony, le\y poziomo między policzkiem i kątem ust,
odciąga w bok kąt ust, czasem powstaje przy jego skurczu dołeczek policzka. Do
wargi dolnej dochodzą następujące mięśnie:
obni\ający kąt ust, obni\ający wargę dolną i bródkowy. Mięsień obni\ający kąt
ust, ma kształt trójkąta, biegnie od brzegu \uchwy do kąta ust. Obni\a kąt ust.
Mięsień obni\ający wargę dolną le\y przyśrodkowo od poprzedniego:
ma kształt czworoboku, biegnie od trzonu \uchwy do wargi dolnej. Obni\a wargę
dolną i wywija ją na zewnątrz. Mięsień bródkowy jest to mały mięsień, przykryty
przez mięsień obni\ający wargę dolną. Zaczyna się na wyrostku zębodołowym \uchwy
tu\ przy zębach siecznych i dochodzi do brody. Podnosi brodę i wargę dolną.
Mięśnie nozdrzy - w otoczeniu nosa znajdują się małe mięśnie, które działają na
skrzydełka i przegrodę nosa. Są to:
mięsień nosowy i dzwigacz skrzydełka nosa i wargi górnej. Mięsień nosowy pokrywa
skrzydełka, tj. część ruchomą nosa. Powoduje rozszerzanie skrzydełek nosa i
obni\anie przegrody nosa. Mięsień dzwigacz wargi górnej i skrzydła nosa jest to
mały mięsień związany połączeniem z dzwigaczem wargi górnej, odchodzi od
wyrostka czołowego szczęki i dochodzi do bruzdy nosowo_policzkowej. Współdziała
z mięśniem dzwigaczem wargi górnej.
Mięśnie ucha zewnętrznego
Ze względu na unieruchomienie mał\owiny usznej mięśnie otoczenia otworu przewodu
słuchowego zewnętrznego są zanikłe. Są trzy mięśnie uszne:
przedni, górny i tylny. Wszystkie one są płaskie, cienkie, niejednokrotnie nawet
niedochodzą do mał\owiny usznej. Mięsień uszny przedni le\y na powięzi
skroniowej. Pokrywającej mięsień skroniowy, górny zaczyna się na czepcu
ścięgnistym, a tylny le\y poza mał\owiną i przyczepia się do wyrostka
sutkowatego kości skroniowej i do kości potylicznej. Czynność ich jeśli
istnieje, powoduje ruchy mał\owiny w zale\ności od kierunku poło\enia mięśnia
działającego. Mięśnie mimiczne wywołują przez swoje skurcze zmiany układu części
miękkich twarzy, fałdowanie się skóry, zmieniające się w zale\ności od bodzców
nerwowych i psychicznych, wyra\ających wesołość, smutek, płacz, czy śmiech. Przy
pora\eniu nerwu twarzowego twarz staje się nieruchoma, maskowata. Przy pora\eniu
jednostronnym lub częściowym pewnych jego gałązek powstaje asymetria np. przy
śmiechu kąt ust przesuwa się w jedną stronę, w stronę mięśnia działającego, po
stronie pora\onej kąt ust pozostaje nieruchomy.
Mięśnie \waczowe
Mięśnie \waczowe czyli mięśnie \uchwy są cztery, uło\one po obu stronach \uchwy.
Są to mięśnie:
skroniowy, \wacz, skrzydłowy przyśrodkowy i boczny. Mięsień skroniowy wypełnia
dół skroniowy, jest przykryty powięzią skroniową, biegnie poza łukiem skroniowym
i dochodzi do wyrostka dziobiastego \uchwy. Unosi \uchwę, powoduje zaciskanie
zębów, ponadto obraca \uchwę na zewnątrz. Mięsień \wacz przyczepia się do łuku
jarzmowego i kości jarzmowej, jest podzielony na część powierzchowną i głęboką,
dochodzi do guzowatości \waczowej na zewnętrznej powierzchni kąta \uchwy. Unosi
\uchwę i obraca na zewnątrz. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy przyczepia się do
dołu skrzydłowego między blaszkami wyrostka skrzydłowatego kości klinowej i
dochodzi do powierzchni przyśrodkowej kąta \uchwy. Unosi \uchwę obraca ją nieco
na zewnątrz. Mięsień skrzydłowy boczny przyczepia się do blaszki bocznej
wyrostka skrzydłowatego kości klinowej i do dołu podskroniowego, dochodzi le\ąc
poziomo do gałęzi \uchwy. Wysuwa \uchwę do przodu i obraca na zewnątrz. Mięsień
skroniowy i \wacz le\ą w stosunku do \uchwy powierzchownie natomiast oba mięśnie
skrzydłowe le\ą po wewnętrznej stronie gałęzi \uchwy. Mięsień skroniowy, \wacz i
skrzydłowy przyśrodkowy razem unoszą \uchwę do góry i przyciskają do szczęk
górnych, ponadto obracają na zewnątrz, zaś mięsień skrzydłowy boczny obraca ją
na wewnątrz i zapoczątkowuje ruch otwierania ust i obni\ania \uchwy przez
przesuwanie jej do przodu. Kombinacja ruchów mięśni obustronnych daje ruch
\ucia.
Mięśnie szyi
Są one rozpięte w przestrzeni między kośćmi głowy i kręgosłupa szyjnego a górnym
ograniczeniem klatki piersiowej. Otaczają one narządy le\ące na szyi. Dzielimy
je na trzy grupy:
powierzchowną, le\ącą tu\ pod skórą, środkową lub pośrednią związaną z kością
gnykową i głęboką przyczepiającą się do kręgosłupa szyjnego. Mięśnie te są
unerwione przez nerwy splotu szyjnego. Do grupy powierzchownej nale\ą dwa
mięśnie:
szeroki szyi i mostkowo_obojczykowo_sutkowy. Do grupy środkowej nale\ą mięśnie
podgnykowe i nadgnykowe. Do podgnykowych nale\ą:
mostkowo_gnykowy, mostkowo_tarczowy, tarczowo_gnykowy łopatkowo_gnykowy. Do
nadgnykowych nale\ą:
dwubrzuśćcowy, rylcowo_gnykowy, \uchwowo_gnykowy i bródkowo_gnykowy. Do grupy
głębokiej nale\ą mięśnie pochyłe:
przedni, środkowy i tylny oraz mięśnie przedkręgowe tj. prosty głowy, przedni
długi głowy i szyi.
Mięśnie grupy powierzchownej
Mięsień szeroki szyi u człowieka nale\y do mięśni szczątkowych, do pozostałości
mięśniówki podskórnej tułowia istniejącej u zwierząt. Jest on bardzo ró\nie
wykształcony, przyczepia się do skóry wzdłu\ trzonu \uchwy od brody a\ do
okolicy zębów trzonowych ku dołowi dochodzi do okolicy podobojczykowej na
poziomie 2 \ebra sięgając od chrząstki 2 \ebra do wyrostka barkowego. Unosi
skórę i tkankę podskórną szyi, obni\a kąt ust. Jest unerwiony przez nerw
twarzowy tak jak mięśnie mimiczne twarzy. Mięsień mostkowo_obojczykowy_sutkowy
przyczepia się zgodnie ze swoją nazwą do rękojeści mostka, do końca mostkowego
obojczyka i wyrostka sutkowatego kości skroniowej i częściowo kości potylicznej.
Le\y skośnie w okolicy szyi, jest dobrze widoczny i wyczuwalny przy ruchach
głowy. Skurcz jednostronny powoduje pochylenie głowy w stronę skurczu i
podnoszenie twarzy w stronę przeciwną, przy skurczu obustronnym i przy ustalonej
klatce piersiowej zgina głowę ku tyłowi i zarazem podnosi twarz ku górze, zaś
przy ustalonej głowie podnosi mostek i współdziała przy oddychaniu. Jest
unerwiony przez nerwy splotu szyjnego i jedenasty nerw czaszkowy, nerw
dodatkowy.
Mięśnie grupy środkowej - podgnykowe
Mięsień mostkowo_gnykowy le\y najbardziej powierzchownie i zgodnie z nazwą
biegnie od rękojeści mostka do trzonu kości gnykowej. Obni\a kość gnykową.
Mięsień mostkowo _gnykowy le\y głębiej, przykryty przez mięsień poprzedni.
Przyczepia się do wewnętrznej powierzchni rękojeści mostka i biegnie do
zewnętrznej powierzchni blaszki chrząstki tarczowatej, do linii skośnej. Pokrywa
sobą gruczoł jarzmowy. Obni\a chrząstkę tarczowatą. Mięsień tarczowo_gnykowy
jest przedłu\eniem mięśnia mostkowo_tarczowego. Biegnie od linii skośnej
chrząstki tarczowatej do trzonu kości gnykowej. Unosi chrząstkę tarczowatą i
obni\a kość gnykową. Mięsień łopatkowo_gnykowy przyczepia się do trzonu kości
gnykowej i do górnego brzegu łopatki. Dzieli się na dwa brzuśćce:
górny i dolny, a w miejscu podziału znajduje się ścięgno pośrednie, które
dochodzi do powięzi szyi. Przy skurczu podciąga kość gnykową do dołu i do tyłu.
Mięśnie podgnykowe są unerwione przez gałązki splotu szyjnego.
Mięśnie grupy środkowej - nadgnykowe
Mięsień dwubrzuśćcowy posiada dwa brzuśćce:
przedni i tylny. Brzusiec przedni biegnie od trzonu \uchwy do trzonu kości
gnykowej. Brzusiec tylny biegnie od trzonu kości gnykowej do wcięcia sutkowego
kości skroniowej. Obni\a \uchwę lub podnosi kość gnykową. Brzusiec tylny jest
unerwiony przez nerw twarzowy, zaś przedni przez nerw trójdzielny. Mięsień
rylcowo_gnykowy biegnie od wyrostka rylcowatego kości skroniowej do trzonu kości
gnykowej. Podnosi kość gnykową. Unerwiony jest przez nerw twarzowy. Mięsień
\uchwowo_gnykowy przyczepia się do wewnętrznej powierzchni trzonu \uchwy i do
trzonu kości gnykowej. Ma on kształt szerokiego trójkąta, który jest rozpięty
pod mięśniami języka i bródkowo_gnykowym. Obydwa mięśnie \uchwowo_gnykowe
zrastają się swoimi ścięgnami w linii środkowej tworząc szew rozpięty między
trzonem kości gnykowej i \uchwą. Dzięki temu powstaje przepona zamykająca dno
jamy ustnej. Mięsień \uchwowo_gnykowy podnosi kość gnykową lub obni\a \uchwę.
Jest unerwiony przez nerw trójdzielny. Mięsień bródkowo_gnykowy le\y na mięśniu
\uchwowo_gnykowym między trzonem kości gnykowej a trzonem \uchwy, współdziała z
mięśniem \uchwowo_gnykowym w podnoszeniu kości gnykowej lub obni\aniu \uchwy.
Jest unerwiony przez gałązkę splotu szyjnego. Mięśnie podgnykowe są płaskie,
cienkie, nie mo\na ich wyró\nić dotykiem na szyi. Z mięśni nadgnykowych wyczuwa
się mięśnie \uchwowo_gnykowe, poniewa\ przy podnoszeniu brody do góry napinają
się w przestrzeni między trzonem \uchwy i kością gnykową. Mięśnie nadgnykowe są
unerwione przez nerwy czaszkowe, piąty i siódmy, poniewa\ rozwój ich wią\e się z
rozwojem dolnej części twarzy, gdzie znajdują się twory unerwione przez te
nerwy. Mięśnie grupy głębokiej - mięśnie pochyłe. Mięśnie pochyłe są trzy:
przedni, środkowy i tylny. Przedni przyczepia się do wyrostków poprzecznych
kręgów szyjnych od trzeciego do szóstego i dochodzi do pierwszego \ebra.
Środkowy przyczepia się do wyrostków poprzecznych sześciu lub wszystkich siedmiu
kręgów szyjnych i dochodzi do drugiego \ebra. Tylny odchodzi od wyrostków
poprzecznych trzech dolnych kręgów szyjnych i dochodzi do drugiego \ebra. Przy
działaniu jednostronnym następuje przechylenie głowy w bok, przy obustronnym
zgięcie ku przodowi, zaś przy ustalonej szyi podnoszenie \eber a więc
współdziałanie przy oddychaniu. Mięśnie pochyłe są unerwione przez nerwy splotu
szyjnego. Mięśnie pochyłe szyi mo\na wyczuć po stronie bocznej szyi ponad
obojczykiem. Mięśnie grupy głębokiej - mięśnie przedkręgowe. Do mięśni
przedkręgowych nale\ą trzy mięśnie:
prosty głowy przedni, długi głowy i długi szyi. Mięsień prosty głowy przedni
jest to krótki mięsień rozpięty między kręgiem szczytowym i kością potyliczną.
Zgina głowę ku przodowi. Mięsień długi głowy biegnie od wyrostków poprzecznych
trzech dolnych kręgów szyjnych do podstawy kości potylicznej. Zgina głowę do
przodu. Mięsień długi szyi jest rozpięty między trzonami kręgów szyjnych, i
trzech głównych piersiowych. Częściowo dochodzi do wyrostków poprzecznych kręgów
szyjnych. Mięsień ten powoduje zginanie głowy i kręgosłupa szyjnego ku przodowi
zaś przy działaniu jednostronnym zgina i obraca odcinek szyjny kręgosłupa w bok
w stronę mięśnia działającego. Mięśnie tej grupy są unerwione przez gałązki
splotu szyjnego.
Mięśnie kończyny górnej
Mięśnie te dzielimy podobnie jak kości kończyny na mięśnie obręczy barkowej,
ramienia, przedramienia i ręki. Wszystkie mięśnie kończyny górnej są unerwione
przez nerwy splotu ramiennego. Mięśnie obręczy barkowej przez nerwy krótkie
splotu, zaś mięśnie dalsze przez nerwy wychodzące z pęczków splotu ramiennego.
Mięśnie obręczy barkowej są związane czynnościowo ze stawem barkowym. Są to
następujące mięśnie:
naramienny, nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy obły większy, obły mniejszy i
podłopatkowy. Mięsień naramienny - ma kształt szerokiego trójkąta, le\y zupełnie
powierzchownie, pokrywa staw barkowy podstawę trójkąta stanowi przyczep górny do
obojczyka, wyrostka barkowego i grzebienia łopatki. Szczyt trójkąta stanowi
przyczep dolny na kości ramiennej do guzowatości naramiennej. Ze względu na
kształt mięśnia wyró\nia się w nim część przednią czyli obojczykową, która ramię
przywodzi ku przodowi i obraca do wewnątrz, część środkową czyli barkową, która
odwodzi i podnosi ramię do przodu i część tylną czyli grzebieniową, która
przywodzi ramię do tyłu i obraca na zewnątrz. Mięsień ten jest unerwiony przez
nerw pachowy ze splotu ramiennego. Cały mięsień jest wyczuwalny zwłaszcza przy
odwodzeniu ramienia i podnoszeniu do poziomu. Mięsień nadgrzebieniowy i
pozostałe są związane przyczepami z łopatką pokrywają ją ze strony grzebieniowej
i przedniej. Mięsień nadgrzebieniowy wypełnia dół nadgrzebieniowy i dochodzi do
guzka większego kości ramiennej, odwodzi ramię. Unerwiony jest przez nerw
nadłopatkowy. Jest przykryty przez mięsień czworoboczny. Mięsień podgrzebieniowy
wypełnia dół podgrzebieniowy, jest podobnie jak mięsień nadgrzebieniowy
przykryty przez mięsień czworoboczny. Dochodzi do guzka większego kości
ramiennej. Obraca ramię na zewnątrz. Jest unerwiony przez nerw nadłopatkowy.
Mięsień obły większy przyczepia się do dolnego kąta łopatki, dochodzi do
grzebienia guzka mniejszego kości ramiennej. Pociąga ramię ku tyłowi i przywodzi
unerwiony jest przez nerwy podłopatkowe. Mięsień obły mniejszy le\y pomiędzy
obłym większym i pod grzebieniowym. Przyczepia się do brzegu bocznego łopatki i
do guzka większego kości ramiennej. Obraca kość ramienną na zewnątrz. Unerwiony
jest przez nerw pachowy. Obydwa mięśnie obłe są niewyczuwalne . Są częściowo
przykryte przez mięśnie sąsiednie, częściowo le\ą pod skórą. Mięsień
podłopatkowy wypełnia cały dół podłopatkowy, dochodzi do guzka mniejszego kości
ramiennej. Przywodzi ramię i obraca do wewnątrz. Jest unerwiony przez nerwy
podłopatkowe. Jest w całości schowany pod łopatkę.
Mięśnie ramienia
Mięśnie ramienia dzielimy na dwie grupy:
mięśnie zginaczy i prostowników stawu łokciowego. Mięśnie zginacze le\ą z przodu
ramienia, zaś mięśnie prostowniiki z tyłu. Obie grupy mięśni są oddzielone od
siebie dwoma pasmami tkanki łącznej, które tworzą przegrody międzymięśniowe
biegnące od nadkłykci kości ramiennej ku górze. Do grupy zginaczy nale\ą:
mięsień dwugłowy ramienia, kruczo_ramienny i mięsień ramienny. Do mięśnii
prostowników nale\y:
mięsień trójgłowy ramienia i mięsień łokciowy. Zginacze i prostowniki posiadają
odrębne unerwienie. Mięsień kruczo_ramienny przyczepia się do wyrostka kruczego
łopatki i dochodzi do kości ramiennej w połowie długości trzonu. Le\y w dole
pachowym i po stronie przyśrodkowej ramienia. Podnosi ramię ku przodowi i
przywodzi. Jest unerwiony przez nerw mięśniowo_skórny. Jest wyczuwalny w dole
pachowym przy odwiedzionym ramieniu. Mięsień dwugłowy ramienia składa się z
głowy krótkiej i długiej. Głowa krótka przyczepia się razem z mięśniem
kruczo_ramiennym do wyrostka kruczego, głowa długa dochodzi do panewki stawu
barkowego przyczepiając się powy\ej panewki do guzka nadpanewkowego. Obie głowy
zrastają się i przyczepiają mocnym ścięgnem do guzowatości kości promieniowej.
Część ścięgna biegnie powierzchownie i przechodzi ponad dołem łokciowym do
powięzi przedramienia. Jest to mięsień dwustawowy, działa na staw barkowy i staw
łokciowy. W stawie barkowym ma działanie słabsze, podnosi ramię i przywodzi, zaś
w stawie łokciowym, zgina i odwraca przedramię. Jest unerwiony przez nerw
mięśniowo_skórny. Wzdłu\ tego mięśnia biegną na ramieniu dwa rowki:
przyśrodkowy wyrazniejszy i boczny słabiej zaznaczony. Rowki te występują
szczególnie wyraznie przy zgiętym stawie łokciowym. W rowku przyśrodkowym le\ą
główne naczynia krwionośne ramienia w otoczeniu szeregu nerwów splotu
ramiennego. W rowku bocznym le\y powierzchowna \yła ramienia. Cały mięsień jest
dostępny w obmacywaniu i wyczuwalny. Mięsień ramienny trzeci z tej grupy, le\y
przykryty częściowo przez mięsień dwugłowy ramienia. Przyczepia się u góry do
kości ramiennej w połowie długości trzonu, dochodzi do guzowatości kości
łokciowej. Zgina przedramię w stawie łokciowym. Stanowi on dno dołu łokciowego.
Jest unerwiony przez nerw mięśniowo_skórny. Mięsień trójgłowy ramienia posiada
trzy głowy:
długą, przyśrodkową i boczną. Głowa długa przyczepia się do guzka
podpanewkowego, łopatki, obie pozostałe głowy to trzon kości ramiennej w
otoczeniu rowka dla nerwu promieniowego. Wszystkie trzy głowy zrastają się w
jeden brzusiec, który przyczepia się do wyrostka łokciowego kości łokciowej.
Głowa długa przywodzi ramię w stawie barkowym, cały mięsień prostuje przedramię
w stawie łokciowym. Unerwiony jest przez nerw promieniowy. Mięsień jest
wyczuwalny na tylnej powierzchni ramienia. Mięsień łokciowy jest to mały
mięsień, który przyczepia się do nadkłykcia bocznego kości ramiennej i do tylnej
powierzchni trzonu kości łokciowej. Współdziała z mięśniem trójgłowym w
prostowaniu przedramienia. Unerwiony jest przez nerw promieniowy.
Mięsień przedramienia
Mięśnie te dzielimy na trzy grupy:
przednią, boczną i tylną. Grupa przednia le\y po stronie dłoniowej
przedramienia, obie grupy pozostałe po stronie grzbietowej. Mięśnie
przedramienia posiadają w większości brzuśćce bli\ej stawu łokciowego zaś
ścięgna w okolicy nadgarstka, stąd charakterystyczny kształt przedramienia
szerszy w okolicy stawu łokciowego, zwę\ający się w kierunku ręki. Mięśnie
przedramienia działają na staw łokciowy, na staw nadgarstkowy i na stawy palców.
Jest ich stosunkowo du\o i układają się w warstwy, stąd podział na mięśnie
powierzchowne i głębokie. Grupa boczna i tylna mają wspólny nerw tj. nerw
promieniowy. Grupa przednia jest unerwiona przez dwa nerwy:
pośrodkowy i łokciowy.
Grupa przednia
Do grupy przedniej zaliczamy szereg mięśni uło\onych w dwóch warstwach na sobie:
przy czym ka\da warstwa składa się dodatkowo z dwóch pokładów. Warstwa
powierzchowna ma w pokładzie pierwszym mięśnie posiadające wspólny przyczep do
nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, który dzięki temu nosi te\ nazwę
nadkłykcia zginaczy. Do warstwy powierzchniowej pokładu pierwszego nale\y:
mięsień nawrotny obły, zginacz promieniowy nadgarstka, dłoniowy długi i zginacz
łokciowy nadgarstka. Do pokładu drugiego warstwy powierzchownej nale\y zginacz
powierzchowny palców. Do warstwy głębokiej do jej pokładu powierzchownego nale\y
mięsień zginacz głęboki palców i zginacz długi kciuka, zaś do pokładu ostatniego
warstwy głębokiej nale\y mięsień nawrotowy czworoboczny. Warstwa powierzchowna -
pokład powierzchowny. Mięsień nawrotowy obły przyczepia się wspólnym przyczepem
na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej, dochodzi do brzegu bocznego kości
promieniowej w środkowym odcinku. Zgina przedramię i nawraca. Jest unerwiony
przez nerw przyśrodkowy. Mięsień zginacz promieniowy nadgarstka przyczepia się
do nadkłykcia przyśrodkowego i dochodzi do drugiej kości śródręcza. Zgina rękę
dłoniowo i odwodzi ku stronie promieniowej. Jest unerwiony przez nerw
pośrodkowy. Mięsień dłoniowy długi przyczepia się do wspólnej masy mięsnej na
nadkłykciu przyśrodkowym, przechodzi w wąskie długie ścięgno, które dostaje się
na dłoń i tu rozszerza się w rozcięgno dłoniowe dochodzące do podstaw palców.
Zgina rękę ku stronie dłoniowej. Unerwiony jest przez nerw pośrodkowy. Mięsień
łokciowy zginacz nadgarstka odchodzi podobnie jak mięśnie poprzednie od wspólnej
masy mięsnej nadkłykcia przyśrodkowego. Le\y najbardziej przyśrodkowo, biegnie
wzdłu\ kości łokciowej, dochodzi do kości grochowatej czyli czwartej kostki
pierwszego szeregu nadgarstka. Zgina rękę dłoniowo. Unerwiony jest przez nerw
łokciowy. Z wymienionych powy\ej mięśni mo\na wyczuć ich wspólny przyczep do
nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, mięsień nawrotowy obły przy
wykonywaniu ruchów nawracania oraz mięsień zginacz łokciowy nadgarstka le\ący
wzdłu\ kości łokciowej.
Pokład głęboki warstwy powierzchownej
Zawiera jeden mięsień tj. zginacz powierzchowny palców. Mięsień ten przyczepia
się do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej i do obu kości przedramienia.
Mięsień ten dzieli się na cztery ścięgna uło\one w dwóch warstwach na sobie.
Podwierzchowniej le\ą ścięgna dla palca trzeciego i czwartego, głębiej dla palca
drugiego i piątego. Ścięgna przechodzą przez kanał nadgarstka na dłoń, dochodzą
do podstaw pierwszych paliczków i tu ka\de ścięgno ulega rozdwojeniu, następnie
przyczepia się do środkowego paliczka palców, od drugiego do piątego. Mięsień
ten zgina rękę i środkowe paliczki palców. Unerwiony jest przez nerw pośrodkowy.
Kanał nadgarstka zawarty jest między kośćmi nadgarstka a więzadłem poprzecznym
nadgarstka zwanym obecnie troczkiem zginaczy.
Warstwa głęboka
Pokład powierzchowny tej warstwy zawiera dwa mięśnie:
zginacz głęboki palców i zginacz długi kciuka. Mięsień zginacz głęboki palców
przyczepia się do trzonu kości łokciowej i do błony międzykostnej. Brzusiec
dzieli się na cztery ścięgna, które przechodzą przez kanał nadgarstka na dłoń,
następnie przechodzą przez rozstępy w ścięgnach powierzchownego zginacza palców
i dochodzą do podstaw ostatnich paliczków palca od drugiego do piątego. Zgina
rękę dłoniowo i ostatnie paliczki w stosunku do paliczków środkowych. Jest
unerwiony przez dwa nerwy:
pośrodkowy i łokciowy. Mięsień zginacz długi kciuka przyczepia się do trzonu
kości promieniowej i do błony międzykostnej, przechodzi przez kanał nadgarstka i
kończy się na podstawie drugiego paliczka kciuka. Zgina drugi paliczek w
stosunku do pierwszego. Jest unerwiony przez nerw pośrodkowy.
Pokład głęboki warstwy głębokiej
Zawiera jeden mięsień, który nie dochodzi do palców. Jest to mięsień nawrotowy
czworoboczny. Le\y on rozpięty między brzegami obu kości przedramienia w ich
odcinkach dalszych. Nawraca przedramię. Jest unerwiony przez nerw pośrodkowy.
Grupa boczna
Do grupy bocznej nale\ą cztery mięśnie:
ramienno_promieniowy, prostownik promieniowy długi nadgarstka, prostownik
promieniowy krótki nadgarstka i odwracacz. Mięśnie te są unerwione wspólnie
przez nerw promieniowy. Le\ą one po stronie grzbietowej przedramienia wzdłu\
kości promieniowej. Mięsień ramieniowo_promieniowy przyczepia się do bocznego
brzegu kości ramiennej powy\ej nadkłykcia bocznego, dochodzi do wyrostka
rylcowatego kości promieniowej. Zgina przedramię w stawie łokciowym. Mięsień
prostownik promieniowy długi nadgarstka przyczepia się do brzegu bocznego kości
ramieniowej poni\ej przyczepu mięśnia ramieniowo_promieniowego, dochodzi do
podstawy drugiej kości śródręcza po stronie grzbietowej. Zgina przedramię w
stawie łokciowym, prostuje zgiętą rękę, zgina ją ku stronie grzbietowej, odwodzi
ku stronie promieniowej. Mięsień prostownik promieniowy krótki nadgarstka
przyczepia się poni\ej poprzedniego na nadkłykciu bocznym kości ramiennej,
dochodzi do podstawy trzeciej kości śródręcza po stronie grzbietowej. Zgina
przedramię w stawie łokciowym, ale słabo prostuje, zgina rękę ku stronie
grzbietowej. Mięśnie grupy bocznej są macalne jako wspólna masa po stronie
bocznej przedramienia wzdłu\ kości promieniowej. Mięsień odwracacz le\y głęboko
pod mięśniami grupy bocznej, przyczepia się do nadkłykcia bocznego kości
ramiennej i dochodzi do kości promieniowej w jej bli\szym odcinku. Odwraca
przedramię.
Grupa tylna
Grupa ta składa się z dwóch warstw:
powierzchownej i głębokiej. Do warstwy powierzchownej nale\ą:
prostownik palców, prostownik palca małego, prostownik łokciowy nadgarstka. Do
warstwy głębokiej nale\ą:
odwodziciel kciuka, prostownik krótki kciuka, prostownik długi kciuka i
prostownik palca wskazującego (wskaziciela). Wszystkie są unerwione przez nerw
promieniowy.
Warstwa powierzchowna
Mięsień prostownik palców przyczepia się do nadkłykcia bocznego kości ramiennej,
który nosi nazwę nadkłykcia prostowników, brzusiec jego dzieli się na cztery
ścięgna, które przechodzą na stronę grzbietową palców od drugiego do piątego i
tworzą rozcięgna grzbietowe. Rozcięgna te są połączone między sobą pasmami
poprzecznymi. Prostują palce ewentualnie zgina je grzbietowo. Mięsień prostownik
palca małego przyczepia się razem z prostownikiem palców, oddziela się od niego
i dochodzi do palca piątego, tworząc rozcięgna na jego stronie grzbietowej.
Prostuje i przywodzi palec piąty. Mięsień prostownik łokciowy nadgarstka
przyczepia się do nadkłykcia bocznego i tylnego powierzchni kości łokciowej,
biegnie wzdłu\ kości łokciowej, dochodzi do podstawy piątej kości śródręcza.
Prostuje rękę i odwodzi w stronę łokciową. Mięśnie te tworzą wspólną masę mięsną
na grzbietowej stronie przedramienia, jedynie przy ruchach mo\na wyczuć
poszczególne mięśnie np. prostownik palców.
Grupa głęboka
Mięsień odwodziciel długi kciuka przyczepia się do obu kości przedramienia i
błony międzykostnej, biegnie skośnie przykryty przez mięsień prostownik palców i
dochodzi do pierwszej kości śródręcza. Odwodzi kciuk i rękę w stronę
promieniową. Mięsień prostownik krótki kciuka przyczepia się do kości
promieniowej i błony międzykostnej, przechodzi na grzbiet kciuka i dochodzi do
podstawy pierwszego paliczka. Prostuje i odwodzi kciuk. Mięsień prostownik długi
kciuka przyczepia się do kości łokciowej i dochodzi do podstawy drugiego
paliczka. Prostuje kciuk i przywodzi. Mięsień prostownik palca wskazującego -
(wskaziciela) przyczepia się do kości łokciowej i błony międzykostnej,
przechodzi rozcięgno grzbietowe na drugi paliczek wskaziciela, prostuje ten
palec. Ścięgna mięśni prostujących palce mo\na wyczuć na grzbiecie ręki przy
ruchach prostowania, zaś odwodziciel i obydwa prostowniki kciuka są macalne na
pierwszej kości śródręcza. Przy silnym odwodzeniu i wyprostowaniu kciuka
zaznaczają się wyrazne ścięgna obu prostowników a pomiędzy nimi tworzy się
zagłębienie zwane tabakierką anatomiczną, poniewa\ zagłębienie to słu\yło swego
czasu za miejsce, gdzie sypano nieco tabaki i wąchano ją. Ścięgna prostowników
zdą\ające na grzbiet ręki przechodzą pod pasmem tkanki łącznej ścięgnistej,
które rozpięte jest między brzegami obu kości przedramienia i nosi nazwę troczka
prostowników. Ścięgna są otoczone błoną maziową i swobodnie mogą się w tych
pochewkach ślizgać. W przeciwieństwie do ścięgien mięśni prostowników, ścięgna
zginaczy przechodzące przez kanał nadgarstka są złączone pasmami tkanki łącznej
i nie posiadają oddzielnych pochewek.
Mięśnie ręki
Mięśnie te układają się na stronie dłoniowej ręki w trzy zgrupowania:
po stronie promieniowej znajdują się mięśnie kłębu kciuka, po stronie łokciowej
są mięśnie kłębu palca piątego zwane równie\ kłębikiem, a mięśnie le\ące
pośrodku to są mięśnie dłoni. Na grzbiecie ręki nie ma mięśni, są jedynie
ścięgna prostowników palców. Mięśnie ręki są unerwione przez dwa nerwy:
łokciowy i pośrodkowy. Do mięśni kłębu zaliczamy następujące mięśnie:
odwodziciel krótki kciuka, zginacz krótki kciuka, przeciwstawiacz kciuka i
przywodziciel kciuka. Mięsień krótki odwodziciel kciuka biegnie od troczka
zginaczy do podstawy pierwszego paliczka, mięsień zginacz krótki biegnie od
troczka zginaczy i kości nadgarstka do podstawy pierwszego paliczka; mięsień
przeciwstawiacz kciuka le\y głębiej pod krótkim odwodzicielem, biegnie od
troczka zginaczy do pierwszej kości śródręcza, zaś mięsień przywodziciel posiada
dwie odrębne głowy, które biegną od kości nadgarstka i trzeciej kości śródręcza
do podstawy pierwszego paliczka. Czynność mięśni zawarta w ich nazwach.
Unerwienie mięśnia nie jest jednolite:
mięsień krótki odwodziciel jest unerwiony przez nerw pośrodkowy, głowa
powierzchowna krótkiego zginacza przez nerw pośrodkowy, zaś głowa głęboka przez
nerw łokciowy, przeciwstawiacz przez nerw pośrodkowy, przywodziciel palców przez
nerw łokciowy.
Mięśnie kłębika
Do kłębika nale\ą trzy mięśnie:
odwodziciel, krótki zginacz i przeciwstawiacz palca piątego. Mięśnie te
zaczynają się od troczka zginaczy i kostek nadgarstka a dochodzą do podstawy
pierwszego paliczka małego palca z wyjątkiem przeciwstawiacza, który kończy się
na piątej kości śródręcza. Czynności ich wykazują ich nazwy. Wszystkie te
mięśnie unerwione są przez nerw łokciowy. Pod skórą kłębika znajduje się mięsień
dłoniowy krótki. Jest to mięsień skórny. Przyczepia się do troczka zginaczy i
przechodzi w skórę kłębika. Wywołuje zmarszczki skóry na kłębiku i napina
rozcięgno dłoniowe.
Mięśnie środkowe dłoni
Nale\ą tu mięśnie glistowate i międzykostne. Mięśnie glistowate w liczbie
czterech zaczynają się na ścięgnach głębokiego zginacza palców, dochodzą do
podstawy paliczków palców od drugiego do piątego, przechodząc na ich stronę
grzbietową. Mięśnie te zginają palce w stawach śródręczno_paliczkowych.
Unerwienie jest następujące:
mięśnie glistowate pierwszy i drugi są unerwione przez nerw pośrodkowy, zaś
trzeci i czwarty przez nerw łokciowy. Mięśnie międzykostne są dłoniowe i
grzbietowe, wypełniają sobą przestrzenie międzykostne. Przyczepiają się do
podstaw kości śródręcza i przechodzą na stronę grzbietową pierwszych paliczków
palców od drugiego do piątego. Mięśnie te odwodzą palce od siebie (rozstawianie
palców) i prostują. Wszystkie te mięśnie są unerwione przez nerw łokciowy. Z
mięśni tych mo\na wyczuć pierwszy w przestrzeni między pierwszym i drugim palcem
przy ruchu odwodzenia i przywodzenia pierwszego palca.
Powięzie kończyny górnej
Na kończynie górnej wyró\niamy powięz pachową, ramienia, przedramienia i ręki.
Powięz pachowa pokrywa dół pachowy tj. zagłębienie, które powstaje między górną
częścią ramienia i klatką piersiową przy podniesionym i odwiedzionym ramieniu.
Powięz ta jest rozpięta między mięśniami klatki piersiowej i grzbietu tj. między
mięśniem piersiowym większym i najszerszym grzbietu. Powięz ramienia otacza
wszystkie mięśnie ramienia, jest przedłu\eniem powięzi pachowej. Przyczepia się
do nadkłykci kości ramiennej i mo\na ją podzielić na część przednią, która
pokrywa mięśnie zginacze i po bokach dochodzi do przegród międzymięśniowych i na
tylną część pokrywającą mięśnie prostowniki. Przegrody międzymięśniowe są to
silne pasma łącznotkankowe biegnące od nadkłykci kości ramiennej ku górze wzdłu\
brzegów bocznych kości ramiennej. Przegrody te stanowią naturalne granice między
grupami mięśni ramienia. Powięz przedramienia otacza grupy mięśni przedramienia
i wchodzi między te grupy, tworząc przegrody stanowiące podobnie jak na ramieniu
naturalne odgraniczenie poszczególnych grup mięśni. W bli\szej części
przedramienia powięz wyściela dół łokciowy, w dalszej tworzy dwa troczki:
troczek prostowników i zginaczy. Troczek prostowników le\y po stronie
grzbietowej nadgarstka. Troczek ten zawiera sześć przedziałów, przez które
przechodzą ścięgna prostowników przedramienia otoczone pochewkami maziowymi,
dzięki temu ścięgna ślizgają się w swoich przedziałach. Troczek zginaczy
znajduje się po stronie dłoniowej i ogranicza kanał nadgarstka. Przez ten kanał
przechodzą ścięgna następujących mięśni:
zginacza powierzchownego i głębokiego palców i zginacza długiego kciuka oraz
nerw pośrodkowy. Na ręce znajduje się powięz grzbietowa i rozcięgno dłoniowe.
Powięz grzbietowa jest delikatna, cienka, pokrywa ścięgna mięśni prostowników.
Na dłoni rozcięgno jest silne, zrośnięte z troczkiem zginaczy i mięśniem
dłoniowym długim, ma kształt trójkąta, którego szczyt zwrócony jest do troczka a
podstawa do pierwszych paliczków.
Zestawienie czynności stawów i mięśni kończyny górnej
Staw ramienny:
ruch podnoszenia ramienia ku przodowi wykonują:
część barkowa mięśnia naramiennego, część mięśnia piersiowego większego, mięsień
dwugłowy, kruczo_ramienny. Ruch podnoszenia ku tyłowi wykonują:
część grzbietowa mięśnia naramiennego, mięśnie łopatki tj. podgrzebieniowy, obły
większy i mniejszy oraz najszerszy grzbietu.Ruch odwodzenia ramienia wykonują:
mięsień naramienny, nadgrzebieniowy, głowa długa mięśnia dwugłowego. Ruch
przywodzenia wykonują:
mięsień piersiowy większy, najszerszy grzbietu, kruczo_ramienny, głowa krótka
dwugłowego, głowa długa trójgłowego. Staw łokciowy:
ruch zginania wykonują:
mięsień dwugłowy ramienny, ramienno_promieniowy, warstwa powierzchowna zginaczy
przedramienia tj. nawrotny obły, dłoniowy długi i obydwa prostowniki promieniowe
nadgarstka długi i krótki. Ruch prostowania wykonuje mięsień trójgłowy ramienia
i łokciowy. Ruch nawracania wykonują:
nawrotny obły nawrotny czworoboczny, a przy zgiętym przedramieniu
ramienno_promieniowy i prostownik długi promieniowy nadgarstka. Ruch odwracania
wykonują:
mięsień odwracacz, dwugłowy ramienia a przy wyprostowanym przedramieniu mięsień
ramienno_promieniowy i prostownik promieniowy długi nadgarstka. Staw
promieniowo_nadgarstkowy. Zginanie dłoniowe ręki wykonują:
z grupy powierzchownej dłoniowy długi, zginacz promieniowy nadgarstka, zginacz
łokciowy nadgarstka, zginacz palców powierzchowny i kłębiki oraz zginacz długi
kciuka i odwodziciel długi kciuka. Zginanie grzbietowe wykonują:
prostownik promieniowy długi i krótki nadgarstka, prostownik palców, prostownik
palca drugiego i piątego, prostownik łokciowy nadgarstka. Odwodzenie ręki w
stronę promieniową wykonują:
promieniowy długi i krótki prostownik nadgarstka, promieniowy zginacz
nadgarstka, zginacz długi kciuka. Odwodzenie ręki w stronę łokciową wykonują:
prostownik łokciowy nadgarstka, zginacz łokciowy nadgarstka, prostownik palca
piątego. Stawy palców. Zginanie w stawach śródręczno_palcowych wykonują:
mięśnie glistowate i dłoniowy długi, w stawach międzypaliczkowych bli\szych
mięśnie powierzchowny powierzchowny zginacz palców, krótki zginacz palca
piątego. W stawach międzypaliczkowych dalszych głęboki zginacz palców.
Prostowanie palców wykonują prostowniki palców, prostownik palca drugiego i
piątego oraz mięśnie międzykostne. Ruchy palca pierwszego i piątego wykonują
mięśnie kłębu i kłębika o nazwie odpowiadających czynności.
Mięśnie kończyny dolnej
Mięśnie kończyny dolnej dzielimy podobnie jak mięśnie kończyny górnej na mięśnie
miednicy, uda, podudzia i stopy. Mięśnie kończyny dolnej unerwione są przez
nerwy dwóch splotów:
lędzwiowego i krzy\owego. Mięśnie miednicy działają na stawy biodrowe. Dzieli
się je na mięśnie wewnętrzne i zewnętrzne. Do wewnętrznych nale\y jeden mięsień
biodrowo_lędzwiowy, do zewnętrznych nale\ą trzy mięśnie pośladkowe, naprę\acz
powięzi szerokiej, mięsień gruszkowaty, dwa blizniacze, czworoboczny uda i
zasłaniacz wewnętrzny. Mięśnie zewnętrzne uło\one są w trzy warstwy. Mięśnie
wewnętrzne unerwione są przez splot lędzwiowy, zaś zewnętrzne przez splot
krzy\owy. Mięsień biodrowo_lędzwiowy le\y wewnątrz jamy brzusznej i miednicznej
i składa się z dwóch lub trzech mięśni. Są to mięsień biodrowy i lędzwiowy
większy i mniejszy. Mięsień biodrowy wypełnia talerz biodrowy, przechodzi na udo
pod więzadłem pachwinowym i wspólnym ścięgnem z mięśniem lędzwiowym, dochodzi do
krętarza mniejszego kości udowej. Mięsień lędzwiowy większy przyczepia się do
trzonów czterech kręgów lędzwiowych schodzi wzdłu\ kręgosłupa ku dołowi i
dołącza się do mięśnia biodrowego. Mięsień lędzwiowy mniejszy jest niestały,
biegnie od trzonu ostatniego kręgu piersiowego i pierwszego lędzwiowego,
przechodzi w płaskie ścięgno, które kończy się w miednicy na kości biodrowej.
Czynność mięśnia polega na zginaniu stawu biodrowego czyli podnoszeniu uda ku
górze, ponadto zgina kręgosłup. Jest unerwiony przez krótkie gałązki splotu
lędzwiowego.
Mięśnie zewnętrzne
Warstwa powierzchowna składa się z dwóch mięśni:
pośladkowego wielkiego i naprę\acza powięzi szerokiej. Warstwa środkowa zawiera
mięsień pośladkowy średni, warstwa głęboka zawiera następujące mięśnie:
pośladkowy mały, gruszkowaty blizniaczy górny, blizniaczy dolny, czworoboczny
uda i zasłaniacz wewnętrzny. Mięsień pośladkowy wielki pokrywa sobą pozostałe
mięśnie, le\y tu\ pod skórą, jest wyczuwalny na całej swej powierzchni.
Przyczepia się do tylnej powierzchni talerza kości biodrowej, do kości krzy\owej
i guzicznej oraz do powięzi piersiowo_lędzwiowej. Włókna jego tworzą wiązki o
skośnym przebiegu od linii środkowej w bok i ku dołowi, dochodzą do trzonu kości
udowej poni\ej krętarza wielkiego. Mięsień ten prostuje staw biodrowy, obraca
udo na zewnątrz. Jest unerwiony przez nerw pośladkowy dolny ze splotu
krzy\owego. Mięsień naprę\acz (napinacz) powięzi szerokiej przyczepia się do
przedniego górnego kolca biodrowego, przechodzi w płaskie szerokie ścięgno,
które biegnie po bocznej stronie uda ku dołowi i dochodzi do kłykcia bocznego
piszczeli. Mięsień ten napina powięz szeroką, ponadto działa na dwa stawy:
w stawie biodrowym zgina udo, odwodzi je i obraca do wewnątrz. W stawie
kolanowym wspomaga prostowanie. Unerwiony jest przez nerw pośladkowy dolny ze
splotu krzy\owego. Mięsień pośladkowy średni jest prawie cały przykryty przez
mięsień pośladkowy wielki. Przyczepia się do tylnej powierzchni talerza kości
biodrowej między kresą pośladkową tylną i przednią, biegnie skośnie w bok i
dochodzi do krętarza wielkiego kości udowej. Odwodzi udo, nawraca lub odwraca w
zale\ności od tego jaka część mięśnia działa. Przy ustalonej kończynie pochyla
miednicę w bok. Jest unerwiony przez nerw pośladkowy górny ze splotu krzy\owego.
Mięsień pośladkowy mniejszy le\y najgłębiej ze wszystkich mięśni pośladkowych.
Przyczepia się do zewnętrznej powierzchni talerza kości biodrowej, dochodzi do
krętarza większego kości udowej. Czynność jest wspólna z pośladkowym średnim.
Unerwiony jest tak samo jak średni. Mięsień gruszkowaty przyczepia się do
miednicznej powierzchni kości krzy\owej z boku otworów przednich, wychodzi z
miednicy przez otwór kulszowy większy dochodzi do krętarza większego kości
udowej od strony wewnętrznej. Przechodząc przez otwór kulszowy większy dzieli go
na dwa otwory:
nadgruszkowaty i podgruszkowaty. Otwory te umo\liwiają wyjście z miednicy naczyń
krwionośnych i nerwów. Mięsień ten prostuje i odwodzi udo. Jest unerwiony przez
krótkie gałęzie splotu krzy\owego. Mięsień blizniaczy górny biegnie od kolca
kulszowego do krętarza większego kości udowej od jego strony wewnętrznej.
Ścięgno jego zrasta się ze ścięgnem mięśnia zasłaniacza wewnętrznego. Mięsień
blizniaczy dolny przyczepia się do guza kulszowego, dochodzi do ścięgna mięśnia
zasłaniacza wewnętrznego i razem trzy wymienione mięśnie tj. obydwa blizniacze i
zasłaniacz wewnętrzny dochodzą do dołu krętarzowego krętarza większego kości
udowej. Czynność obu mięśni blizniaczych jest wspólna z zasłaniaczem wewnętrznym
i polega na obracaniu uda na zewnątrz. Mięśnie blizniacze są unerwione przez
gałęzie splotu krzy\owego. Mięsień zasłaniacz wewnętrzny przyczepia się do błony
zasłonowej wewnątrz miednicy, następnie przechodzi przez otwór kulszowy mniejszy
poza miednicą towarzyszą mu oba mięśnie blizniacze, dochodzi do dołu
krętarzowego. Czynność ma wspólną z blizniaczymi. Unerwienie takie samo. Mięsień
czworoboczny uda jest krótkim mięśniem le\ącym prawie poziomo między guzem
kulszowym a grzebieniem międzykrętarzowym. Odwraca udo, prostuje i przywodzi.
Unerwiony jest przez krótkie gałęzie splotu krzy\owego.
Mięśnie uda
Mięśnie uda dzieli się na trzy grupy:
przednią - prostowników, tylną - zginaczy i przyśrodkową
- przywodzicieli. Ka\da z tych grup ma swój własny nerw. Grupa przednia jest
unerwiona przez nerw udowy ze splotu lędzwiowego, grupa tylna przez nerw
kulszowy, ze splotu krzy\owego, grupa przyśrodkowa przez nerw zasłonowy ze
splotu lędzwiowego.
Grupa przednia
Do grupy przedniej nale\ą dwa mięśnie:
najdłu\szy uda i czworogłowy uda. Mięsień najdłu\szy uda - zwany równie\
mięśniem krawieckim przyczepia się do górnego przedniego kolca biodrowego,
biegnie skośnie przez udo ku stronie przyśrodkowej, dochodzi do kości
piszczelowej poni\ej jej kłykcia przyśrodkowego. Ścięgno jego wchodzi w skład
tzw. gęsiej stopy. Jest to mięsień dwustawowy. W stawie biodrowym zgina, czyli
podnosi udo ku górze i w stawie kolanowym równie\ zgina i nawraca. Jest
unerwiony przez nerw udowy. Mięsień czworogłowy uda składa się z czterech głów,
które noszą nazwy:
mięsień prosty, obszerny boczny, przyśrodkowy i pośrodkowy. Mięsień prosty uda
przyczepia się do przedniego dolnego kolca biodrowego i ponad kolanem łączy się
z pozostałymi głowami. Mięsień obszerny boczny przyrasta do trzonu kości udowej
po stronie przednio_bocznej dochodząc do linii międzykrętarzowej a ku tyłowi do
kresy chropawej. Mięsień obszerny przyśrodkowy przyrasta do trzonu kości udowej
od strony przyśrodkowej dochodząc ku tyłowi równie\ do kresy chropawej. Mięsień
obszerny pośredni le\y przykryty przez mięsień prosty, przyrasta do przedniej
powierzchni kości udowej. Wszystkie głowy mięśnia czworogłowego łączą się
powy\ej stawu kolanowego, tworzą wspólne ścięgno, które przyrasta do przedniej
powierzchni rzepki, następnie dochodzi do guzowatości piszczeli. Jest to
więzadło rzepki. Boczne części więzadła schodzą na zewnątrz rzepki na kłykcie
piszczeli jako troczki rzepki - przyśrodkowy i boczny. Czynność tego mięśnia
jako całości polega na prostowaniu goleni w stawie kolanowym. Mięsień prosty uda
jest mięśniem dwustawowym, nie tylko prostuje staw kolanowy, ale zgina i odwodzi
udo w stawie biodrowym. Mięsień czworogłowy jest unerwiony przez nerw udowy ze
splotu lędzwiowego. Mięsień czworogłowy uda jest wyczuwalny i widoczny w swej
czynności prostowania stawu kolanowego, przy czym mo\na wyró\nić w nim mięsień
prosty i głowę boczną i przyśrodkową. Część włókien mięsnych le\ących w
przedłu\eniu mięśnia obszernego pośredniego tu\ powy\ej stawu kolanowego tworzy
samodzielny mięsień zwany mięśniem stawowym kolana. Przyczepia się on do kaletki
maziowej nadrzepkowej i torebki stawowej i napina torebkę stawową. Jest
unerwiony tak jak mięsień czworogłowy uda.
Grupa tylna
Do grupy tylnej nale\ą następujące mięśnie:
półścięgnisty, półbłoniasty i dwugłowy uda. Wszystkie są unerwione przez nerw
kulszowy. Mięsień półścięgnisty przyczepia się razem z pozostałymi do guza
kulszowego, biegnie po stronie przyśrodkowej tylnej powierzchni uda. W połowie
długości uda przechodzi ścięgno, które dochodzi do kości piszczelowej i
przyczepia się poni\ej i przyśrodkowo od jej guzowatości, obok przyczepu mięśnia
najdłu\szego uda. Mięsień półścięgnisty prostuje udo w stawie biodrowym, ponadto
zgina goleń w stawie kolanowym. Mięsień półbłoniasty - zaczyna się szerokim
płaskim ścięgnem od guza kulszowego, le\y pod mięśniem półścięgnistym, dochodzi
podobnie jak on do kości piszczelowej i tu ścięgno jego dzieli się na trzy
części, które dochodzą do kłykcia piszczeli, do powięzi mięśnia podkolanowego i
do torebki stawu kolanowego i jako więzadło podkolanowe skośne. Mięsień ten
podobnie jak poprzedni prostuje staw biodrowy, zgina i nawraca goleń w stawie
kolanowym. Mięsień dwugłowy uda ma głowę długą i krótką. Głowa długa przyrasta
do wspólnego przyczepu, do guza kulszowego i biegnie po stronie bocznej tylnej
powierzchni uda, przyłącza się do niej głowa krótka nadchodząca od kresy
chropawej tej w środkowym odcinku kości uda i razem tworzą ścięgno, które
dochodzi do główki strzałki. Głowa długa jest mięśniem dwustawowym, prostuje udo
w stawie biodrowym, obie głowy zginają i odwracają goleń w stawie kolanowym.
Przyczep górny tej grupy mięśni jest schowany pod mięśniami miednicy, natomiast
wyczuwalne są przyczepy dolne i dolne odcinki mięśni. Mięśnie grupy tylnej
tworzą ograniczenie dołu podkolanowego, o kształcie trójkątnym. Szczyt trójkąta
jest zwrócony ku górze, brzeg boczny tworzy mięsień dwugłowy, zaś brzeg
przyśrodkowy mięsień półbłoniasty i le\ący na nim mięsień półścięgnisty. Przy
zgiętym kolanie mo\na wyczuć ścięgno mięśnia dwugłowego po stronie bocznej i
ścięgna pozostałych mięśni po stronie przyśrodkowej. Przy wyprostowanym kolanie
zarysy mięśni zacierają się.
Grupa przyśrodkowa
Do grupy przyśrodkowej nale\ą mięśnie przywodziciele, uło\one w dwie warstwy i
mające wspólne przyczepy do kości łonowej. Są to:
mięsień grzebieniowy, smukły, przywodziciel długi, krótki, wielki i zasłaniacz
zewnętrzny. Wszystkie są unerwione przez nerw zasłonowy ze splotu lędzwiowego.
Mięsień grzebieniowy przyczepia się do górnej gałęzi kości łonowej i dochodzi do
kości udowej poni\ej krętarza mniejszego. Zgina udo w stawie biodrowym,
przywodzi i obraca na zewnątrz. Mięsień smukły - przyczepia się do dolnej
gałązki kości łonowej, biegnie przez całe udo dochodzi do kości piszczelowej
poni\ej i przyśrodkowo od jej guzowatości. Razem ze ścięgnami mięśnia
najdłu\szego uda i półścięgnistego tworzy tzw. gęsią stopkę. Jest to jedyny z
tej grupy mięsień dwustawowy. Zgina w stawie biodrowym i zgina w stawie
kolanowym, ponadto przywodzi i nawraca udo i goleń. Przywodziciel długi
przyczepia się do górnej gałęzi kości łonowej, dochodzi na stronę tylną uda do
linii chropawej, w środkowym odcinku. Przywodzi i odwraca na zewnątrz udo.
Przywodziciel krótki le\y pod mięśniem grzebieniowym i przywodzicielem długim,
przyczepia się do dolnej gałęzi kości łonowej, dochodzi tak jak poprzedni do
środkowego odcinka linii chropawej powy\ej przyczepu przywodziciela długiego.
Przywodzi i odwraca udo. Przywodziciel wielki le\y najgłębiej i jest
równocześnie największym mięśniem tej grupy. Przyczepia się do dolnej gałęzi
kości łonowej i kości kulszowej a\ do guza kulszowego. Od tyłu sąsiaduje ze
zginaczami uda, od przodu z prostownikami. Przyczep końcowy jest długi dochodzi
do środkowej części kresy chropawej i sięga ku dołowi a\ do nadkłykcia
przyśrodkowego kości udowej. Przywodzi i odwraca udo. Mięsień zasłaniacz
zewnętrzny przyrasta do zewnętrznej powierzchni błony zasłonowej, biegnie ku
tyłowi i przyczepia się do dołu krętarzowego. Jest to najsłabiej działający
przywodziciel. Przywodzi i odwraca udo. Mięśnie przywodziciele tworzą zwartą
grupę le\ącą między prostownikami i zginaczami. Nie mo\na w niej wyró\nić
poszczególnych mięśni. Przy silnym odwiedzeniu uda zaznacza się mięsień smukły
jako najbardziej powierzchowny.
Mięśnie goleni
Mięśnie goleni, czyli podudzia dzielimy na trzy grupy:
przednią, boczną i tylną. Ka\da z tych grup ma oddzielną czynność i osobne
unerwienie przez gałęzie nerwu kulszowego. Grupa przednia le\y między obu kośćmi
podudzia i wykonuje prostowanie grzbietowe stopy i palców oraz odwracanie stopy.
Grupa boczna pokrywa strzałkę, nawraca stopę i współdziała przy zginaniu
podeszwowym stopy. Grupa tylna składa się z dwóch warstw, tworzy to, co nazywamy
łydką. Powoduje zginanie podeszwowe stopy i palców oraz odwracanie stopy.
Poniewa\ brzuśce mięsne le\ą w części bli\szej czyli górnej goleni,podudzie jest
u góry grubsze, ku dołowi zwę\a się. Do grupy przedniej nale\ą trzy mięśnie
unerwione przez nerw strzałkowy głęboki, odgałęzienie nerwu strzałkowego
wspólnego. Są to następujące mięśnie:
piszczelowy przedni, prostownik długi palców i prostownik długi palucha. Mięsień
piszczelowy przedni - przyczepia się do kłykcia bocznego piszczeli, do błony
międzykostnej i powięzi goleni, biegnie wzdłu\ kości piszczelowej, a ścięgno
jego dochodzi do pierwszej kości klinowatej i pierwszej kości śródstopia. Przy
przejściu na grzbiet stopy dostaje się podtroczek górny i dolny prostowników.
Zgina stopę ku stronie grzbietowej i odwraca ją. Mięsień prostownik długi palców
le\y bocznie od mięśnia piszczelowego przedniego. Przyczepia się do obu kości
goleni i do błony międzykostnej, częściowo te\ do przegrody międzymięśniowej,
przebiega pod troczkiem górnym i dolnym prostowników, przechodzi na grzbiet
stopy, dzieli się na cztery ścięgna, które przechodzą na grzbiet palców od
drugiego do piątego. Prostuje palce, współdziała w prostowaniu stopy i w
zginaniu grzbietowym. Mięsień długi prostownik palucha przyczepia się do
strzałki i błony międzykostnej, le\y między obu poprzednimi mięśniami. Ścięgno
jego przechodzi pod troczkami na grzbiet stopy i na grzbiet palca pierwszego.
Prostuje paluch i zgina stopę grzbietowo, przy ustalonej stopie obydwa
prostowniki zginają goleń, czyli pochylają ją ku przodowi. Omówione mięśnie
wyczuwa się jako pewną całość, dobocznie od kości piszczelowej. Wzdłu\
przedniego brzegu tej kości le\y mięsień piszczelowy przedni, dobocznie
prostownik palców, w połowie goleni wysuwa się spomiędzy nich prostownik
palucha. Na grzbiecie stopy wyczuwa się łatwo ścięgna prostowników.
Grupa boczna
Do grupy bocznej nale\ą dwa mięśnie unerwione przez gałąz powierzchowną z nerwu
strzałkowego. Są to:
mięsień strzałkowy długi i krótki. Mięsień strzałkowy długi przyczepia się do
głowy strzałki, trzonu strzałki i kłykcia bocznego piszczeli, pokrywa strzałkę i
mięsień strzałkowy krótki. Ścięgno przechodzi poza kostkę boczną pod troczkiem
górnym i następnie dolnym mięśni strzałkowych, dalej wzdłu\ bocznego brzegu
stopy, przechodzi na stronę podeszwową i dochodzi do pierwszej kości klinowatej
i pierwszej kości śródstopia. Zgina stopę podeszwowo, a głównie nawraca
obni\ając przyśrodkowy brzeg stopy oraz odwodzi stopę. Mięsień strzałkowy krótki
przyczepia się do trzonu strzałki, jest przykryty przez strzałkowy długi.
Ścięgno biegnie razem ze ścięgnem strzałkowego długiego, poza kostką boczną pod
troczkami dochodzi do bocznego brzegu stopy i przyczepia się do guzowatości
piątej kości śródstopia. Wykonuje te same czynności co mięsień strzałkowy długi,
a przy nawracaniu stopy podnosi brzeg boczny stopy. Mięśnie strzałkowe nie
wyró\niają się na goleni.
Grupa tylna
Grupa tylna składa się z dwóch warstw:
powierzchownej i głębokiej. Warstwa głęboka jest odpowiednikiem antagonistycznym
grupy przedniej mięśni goleni. Obie warstwy są unerwione przez nerw piszczelowy,
jedną z dwóch głównych gałęzi nerwu kulszowego. Do grupy powierzchownej nale\ą:
mięsień brzuchaty łydki, płaszczkowaty i podeszwowy. Do warstwy głębokiej
nale\ą:
mięsień podkolanowy, piszczelowy tylny, zginacz długi palców i zginacz długi
palucha.
Warstwa powierzchowna
Mięsień brzuchaty łydki - le\y najbardziej powierzchownie . Zgodnie z nazwą
składa się z dwóch brzuśćców, czyli dwóch głów - bocznej i przyśrodkowej. Głowy
przyczepiają się powy\ej obu kłykci kości udowej, około połowy goleni przechodzą
w płaskie zwę\ające się ku dołowi ścięgno, które dochodzi do guza piętowego.
Głowy mięśnia brzuchatego ograniczają od dołu dół podkolanowy, uzupełniając
ograniczenie utworzone przez mięśnie zginacze uda. Ścięgno mięśnia brzuchatego
nosi nazwę ścięgna piętowego lub ścięgna Achillesa. Jest ono wspólne dla całej
warstwy powierzchownej. Mięsień brzuchaty jest mięśniem dwustawowym:
w stawie kolanowym zgina goleń, zaś w stawie skokowo_goleniowym zgina podeszwowo
stopę, ponadto przywodzi ją i odwraca. Mięsień płaszczkowaty le\y pod
brzuchatym, częściowo wysuwa się spod niego. Przyczepia się do obu kości goleni,
linia jego przyczepu biegnie skośnie od główki strzałki ku dołowi do kości
piszczelowej, dochodzi do wspólnego ścięgna piętowego, współdziała z mięśniem
brzuchatym łydki. Mięsień podeszwowy najmniejszy, czasami wręcz szczątkowy, le\y
pomiędzy obu wymienionymi mięśniami. Przyczepia się u góry powy\ej kłykcia
bocznego kości udowej i po krótkim przebiegu przechodzi w długie cienkie
ścięgno, które dochodzi do ścięgna piętowego. Czynność jego jest bardzo słaba,
współpracuje z poprzednimi mięśniami. Z mięśni tej grupy wyczuwa się le\ący
powierzchownie mięsień brzuchaty, najlepiej w pozycji stania na palcach.
Pozostałe mięśnie są niewyczuwalne.
Warstwa głęboka
Mięsień podkolanowy le\y na tylnej powierzchni stawu kolanowego pod mięśniem
brzuchatym. Przyczepia się do kłykcia bocznego kości udowej, schodzi skośnie ku
dołowi do kości piszczelowej powy\ej przyczepu mięśnia płaszczkowatego. Zgina
staw kolanowy i napina torebkę stawową. Mięsień piszczelowy tylny przyczepia się
do obu kości goleni i błony międzykostnej, le\y między piszczelą i strzałką,
ścięgno jego biegnie poza kostką przyśrodkową, przykryte przez troczek zginaczy,
przechodzi na stronę podeszwową stopy do guzowatości kości łódkowatej i
pierwszej kości klinowatej. Mięsień ten przywodzi odwraca i zgina stopę
podeszwowo. Mięsień zginacz długi palców przyrasta do tylnej powierzchni kości
piszczelowej, ścięgno jego biegnie poza kostką przyśrodkową pod troczkiem
zginaczy, le\ąc między piszczelem i tylnym i długim zginaczem palucha,
przechodzi na stronę podeszwową stopy. Na stopie dzieli się na cztery ścięgna,
które dochodzą do podstaw, dalszych paliczków palców od drugiego do piątego,
przebijając ścięgna krótkiego zginacza palców. Mięsień ten zgina palce,
przywodzi i zgina podeszwowo stopę, ponadto odwraca ją. Mięsień zginacz długi
palucha przyczepia się do strzałki i błony międzykostnej, ścięgno biegnie
podobnie jak mięśnia poprzedniego poza kostką przyśrodkową pod troczkiem na
stronę podeszwową stopy, dochodzi do podstawy dalszego paliczka palca. Zgina
paluch.
Mięśnie stopy
Na stopie znajdują się mięśnie na obu jej powierzchniach grzbietowej i
podeszwowej. Są więc mięśnie grzbietu i podeszwy stopy. Do mięśni grzbietu
nale\y krótki prostownik palców i krótki prostownik palucha. Mięśnie stopy
dzielimy podobnie jak mięśnie ręki na mięśnie związane z palcem pierwszym i
piątym oraz mięśnie środkowe. Mięśnie palców nie tworzą zgrubień tak wyraznych
jak na dłoni i stąd nie u\ywa się określeń kłąb ale wyniosłość. Jest więc
wyniosłość przyśrodkowa, boczna i pośrednia. Do wyniosłości przyśrodkowej nale\ą
następujące mięśnie palucha:
odwodziciel palucha, krótki zginacz palucha i przywodziciel palucha. Do
wyniosłości bocznej nale\ą mięśnie palca piątego. Są to krótki zginacz palca
małego, odwodziciel palca małego. Do grupy pośredniej nale\ą następujące
mięśnie:
zginacz krótki palców, czworoboczny podeszwy, mięśnie glistowate i międzykostne.
Mięśnie grzbietu stopy
Mięśnie prostownik krótki palców i palucha - zaczynają się wspólnym przyczepem
na trzonie kości piętowej przed zatoką stępu. Od wspólnego brzuśca oddzielają
się cztery ścięgna, z których trzy przechodzą na grzbiet palców drugiego
trzeciego i czwartego osobne ścięgno dochodzi do palca pierwszego. Obydwa
mięśnie są unerwione przez nerw strzałkowy głęboki. Czynność ich polega na
prostowaniu palców i zginaniu ich grzbietowo. Mięśnie te mo\na wyczuć na
grzbiecie do przodu od kostki bocznej przy zgięciu grzbietowym palców.
Mięśnie podeszwy
Mięśnie wyniosłości przyśrodkowej związane są z paluchem. Odwodziciel palucha
przyczepia się do guza kości piętowej, biegnie wzdłu\ przyśrodkowego brzegu
stopy, dochodzi do podstawy paliczka bli\szego. Krótki zginacz palucha odchodzi
od kości klinowatych, dochodzi do paliczka bli\szego. Mięsień przywodziciel
palucha le\y najgłębiej jego głowa skośna przyczepia się do kości sześciennej, a
głowa poprzeczna do kości śródstopia od drugiej do czwartej. Obie głowy dochodzą
do paliczka bli\szego. Czynność mięśni jest odpowiednia do nazwy. Unerwienie
jest niejednakowe. Odwodziciel jest unerwiony przez nerw podeszwowy
przyśrodkowy. Krótki zginacz przez nerw podeszwowy, przyśrodkowy i boczny. Zaś
przywodziciel przez nerw podeszwowy boczny. Mięśnie wyniosłości bocznej związane
są z palcem małym. Mięsień krótki zginacz palca małego przyczepia się do piątej
kości śródstopia i dochodzi do pierwszego paliczka. Odwodziciel palca małego
przyczepia się do guza piętowego, dochodzi do guzowatości piątej kości
śródstopia i bli\szego paliczka palca małego. Czynność odpowiednia do nazwy.
Unerwione są przez nerw podeszwowy boczny. Mięśnie obu opisanych wyniosłości
oprócz działania na palce oddziaływają na całą stopę przez to, \e podtrzymują
jej sklepienie.
Mięśnie wyniosłości pośredniej
Mięśnie te le\ą pomiędzy mięśniami palucha i palca małego. Mięsień krótki
zginacz palców le\y najbardziej powierzchownie na stopie. Przyczepia się do guza
piętowego, następnie dzieli się na cztery ścięgna, które tworzą rozstępy
przepuszczające ścięgna długiego zginacza palców i które kończą się na
podstawach środkowych paliczków palców od drugiego do piątego. Czynność mięśnia
polega na współdziałaniu przy zginaniu palców, ponadto podtrzymuje sklepienie
stopy. Jest unerwiony przez nerw podeszwowy przyśrodkowy. Mięsień czworoboczny
podeszwy odchodzi od guza piętowego i dochodzi do ścięgna mięśnia długiego
zginacza palców w miejscu jego podziału na cztery ścięgna. Współdziała przy
zginaniu palców. Jest unerwiony przez nerw podeszwowy boczny. Mięśnie glistowate
w liczbie czterech odchodzą od ścięgien mięśnia długiego zginacza palców i
dochodzą do bli\szych paliczków, przyczyniają się do zginania palców. Mięśnie
międzykostne są podeszwowe i grzbietowe, w sumie jest 7 mięśni, wypełniają
przestrzenie między kośćmi śródstopia. Czynność ich jest słaba, polega na
rozstawianiu palców stopy. Mięśnie glistowate są unerwione przez nerw podeszwowy
przyśrodkowy i boczny, mięśnie międzykostne zarówno podeszwowe jak i grzbietowe
przez nerw podeszwowy boczny.
Powięzie kończyny dolnej
Na kończynie dolnej wyró\nia się powięz miednicy, uda, goleni i stopy. W
miednicy znajduje się powięz biodrowa, która pokrywa mięsień biodrowo_lędzwiowy
i przechodzi pod więzadłem pachwinowym na przednią powierzchnię uda. Między
więzadłem pachwinowym a kością biodrową i łonową tworzy się przestrzeń, która
umo\liwia przejście przez udo mięśnia biodrowo_lędzwiowego i nerwu udowego oraz
tętnicy i \yły udowej. Przestrzeń ta jest podzielona na dwie części zwane
rozstępem mięśniowym dla wymienionego mięśnia i nerwu udowego i rozstępem
naczyniowym, przez który przechodzą naczynia udowe. Obydwa rozstępy prowadzą do
dołu biodrowo_grzebieniowego na przedniej powierzchni uda. Powięz uda nazywamy
powięzią szeroką. Obejmuje ona całe udo, dochodzi u góry i przodu do więzadła
pachwinowego, z tyłu dochodzi do powięzi pośladkowej, która pokrywa mięśnie
pośladkowe. Powięz szeroka dzieli się z przodu na wielki, zginacze uda,
częściowo pośladkowy średni i mały i głębokie mięśnie miednicy. Ruch
przywodzenia uda wykonuje cała grupa przywodzicieli, współdziałają zginacze uda
i głębokie mięśnie miednicy. Odwodzenie uda wykonują mięśnie, mięsień pośladkowy
średni i mały. Odwracanie uda wykonują głębokie mięśnie miednicy, przywodziciele
częściowo mięśnie pośladkowe. Nawracanie uda wykonują mięśnie pośladkowe średni
i mały i mięśnie zginacze uda. Staw kolanowy - zginanie wykonują zginacze uda
tj. dwugłowy uda, półbłoniasty, półścięgnisty, dalej krawiecki, smukły,
brzuchaty łydki, podeszwowy i podkolanowy. Prostowanie - mięsień czworogłowy
uda, pomaga napinacz powięzi szerokiej. Nawracanie goleni - przy zgiętym kolanie
wykonują mięsień krawiecki, smukły i półbłoniasty. Odwracanie równie\ przy
zgiętym kolanie - mięsień dwugłowy uda. Staw skokowo_goleniowy prostowanie i
zginanie grzbietowe stopy wykonują mięsień piszczelowy przedni, prostownik długi
palców i palucha. Zginanie podeszwowe stopy wykonują - warstwa powierzchowna
mięśni łydki tj. brzuchaty, płaszczkowaty i podeszwowy, grupa głęboka tj.
piszczelowy tylny zginacz długi palców i palucha, ponadto obydwa mięśnie
strzałkowe. Nawracanie stopy wykonują:
mięsień strzałkowy długi, krótki, prostownik długi palców i palucha. Odwracanie
stopy wykonują - mięsień piszczelowy przedni, piszczelowy tylny, brzuchaty
łydki, płaszczkowaty i zginacz długi palców i palucha. Stawy stopy -
przywodzenie stopy wykonują te same mięśnie, które odwracają stopę, zaś
odwodzenie stopy wykonują te same mięśnie, które ją nawracają. W pozostałych
stawach stopy odbywają się ruchy palców. Zginanie podeszwowe palców wykonują -
zginacz długi palców, zginacz krótki palców, mięsień czworoboczny podeszwy,
mięśnie glistowate, współdziałają mięśnie międzykostne. Prostowanie palców,
czyli zginanie grzbietowe wykonują - prostownik długi palców, prostownik krótki
palców. Ruchy palucha wykonują mięśnie związane przyczepami z nim i noszące
odpowiednie nazwy - zginacz krótki, przywodziciel i odwodziciel. Ruchy palca
piątego wykonują jego mięśnie - krótki zginacz, odwodziciel.
Ośrodkowy układ nerwowy - uwagi ogólne
Ośrodkowy układ nerwowy składa się z rdzenia kręgowego i mózgu. Obie te części
są ze sobą połączone. Rdzeń kręgowy le\y w kanale kręgowym, u osoby dorosłej
sięga do poziomu tarczy między pierwszym i drugim kręgiem lędzwiowym. Mózg
wypełnia jamę czaszki. Podstawową jednostką składową ośrodkowego układu
nerwowego jest komórka nerwowa czyli neuron. Zgrupowanie komórek nerwowych
tworzy istotę szarą, zaś zgrupowanie wypustek nerwowych istotę białą. Istota
szara pokrywająca powierzchnię półkul mózgowych, nosi nazwę kory lub płaszcza.
Istota szara le\ąca w głębi istoty białej ośrodkowego układu nerwowego tworzy
jądra. Jądra mo\emy podzielić na dwie grupy w zale\ności od tego dokąd podą\ają
wypustki ich komórek. Jeśli opuszczają one mózg czy rdzeń stają się składnikami
nerwów odpowiednio mózgowych lub rdzeniowych, zaś jądra noszą nazwę jąder nerwów
np. jądro nerwu podjęzykowego. Jeśli wypustki komórek pozostają w obrębie
ośrodkowego układu nerwowego tworzą one zespoły biegnące w określonych
kierunkach, które nazywamy drogami lub szlakami mózgowymi. Zgrupowania takich
komórek tworzą jądra własne mózgowia o ró\nych nazwach. Zgrupowania komórek
nerwowych le\ące poza ośrodkowym układem nerwowym tworzą zwoje. Są zwoje
związane z nerwami rdzeniowymi, z nerwami mózgowymi a ponadto nale\ące do układu
autonomicznego:
sympatycznego i parasympatycznego. Podstawową jednostką czynnościową ośrodkowego
układu nerwowego jest łuk odruchowy. Auki odruchowe mogą przebiegać na ró\nych
poziomach, na poziomie rdzenia kręgowego, pnia mózgu, obydwa bez udziału naszej
świadomości i przez korę mózgową z udziałem naszej świadomości. Drogi dośrodkowe
łuków prowadzą bodzce czuciowe i są zwykle kilkuneuronowe, drogi odśrodkowe
prowadzą bodzce, bodzce ruchowe i są zazwyczaj dwuneuronowe. Drogi biegnące w
ośrodkowym układzie nerwowym dzielimy zale\nie od ich czynności i przebiegu na
drogi kojarzeniowe czyli asocjacyjne, drogi spoidłowe czyli komisuralne czyli
drogi rzutowe czyli projekcyjne. Drogi kojarzeniowe łączą odcinki półkul mózgu i
odcinki rdzenia kręgowego le\ące po tej samej stronie w ró\nych odległościach,
całkiem blisko lub dalej. Zale\nie od tego są drogi krótkie i długie. Drogi
spoidłowe łączą odpowiednie odcinki rdzenia i półkul stron przeciwnych a więc
łączą stronę prawą z lewą. Drogi rzutowe łączą odcinki kory mózgowej z jądrami
le\ącymi głębiej w półkulach, z jądrami w pniu mózgu i z ośrodkami szarymi
rdzenia kręgowego. Zale\nie od kierunku przebiegu dzieli się je na drogi
wstępujące i zstępujące. Drogi wstępujące są to drogi czuciowe, zaś drogi
zstępujące stanowią drogi ruchowe. Zale\nie od ich zasięgu mogą być drogi
krótkie i długie. Drogi czuciowe prowadzą trzy rodzaje czucia:
powierzchowne, głębokie i wewnętrzne. Czucie powierzchowne dociera do nas od
zewnątrz, jest to czucie dotyku, ucisku, bólu i temperatury. Czucie głębokie
pochodzi z części ciała związanym z narządem ruchu, a więc z torebek stawowych,
ścięgien, mięśni, więzadeł i okostnej. Czucie wewnętrzne pochodzi z narządów
wewnętrznych. Drogi ruchowe prowadzą bodzce dla ruchów świadomych, wykonywanych
z pełnym udziałem naszej woli i dla ruchów mimowolnych, zautomatyzowanych,
odbywających się bez udziału świadomości, ale które mogą być ruchami równie\
świadomymi, np. oddychanie. Bodzce są doprowadzane do kory mózgowej zawsze do
tego samego określonego miejsca, które nosi nazwę ośrodka korowego. Podobnie
zawsze z tego samego miejsca, czyli ośrodka korowego wychodzą bodzce ruchowe.
Ośrodkowy układ nerwowy jest otoczony oponami odpowiednio mózgowymi i
rdzeniowymi. Do powierzchni rdzenia kręgowego przylega bezpośrednio opona miękka
naczyniowa, która doprowadza do rdzenia naczynia krwionośne tętnicze, a
wyprowadza naczynia \ylne. Na zewnątrz przebiega delikatna bardzo opona pajęcza.
Między tymi oponami znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa wypełniona płynem
mózgowo_rdzeniowym. Płyn ten przyciska oponę pajęczą do następnej opony tj.
opony twardej, dlatego między oponą pajęczą i twardą, jest jedynie linijna
przestrzeń podtwardówkowa. Opona twarda składa się z dwóch blaszek wewnętrznej i
zewnętrznej. Blaszka wewnętrzna otacza rdzeń kręgowy w postaci długiego worka,
który kończy się na poziomie trzeciego kręgu krzy\owego. Blaszka zewnętrzna
wyściela kanał kręgowy jako jego okostna. Między obiema blaszkami znajduje się
przestrzeń nadtwardówkowa wypełniona splotami \ylnymi kręgowymi wewnętrznymi,
tkanką łączną i tłuszczową. Do powierzchni zewnętrznej mózgu przylega
bezpośrednio podobnie jak do rdzenia opona miękka naczyniowa, w której biegną
naczynia tętnicze i \ylne mózgu. Ponad oponą naczyniową przebiega opona pajęcza.
Między nimi znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa wypełniona płynem
mózgowo_rdzeniowym. Opona twarda w jamie czaszki składa się z dwóch blaszek
wewnętrznej i zewnętrznej. Blaszki te są ze sobą prawie na całej przestrzeni
zrośnięte, jedynie w niektórych miejscach znajduje się między obiema blaszkami
krew \ylna i takie przestrzenie noszą nazwę zatok \ylnych opony twardej. Zatoki
takie le\ą zarówno na podstawie jak i na sklepieniu czaszki i znaczą dość
wyraznie rowki na wewnętrznej powierzchni kości czaszki. Oprócz zatok \ylnych
tworzą obie blaszki opony twardej oddzielnie wyściółkę i osłonę siodła
tureckiego, otaczając w ten sposób przysadkę mózgową oraz w podobny sposób
osłonę zwoju półksię\ycowatego piątego nerwu czaszkowego. Blaszka wewnętrzna
opony twardej wytwarza specjalne fałdy, które wciskają się między części mózgu.
Są to:
sierp mózgu, który oddziela od siebie obie półkule mózgu biegnąc w płaszczyznie
strzałkowej, sierp mó\d\ku oddzielający w podobny sposób półkule mó\d\ku oraz
namiot mó\d\ku poło\ony w płaszczyznie poziomej między płatem potylicznym mózgu
i mó\d\kiem. Blaszka zewnętrzna opony twardej stanowi okostną kości czaszki i
jest z nimi zrośnięta. Między oponą pajęczą i twardą jest linijna przestrzeń
podtwardówkowa.
Rdzeń kręgowy
Rdzeń kręgowy ma postać wydłu\onego walca, który zaczyna się przy brzegu otworu
potylicznego wielkiego, a kończy się u osoby dorosłej na poziomie tarczy między
pierwszym a drugim kręgiem lędzwiowym. Rdzeń dzielimy na części takie jak
kręgosłup - a więc na część szyjną, piersiową, lędzwiową, krzy\ową i ogonową
czyli guziczną. Z rdzenia kręgowego wychodzą parami nerwy rdzeniowe. Są to nerwy
szyjne w liczbie osiem nerwy piersiowe - w liczbie dwanaście, dalej pięć nerwów
lędzwiowych, pięć nerwów krzy\owych i jeden lub dwa nerwy guziczne. Dzięki
zmiennej liczbie nerwów guzicznych ogólna liczba nerwów jest zmienna i wynosi 31
lub 32 pary. Odcinek rdzenia, z którego wychodzi jedna para nerwów nosi nazwę
segmentu lub neuromeru. Rdzeń posiada dwa wyrazne zgrubienia:
jedno zgrubienie szyjne poło\one w tylnej części szyjnej rdzenia na poziomie
dolnych kręgów szyjnych, a drugie to zgrubienie lędzwiowe poło\one na poziomie
dolnych kręgów piersiowych. Zgrubienia te związane są z większą liczbą komórek i
włókien nerwowych przeznaczonych dla kończyn górnych i dolnych. Nerwy rdzeniowe
opuszczają kanał kręgowy przez otwory międzykręgowe. Poniewa\ rdzeń kręgowy jest
krótszy ni\ kręgosłup i kończy się na poziomie drugiego kręgu lędzwiowego,
jedynie w części szyjnej rdzenia korzenie nerwów biegną poziomo do odpowiednich
otworów międzykręgowych. Począwszy od górnego odcinka piersiowego korzenie
biegną coraz bardziej skośnie ku dołowi i stają się coraz dłu\sze, tak \e
ostatnie korzenie dochodzą do długości ponad 20 centymetrów. Wiązka korzeni
nerwów rdzeniowych le\ących w dolnej części kanału kręgowego poni\ej rdzenia
kręgowego, w worku oponowym nosi nazwę ogona końskiego. Na powierzchni
zewnętrznej rdzenia widoczne są dwie bruzdy środkowe. Jedna na przedniej, druga
na tylnej stronie rdzenia, ponadto są bruzdy boczne, przednia, z której wychodzą
korzenie przednie nerwów rdzeniowych i tylna, do której wchodzą korzenie tylne
nerwów rdzeniowych. Przez środek rdzenia przechodzi kanał środkowy zawierający
płyn mózgowo_rdzeniowy. Wokół tego kanału nagromadzona jest istota szara w
postaci trzech symetrycznych słupów, przedniego, tylnego i bocznego. Słupy
przednie i tylne ciągną się przez całą długość rdzenia, słupy boczne są jedynie
w części piersiowej. Na przekroju poprzecznym rdzenia słupy tworzą rowki
odpowiednio przednie tylne i boczne. W otoczeniu istoty szarej znajduje się
istota biała tworząca sznury przednie, boczne i tylne. Sznur przedni łączy sIę
ze sznurem bocznym w sznur przednio_boczny, poniewa\ granica między nimi
utworzona przez korzenie przednie nerwów rdzeniowych nie jest granicą litą.
Słupy przednie rdzenia zawierają komórki ruchowe, słupy tylne komórki czuciowe,
zaś słupy boczne komórki układu sympatycznego i parasympatycznego czyli układu
autonomicznego. Wypustki komórek słupów przednich tworzą korzenie przednie,
ruchowe nerwów rdzeniowych. Wzdłu\ rdzenia kręgowego po jego stronach bocznych
znajdują się zwoje rdzeniowe czyli międzykręgowe, poło\one w otworach
międzykręgowych. Komórki tych zwojów posiadają wypustki skierowane na obwód i ku
środkowi. Wypustki obwodowe łączą się z korzeniami przednimi w nerwy rdzeniowe,
zaś wypustki dośrodkowe wchodzą do rdzenia kręgowego jako korzenie tylne nerwów
rdzeniowych. Są to korzenie czuciowe. Przez połączenie korzenia przedniego z
tylnym powstaje pień nerwu rdzeniowego, który opuszcza kanał kręgowy i dzieli
się na cztery gałęzie. Wypustki komórek słupów bocznych przyłączają się do
korzeni przednich, następnie oddzielają się od nich i dochodzą do zwojów układu
sympatycznego. Istota biała rdzenia kręgowego zawiera drogi wszystkich rodzajów:
kojarzeniowe łączące odcinki rdzenia po tej samej stronie, spoidłowe łączące
odcinki stron przeciwległych i drogi rzutowe łączące rdzeń kręgowy z jądrami
pnia i ośrodkami kory mózgowej. Drogi rzutowe są to drogi wstępujące czyli
czuciowe, biegnące od rdzenia do mózgowia i zstępujące czyli ruchowe prowadzące
do rdzenia bodzce dla ruchów świadomych i ruchów mimowolnych.
Mózg
Mózg składa się z trzech części nieparzystego pnia i dwóch półkul prawej i
lewej. Pień spoczywa na części środkowej czaszki, sięga od brzegu otworu
potylicznego wielkiego do siodła tureckiego. Półkule wypełniają doły czaszki.
Mózg jest oddzielony od kości czaszki przez opony mózgowe i płyn
mózgowo_rdzeniowy wypełniający przestrzeń podpajęczynówkową. Pień mózgu składa
się z następujących części, idąc od tyłu ku przodowi:
z tyłomózgowia, śródmózgowia i międzymózgowia. Tyłomózgowie składa się z rdzenia
przedłu\onego, mostu i mó\d\ku, śródmózgowie zawiera konary mózgu i blaszkę
czworaczą, międzymózgowie składa się z wzgórza i złączonych ze wzgórzem
podwzgórza, zawzgórza i nawzgórza. Z międzymózgowia wyrastają półkule mózgu
zwane równie\ kresomózgowiem. Rdzeń przedłu\ony nazywany inaczej opuszką rdzenia
jest zewnętrznie podobny do rdzenia kręgowego i posiada bruzdę przednią, tylną i
bruzdę przednie boczne i tylne boczne. W bruzdzie przedniej bocznej wychodzą
korzenie nerwu podjęzykowego czyli 12 nerwu czaszkowego, w bruzdzie tylnej
bocznej korzenie nerwów dodatkowych, czyli 11C, błędnego, czyli 10 i
językowo_gardłowego, czyli 9. Kanał środkowy rdzenia kręgowego przesuwa się ku
górze i otwiera się w płaską przestrzeń zwaną dnem komory czwartej mózgu. W
budowie wewnętrznej rdzenia przedłu\onego widoczne są ró\nice w porównaniu z
rdzeniem kręgowym. Istota szara jest podzielona na szereg jąder, które dzielimy
na jądra nerwów czaszkowych i jądra własne rdzenia. Do jąder nerwów nale\ą jądra
ruchowe nerwu 12 i 11C, jądra ruchowe i parasympatyczne nerwów 10 i 9, jedno z
jąder czuciowych nerwu 5 i na przejściu w most jądra nerwu 8. Jądra własne
rdzenia są to jądra pęczków sznura tylnego i inne. Istota biała zawiera szereg
dróg, które jako drogi ruchowe przechodzą przez rdzeń przedłu\ony biegnąc od
mózgu do rdzenia kręgowego, odwrotnie biegną drogi czuciowe. Most le\y do przodu
od rdzenia przedłu\onego uło\ony poprzecznie jako biała szeroka taśma. Ku bokom
przechodzi bezpośrednio w mó\d\ek. Istota szara mostu zawiera jądra dalszych
nerwów czaszkowych tj. 8C, jądro ruchowe nerwu 7 i 6 oraz jądro ruchowe i
częściowe nerwu 5. Jądra własne mostu stanowią pośrednią stację dla dróg
łączących korę mózgu z mó\d\kiem. Przez istotę białą przechodzą podobnie jak
przez rdzeń drogi do_i odmózgowe. Mó\d\ek le\y nad mostem i rdzeniem
przedłu\onym. Składa się podobnie jak mózg z trzech części:
nieparzystej środkowej zwanej robakiem i z dwóch półkul, które jak półkule mózgu
są pokryte istotą szarą czyli korą. Pod korą znajduje się istota biała, a w niej
są jądra mó\d\ku poło\one głównie w robaku. Mó\d\ek łączy się odnogami dolnymi z
rdzeniem przedłu\onym, odnogami środkowymi z mostem i odnogami górnymi z
śródmózgowiem. W odnogach tych biegną drogi do_i odmó\d\kowe. W tyłomózgowiu
między rdzeniem przedłu\onym, mostem i mó\d\kiem zawarta jest komora czwarta
mó\d\ku. Posiada ona dno spoczywające na rdzeniu przedłu\onym i moście oraz
sklepienie utworzone częściowo przez mó\d\ek, częściowo przez oponę miękką oraz
z naczyniami. Pod dnem komory czwartej, zgrupowane są jądra nerwów czaszkowych
tyłomózgowia, a więc jądra nerwów od 12 do 5. Sklepienie komory czwartej
przyrasta do brzegów dna. Jedynie w trzech miejscach tj. w dolnym środkowym
szczycie trójkąta dna i w dwóch szczytach bocznych znajdują się niewielkie
otwory, umo\liwiające wydostawanie się płynu mózgowo_rdzeniowego z komory do
przestrzeni podpajęczynówkowej i do kanału środkowego rdzenia kręgowego.
Zarośnięcie tych otworów przez zgrubiałą oponę miękką powoduje zatrzymanie płynu
w układzie komór mózgu i prowadzi do wodogłowia wewnętrznego. Śródmózgowie jest
to najmniejsza część pnia mózgu. Od strony dolnej posiada dwa białe szerokie
pasma, zwane konarami mózgu, nad nimi znajduje się wodociąg mózgu, nad
wodociągiem le\y blaszka czworacza. Konary posiadają jądra nerwów czaszkowych,
ruchowe nerwu 4 i 3 oraz jądro czuciowe nerwu 5. Jądra własne są to jądra
związane czynnościowo z układem pozapiramidowym, jądro czerwienne, jądro czarne.
Istota biała prowadzi drogi czuciowe i ruchowe podobnie jak tyłomózgowie.
Blaszka czworacza posiada cztery wzgórki, dwa przednie, które stanowią ośrodki
podkorowe wzroku i dwa tylne stanowiące ośrodki podkorowe słuchu. Wzgórki są
połączone ramionami z ciałami kolankowatymi, które wchodzą w skład zawzgórza.
Wodociąg mózgu łączy komorę czwartą tyłomózgowia z komorą trzecią
międzymózgowia. Międzymózgowie stanowi zakończenie pnia mózgu. Największą jego
część zajmuje wzgórze, które jest podkorowym ośrodkiem czucia. Wzgórze jest to
du\a owalnego kształtu masa szara, podzielona pasmami białymi na szeregi jąder.
Wzgórze zrasta się od dołu z podwzgórzem, od tyłu z zawzgórzem i nadwzgórzem. Do
jąder wzgórza dochodzą drogi dośrodkowe prowadzące wszelkie rodzaje czucia, tu
następuje przerwa i dalszy ciąg dróg dochodzi do ośrodka korowego czucia.
Podwzgórze składa się z kilku ró\nych części. Nale\y tu blaszka skrzy\owania
nerwów wzrokowych, przysadka mózgowa i ciała suteczkowate. Skrzy\owanie nerwów
wzrokowych jak wskazuje sama nazwa nale\y do zmysłu wzroku, jest częścią drogi
wzrokowej. Ciała suteczkowate są związane ze zmysłem węchu. Przysadka mózgowa
jest głównym gruczołem dokrewnym. Część jej hormonów pochodzi z komórek jąder
podwzgórza, które mają zdolności wydzielania pewnych specyficznych substancji,
które nazywamy neurohormonami. Dostają się one do przysadki, a dopiero stąd do
krwi. Zawzgórze składa się z dwóch niewielkich wzgórków zwanych ciałami
kolankowymi przyśrodkowymi i bocznymi. CiaAa przyśrodkowe są połączone ramionami
ze wzgórkami dolnymi blaszki czworaczej i są związane czynnościowo ze zmysłem
słuchu. Ciała boczne są połączone ramionami ze wzgórkami górnymi blaszki
czworaczej i wchodzą w skład dróg wzrokowych. Nadwzgórze jest częścią
najmniejszą, wchodzi w skład dróg węchomózgowia i posiada ponadto drugi związany
z mózgiem gruczoł dokrewny, szyszynkę. W międzymózgowiu le\y trzecia komora
mózgowa. Ma kształt szczeliny ustawionej strzałkowo. Jej ściany boczne stanowią
wzgórza i podwzgórza, ściany dolne podwzgórza, a sklepienie tworzy opona miękka
wraz z naczyniami. W części przedniej komory jest otwór łączący komorę trzecią z
komorami bocznymi, ku tyłowi i przechodzi ona w wodociąg mózgu. Półkule mózgu
wyrastają w \yciu płodowym z międzymózgowia i rozrastając się we wszystkich
kierunkach przykrywają sobą pień mózgu dostosowując się do wielkości jamy
czaszki. Na ka\dej półkuli wyró\nia się powierzchnię przyśrodkową zwróconą do
drugiej półkuli, powierzchnię podstawną spoczywającą na podstawie czaszki i
powierzchnię boczną wypukłą. Półkula jest podzielona na płaty, których nazwy
dostosowane są do sąsiedztwa kości czaszki. Z przodu jest płat czołowy, z dołu i
boku płat skroniowy, w środku płat ciemieniowy, z tyłu płat potyliczny. Jest
jeszcze płat wyspowy, niewidoczny na powierzchni półkuli. Aby go zobaczyć trzeba
rozchylić szczelinę boczną mózgu. Płat wyspowy jest przykryty przez części płata
czołowego, ciemieniowego i skroniowego. Powierzchnia półkuli jest nierówna,
rysują się na niej liczne bruzdy i szczeliny, które stanowią granice między
płatami i między zakrętami mózgu. Dzięki obecności tych bruzd i zakrętów
powierzchnia kory jest znacznie większa ni\ miałoby to miejsce przy gładkiej
powierzchni półkuli. Płat czołowy jest oddzielony od płata ciemieniowego przez
bruzdę środkową Rolanda, płat czołowy i ciemieniowy są oddzielone od płata
skroniowego przez szczelinę boczną mózgu. Płat potyliczny nie posiada wyraznych
granic. Na płacie czołowym znajdują się równolegle do bruzdy środkowej, bruzda
przedśrodkowa a między nią i bruzdą środkową zakręt przedśrodkowy. Dalsza część
płata jest podzielona przez bruzdę czołową górną i dolną na trzy zakręty
czołowe:
górny, środkowy i dolny. Na powierzchni dolnej płata znajdują się bruzdy i
zakręty oczodołowe oraz opuszka i pasmo węchowe, nale\ące do węchomózgowia. Płat
ciemieniowy posiada bruzdę zaśrodkową, równoległą do bruzdy środkowej i zakręt
zaśrodkowy. Dalsza część płata jest podzielona bruzdą śródciemieniową na płacik
ciemieniowy górny i dolny. Płat potyliczny posiada bruzdy i zakręty boczne, zaś
na powierzchni podstawnej bruzdę potyliczno_skroniową i bruzdę poboczną, które
ograniczają zakręt potyliczno_skroniowy boczny. Płat skroniowy posiada trzy
bruzdy le\ące równolegle do szczeliny bocznej mózgu tj. bruzdę skroniową, górną,
środkową i dolną i między nimi odpowiednie zakręty skroniowe - górny, środkowy i
dolny. Na powierzchni dolnej są zakręty przechodzące z płata potylicznego w
zakręt potyliczno_skroniowy przyśrodkowy i boczny oraz zakręt hipokampa nale\ący
do układu węchomózgowia. Kąt wyspowy ma wyrazny biegun, otoczony jest bruzdą
okrę\ną, posiada kilka drobniejszych bruzd i zakrętów. Na powierzchni
przyśrodkowej półkuli widać część płatu czołowego, ciemieniowego i potylicznego,
ponadto część węchomózgowia oraz połączenia półkul . Przez płat czołowy i
ciemieniowy biegnie łukowato wygięta bruzda obręczy, która ogranicza od góry
zakręt obręczy. Zakręt ten rozpoczyna się pod ciałem modzelowatym, następnie
okrą\a całe ciało modzelowate i przechodzi na stronę podstawową półkuli,
przedłu\ając się w zakręt hipokampa. Z hipokampem ma połączenia opuszka węchowa
przechodząca w pasmo węchowe, trójkąt, a następnie w prą\ki węchowe. Zakręt
przedśrodkowy płata czołowego jest ośrodkiem korowym ruchowym dla ruchów
świadomych, zakręt zaśrodkowy płata ciemieniowego jest ośrodkiem czuciowym,
zakręt skroniowy górny zawiera ośrodek słuchu, zakręt hipokampa ośrodek węchu, a
na powierzchni przyśrodkowej płata potylicznego przy niewielkiej bruzdzie
ostrogowej znajduje się ośrodek wzroku. Na przyśrodkowej powierzchni półkul
widoczne są ich połączenia. Jest to spoidło przednie mózgu i spoidło wielkie
mózgu. Spoidło przednie le\y w przedniej części komory trzeciej mózgu, łączy ze
sobą częściowo węchomózgowie, częściowo inne odcinki półkul, zwane ciałem
modzelowatym. Spoidło wielkie składa się z części środkowej i promienistości.
Część środkowa jest widoczna ponad sklepieniem trzeciej komory a poni\ej zakrętu
obręczy. Z tej części wybiegają w obie strony do istoty białej półkul
promienistości, które dochodzą do wszystkich części obu półkul. Pod korą
pokrywającą powierzchnię półkul, znajduje się istota biała zło\ona z włókien o
ró\nokierunkowym przebiegu. Są tu włókna kojarzeniowe krótkie i długie, włókna
spoidłowe, włókna rzutowe łączące korę z ośrodkami pnia i z rdzeniem kręgowym. W
głębi istoty białej znajdują się jądra własne półkul zwane jądrami
kresomózgowia. Są to następujące jądra:
ogoniaste, soczewkowate i przedmurze. Jądra te są połączone zarówno z korą jak i
z jądrami pnia mózgu, Czynnościowo nale\ą do układu ruchowego pozapiramidowego.
W półkuli znajduje się komora boczna odpowiednia do półkuli - prawa i lewa.
Komory boczne łączą się między sobą i z komorą trzecią otworem le\ącym w
przednim odcinku komory trzeciej. Ka\da komora boczna składa się z części
le\ących w płatach półkuli - w płacie czołowym le\y jej róg przedni w płacie
ciemieniowym - jej część środkowa, w płacie skroniowym róg dolny, a w płacie
potylicznym róg tylny. W komorach znajdują się sploty naczyniowe, które
produkują płyn mózgowo_rdzeniowy. Płyn ten spływa z komór bocznych do komory
trzeciej, stąd przez wodociąg mózgu do komory czwartej, z komory czwartej
wydostaje się trzema otworkami do przestrzeni podpajęczynówkowej i do kanału
środkowego rdzenia kręgowego. Przestrzeń podpajęczynówkowa otaczająca pień
mózgu, tworzy zbiorniki płynu, z których mo\na płyn pobierać przez nakłucie
potyliczne. Podobnie mo\na pobierać płyn ze zbiornika końcowego w kanale
kręgowym poni\ej rdzenia kręgowego, gdzie dokonuje się nakłucia lędzwiowego.
Drogi nerwowe
Drogi ruchowe - są dwa rodzaje drug ruchowych układu piramidowego i
pozapiramidowego. Droga piramidowa dzieli się na dwie drogi, zale\nie od miejsca
przeznaczenia na drogę korowo_jądrową i korowo_rdzeniową. Droga piramidowa
prowadzi bodzce dla ruchów świadomych dowolnych. Droga korowo_jądrowa zaczyna
się w ośrodku ruchowym kory mózgowej, w płacie czołowym w zakręcie
przedśrodkowym. Wypustki komórek kory biegną przez istotę białą półkuli,
zbierają się w płaskie wąskie pasmo zwane torebką wewnętrzną, która le\y między
wzgórzem międzymózgowia a jądrami kresomózgowia. Następnie droga ta przechodzi
na stronę podstawną śródmózgowia i kieruje się dalej do tyłomózgowia. Droga ta
prowadzi bodzce jąder ruchowych od nerwów czaszkowych i wyczerpuje się
stopniowo, oddając włókna do tych jąder poczynając od jąder nerwu trzeciego i
czwartego w śródmózgowiu, następnie piąty, szósty i siódmy w moście i jąder
nerwów 9C, 10C, 11 i 12 w w rdzeniu przedłu\onym. Jest to droga skrzy\owana.
Droga korowo_rdzeniowa zaczyna się razem z drogą przednią, biegnie równie\ przez
istotę białą półkuli, przez torebkę wewnętrzną, przechodzi na stronę podstawną
śródmózgowia przechodząc przez konary mózgu, dalej przez podstawę mostu i
wchodzi do rdzenia przedłu\onego. Na granicy rdzenia przedłu\onego i kręgowego
krzy\uje się około 80 proc. włókien tej drogi pozostałe 20 proc. pozostaje
skrzy\owane wobec czego droga ta dzieli się na drogę korowo_rdzeniową boczną
skrzy\owaną i korowo_rdzeniową przednią nieskrzy\owaną. Droga korowo_rdzeniowa -
czyli piramidowa boczna, biegnie w sznurze bocznym i wyczerpuje się dochodząc do
komórek słupa przedniego rdzenia. Droga przednia nieskrzy\owana biegnie w
sznurze przednim rdzenia i jest znacznie krótsza, kończy się zwykle na poziomie
rdzenia piersiowego. Włókna jej dochodzą równie\ do komórek słupa przedniego,
ulegają skrzy\owaniu bezpośrednio przed dojściem do komórek. Układ
pozapiramidowy przeznaczony jest dla ruchów mimowolnych, ruchów
zautomatyzowanych. Składa się on z kilku dróg, które wychodzą z jąder pnia
mózgu, poczynając od śródmózgowia. Drogi te mają nazwy zale\ne od jądra, z
którego wychodzą, przechodzą one przez pień mózgu, następnie biegną w rdzeniu w
sznurach przednich i bocznych i dochodzą podobnie jak drogi piramidowe do
komórek słupów przednich rdzenia. Są to drogi skrzy\owane. Drogi czuciowe
prowadzą ró\ne rodzaje czucia. Są to drogi kilkuneuronowe, przy czym początek
ich le\y w zwoju międzykręgowym. Droga czucia powierzchownego jest to droga
rdzeniowo_wzgórzowo_korowa. Zaczyna się w zwoju międzykręgowym, stąd włókna
wchodzą do rdzenia przez korzenie tylne nerwów rdzeniowych. W rdzeniu odbywa się
segregacja włókien, zale\nie od rodzaju przewodzonego czucia. Czucie dotyku i
ucisku prowadzi droga rdzeniowo_wzgórzowo_korowa przednia, zaś czucie bólu i
temperatury droga rdzeniowo_wzgórzowo_korowa boczna. Włókna biegnące ze zwojów
międzykręgowych przechodzą od razu na drugą stronę rdzenia, czyli \e drogi
czucia powierzchownego są skrzy\owane w rdzeniu kręgowym. Drogi te biegną
następnie przez część grzbietową pnia mózgu i dochodzą do jąder wzgórza, które
jest podkorowym ośrodkiem czucia. Stąd ostatni etap drogi, prowadzi do ośrodka
korowego czucia w płacie ciemieniowym w zakręcie zaśrodkowym. Droga czucia
głębokiego jest czteroneuronowa, nazywa się dlatego drogą
rdzeniowo_opuszkowo_wzgórzowo_ko rową. Zaczyna się w zwoju międzykręgowym,
przechodzi następnie do sznura tylnego rdzenia po tej samej stronie i dochodzi
do rdzenia przedłu\onego do jąder sznurów tylnych. Tu następuje przerwa i
zaczyna się drugi odcinek drogi biegnący do wzgórza. Ten odcinek drogi ulega
skrzy\owaniu, następnie dochodzi do jąder wzgórza i tu znowu następuje przerwa w
przebiegu tej drogi. Ostatni odcinek biegnie ze wzgórza tak jak drogi czucia
powierzchownego do ośrodka korowego czucia w płacie ciemieniowym. Czucie
głębokie jest doprowadzane równie\ do mó\d\ku dwoma drogami
rdzeniowo_mó\d\kowymi:
przednią i tylną. Biegną one zaczynając się w zwoju międzykręgowym przez sznóry
boczne rdzenia i dochodzą do mó\d\ku. Są to równie\ drogi skrzy\owane.
Układ nerwowy autonomiczny
Jest to część układu nerwowego, która zawiaduje czynnościami takimi jak:
przemiana materii, regulacja ciepła, wydzielanie itp. Stąd nazwa tego układu -
układ wegetacyjny, poniewa\ reguluje czynności ustroju konieczne do \ycia nawet
najprostszego, czyli do wegetacji. Nazwa autonomiczny oznacza pewną niezale\ność
od układu ośrodkowego, jakkolwiek cały układ nerwowy łącznie z dokrewnym
stanowią pewną całość. Bodzce płynące z narządÓw wewnętrznych są przekazywane
nie tylko do układu autonomicznego ale i do układu ośrodkowego i odwrotnie, -
bodzce płynące do układu ośrodkowego są przekazywane na układ autonomiczny, np.
pod wpływem zimna, które dobrze czujemy, tworzy się gęsia skórka wskutek skurczu
mięśni gładkich przywłośnych skóry, pod wpływem wysokiej temperatury wydzielają
więcej gruczoły potowe, długotrwałe uczucie głodu wywołuje złe samopoczucie,
przykra wiadomość czy napięcie przed egzaminacyjne przyśpieszenie akcji serca,
zblednięcie wskutek skurczu naczyń skóry, a nawet biegunkę. Podstawowym
składnikiem układu autonomicznego jest komórka nerwowa, a podstawową jednostką
czynnościową jest łuk odruchowy. Układ autonomiczny dzieli się na część
ośrodkową, zlokalizowaną w mózgu i rdzeniu kręgowym oraz na część obwodową
zło\oną ze zwojów i włókien nerwowych. Włókna te łączą zwoje ze sobą i biegną do
narządów samodzielnie lub przy pomocy nerwów rdzeniowych i czaszkowych. Układ
autonomiczny dzieli się na dwa układy:
sympatyczny, czyli współczulny i parasympatyczny, czyli przywspółczulny. Są one
przeciwstawne czynnościowo i ró\nią się układem zwojów i przebiegiem włókien
nerwowych. Układ sympatyczny posiada część ośrodkową w rdzeniu kręgowym w
słupach bocznych na przestrzeni od od 8 nerwu szyjnego do 2 nerwu lędzwiowego.
Część obwodowa składa się z pnia sympatycznego i jego połączeń. Pień sympatyczny
le\y symetrycznie po obu stronach kręgosłupa, ciągnie się od podstawy czaszki do
kości ogonowej. Składa się ze zwojów odpowiednio trzech szyjnych:
przewa\nie dziesięciu piersiowych, trzech do czterech lędzwiowych i trzech lub
czterech krzy\owych. Z komórek słupów bocznych rdzenia kręgowego, wychodzą
włókna przedzwojowe, które biegną razem z korzeniami przednimi nerwów
rdzeniowych, następnie oddzielają się od nerwów i dochodzą do najbli\ej le\ących
zwojów pnia. Część włókien nie ulega przerwie, w zwojach, lecz przechodzi przez
zwoje i biegnie dalej, np. nerwy trzewne w klatce piersiowej. Ze zwojów wychodzą
włókna pozazwojowe, z których część dochodzi do nerwów rdzeniowych i biegnie
dalej razem z nimi, część biegnie samodzielnie do narządów. Włókna sympatyczne
dochodzą do mięśni gładkich i do gruczołów. Część włókien biegnie razem z
naczyniami krwionośnymi i razem z nimi dochodzi do narządów. Część dochodzi
równie\ do nerwów czaszkowych.
Część szyjna układu sympatycznego
Część szyjna ma trzy zwoje:
górny, środkowy i dolny. Wychodzą z nich włókna pozazwojowe, przyłączają się do
naczyń idących do głowy i szyi, dalej dochodzą do nerwów rdzeniowych splotu
szyjnego i promiennego oraz nerwów czaszkowych od 9 do 12. Część szyjna układu
sympatycznego unerwia:
narządy głowy i szyi, w klatce piersiowej serce, przyłącza się do naczyń
tętniczych i \ylnych głowy i szyi oraz kończyny górnej. Włókna te biegną w
ścianach tętnicy szyjnej wspólnej i jej wszystkich rozgałęzień, oraz tętnicy
podobojczykowej i jej rozgałęzień.
Część piersiowa układu sympatycznego
Część piersiowa ma zwykle dziesięć zwojów, mo\e mieć dwanaście. Le\ą one na
główkach \eber. Włókna pozazwojowe dochodzą do nerwów między\ebrowych i do
naczyń ściennych klatki piersiowej tętniczych i \ylnych oraz do narządów klatki
piersiowej. Część włókien przechodzi przez zwoje bez przerwy i jako włókna
przedzwojowe w postaci nerwów trzewnych zwykle dwóch parzystych większego i
mniejszego, dochodzi do jamy brzusznej i przyłącza się do splotu trzewnego
le\ącego na ścianie aorty przy odejściu tętnicy trzewnej. Dzięki temu włókna te
unerwiają narządy jamy brzusznej.
Część brzuszna układu sympatycznego
Część brzuszna le\y na tylnej ścianie jamy brzusznej od przepony do miednicy i
składa się przeciętnie z czterech zwojów. Wychodzące z nich włókna tworzą sploty
wokół aorty brzusznej i jej wszystkich rozgałęzień i wraz z naczyniami dochodzą
do narządów jamy brzusznej.
Część miedniczna układu sympatycznego
Część miedniczna le\y w miednicy i dochodzi do końca pnia sympatycznego, zawiera
około 4 zwojów krzy\owych i kończy się nieparzystym zwojem ogonowym. Włókna tych
zwojów biegną wraz z naczyniami krwionośnymi do narządów miednicy i unerwiają
narządy moczowe i płciowe, zale\nie od płci, dalej unerwiają ściany miednicy i
kończyny dolne.
Układ parasympatyczny
Część ośrodkowa tego układu składa się z jąder le\ących w pniu mózgu i z części
krzy\owej le\ącej w słupie bocznym rdzenia kręgowego, w jego części krzy\owej.
Część obwodowa składa się ze zwojów i włókien przedzwojowych i pozazwojowych.
Włókna przedzwojowe wychodzące z jąder mózgowych biegną razem z nerwami
czaszkowymi 3C, 7C, 9C, i 10. Włókna przedzwojowe części zwojowej przyłączają
się do korzeni przednich nerwów krzy\owych. Zwoje związane z nerwami czaszkowymi
le\ą blisko narządów dlatego włókna przedzwojowe są długie, a pozazwojowe
krótkie. Odwrotnie jak to ma miejsce w układzie sympatycznym.
Zwoje są uło\one lózno, nie są między sobą połączone włóknami, nie mają więc tu
układu podobnego do pnia sympatycznego. Układ parasympatyczny unerwia tak jak
układ sympatyczny mięśnie gładkie i gruczoły. Część układu parasympatycznego
związana z nerwem kororuchowym unerwia mięśnie gładkie gałki ocznej, część
związana z nerwem twarzowym i językowo_gardłowym unerwia gruczoły z zakresu
głowy i szyi, zaś część biegnąca wraz z nerwem błędnym dochodzi do narządów
klatki piersiowej i jamy brzusznej. Część krzy\owa, której włókna najpierw
biegną z korzeniami przednimi nerwów krzy\owych, a następnie oddzielają się od
nich, unerwia narządy jamy miednicy. W narządach włókna układu parasympatycznego
i sympatycznego tworzą sploty.
Układ nerwowy obwodowy
Układ nerwowy obwodowy składa się z nerwów łączących ośrodkowy układ nerwowy z
częściami ciała. Z mózgowia wychodzą nerwy czaszkowe lub mózgowe w liczbie 12
par z rdzenia kręgowego wychodzą nerwy rdzeniowe w liczbie 32 par.
Nerwy rdzeniowe
Nerw rdzeniowy jest nerwem mieszanym, składa się z części ruchowej, czuciowej i
sympatycznej lub parasympatycznej. Nerw rdzeniowy powstaje przez połączenie
dwóch korzeni przedniego zwanego korzeniem brzusznym i tylnego zwanego korzeniem
grzbietowym. Korzeń brzuszny stanowią wypustki komórek ruchowych rdzenia
kręgowego, zgromadzonych w rogu przednim. Opuszczają one rdzeń w bruzdzie
przedniej bocznej. Korzeń grzbietowy tworzą wypustki dośrodkowe komórek
czuciowych, le\ących w zwoju międzykręgowym. Zwój międzykręgowy zawiera komórki,
których wypustki kierują się częściowo na obwód, częściowo dośrodkowo do
rdzenia, do którego wchodzą przez bruzdę boczną tylną. Zwój le\y w przebiegu
korzenia tylnego, w kanale kręgowym tu\ przy otworze międzykręgowym, stąd jego
nazwa. Przez połączenie korzenia przedniego i tylnego powstaje pień nerwu
rdzeniowego, który opuszcza kanał kręgowy przez otwór międzykręgowy i dzieli się
na cztery gałęzie:
dwie większe i dwie mniejsze. Są to:
gałąz przednia, tylna, oponowa i łącząca. Gałęzie brzuszne, czyli przednie
nerwów rdzeniowych zawierają włókna ruchowe czuciowe i sympatyczne oraz
unerwiają mięśnie szkieletowe i skórę przedniej części tułowia tj. brzucha i
klatki piersiowej, następnie mięśnie i skórę szyi, a tak\e mięśnie i skórę
kończyn górnych i dolnych. Włókna sympatyczne unerwiają mięśnie gładkie i
gruczoły. Gałęzie przednie łączą się między sobą i tworzą sploty. Są następujące
sploty:
szyjny, barkowy, lędzwiowy, krzy\owy i ogonowy. Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych
są podobnie jak przednie mieszane. Unerwiają one mięśnie i skórę grzbietu, nie
tworzą splotów. Gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych są czysto czuciowe, wracają
one do kanału kręgowego i unerwiają opony rdzenia kręgowego. Są drobne,
delikatne. Gałęzie łączące dzielą się na białe i szare. Gałęzie białe wychodzą z
rogu bocznego rdzenia kręgowego, dochodzą do nerwu rdzeniowego razem z korzeniem
przednim, następnie oddzielają się od nerwu i dochodzą do odpowiedniego zwoju
sympatycznego. Ze zwoju wychodzą włókna szare, które dochodzą znowu do nerwu
rdzeniowego jako włókna łączące szare. Rdzeń kręgowy mo\na podzielić na odcinki
zwane segmentami lub neuromerami. Ka\dy odcinek zawiera jedną parę nerwów
rdzeniowych, więc nerwów jest tyle ile odcinków. Jest osiem par nerwów szyjnych,
12 par piersiowych, 5 lędzwiowych, 5 krzy\owych i dwa ogonowe. Pierwszy nerw
rdzeniowy wychodzi z kanału kręgowego między kością potyliczną, a pierwszym
kręgiem, ostatni wychodzi poni\ej kości krzy\owej. Rdzeń kręgowy sięga jedynie
do poziomu między pierwszym i drugim kręgiem lędzwiowym, wobec czego korzenie
nerwów są idąc ku dołowi coraz dłu\sze, najdłu\sze nale\ą do nerwów lędzwiowych
i krzy\owych. Zbiór korzeni nerwów rdzeniowych znajdujących się w worku opony
twardej nosi nazwę ogona końskiego. W okresie \ycia płodowego zaznacza się układ
segmentarny nie tylko rdzenia kręgowego ale i rozwijających się mięśni tak, \e
do ka\dego segmentu mięśniowego dochodzi jeden nerw rdzeniowy. W dalszym rozwoju
dochodzi do przemieszczania się mięśni, zwłaszcza kończyn i zaciera się układ
segmentarny. Układ ten zaciera się ponadto dlatego, poniewa\ włókna korzeni
nerwów wychodzą z kilku segmentów, ulegają one potem wymieszaniu wraz z
gałęziami tworząc sploty, tak \e tylko w zakresie klatki piersiowej, gdzie
utrzymał się segmentarny układ mięśni, a gałęzie nerwów nie tworzą splotów,
mo\na dopatrzyć się pierwszego układu segmentarnego. Podobnie jak mięśnie dzieli
się skórę na pasma o pierwotnym unerwieniu segmentarnym, które potem ulega
równie\ zmianie.
Splot szyjny
Splot szyjny jest utworzony przez gałęzie przednie czterech górnych nerwów
rdzeniowych szyjnych. Le\y on na bocznej powierzchni szyi między mięśniami
pochyłymi i przednim i środkowym. Ze splotu wychodzą dwie grupy nerwów:
mięśniowe i skórne. Gałęzie skórne unerwiają skórę szyi, częściowo głowy i
górnej części klatki piersiowej. Są to następujące nerwy:
Nerw potyliczny mniejszy biegnie poza mięśniem mostkowo_sutkowo_obojczykowym ku
tyłowi do okolicy potylicznej głowy i tu się rozgałęzia. Nerw uszny wielki
krzy\uje mięsień mostkowo_obojczykowo_sutkowy od tyłu ku przodowi i ku górze,
dochodzi do okolicy mał\owiny usznej i tu rozgałęzia się przed i poza mał\owiną.
Nerw skórny szyi (nerw poprzeczny szyi) biegnie przez mięsień
mostkowo_obojczykowo_sutkowy ku przodowi i tu dzieli się na gałęzie górne i
dolne do przedniej powierzchni szyi. Nerwy nadobojczykowe pojawiają się podobnie
jak wszystkie poprzednie poza tylnym brzegiem mięśnia
mostkowo_obojczykowo_sutkowego, biegną ku dołowi w trzech grupach:
przedniej, środkowej i tylnej, do skóry górnej części klatki piersiowej. Nerwy
mięśniowe unerwiają mięśnie głębokie szyi, grupę boczną i tylną, ponadto mięśnie
podgnykowe i przeponę. Unerwiają więc mięsień długi głowy, długi szyi, dalej
mięśnie pochyłe szyi. Przez połączenie z 12 nerwem czaszkowym powstaje na szyi
pętla szyjna, która unerwia mięśnie podgnykowe. Mięsień
mostkowo_obojczykowo_sutkowy jest częściowo unerwiony te\ przez gałązki splotu
szyjnego. Najdłu\szy nerw tego splotu to nerw przeponowy. Biegnie on na szyi na
mięśniu pochyłym przednim, wchodzi do klatki piersiowej, biegnie tu między
workiem osierdziowym i opłucną, dochodzi do przepony i unerwia ją ruchowo. Po
drodze unerwia czuciowo opłucną i worek osierdziowy - jest więc nerwem
mieszanym. Unerwienie przepony przez nerw splotu szyjnego tłumaczy się tym, \e w
czasie \ycia płodowego zawiązek przepony powstaje na poziomie 4 segmentu
szyjnego i wobec tego otrzymuje nerw z najbli\szego segmentu rdzenia kręgowego.
W dalszym rozwoju przepona obni\a się, a nerw podą\a za nią. Splot szyjny
unerwia mięśnie:
długi głowy i szyi, pochyłe, podgnykowe, mostkowo_obojczykowo_sutkowy, przeponę
oraz skórę szyi, okolicy potylicznej i usznej, górnej części klatki piersiowej,
opłucną i osierdzie.
Splot ramienny
Splot ramienny powstaje z połączenia gałęzi przednich dolnych 4 nerwów szyjnych
od 5 do 8. Le\y na szyi poni\ej splotu szyjnego między mięśniem pochyłym
przednim a środkowym, następnie przechodzi do dołu pachowego. Mo\na go podzielić
na część nadobojczykową i podobojczykową. W dole pachowym nerwy ze splotu
otaczają tętnicę pachową i tworzą trzy pęczki, które ze względu na stosunek do
tętnicy noszą nazwy:
pęczek przedni, przyśrodkowy i boczny oraz pęczek tylny. Z części
nadobojczykowej wychodzą nerwy przeznaczone dla mięśni szyi, okolicy łopatki i
klatki piersiowej, z części podobojczykowej nerwy przeznaczone dla wolnej
kończyny górnej. Nerwy krótkie - tu\ ze splotu wychodzą krótkie gałązki do
mięśni pochyłych szyi, następnie nerwy dla mięśni obręczy barkowej. Nerw
grzbietowy łopatki biegnie ku tyłowi, dochodzi do mięśnia równoległobocznego i
unerwia go. Nerw nadłopatkowy dochodzi do dołu nadgrzebieniowego, następnie
schodzi do dołu podgrzebieniowego i unerwia mięsień nad_i podgrzebieniowy. Nerwy
podłopatkowe dochodzą do mięśnia podłopatkowego i obłego większego. Nerw
piersiowo_grzbietowy dochodzi do mięśnia najszerszego grzbietu. Nerwy piersiowe
przednie schodzą na przednią stronę klatki piersiowej do mięśnia piersiowego
większego i mniejszego. Nerw piersiowy długi biegnie po bocznej stronie klatki
piersiowej do mięśnia zębatego przedniego. Nerw podobojczykowy unerwia mięsień
podobojczykowy.
Nerwy wolnej kończyny górnej
Nerwy wolnej kończyny górnej odchodzą od trzech pęczków. Z pęczka tylnego
odchodzi nerw pachowy i promieniowy, z pęczka przedniego przyśrodkowego wychodzą
nerwy:
łokciowy skórny przyśrodkowy ramienia, skórny przyśrodkowy przedramienia i
korzeń przyśrodkowy nerwu pośrodkowego. Z pęczka przedniego bocznego odchodzi
nerw mięśniowo_skórny i korzeń boczny nerwu pośrodkowego. Nerw pachowy wychodzi
z pęczka tylnego,, przechodzi przez otwór czworoboczny na tylną stronę ramienia
i unerwia mięsień naramienny i obły mniejszy oraz oddaje nerw skórny boczny
ramienia. Otwór czworoboczny jest ograniczony przez mięśnie:
obły mniejszy, obły większy, długą głowę trójgłowego i kość ramienną. Nerw
promieniowy wychodzi z pęczka tylnego, jest to największy nerw kończyny górnej.
Biegnie na ramieniu między głowami mięśnia trójgłowego razem z tętnicą głęboką
ramienia. Przechodzi na stronę boczną ramienia, następnie w okolicy główki kości
promieniowej dzieli się na dwie gałęzie:
powierzchowną przewa\nie czuciową i głęboką przewa\nie ruchową. Gałąz
powierzchowna biegnie wzdłu\ mięśnia ramieniowo_promieniowego wychodzi następnie
na tylną stronę ręki i tu oddaje gałęzie końcowe. Gałąz głęboka wchodzi głęboko
między mięśnie tylnej strony przedramienia i tu się rozgałęzia. Nerw promieniowy
unerwia ruchowo:
mięśnie tylnej strony ramienia tj. mięsień trójgłowy i mięsień łokciowy. Na
przedramieniu gałąz powierzchowna unerwia grupę boczną mięśnia przedramienia tj.
mięsień ramienno_promieniowy, długi i krótki prostownik promieniowy nadgarstka,
gałąz głęboka unerwia grupę tylną mięśni przedramienia tj. mięsień odwracacz,
wspólny prostownik palców, prostownik palca drugiego, prostownik długi i krótki
kciuka, prostownik nadgarstka łokciowy. Część czuciowa nerwu unerwia skórę
strony tylnej ramienia i przedramienia. Na ręce unerwia skórę grzbietu ręki i
oddaje nerwy do palca pierwszego, drugiego i strony promieniowej palca
trzeciego. Unerwia te\ staw ramienny i nadgarstkowy. Nerw łokciowy wychodzi z
pęczka przedniego przyśrodkowego. Biegnie w rowku przyśrodkowym mięśnia
dwugłowego ramienia, kieruje się ku stronie łokciowej, zawija się wokół
nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej biegnie następnie wzdłu\ mięśnia
łokciowego zginacza nadgarstka do nadgarstka i tu dzieli się na dwie gałęzie
końcowe - powierzchowną i głęboką. Nerw łokciowy unerwia na przedramieniu
mięsień łokciowy zginacz nadgarstka i część łokciową głębokiego zginacza palców.
Na dłoni gałązka głęboka unerwia następujące mięśnie:
krótki zginacz kciuka, przywodziciel kciuka, wszystkie mięśnie palca piątego tj.
krótki zginacz, przeciwstawiacz i odwodziciel, dalej wszystkie mięśnie
międzykostne dłoniowe i grzbietowe i dwa mięśnie glistowate strony łokciowej.
Czuciowo unerwia nerw łokciowy skórę tylnej strony przedramienia, powy\ej stawu
nadgarstkowego, skórę grzbietu ręki i palców połowy trzeciego czwartego i
piątego. Gałąz powierzchowna na dłoni unerwia mięsień dłoniowy krótki, skórę
łokciowej strony dłoni i palców piątego i połowy czwartego. Unerwia ponadto staw
łokciowy. Nerw skórny przyśrodkowy ramienia wychodzi z pęczka przyśrodkowego,
biegnie w linii środkowej ramienia, dochodzi do poziomu stawu łokciowego.
Unerwia skórę powierzchni przyśrodkowej ramienia. Nerw skórny przyśrodkowy
przedramienia wychodzi z pęczka przyśrodkowego, biegnie w linii środkowej
ramienia, w okolicy stawu łokciowego dzieli się na dwie gałęzie przednią i
łokciową, które unerwiają skórę po stronie przedniej i po stronie łokciowej
przedramienia. Nerw mięśniowo_skórny wychodzi z pęczka przedniego bocznego,
przebija mięsień kruczo_ramienny, wchodzi między mięśnie grupy przedniej
ramienia, wychodzi następnie na przedramię po stronie bocznej. Unerwia mięśnie
przedramienia tj. kruczo_ramienny, dwugłowy i ramienny oraz skórę bocznej strony
przedramienia. Nerw pośrodkowy wychodzi dwoma korzeniami z pęczka przyśrodkowego
i z pęczka bocznego. Biegnie wzdłu\ tętnicy ramiennej, przechodzi przez środek
dołu łokciowego na przedramię i tu biegnie między mięśniem zginaczem palców
powierzchownym i głębokim a\ do nadgarstka. Dalej przechodzi przez kanał
nadgarstka na dłoń. Nerw pośrodkowy unerwia na przedramieniu grupę przednią,
wszystkie jej warstwy z wyjątkiem łokciowego zginacza nadgarstka i łokciowej
części głębokiego zginacza palców. Na dłoni unerwia mięśnie kciuka tj.
odwodziciel krótki, krótki zginacz, przeciwstawiacz, dalej dwa mięśnie
glistowate strony promieniowej. Czuciowo unerwia skórę strony dłoniowej
nadgarstka, dłoni oraz palców pierwszego drugiego, trzeciego i połowy palca
czwartego. Unerwia te\ staw łokciowy.
Zestawienie unerwienia kończyny górnej
Unerwienie ruchowe Nerw nadłopatkowy - mięsień nadgrzebieniowy i
podgrzebieniowy. Nerwy podłopatkowe - mięsień podłopatkowy i obły większy. Nerw
promieniowy - grupę tylną ramienia tj. mięsień trójgłowy i łokciowy, grupę
boczną przedramienia tj. mięsień ramienno_promieniowy, długi i krótki
promieniowy prostownik nadgarstka, grupę tylną przedramienia tj. odwracacz,
prostownik palców, długi i krótki prostownik kciuka, prostownik łokciowy
nadgarstka, długi odwodziciel kciuka. Nerw łokciowy - na przedramieniu - mięsień
łokciowy zginacz nadgarstka, część łokciową głębokiego zginacza palców, na ręce,
przywodziciel kciuka, krótki zginacz kciuka, mięśnie palca piątego, krótki
zginacz, odwodziciel, i przeciwstawiacz, wszystkie mięśnie międzykostne, dwa
mięśnie glistowate. Nerw pośrodkowy - na przedramieniu - mięśnie grupy przedniej
tj. nawrotny obły, dłoniowy długi, promieniowy zginacz nadgarstka, powierzchowny
zginacz palców, część promieniową głębokiego zginacza palców, długi zginacz
kciuka, długi odwodziciel kciuka, nawrotny czworoboczny. Na ręce mięsień krótki
zginacz kciuka, krótki odwodziciel kciuka, przeciwstawiacz kciuka, dwa
glistowate. Nerw mięśniowo_skórny - na ramieniu grupę przednią tj.
kruczo_ramienny, dwugłowy ramienia i ramienny.
Unerwienie czuciowe Ramię strona przyśrodkowa - nerw skórny przyśrodkowy
ramienia. Ramię strona boczna - nerw skórny boczny od nerwu pachowego. Ramię
strona tylna - nerw skórny tylny od nerwu promieniowego. Przedramię strona
przyśrodkowa - nerw skórny przyśrodkowy przedramienia. Przedramię strona boczna
- nerw skórny boczny od nerwu mięśniowo_skórnego. Przedramię strona tylna - nerw
skórny tylny od nerwu promieniowego. Ręka strona dłoniowa - nerw pośrodkowy i
łokciowy. Ręka strona grzbietowa - nerw łokciowy i promieniowy. Palce strona
dłoniowa - nerw łokciowy; palce - piąty, pół czwartego, nerw pośrodkowy - pół
palca czwartego, palec trzeci, drugi i pierwszy. Palce strona grzbietowa - nerw
promieniowy i łokciowy, po dwa i pół palca.
Nerwy piersiowe
Nerwy piersiowe nie tworzą splotów. Ich gałęzie przednie biegną łukowato ku
przodowi w przestrzeniach między\ebrowych, stąd ich nazwa nerw między\ebrowy.
Nerwów między\ebrowych jest 12 par, wobec czego ostatni nerw biegnie poni\ej
ostatniego \ebra, jest to nerw pod\ebrowy. Poniewa\ tylko 7 \eber łączy się z
mostkiem, a pozostałe między sobą, zaś dwa ostatnie są wolne, tylko 6 górnych
nerwów między\ebrowych biegnie w pełni w przestrzeniach między\ebrowych, dalsze
wchodzą między mięśnie brzucha, dochodząc do linii białej. Nerwy między\ebrowe
biegną między mięśniami między\ebrowymi wewnętrznymi i zewnętrznymi oraz
unerwiają je. Dolne nerwy unerwiają mięśnie brzucha skośne i proste, a tak\e
częściowo odcinki obwodowe przepony. Nerwy między\ebrowe oddają gałązki skórne
przednie i boczne. Gałęzie przednie unerwiają skórę przedniej okolicy klatki
piersiowej i brzucha, gałęzie boczne unerwiają odpowiednio skórę bocznej strony
klatki piersiowej i brzucha. Od gałęzi skórnych bocznych i przednich odchodzą
gałęzie do gruczołu mlecznego. Od nerwów między\ebrowych odchodzą ponadto
gałęzie czuciowe do opłucnej i otrzewnej ściennej. Nerwy między\ebrowe unerwiają
mięśnie:
między\ebrowe zewnętrzne, wewnętrzne, skośny brzucha zewnętrzny, skośny brzucha
wewnętrzny, poprzeczny, prosty brzucha. Unerwiają tak\e skórę strony bocznej i
przedniej klatki piersiowej, brzucha, opłucną, otrzewną ścienną.
Koniec tomu II

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Anatomia czĹ‚owieka Tom III Janina SokoĹ‚owska Pituchowa
Alchemia tom II Rozdział 1
Tom II rozdziały 46 52
Specyfikacja techniczna tom II, zal nr 7
Achiles Fould, Wizerunki wsławionychŻydów XIX wieku, Warszawa 1869, tom II
Core Java Servlets i JavaServer Pages Tom II Wydanie II
Tom II rozdziały 36 40

więcej podobnych podstron