Gruczoł mlekowy
Anatomia i fizjologia
lð
Gruczoł mlekowy jest złożonym gruczołem pęcherzykowo  cewkowym pochodzenia
skórnego
lð
Liczba oraz wygląd gruczołów sutkowych jest bardzo różna
lð
Obie płcie mają gruczoły mlekowe (oprócz samców torbaczy), ale jedynie u samic są
one rozwinięte i normalnie funkcjonują
lð
Zazwyczaj gruczoły mlekowe są parzyste a ich liczba waha się od 2 u człowieka do
14  18 u świni
lð
Położenie gruczołów może być piersiowe (człowiek), piersiowo  brzuszno 
pachwinowe (gryzonie, świnia, pies, kot), pachwinowe (krowa, klacz)
lð
Wewnatrz gruczołu można rozróżnić dwa zasadnocze rodzaje tkanek
-
Miąższową  jest właściwą tkanką wydzielniczą
-
Zrębową  tkanka wypełniająca (strukturalna)
lð
Rozwój gruczołu mlekowego jest regulowany przez hormony jajnika, przysadki I
nadnerczy
-
Estrogeny  odpowiedzialne za rozwój przewodów
-
Progesteron  odpowiedzialny za rozwój pęcherzyków
Gruczoł mlekowy
Anatomia i fizjologia
lð
Układ przewodów ulega silnemu rozgałęzieniu, a na końcach pojawiają się
pęcherzyki mleczne
lð
Każdy pęcherzyk wysłany jest pojedynczą warstwą komórek nabłonkowych (gdy
pęcherzyk jest pusty komórki są wysokie, gdy jest pełny komórki stają się niskie i
rozciÄ…gniete)
lð
U podstawy komórek mlekotwórczych znajduje się warstwa komórek mięśniowo 
nabłonkowych, które spełniają rolę komórek kurczliwych i mają za zadanie wypieranie
zawartości pęcherzyków do przewodówmlekonośnych.
lð
Grupę pęcherzyków nazywamy zrazikami, wiele zrazików tworzy zraz, zrazy tworzą
ćwiartki, a cztery cwiartki tworzą u krowy wymię
Gruczoł mlekowy
Anatomia i fizjologia
Laktogeneza
lð
Jest to zespół procesów prowadzących do zapoczątkowania biosyntezy składników
mleka
lð
Za laktogenezÄ™ odpowiadajÄ… hormony:
-
Prolaktyna  odpowiedzialna za rozpoczęcie laktacji i sekrecji mleka, indukuje
syntezę mRNA dla białek mleka (kazeiny i ą  laktoalbuminy), stymuluje syntezę
kwasów tłuszczowych,
-
Glikokortykoidy  regulują aktywność enzymów odpowiedzialnych za syntezę
tłuszczu, laktozy i białek mleka
-
Insulina  pobudza syntezÄ™ DNA
-
Hormon wzrostu  ma działanie pośrednie polegające na zwiekszeniu transportu
substancji do komórek gruczołu mlekowego
Laktopoeza
lð
Jest to utrzymanie wytwarzania mleka zapoczÄ…tkowanego w okresie laktogenezy
lð
Główny wpływ ma prolaktyna, insulina i glikokortkoidy wykazują mniejsze znaczenie
lð
Duże znaczenie mają bodz
ce nerwowe powstajÄ…ce podczas ssania mleka i
opróżniania gruczołu mlekowego, które powodują wzrost poziomu prolaktyny
Gruczoł mlekowy
Skład mleka
lð
Składniki mleka można podzielić na:
-
Budulcowe
lð
Białka  kazeina, białka serwatkowe (laktoalbumina, laktoglobulina)
lð
ZwiÄ…zki mineralne i witaminy
-
Wapń i fosfor (1,4:1)
-
Witaminy ADEK oraz rozpuszczalne w wodzie
-
Energetyczne
lð
Lipidy  triglicerydy i fosfolipidy (50% pochodzi z krwi i 50% produkowanych
w gruczole mlekowym)
lð
Węglowodany  laktoza (dwucukier zbudowany z glukozy i galaktozy),
laktoza wzmaga wchłanianie wapnia, fosforu, magnezu i baru, ulega w
przewodzie pokarmowym przemianie w kwas mlekowy, który wywiera
korzystny wpływ na flore jelitową
-
Hormony i czynniki wzrostu  część z nich produkowana w gruczole, część
pochodzi z krwi
-
Komórki somatyczne i elementy komórkowe  komórki nabłonka pęcherzyków,
przewodów, leukocyty przedostają się do mleka w czasie doju.
Gruczoł mlekowy
Wydalanie mleka
lð
Wydalanie mleka polega na przesunięciu go ze światła pęcherzyka do brodawki
sutkowej lub strzyka, skad mleko może być uwolnione na wskutek ssania lub dojenia
lð
W miare narastania cisnienia zgromadzonego mleka jest ono przesuwane do
szerszych przewodów, z chwilą gdy ciśnienie mleka przekroczy wartośc progową
dochodzi do spadku przepływu krwi i zahamowanie produkcji mleka. Wraz z trwaniem
laktacji tolerancja wymienia na wzrost cisnienia siÄ™ zmniejsza co sprzyja
stopniowemu zanikowi produkcji mleka
lð
Wydalanie mleka składa się z kilku odruchów.
lð
Mleko zatokowe (40%) uzyskuje się po pokonaniu oporu mięśnia zwieracza strzyku,
pęcherzowe (60%) oddane jest w wyniku wydzielania na drodze neurohormonalnej
lð
Podczas ssania lub dojenia bodz
ce nerwowe wędrują do przysadki, dochodzi do
wydzielania oksytocyny, która droga krwionośną dociera do gruczołu mlekowego
powodując skurcz komórek mięśniowo  nabłonkowych co powoduje wydalenie
mleka z pęcherzyków
lð
Silne podniety emocjonalne (ból, strach) mogą wpłynąć na zatrzymanie oddawania
mleka na wskutek uwolnienia dużej ilości adrenaliny
Gruczoł mlekowy
Zmiany patologiczne i fizjologiczne
lð
Przerost gruczołu mlekowego  gruczoł wypełnia się większą ilością krwi; ma to głównie miejsce
przed i po porodzie, po przejściu cyklu gruczoł wraca do normy. U dużych zwierząt też, gdy jest
duża laktacja, a nie doszło do ściągnięcia mleka. Oba te zjawiska są fizjologiczne.
lð
Fizjologiczny obrzęk gruczołu mlekowego  towarzyszy każdemu przekrwieniu; jest to normalna
reakcja na wzrost poziomu estrogenów, które wiążą większe ilości wody, a to daje rozrost tkanki
łącznej. Jeżeli ten stan nie minie w kilka dni po porodzie, zaczynamy mówić o obrzęku
patologicznym. Pewnym kryterium jest oddz
więk na powierzchni  może dojść do pęknięcia
skóry, zakażenia, stanu zapalnego. Zejściem takiego zapalenia może być rozrost tkanki łącznej,
zgrubienie, stwardnienie gruczołu.
lð
Inne stany zapalne zwiÄ…zane z krwiÄ…:
-
Przechodzenie krwinek (per diapedesin) do mleka; mówimy o krwinkach w mleku 
krwiomleczenie. Mleko jest różowe. Sprawia to kłopot w rozpoznaniu. Najczęściej krwotok
mija i nie ma większego znaczenia.
-
Pęknięcie dużych naczyń, np. wskutek urazu, daje wylew krwi do gruczołu mlekowego,
dający często krwiak.
-
Zatory i zakrzepy, które mogą prowadzić do zawałów lub martwiaków.
lð
Zapalenie gruczołu mlekowego  mastitis. Rozpoznanie jest trudne. Do zarażenia dochodzi
różnymi drogami, najczęstsze z zewnątrz drogami mlekonośnymi limfogenna, hematogenna,
przez zranioną skórę.
-
Jeżeli zakażenie dotyczy samej tkanki gruczołowej  mastitis.
-
Jeżeli dotyczy przewodów mlekonośnych  galactophoritis.
Gruczoł mlekowy
Zapalenia gruczołu mlekowego
lð
Zapalenie nieżytowo-ropne gruczołu mlekowego i przewodów mlekowych. Przyczyną
są najczęściej paciorkowce. W zapaleniu ostrym jest przekrwienie i obrzęk gruczołu.
W wysięku spotykamy zwiększoną ilość komórek. Wysięk jest śluzowy, potem
surowiczo-ropny. Przy braku leczenia dochodzi do niekorzystnego zejścia procesu 
przerost tkanką łączną, stwardnienie. Gruczoł przy każdej kolejnej laktacji zmniejsza
siÄ™ i daje mniej mleka.
lð
Ciężkie ostre zapalenie gruczołu mlekowego. Główną przyczyną jest E. Coli. Pojawia
się krwisto-mleczna wydzielina, póz
niej wysięk ropny, z nitkami włóknika. Jest to
wyraz martwicy rozpływnej tkanki i martwicy skrzepowej, Często stan taki prowadzi
do śmierci.
lð
Martwicowe zapalenie gruczołu mlekowego, praktycznie tylko u owiec; wywołane
przez dwa typy bakterii: Bacterium ovinum (powoduje zapalenie ropne, nieżytowe,
wkońcu zgorzelinowe) i Micrococcus ovinus (najpierw pojawia się zgorzelinowe, a
reszta się dołącza pogłębiając proces; często kończy się śmiercią).
lð
Zapalenie krwotoczno-zgorzelinowe. Głównie chorują przeżuwacze. Bakterie to
Clostridium septicum i C. perfringens. Szybko tworzy siÄ™ zgorzel, o cuchnÄ…cej woni,
wypełniona dużą ilością gazu; obrzęk, zmiany obejmują także węzły chłonne.
lð
Zapalenie ropne lub ropne przewlekłe. Jest to zapalenie z dominacją bakterii
ropnych, gł. Corynebacterium. Ropa ma dużą gęstość. Jeżeli proces trwa dłużej, to
może powstać zapalenie przewlekłe ropne  tworzą się ropnie głęboko umieszczone
w miąższu i przebicie się tych ropni jest trudne. Taki ropień może ulec zwapnieniu lub
wyschnięciu.
Gruczoł mlekowy
Zapalenia gruczołu mlekowego
lð
Zapalenie śródmiąższowe nieropne - Rozpoznanie makroskopowe prawie
niemożliwe, bo gruczoł mlekowy bez zmian zapalnych z czterema głównymi cechami,
ale rozpoznawalne histologicznie. Dochodzi do zapalenie tkanki łącznej i komórek.
Pojawiają się histiocyty, komórki plazmatyczne, komórki limfatyczne. Jest to
zapalenie spotykane często przy przewlekłej brucelozie i listeriozie.
lð
Gruz
lica gruczołu mlekowego. Praktyczne znaczenie ma u bydła; prątki mogą przejść
do mleka i zarazić człowieka. Trzy formy:
-
Prosówkowa  spotykana dość rzadko, ale dlatego, że rozwija się bardzo szybko,
gł. u młodych zwierząt, u których gruczoł mlekowy jest jeszcze nierozwinięty,
hormonalnie niedojrzały. Jeżeli zwierzę zachoruje to są gruzełki z tendencją do
serowacenia i ropienia. Ponieważ jest to stan wczesnego uogólnienia, to zmiany
zachodzą także w węzłach;
-
Izolowana; zwierzęta są starsze, proces ogranicza się do jednego narządu. Tej
formie nie towarzyszą zmiany w węzłach chłonnych, a w samych gruczołach
powstajÄ… guzy, guzki ulegajÄ…ce serowaceniu, po pewnym czasie ulegajÄ… nawet
rozpadowi;
-
Serowata  rozwija się przy uogólnieniu póz
nym, z zajęciem węzłów chłonnych o
charakterze promienistego serowacenia.
Gruczoł mlekowy
Zapalenia gruczołu mlekowego
lð
Ziarniniakowate zapalenie gruczołu mlekowego.
-
Promienicowe zapalenie gruczołu mlekowego; głównie chorują świnie; dwie
formy:
lð
Miejscowa  jest to zakażenie przyranne; promieniowiec wnika przez
uszkodzoną skórę, powstaje jeden, ewentualnie dwa guzy  są to klasyczne
guzy w postaci grzybów, kalafiorów, barwy szarej, szaro-czerwonej;
lð
Przerzutowa  przerzucenie się bakterii z innego miejsca, np. macicy, płuc; o
tym że jest to przerzut rozpoznajemy po licznych, drobnych guzkach 
badanie histopatologiczne.
-
Piasecznica  rzadko dzisiaj spotykana, głównie u koni, bydła, rzadziej u świń;
głównie jako ogniska barwy szarej, szaro-czerwonej, w postaci jednej zmiany.
Rozpoznanie pewne tylko po badaniu histopatologicznym.
Gruczoł mlekowy
Nowotwory gruczołu mlekowego
lð
Rozwijają się z wszystkich tkanek występujących w gruczole mlekowym, m.in. z:
-
tkanki nabłonkowej,
-
tkanki Å‚Ä…cznej,
-
tkanki mięśniowej gładkiej,
-
tkanki mioepitelialnej.
lð
U zwierząt mamy do czynienia głównie z nowotworami niezłośliwymi, nowotwory
złośliwe występują rzadko. U psów często są to nowotwory wywodzące się z dwóch
lub trzech listków zarodkowych.
lð
Nowotwory z tkanki nabłonkowej: gruczolaki, torbielaki, gruczolakoraki, raki
niezróżnicowane.
lð
Inne: mięśniak gładkokomórkowy, naczyniaki, chrzęstniak, kostniak, śluzak.
Gruczoł mlekowy
Badanie kliniczne gruczołu
Wywiad.
lð
Wiek (pierwiastka, wieloródka),
lð
Jaki czas po porodzie (data i przebieg ostatniego porodu, okresu poporodowego; przy ciężkim
porodzie mogą być zaburzenia gruczołu mlekowego, przy zatrzymaniu łożyska, stanach
zapalnych; czy podawane były antybiotyki),
lð
Data krycia,
lð
Wydajność mleczna (zależy od okresu laktacji, możliwości fizjologicznych),
lð
Sposób doju (maszynowy czy ręczny)
lð
Przebyte choroby wymienia (wpływają na wydajność; często nieodwracalne zmiany wytwórcze;
sprzyja to nawrotom; w zachyłkach dochodzi do kolonizacji bakterii; na podstawie zwłóknienia
określa czy jest to proces świeży czy już starszy),
lð
Czas trwania i przebieg schorzenia (kiedy i jakie objawy; zmiany wytwórcze powodują tzw.
twardy dój; zaleganie mleka powoduje rozwój bakterii, a to powoduje wzrost liczby komórek
somatycznych),
lð
Zachowanie się krowy przy dojeniu (bolesność, podciąganie mleka),
lð
Obserwowane zmiany w mleku (zmiany barwy, konsystencji, obecność krwi, strzępek, zapach
zjełczały, acetonu),
lð
Dotychczasowy sposób leczenia (czy już było coś podawane; jaka była reakcja na lek; czy był
robiony antybiogram; jeżeli były podawane antybiotyki, to jak często).
Gruczoł mlekowy
Badanie kliniczne gruczołu
Badanie ogólne.
lð
Określamy odżywienie, kondycję, temperaturę, temperaturę miejscową gruczołu, stan błon
śluzowych, układ oddechowy i krążenia.
lð
Sprawdza się czy są ropne zapalenia, zakażenia innych narządów  łatwo się przenoszą.
OglÄ…danie.
lð
Oglądamy krowę z tyłu i z boku z odległości 2-3 metrów; oceniamy:
-
Kształt  skrzynkowe (brzuszne, udowe, schodkowe, dzikie małe),
-
Wielkość  ważne przed czy po doju,
-
Zawieszenie,
-
WÅ‚os,
-
Symetrię i proporcję płatów  ma wpływ na dojenie,
lð
Ilość i budowę strzyków (przystrzyki, strzyki boczne, międzystrzyki; politelia  strzyk bez tkanki
gruczołowej, polimastia  strzyk z tkanką gruczołową; strzyki szczelinowe, kozie),
lð
Kształt strzyków  lejkowy  cylindryczny 8-12 cm (mięsisty, dzwonkowaty, butelkowaty, krótkie,
ołówkowaty, stożkowaty; odległość między strzykami ma być na dłoń),
lð
Zawieszenie sromowo-międzyudowo-brzuszne (lig. suspensorius uberis; wymię obwisłe jest
narażone na urazy i zakażenia).
Gruczoł mlekowy
Badanie kliniczne gruczołu
Omacywanie.
lð
Cały gruczoł (cztery płaty), węzły chłonne i strzyki. Zaczynamy badać od dołu.
lð
Okolicę zatoki mlekonośnej chwytamy między kciuk i palec drugi (chwyt zatokowy) lub
obszturchujemy palcem drugim. Zaczynamy od płatów zdrowych. Wyczuwamy temperaturę,
napięcie (obrzęk), bolesność, zgrubienia, fałdy, ropnie, krwiaki, obserwujemy ujście kanału
strzykowego.
-
Kopuła strzyka zaokrąglona, strzyk prawidłowy, bez deformacji, ujście niewidoczne,
punktowe,
-
Ujście punktowe otoczone pierścieniem zgrubiałego popękanego naskórka (ragady),
-
Ragady + wynicowany nabłonek przewodu strzykowego,
-
Kopuła mocno zdeformowana, ujście lejkowate, ragady,
-
Kopuła talerzowata, płaska lub jak równia pochyła, ujście przemieszczone, ragady,
zniekształcenie wierzchołka strzyka.
lð
Omacujemy kanał strzyka:
-
Niewyczuwalny,
-
Lekko wyczuwalny,
-
Wyraz
nie zgrubiały (jak zapałka, wkład do długopisu).
Gruczoł mlekowy
Badanie kliniczne gruczołu
lð
Gruczoł mlekowy  łapiemy z boku i omacujemy drugą ręką. Konsystencja jak gruba
gÄ…bka.
-
Konsystencja normalna,
-
Obrzek,
-
Lekkie zwłóknienie (wyczuwalne stwardnienie okolicy zatoki mlekonośnej),
-
Wyraz
ne zwłóknienie (wyższe partie),
-
Silne zwłóknienie (cały gruczoł),
-
Induratio, zmięśnienie.
lð
Zmiany w symetrii:
-
Hypertrofia płata dużego stopnia,
-
Hypertrofia płata małego stopnia,
-
Atrofia płata dużego stopnia,
-
Atrofia płata małego stopnia.
lð
Węzły chłonne  powinny być niewyczuwalne lub wielkości orzecha (laskowego,
włoskiego).
Gruczoł mlekowy
Leczenie mastitis
Leki stosowane przy mastitis:
lð
Chemioterapeutyki (głównie antybiotyki),
lð
Åšrodki p/zapalne (sterydowe i NSAID),
lð
PÅ‚yny (fizjologiczny, glukoza),
lð
Preparaty bodz
cze (lydium, biotropina, ceromangan),
lð
Nasercowe (kofeina),
lð
Maści działające lokalnie (chłodzące, pobudzające krążenie).
Rodzaje zastosowanej terapii:
lð
Ogólna (parenteralna),
lð
Lokalna (dozatokowa)  można prowadzić gotowymi tubostrzykawkami lub przez
kateter. (gł. leczenie form klinicznych w czasie laktacji). Są dwa rodzaje
tubostrzykawek:
-
Typu MC  w okresie laktacji, podaje siÄ™ je wiele razy;
-
Typu DC  w okresie zasuszania, podaje się je tylko raz (bardzo długo działają).
Gruczoł mlekowy
Leczenie mastitis
Uwagi ogólne na temat leczenia form klinicznych w okresie laktacji:
lð
W 99% mastitis kliniczne ma miejsce w czasie laktacji,
lð
W terapii lokalnej głównie tubostrzykawki, czasem przez kateter; terapia trwa 2-5 dni;
karencja od pierwszego podania do 5-6 dni po ostatnim zadaniu leku,do terapii
miejscowej preparaty MC (12 lub 24) lub DC.
lð
Podaje się do wymienia zdojonego (można podać 10-20 minut wcześniej oksytocynę
i.m.). terapia trwa od 2 do 5 dni (zależy od zaleceń producenta).
lð
Leczenie parenteralne w czasie laktacji  czas karencji 7 dni po ostatniej iniekcji.
lð
Kontrola efektów leczenia  10  14 dni po ostatnim zadaniu leku (czas na karencję i
regenerację) i kolejna po następnych 14 dniach (poziom bakterii i komórek
somatycznych).
lð
Skuteczność leczenia po antybiogramie do 90%, bez  50-60%.
lð
Powtórna kuracja  skuteczność 25%. Gorsze efekty w drugiej połowie ciąży (gorsze
ukrwienie wymienia; decydująca rola odporności typu komórkowego).
lð
Przy stanach ostrych i nadostrych leczy się całe zwierzę.
Gruczoł mlekowy
Leczenie mastitis
Nie ma zmian klinicznych  hodowcy nie sÄ… zainteresowani leczeniem w okresie laktacji i
przesuwajÄ… je na zasuszenie.
Zalety terapii DC:
lð
Stosunkowo wysoka skuteczność,
lð
Stosunkowo mały koszt terapii,
lð
Brak karencji (bo nie doi siÄ™ krowy),
lð
Szansa na likwidacjÄ™ infekcji przed kolejnym szczytem laktacji.
Wady terapii DC:
lð
DÅ‚ugi okres oczekiwania na terapiÄ™,
lð
Cały czas obniżona mleczność,
lð
Możliwość narastania odporności,
lð
Skuteczność wysoka, bo wymię nie jest czynne, ale nie 100%.
Wady czekania z leczeniem:
lð
Forma podkliniczna może przejść w kliniczną,
lð
Może przenieść się na inne ćwiartki.
Gruczoł mlekowy
Leczenie mastitis
Przyczyny nieskuteczności leczenia:
lð
Leki na ślepo (bez antybiogramu),
lð
Nie poprawiono warunków żywienia, utrzymania, higieny,
lð
Nie poprawiono higieny pozyskiwania mleka,
lð
Brak szybkiego podjęcia leczenia form klinicznych, albo bardzo duże nastawienie na
terapie DC,
lð
Podano nieodpowiedni antybiotyk lub w za małej dawce,
lð
Nie wykryto w porę powtórnych infekcji lub starej (nie było kontroli),
lð
Zwierzęta niepodatne na terapię nie były eliminowane; eliminacja gdy:
-
Kilka razy w laktacji wystąpiło ostre zapalenie gruczołu mlekowego,
-
Ćwiartki wymienia są stwardniałe, wydzielina zmieniona,
-
W więcej niż dwóch ćwiartkach są zmiany patomorfologiczne i nie udało się
wyizolować czynnika,
-
Było leczenie w laktacji i póz
niej DC, a w kolejnej laktacji znów choruje.
Gruczoł mlekowy
Laktomania u suk
lð
Często określana jako ciąża urojona lub ciąża nerwowa (graviditas nervosa)
lð
Dotyczy zarówno suk nieskutecznie pokrytych jak i suk nie dopuszczonych do samca
lð
Wiek suki, rasa i przebyte ciąże nie odgrywają roli w etiologii laktomanii
lð
Częstośc wystepowania laktomanii kształtuje się w granicach 15 - 50%
lð
Pojawia się 50  80 dni po cieczce i trwa 2  3 tygodnie lub dłużej
lð
Czynnikiem etiologicznym jest przedłużająca się czynność sekrecyjna ciałek żółtych
po przebytej cieczce.
lð
Wysoki poziom progesteronu dochodzi do proliferacji części wydzielniczej i ewolucji
tkanki śródmiąższowej gruczołów sutkowych.
lð
W okolicach 50  80 dnia poziom progesterony spada, a wzrasta poziom prolaktyny
Gruczoł mlekowy
Laktomania u suk
Objawy
lð
Nietypowe zachowanie się suki (nadmierna pobudliwość, zwiększony apetyt, niechęć
do poruszania sie, przyrost masy ciała, przygotowywanie gniazda do porodu,
obnoszenie zabawek, wylizywanie skóry gruczołu mlekowego
lð
Wydatne powiekszenie/obrzek gruczołów sutkowych, skóra ulega zaczerwienieniu,
może być bolesna przy omacywaniu, pod wpływem ucisku nastepuje wyciek mleka
lub mlekopodobnej wydzieliny
lð
Wyraz
nie zaznaczony obrzęk sromu, skąpy śluzowy ciągliwy wypływ z pochwy,
niekiedy powiększenie objętości brzucha
lð
Może pojawić się pozorowany poród z parciami nasladującymi bóle porodowe
lð
W sytuacji zalegania mleka może dochodzić do jego zagęszczania, wytrącenia
kazeiny i soli mineralnych, pojawiają się guzowate zmiany w poszczególnych
gruczołach, które mogą ropieć i prowadzić do powstawania przetok i nowotworów
Gruczoł mlekowy
Laktomania u suk
Lecznie
lð
W łagodnym przebiegu można nie stosowac leczenia farmakologicznego
-
Stosujemy wówczas jodynowanie gruczołu sutkowego (od 3 dnia wraz z
wazelinÄ…),
-
Zabraniamy wylizywać gruczoł mlekowy (na noc fartuszek z grubą warstwą waty
lub ligniny),
-
Zapewniamy dużo ruchu
-
Dietę niskobiałkową
lð
Leczenie farmakologiczne
-
Bromokryptyna (inhibitor prolaktyny)  działanie uboczne silne odruchy wymiotne
-
Kabergolina  rzadko wymioty
-
Åšrodki przeciwzapalne
-
Antybiotykoterapia