Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Ocena andrologiczna samca
Wywiad

Identyfikacja samca (nazwa, znaki szczególne, rysunek, fotografia, maść,
oznakowanie), data urodzenia, rasa, typ użytkowy, pochodzenie rodowodowe,
nazwsko hodowcy, aktualnego właściciela, miejsce przebywania

Wiek wpływa na spermogram i płodnośc samca
Gatunek Dojrzałość płciowa Dojrzałość rozpłodowa
Bydło 6  8 miesięcy 15  19 miesięcy
Konie 10  18 misięcy 24  36 miesięcy
Świnie 4  10 miesięcy 8  14 miesięcy
Psy 9  12 miesięcy
Zdrowotność samca

Samce rozpłodowe powinny być szczepione na choroby zakaz
ne

W przypadku psów: wścieklizna, leptospiroza, parwowiroza, herpeswiroza,
wirusowe zapalenie wątroby, koronawiroza, nosówka
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Ocena andrologiczna samca
Ogólne badanie samca i poszczegolnych narządów

Badanie takie powinno nam dostarczyć informacji o stanie zdrowia zwierżecia

Stany gorączkowe, zmiany skórne, przy jednoczesnym podawaniu antybiotyków
mogą mieć negatywny wpływ na spermatogenezę i płodność

Ważne jest określenie kondycji i pokroju

Osłabienie kondycji, zanik cech II  rzędowych, zaburzenia rozwojowe, złe
odżywienie lub przekarmienie mogą powodować zaburzenia płodności

Stan tylnych kończyn  muszą być silne, prawidłowo uformowane, stawy dobrze
wykształcone, pazury, kopyta, racice prawidłowo wykształcone i odpowiednio
pielęgnowane
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Ocena andrologiczna samca
Szczegółowe badanie narządów rozrodczych
Składa się z badania:

Zewnętrznych narządów rozrodczych

Oglądając i omacując określamy stan:

Moszny  znajduje się w okolicy pachwinowej, pokryty jest pomarszczoną,
nieowłosioną skórą, wzrokowo oceniamy ewentualne odchylenia od stanu
fizjologicznego, ważną zdolnością pochwy jest jej kurczliwość. Badając skórę
moczny oceniamy jeje grubość, konsystencję, gładkość, bolesność

Jądra  oceniamy symetrię, wielkośc i miejsce ułożenia w mosznie,
omacując określamy gładkośc powierzchni, przesuwalność w worku
mosznowym, konsystencję, jędrność. Lewe jądro jest nieco większe od
prawego. Wielkość jąder określamy na podstawie testometrii (przy pomocy
cyrkla biometrycznego lub suwmiarki)

Najądrza  najlepiej wyczuwalny jest ogon najądrza, który znajduje się na
tylnym biegunie jądra, jest tęgoelastyczny, gładki, symetryczny, trzon
najądrza jest niewyczuwalny, głowa leży na przednim końcu jądra, jest
gładka, o spoistości tęższej niż jądra, symetryczna
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Ocena andrologiczna samca

Powrózki nasienne  mało dostępne do badania, dobrze wyczuwalne w stanach
zapalnych

Worek napletkowy  przez skóre wyczuwamy prącie, zwracamy uwage na
symetrycznośc, ew wypływy, wielkośc otworu napletka, wystepownanie stulejki

Prącie  widoczne do badania w czasie wzwodu lub podczas wynicowania prącia.
Zwracamy uwagę na wygląd śluzówki, jej barwę, wystepowanie wybroczyn, ilośc i
charakter smegmy, lokalizacje i charakter ubytków, tendencję do krawień

Wewnetrznych narządów rozrodczych przez prostnicę

Ma większe znaczenie u zwierząt dużych (konie, bydło)  badamy dodatkowe gruczoły
płciowe, u psów badamy prostatę

Zachowań płciowych

Określamy nasilenie popędu płciowego, przebieg poszczególnych odruchów

Samce pobudliwe  popęd wystepuje bardzo szybko po doprowadzeniu do samicy w
rui

Samce z osłabionych popedem  popęd wystepuje po dłuższym czasie, często po
wielu godzinach

Samce bez popędu  nie zwracają uwagi na samice w rui

Nasienia
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Ocena andrologiczna samca
Badanie cytologiczne jąder i najądrzy

Polega na aspiracji materiału do badania za pomocą cienkiej igły.

Płyn z najądrza pobieramy z ogona najadrzy

Najczęściej około 0,1 ml, w stanach zapalnych ilość płynu może być większa.

Obecność plemników w płynie jądrowo  najądrzowym, a brak plemnikow w nasieniu
świadczy o zaburzeniach przesuwaniu plemników.

W procesach zapalnych stwierdzimy obecność neutrofilów, makrofagów i bakterii
Bioptyczne badania miąższu jąder i najądrzy

Metoda polega na pobraniu małego wycinka miąższu jąder i najądrzy w celu badania
histopatologicznego. Wykonujemy je poprzez wycięcie lub harpunizację. Badanie takie
wykonujemy w przypadku:

W przypadkach aspermii, pozwala na odróżnienie niedrożność dróg wyprowadzających od
zaburzeń spermiogenezy

Przy oligospermii  gdy trzeba określić stopień uszkodzenia nabłonka rozrodczego

Przy wysokim procencie wad głónych

Przy zaniku lub niedorozwoju jąder
Badania endokrynologiczne
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Wpływ żywienia i warunków utrzymania

Jałowość  okresowa utrata zdolności do rozmnażania

Niepłodność  stała niezdolność do rozmnażania
Czynniki srodowiska zewnętrznego

Żywienie:

Pasza musi być prawidłowo zbilansowana, zawierać odpowiednie ilości białaka,
tłuszczy, węglowodanów, mikro i makroelementów oraz witamin

Witamina A  niedobór u samców powoduje zwyrodnienie nabłonka w
jądrach i zaburzenia spermatogenezy, u samic dochodzi do zrogowacenia
nabłonka pochwy i macicy, nieregularnych owulacji, zamierania płodów,

Fitoestrogeny  zawarte w roślinach estrogeny mogą prowadzić do zaburzeń
hormonalnych w organizmie (wzmożony popęd, zaburzenia płodności, na
jajnikach mogą tworzyć się cysty, objawy snębicy, samice mogą nie
zachodzić w ciąże lub mogą wykazywać skłonności do ronienia.
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Wpływ żywienia i warunków utrzymania

Klimat:

Czynniki klimatyczne nie tylko wpływają na rozwój i wydajność ale także na
przebieg procesów rozrodczych. Dzielimy je na:

Makroklimatyczne

Światło (nasłonecznienie, długość dnia)

Porę roku

Ciśnienie powietrza i jego ruchy

Wilgotnośc (opady, parowanie)

Mikroklimatyczne (w/w ale w pomieszczeniach inwentarskich)

Negatywny wpływ na rozród ma:

chów alkierzowy

Nieodpowiednia temperatura i wilgotnośc pomieszczeń

Brak odpowiedniej wentylacji

Stałe przeciągi

Duże zagęszczenie zwierząt

Nie odpowiednie stanowiska
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Czynniki infekcyjne

Czynniki infekcyjne jako przyczyna niepłodności mają jeszcze znaczenie, jednakże
powszechnie stosowane techniki sztucznej inseminacji doprowadziły do wyrażnego
zmniejszenia ich znaczenia. Dzielimy je na swoiste i nieswoiste zakażenia płciowe

Każda choroba ogólna, szczególnie te przebiegające z gorączką czy lokalnymi
stanami zapalnymi ma wpływ na przebieg procesów płciowych

Zakażenia nieswoiste  bakteryjne stany zapalne dróg rodnych, do infekcji
dochodzi najczęściej w czasie rui lub porodu, gdy szyjka maciczna jest otwarta.
Czynnikami infekcyjnymi są najczęściej paciorkowce, gronkowce i bakterie
kałowe. Zapalenie macicy (endometritis) dzielimy na cztery stopnie

E1, E2  nieżytowe zapalenie macicy

E3  śluzowo  ropne zapalenie macicy (otwarta szyjka)

E4  ropne zapalenie macicy  ropomacicze (szyjka zamknięta)

Zakażenia swoiste:

Otręt  wirusowe zakażenie (bydło i konie), objawia się drobnymi ogniskami
martwiczymi w nabłonku dróg układu rozrodczego

Zaraza mętwikowa  (bydło, owce), wywoływana przez mętwika płodowego,
który powoduje powtarzanie rui, i wydłużenie okresów międzyrujowych
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Czynniki infekcyjne

Zaraz rzęsistkowa  wywoływana przez pierwotniaka, u zakażonych samic
obserwuje się zapalenie błony sluzowej macicy, obumieranie podów,
ronienia,

Bruceloza  przyczyna zakaz
nego ronienia u krów, loch, owiec, kóz,
przenoszona najczęściej w czasie aktu krycia

Listerioza  wywoływana przez bakterie, wywołyje u loch, krów, owiec
ronienia i powikłania (zatrzymanie łożyska, zapalenie macicy), drobnosutroje
mogą znajdować się w nasieniu

Leptospiroza  wystepuje u wszystkich zwierząt, wydalane są z moczem,
śliną, mlekiem i nasieniem, wywołuje ronienia.

Parwowirusy i enterowirusy świń  wywołują nieregularne ruje, mało liczne
mioty, obecnośc płodów zmumifikowanych
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Czynniki genetyczne

Genetyczne zaburzenia płodności należy odróżnić od anatomicznych wad
dziedzicznych.

W hodowli zwierząt wystepują osobniki, rodziny, linie zwierząt o bardzo dobrej
płodności jak i takie, które wykazują dziedzicznie mierną zdolność do rozrodu

Najlepszą metodą służącą do doskonalenia płodności stada jest selekcja. Jednakże
cecha ta wykazuje małą zmienność i jej doskonalenie jest mało skuteczne i
długotrwałe
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Błędy organizacyjne
Jest to bardzo ważna grupa przyczyn obniżonej zdolności reprodukcyjnej. Można ją podzielić na:

Błędy organizacyjne związane z technologia produkcji

Niewłaściwy wybór materiału hodowlanego

Zbyt wczesne lub zbyt póz
ne rozpoczynanie uzytkowania hodowlanego

Brak stabilności stada podstawowego

Brak zachowania odpowiedniej długości okresów miedzyciążowych

Zbyt długi okres laktacji

Błędy organizacyjne w prowadzeniu rozrodu

Niewłaściwe terminy krycia i sztucznego unasienniania

Błedy w czasie pobierania, rozrzedzania, konserwacji, transportu nasienia

Braki w prowadzonej dokumentacji hodowlanej

Braki kadrowe i szkoleniowe

Brak porodówek w chowie wielkostadnym

Nieprzestrzeganie zasad higieny w pomieszczeniach, w czasie krycia, porodu

Nie zwracanie uwagi na zaburzenia okresów poporodowych

Stwarzanie sytuacji stresowych
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Samiec  niepłodność wrodzona (pierwotna)
Wrodzone wady narządów płciowych

Zaburzenia rozwoju płciowego

Ustalenie płci chromosomalnej  XX samica, XY - samiec

Rozwój płci w stadium gonad  XX powstaje jajnik, XY  powstaje jądro (wpływ
mają geny zawarte w chromosomie Y)

Rozwój płci fenotypowej  jądra produkują czynnik hamujący rozwój kanałów
Mullera i testosteron, który stymuluje powstawnie z przewodów Wolfa najadrzy i
nasieniowodów, powstawanie prostaty, zamkniecie się fałdów cewki moczowej i
wargowo  mosznowych , tworząc prącie i napletek.

Nieprawidłowości płci chromosomalnej

Niedorozwój jąder  może być jedno lub obustronny, jądra z wyraz
nym
niedorozwojem mają spoistośc twardą, a z miernym niedorozwojem  miękko
elastyczną lub wiotką. W przypadku miernego niedorozwoju lub jednostronnego 
jakość nasienia i płodnośc samca może być w granicach normy. Samce takie
powinny być wyłączone z hodowli, gdyż możliwe jest podłoże genetyczne tego
problemu
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Samiec

Agenezja  brak jąder

Wnętrostwo  jedno lub obu stronne, jądro może pozostawać w jamie brzusznej lub
kanale pachwinowym, zachowana jest wewnątrzwydzielnicza funkcja takiego jądra,
brak spermatogenezy.

Niedorozwój lub brak najadrzy i nasieniowodów

Stulejka  zbyt mały otwór zewnetrzny napletka, najczęściej wrodzony ale może być
też na tle zwężeń pourazowych.

Załupek  najczęściej efekt stulejki, wysuniete prącie nie może się ponownie
schować w napletku

Przetrwałe wędzidełko napletka

Hipogonadyzm  niewystarczająca lub nieprawidłowa czynność jąder
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Samiec
Nabyte choroby narzadów rozrodczych

Choroby moszny i napletka (zapalenie moszny, rany moszny)

Zapalenie jąder, najadrzy i ich osłonek

Zwyrodnienie i zwłóknienie jąder

Nowotwory jąder (nowotwór komórek Sertoliego, guz komórek Leydiga, nasieniak)

Przerost gruczołu krokowego

Zapalenie i torbiele gruczołu krokowego

Nowotwory gruczołu krokowego

Zapalenie prącia i napletka

Wypadnięcie prącia

Złamanie kości prącia

Nowotwory pracia i napletka (mięsak Stickera)
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Samiec
Neurohormonalne przyczyny zaburzeń płodności

Zaburzenia w popędzie płciowym

Zahamowanie odruchów płciowych

Zewnetrzne zahamowanie odruchów płciowych

Zahamowanie stłumionych odruchów płciowych

Ochronne hamowanie odruchów płciowych

Zaburzenia koordynacji odruchów płciowych

Przedwczesny wytrysk

Agresja

Onanizm
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Samica
Zaburzenia w rozwoju poszczególnych części narządu rozrodczego

Obojnactwo

Hipoplazja i aplazja janików, macicy, pochwy

Zwężenia i przegrody w pochwie
Niepłodność z wyniku nieodpowiedniego zorganizowania krycia

Nieodpowiedni moment krycia
Zaburzenia czynnościowe w narządzie płciowym

Opóz
nione dojrzewanie płciowe i przedłużony okres braku rui

Ruja przedłużona

Pozorny cykl jajnikowy

Cicha ruja

Torbiele jajników
Przyczyny i zwalczanie niepłodności
Samica
Choroby macicy

Ropomacicze
Choroby pochwy

Guzy Stickera

Wypadnięcie pochwy

Uszkodzenia pochwy w okresie poporodowym
Niepłodność na tle infekcyjnym i inwazyjnym

Brucelloza

Toksoplazmoza

Herpeswiroza

Zakażenia nieswoiste