ARCH. MED. S
D. KRYM., 2007, LVII, 193-195 SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI
Waldemar Szmidt
Biegły i jego opinia w procesie
The court expert and his opinion in legal proceedings
Sędzia Sądu Apelacyjnego w Katowicach
Powiedział swego czasu prof. Sehn, pionier formacje, które wykraczają poza zakres wiadomości
kryminalistyki, znakomity patron znakomitego kra- ogółu osób inteligentnych i ogólnie wykształconych,
kowskiego Instytutu Ekspertyz Sądowych:  Proces mające inny charakter niż prawniczy (tutaj fachow-
sądowego dowodzenia przypomina rekonstruk- cem powinien być przecież wyłącznie sędzia).
cję starej budowli, przy której odnalezione ruiny, Informacje te znane są nadto tylko fachowcom
szczątki i odpadki stanowią najcenniejszy materiał posiadającym wykształcenie specjalne dla danej
budowlany . Sąd jest projektantem i konstruktorem dziedziny i znacznie szersze niż przeciętne doświad-
takiej budowli  której metaforycznym celem jest czenie w zawodzie.
prawda i orzeczenie na niej oparte  bo tylko takie A zatem racją bytu opinii biegłego w procesie
może być sprawiedliwym. są jego umiejętności i fachowość poparte doświad-
Czy jednak jest możliwym, by w każdej sytuacji, czeniem.
w każdej sprawie, ustalenia faktyczne sądu były Medycyna sądowa jest jedną z podstawowych
oparte wyłącznie o wiedzę nabytą przez sędziego? gałęzi wiedzy specjalistycznej wykorzystywanej
Odpowiedz
negatywna jest oczywiście truizmem, w toku procesu, zarówno karnego jak i cywilnego,
a dodatkowo w praktycznym wymiarze przekonuje a rola biegłego medyka ma często kapitalne znacze-
o tym obecność Szanownych Państwa  biegłych nie dla wydania prawidłowego rozstrzygnięcia. Jaki
sądowych nauk medycznych na dzisiejszej konfe- jest prawnoprocesowy status biegłego  również
rencji. z zakresu medycyny, inaczej mówiąc jaka jest jego
Istnieją zatem w procesie sytuacje, gdy wiedza rola względem sądu, stron i innych uczestników
prawnicza sędziego, jego doświadczenie życiowe procesu sądowego.
i umiejętność logicznego rozumowania do prawidło- Zaproponowano w tym zakresie historycznie
wej oceny dowodów i wyrokowania nie wystarczą. trzy koncepcje.
Te sytuacje zachodzą wówczas, gdy stwier- A. Biegły jako świadek
dzenie okoliczności mających istotne znaczenie Tradycja wywodząca się z prawa rzymskiego,
dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości gdzie początkowo jednym terminem  testis  okre-
specjalnych. ślano zarówno świadka jak i biegłego. W prawie
Wtedy  jak to stanowią przepisy obu zasad- średniowiecznym wyodrębniono osobną kategorię
niczych dla polskiego modelu prawa procedur: świadków, uczonych  testes petri, aż w końcu wyod-
cywilnej i karnej  sąd zasięga opinii biegłego, bie- rębniono osobną kategorię z
ródła dowodowego jako
głych, instytucji naukowej, specjalistycznej, instytutu peritus  biegły. Taka koncepcja znajduje kontynuację
naukowego lub naukowo-badawczego. w procesie anglosaskim, gdzie biegłych traktuje się
Zapytać można, co powoduje, że konieczne jako świadków  expert witness. Jest to związane ze
wiadomości mają charakter  specjalnych . specyficzną dla tego systemu (wobec tradycji prawa
Otóż według licznych wypowiedzi teoretyków kontynentalnego) silnie zakorzenioną zasadą kontra-
i orzecznictwa Sądu Najwyższego, są nimi takie in- dyktoryjności  czyli bardzo silnego akcentowania
194 Waldemar Szmidt Nr 2
elementu sporu procesu w zakresie aktywności 3. termin dostarczenia opinii.
stron w dochodzeniu swoich roszczeń. To strony Z uwagi na syntetyczny charakter mojej wypo-
dokonują bowiem wyboru biegłego, zgłaszając do- wiedzi zasygnalizować jedynie w tym miejscu moż-
wód z opinii eksperta. Strona przeciwna przedstawić na problem opinii prywatnych. Stwierdzić należy, że
może swojego, a przesłuchanie może mieć charakter w tym względzie brak jest uregulowań ustawowych
krzyżowego  tzw.  cross examination . co do ich znaczenia i procesowego umocowania.
B. Krańcowo odmiennym rozwiązaniem jest Fakt ten też powoduje, iż o ile taka ( prywatna )
teoria stawiająca biegłego jako  sędziego faktu opinia nie zostanie dopuszczona przez sąd formal-
a jego opinii przyznaje walor wyroku w incydentalnej nie do procesu  prawnie nie ma znaczenia. Może
kwestii specjalnej. Na poparcie takiego poglądu jedynie  ewentualnie, stanowić sygnał do przepro-
wskazywano faktyczne podobieństwo funkcji bie- wadzenia dowodu z opinii biegłego z urzędu.
głego do czynności sędziego w procesie. Poglądy Gdy odnieść się natomiast do punktu 2 art. 194
takie utrzymywały się w nauce niemieckiej aż do lat k.p.k.  w kontekście praktyki, zauważyć należy, że
50-tych ubiegłego stulecia. Ewoluowały jednak aż nic nie stoi na przeszkodzie zwróceniu się przez
do wykształcenia stanowiska biegłego do sądu o wyjaśnienia, jeżeli postawione
C. Określenie biegłego jako  pomocnika pro- pytania nie są jasne lub wykraczają poza zakres
cesowego sądu . Uznaje się tedy, że biegły jako kompetencji i uprawnień. Postulować również na-
jedyny w procesie posiada wiedzę specjalistyczną, leży ewentualne wnioski biegłych o uzupełnienie
której brakuje sędziemu  a zatem tylko z jego po- materiału dowodowego, konieczność pozyskania
mocą sędzia jest w stanie ustalić pewne istotne dla innych jeszcze dokumentów lub informacji. Wszyst-
procesu fakty. ko to pozwolić może na uniknięcie w przyszłości,
Ostatecznie współcześnie funkcja biegłego za- w toku procesu  konieczności wzywania biegłych
wiera w sobie elementy wszystkich wymienionych na rozprawę celem uzupełnienia opinii.
teorii. Podobnie jak świadek biegły dostarcza są- Jak wynika z sygnałów zarówno sędziów jak
dowi informacji niezbędnych dla merytorycznego i biegłych  pojawiają się niestety istotne problemy
rozstrzygnięcia. Składa jak świadek przyrzeczenie. w odniesieniu do terminowości sporządzania opinii
Tak jak sędzia musi rozstrzygnąć daną istotną kwe- oraz dyscyplinowania biegłych przez sąd. Zagad-
stię poprzez podjęcie oceny, opartej najczęściej na nienia długich terminów opiniowania nie należy
naukowej spekulacji  decyzji. Podlega wyłączeniu oczywiście generalizować. Są przecież wypadki,
od udziału w sprawie z tych samych przyczyn co gdy opinia, aby być zupełną i rzetelną, wymagać
sędzia  i te warunki mają zagwarantować mu pełny będzie długiego czasu pracy biegłego.
obiektywizm i bezstronność. Jego rozstrzygnięcie Często jednak przyczyny zwłoki nie noszą cechy
jest jednak poglądem naukowym a nie normatyw- przeszkód o obiektywnym charakterze. Tymczasem
nym. Jest on również pomocnikiem sądu w zro- brak terminowości i przewlekłość ostatecznie uderza
zumieniu zagadnień, na podstawie których sędzia w sąd i sędziego, bo to jemu postawi, i słusznie  sąd
musi wydać wyrok. odwoławczy, sędzia wizytator, Trybunał Strasburski
Jest zaś biegły na pewno  niezależnie od omó- czy przedstawiciele środków masowego przekazu
wionych wyżej w skrócie teorii  z
ródłem dowodu,  zarzut przewlekłego postępowania. Stwierdzi się
który należycie oceniony  stanowi często podstawę zatem, że choć miał sąd i osobiście sędzia instru-
ustaleń faktycznych sądu. menty, aby rzetelność biegłego kontrolować i w miarę
Korzystanie z opinii biegłego przez sąd następuje potrzeby, zdyscyplinować, to nie potrafił, lub nie chciał
w drodze wydania postanowienia, w sytuacji, gdy sę- z nich skorzystać.
dzia stwierdzi konieczność uzyskania wiadomości spe- A stosowanie przepisów o karach porządkowych
cjalnych (nawet jeżeli sam je posiada, jest to w procesie wobec biegłych jest w praktyce wyjątkowe, zaś prze-
bezużyteczne). W procesie karnym kwestię tę reguluje pis art. 287 ż 2 k.p.k. umożliwiający aresztowanie
art. 194 k.p.k. (kodeks postępowania karnego). biegłego na czas nie przekraczający 30 dni uznać
Takie zatem postanowienie zawierać musi: należy wręcz za  martwy (czyli de facto nie stoso-
1. imię, nazwisko i specjalność biegłego lub bie- wany). Zwłoka w sporządzaniu opinii przez biegłego,
głych, a w wypadku opinii instytucji, w razie czy niejednokrotnie wręcz odmowa jej sporządzenia
potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób, któ- (problem szczególnie istotny w tzw. sprawach lekar-
re powinny wziąć udział w przeprowadzeniu skich, gdzie lekarz jest stroną procesu) muszą być
ekspertyzy, ocenione jednoznacznie krytycznie.
2. przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformuło- Wywołuje takie postępowanie określone negatyw-
waniem, w miarę potrzeby, pytań szczegó- ne skutki społeczne  zarówno dla wymiaru sprawied-
łowych, liwości, poprzez zarzut opieszałości i niewykorzysty-
Nr 2 BIEGł Y I JEGO OPINIA 195
wania kar porządkowych jak i środowiska lekarskiego wnioski. Tylko bowiem pełne zrozumienie treści
 zarzut stronniczości i z
le pojętej solidarności opinii, procesu badawczego, wniosków i ich uza-
zawodowej. Zaś natura próżni nie znosi i zgodnie sadnienia, umożliwi sądowi (sędziemu) ewentualną
z prawem Kopernika pieniądz gorszy wypiera lepszy. polemikę z zaprezentowanym poglądem lub  jak
Pojawić się zatem mogą quasi specjaliści i pseudo jest przecież najczęściej  obronę stanowiska bie-
specjalistyczne instytuty oferujące komercyjne spo- głego wobec zarzutów strony, która je w przyszłości
rządzanie opinii, których choć jakość będzie wątpliwa drogą apelacji może kwestionować.
 to będą sporządzane bezzwłocznie. Należy takim Na zakończenie mojej wypowiedzi  z uwagi
sytuacjom przeciwdziałać, a jedną z form tegoż na ograniczenie czasowe  krótkiej i obejmującej
winno być zwrócenie uwagi przez sądy na właściwą jedynie wąski zakres problematyki opiniowania
merytoryczną ocenę sytuacji wymagającą pomocy przez biegłych w procesie, przypomnieć wypada,
biegłego oraz kontroli sprawności procesu opinio- iż w polskim procesie karnym i cywilnym nie obo-
wania, jak i działanie samych biegłych  sumiennie wiązuje legalna teoria dowodów. Wszystkie one są
wypełniających swoją rolę. względem siebie równoprawne.
Zasygnalizować również wypada postulat jasne- Wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka,
go języka wypowiedzi biegłego. Każda profesja ma opinia biegłego podlegają jednak ocenie i to ona
skłonności operowania swoistym metajęzykiem. Ale decyduje ostatecznie o wartości danego dowodu
tak jak w odniesieniu do sędziego oczekujemy, że w procesie ustalenia prawdy.
uzasadni wyrok językiem przystępnym i powszech- Wydaje się, że rola biegłego  tak przecież istotna,
nie zrozumiałym  tak opinia biegłego również musi powinna znalez
ć większe jeszcze niż dotąd zrozumie-
być zrozumiana  przynajmniej przez sędziego, nie zarówno prokuratorów, sędziów jak i samych bie-
który dalej obligowany jest wytłumaczyć proces ar- głych aby współpraca biegłego z sądem, i odwrotnie
gumentacji biegłego stronom. Elementy  zrozumie-  była prawidłową, opartą o rzetelność, sumienność
nia i  jasności przekazu dotyczyć muszą przy tym i dbałość o sprawność procesu.
całości procesu opiniowania, w tym też metodologii, Tak jak to w praktyce ma przecież miejsce w zde-
którą posłużył się biegły wyprowadzając ostateczne cydowanej większości wypadków.