Michał Głowiński  Literackość muzyki  muzyczność literatury :
ð literatura w muzyce:
literatura w muzyce
¨ð literacki styl odbioru muzyki:
·ð muzyka jako naÅ‚adowana znaczeniami, sensami Å‚atwo poddajÄ…cymi siÄ™ werbalizacji (możliwość przejÅ›cia do
sfery sensów),
·ð jeÅ›li stanowi staÅ‚y element kultury artystycznej (romantyzm), to może mieć charakter uniwersalny (sÅ‚uchanie w ten
sposób wszelkich utworów, niezależnie od ich charakteru)  literackość muzyki jako pochodna kultury artystycznej,
niezależnie od charakteru poszczególnych utworów,
¨ð dzieÅ‚o muzyczne, gdy ma przekazywać treÅ›ci literackie musi wyjść poza swoje tworzywo (pokonać
ograniczenie, jakim jest ubóstwo semantyczności), musi wprowadzić elementy, które umożliwiałyby
traktowanie pewnego zorganizowanego zespołu dz
więków tak, że daje się on odczytać jako przekaz czegoś,
czego owe układy dz
więków same w sobie nie przekazują,
¨ð sposoby wychodzenia poza tworzywo (przejawy literatury w muzyce):
- tytuł:
"ð wiÄ…zanie dzieÅ‚a z pewnymi wartoÅ›ciami, sugerowanie gÅ‚Ä™bi, naprowadzanie na znaczenia, potÄ™gowanie
właściwości konotacyjnych zawartych w dziele,
"ð np. Also sprach Zarathustra Richarda Straussa,
"ð tytuÅ‚ arbitralny  nieujawniajÄ…cy żadnych istotnych cech utworu, wskazujÄ…cy na inspiracje ważne dla jego
powstania,
"ð nie narzuca utworowi konkretnych treÅ›ci literackich, oddziaÅ‚ywa na odbiór,
"ð konotuje poetyckość, nastrojowość,
"ð izoluje utwór nazwany w  literacki sposób od form klasycznych, zastanych, gotowych,
"ð w pewnych wypadkach wskazuje ogólnie na literacki charakter dzieÅ‚a, nie pozwalajÄ…c na bliższe
uszczegółowienia, sugeruje literackość, ale pozostawia ją w sferze niedookreślenia (np. Smutna opowieść
Karłowicza),
"ð literackość sugerowana jest dużo wyraziÅ›ciej, gdy tytuÅ‚y wskazujÄ… na konkretne utwory literackie (np.
poematy Liszta odwołują się do dzieł Byrona, Goethego, Hugo)  stworzenie muzycznej wizji, muzycznego
odpowiednika przywoływanych dzieł literackich,
"ð zrozumiaÅ‚ość tytuÅ‚u:
Ź! tytuł może odwoływać się do wzorów literackich, wydarzeń, cytatów, które nie są znane odbiorcom
(wtedy ważna jest sama jego literackość, a nie bezpośrednia zawartość),
Ź! niezrozumienie tytułu nie musi powodować niezrozumienia utworu,
Ź! nawet tytuły niejasne i niezrozumiałe mogą wnosić godne zastanowienia konotacje,
Ź! niekiedy zrozumiałe jest to, co ogólne, niezrozumiałe to, co szczegółowe (np. Błazen Tantris
Szymanowskiego odwołujący się do zapomnianego dramatu niemieckiego o tym tytule autorstwa Harta),
"ð musi być odczuwany jako adekwatny wobec samej materii muzycznej utworu (przykÅ‚ad nieprzystawania
tytułu do utworu  Romuald Traugutt Schaffera),
"ð jest zapowiedziÄ… i zobowiÄ…zaniem,
- cytat:
"ð nie każdy cytat w utworze muzycznym wiąże siÄ™ z literackoÅ›ciÄ…  ante factem wyposażonym w pewne
wartości literackie jest tylko to przytoczenie, które ma wyrażać treści symboliczne,
"ð w muzyce instrumentalnej najwiÄ™kszÄ… noÅ›ność literackÄ… majÄ… przytoczenia utworów wokalnych,
"ð funkcjÄ™ literackÄ… mogÄ… peÅ‚nić także przytoczenia utworów czysto instrumentalnych, a także melodii
zaczerpniętych z folkloru i niekojarzącym się z określonym tekstem (ważna jest przede wszystkim sama
ludowość),
"ð jeÅ›li ma peÅ‚nić funkcje literackie, symbolizuje coÅ› pozamuzycznego,
"ð jego wartoÅ›ci konotacyjne apelujÄ… nie tylko do samego tekstu sÅ‚ownego, ale także do wiedzy o roli, jakÄ…
cytowana pieśń odegrała, do wiedzy o jej powstaniu, funkcjonowaniu, o jej kontekście historycznym,
"ð to zdolnoÅ›ci konotacyjne (a nie wartoÅ›ci muzyczne traktowane w izolacji) decydujÄ… o tym, że jakiÅ› utwór jest
cytowany,
"ð warunkiem podstawowym jest rozpoznawalność w trakcie odbioru, bÄ™dÄ…ca wynikiem zakotwiczenia w
danej kulturze,
"ð uksztaÅ‚towanie siÄ™ cytatowej topiki muzycznej o zaÅ‚ożeniach wyraz
nie literackich (np. Dies irae 
konotowanie grozy, strachu, głębi, śmierci  m.in. kantata Canti di prigiona Dallapiccoli),
"ð ich charakterystycznÄ… cechÄ… jest niezużywalność (czÄ™ste przywoÅ‚ywania podnoszÄ… użyteczność,
rozpoznawalność, zwiększają łatwość odczytania kryjących się poza nimi intencji literackich),
- sfera analogii i podobieństw sprawiająca, że pewne dzieła muzyczne mogą być związane tylko z pewnego typu
utworami literackimi, podczas gdy połączenie ich z utworami innego typu byłoby nie do pomyślenia (element
danej kultury artystycznej, która skłonna byłaby wiązać pewne ukształtowania u style muzyczne z pewnymi
dziełami literackimi czy ich typami)  problem stylów odbioru,
ð muzyka w literaturze:
muzyka w literaturze
j& muzyczność literatury ujawnia się w dążeniu do wejścia w tworzywo (w jego warstwę brzmieniową), któremu
towarzyszy dążenie do przezwyciężenia naturalnych ograniczeń tworzywa (ubóstwa możliwości
brzmieniowych),
j& ciążenie semantyki języka jest tak wielkie, iż niemożliwa jest recepcja tekstu literackiego tylko jako potoku
pięknych i w sposób przemyślany zorganizowanych dz
więków,
j& symbolistyczne hasło muzyczności miało literacki charakter i literackie motywacje, nigdy nie prowadziło i nie miało prowadzić do
przezwyciężenia istotnych cech dzieła literackiego,
j& odwołania do różnego rodzaju spekulatywnych teorii muzyki  punktem odwołania była nie sama muzyka, ale pewnego rodzaju jej
interpretacje,
j& śpiewny, melodyjny typ wiersza (przeciwstawny retorycznemu i kolokwialnemu)  ideałowi śpiewności czy melodyjności nie musiał
towarzyszyć (i często nie towarzyszył) ideał muzyczności (wiara, że muzyka jest najważniejszą ze sztuk i że można przenieść jej zasady w
obręb wypowiedzi poetyckiej)  muzyczność i śpiewność są zjawiskami rozdzielnymi,
j& Tadeusz Szulc Muzyka w dziele literackim - zakwestionowanie istnienia korespondencji sztuk, wyznaczenie muzyce pozycji tylko
wśród przedmiotów, o których literatura może mówić,
j& warunkiem muzyczności literatury jest tematyzacja muzyczności w wypowiedzi literackiej, która wiąża się ze
związkami strukturalnymi, w których obrębie zarysowuje się pewne podobieństwo między wypowiedzią literacką
a dziełem muzycznym (np. cykl Prousta, w którym tematyzacji muzyki towarzyszą odwołania muzyczne w samej strukturze),
üð tematyzacja obejmuje także tytuÅ‚ (który jest szczególnie wyrazistym wskaz
nikiem tematyzacyjnym wówczas,
gdy odwołuje się do porgramu literackiego, który muzyczność czyni jednym ze swych zawołań),
üð dziÄ™ki tematyzacji czynnikiem muzycznoÅ›ci staje siÄ™ Å›piewność, efekty onomatopeiczne  tematyzacja je
ukierunkowuje, nadaje znaczenia, sprawia, że sama materia językowa ma budzić konotacje muzyczne (np. Słota
Iwaszkiewicza),
ð zarówno muzyka skÅ‚aniajÄ…ca siÄ™ ku literaturze, jak i literatura skÅ‚aniajÄ…ca siÄ™ ku muzyce, nie może wykroczyć poza
granice zakreślone przez możliwości tworzywa  literackość muzyki uzależniona jest od tego, na co w tej dziedzinie
pozwala sama materia muzyczna, muzyczność literatury  od literackich ukształtowań języka.