MOTYW PRACY W LITERATURZE,SPOJRZENIE NA PRACĘ(POZYTYWIZM)

Już od wieków praca była źródłem utrzymania, pewnego rodzaju spełnieniem i
dobrodziejstwem. To dzięki ciężkiej pracy ludzie dochodzili do fortuny,
dorabiali się majątków, budowali fabryki. Jednak niektórzy pomimo swej
ciężkiej, mozolnej pracy nie dorobili się niczego. Byli wykorzystywani przez
bogatsze warstwy społeczeństwa, które jak pasożyty zabierały ostatnie siły,
ostatnie oszczędności, wzbogacając się na ludzkiej krzywdzie. W pozytywizmie
spotykamy się z kultem pracy. Młode pokolenie wychodziło z założenia, że bez
pracy niczego się nie osiągnie. Pracę uważało za podstawowe kryterium wartości
człowieka, bowiem dzięki pracy nie tylko sam człowiek się wzbogaci, ale i
państwo na tym zyska.
Nazwa epoki pozytywizmu wywodzi się od tytułu dzieła Augusta Comte`a "Kurs
filozofii pozytywnej". Data początkowa polskiego pozytywizmu przypada na rok
1863, a końcowa na rok 1890. Upadek powstania styczniowego wpłynął na
świadomość polskiego społeczeństwa oraz spowodował odejście od wcześniejszych
ideałów walki narodowowyzwoleńczej, jako nieskutecznej w ówczesnej
rzeczywistości. Tak więc hasło "Walka o
wolność" zostało zastąpione hasłem "pracy". Obowiązkiem "pracy u podstaw"
pozytywiści obarczyli inteligencję i szlachtę. Propagowali rozwój oświaty
wiejskiej, zakładanie szkół i bibliotek. Bohaterem pozytywistycznym stał się
młody człowiek, wiejski nauczyciel, lekarz oraz inżynier. Program polskich
pozytywistów obejmował oświatę,
rozwój rolnictwa, nauki i techniki, rozwój przemysłowy kraju, a także
wydźwignięcie z nędzy najuboższych warstw społeczeństwa. Pozytywiści
porównywali społeczeństwo do żywego organizmu, który podlega ciągłemu
rozwojowi. Po upadku powstania nasiliło się działanie ruchu emancypacyjnego,
które spowodowane było pogarszającą się sytuacją kobiet. Kobiety zmuszone były
przejmować obowiązki mężczyzn-mężów, którzy bądź to zginęli w powstaniu, bądź
to zostali zesłani na Sybir. W odnalezieniu pracy przeszkadzały im braki w
przygotowaniu
zawodowym. Pozytywiści opowiadali się za kształceniem dziewcząt, za zakładaniem
szkół zawodowych. Oprócz wyżej wymienionych problemów pojawił się jeszcze
jeden, mianowicie problem asymilacji Żydów. Na terenie
Polski w ciągu wieków osiedliło się kilka milionów Żydów, którzy w Polsce
znaleźli warunki do życia i pracy. Pozytywiści żądali rozwiązania tzw. kwestii
żydowskiej. Sądzili, że można to uczynić poprzez włączenie Żydów do wysiłku
całego narodu. Jednym z prądów filozoficznych pozytywizmu był utylitaryzm. Była
to kontynuacja znanych już w oświeceniu przekonań o użyteczności jednostki
wobec społeczeństwa. Z utylitaryzmu zrodził się pozytywistyczny kult pracy.
Praca bowiem była w tym okresie podstawowym kryterium wartości człowieka. W
takich to warunkach tworzyli poeci i pisarze polscy.
Gorącą zwolenniczką programu "młodych" była Eliza Orzeszkowa, autorka powieści
"Nad Niemnem". Orzeszkowa wierzyła w ideę "pracy u podstaw" oraz wszechmoc
oświaty. W powieści "Nad Niemnem" Orzeszkowa w sposób realistyczny ukazała
współczesne sobie polskie społeczeństwo, z typowym dla niego podziałem na różne
warstwy społeczne. Linie podziału wyznaczał stosunek do pracy. Praca w
rozumieniu pisarki była najważniejszym kryterium ludzkiej wartości. To dzięki
pracowitości Benedykt Korczyński, bohater powieści czuł się mocno związany z
życiem, miał głębokie poczucie jego sensu i czuł się potrzebny. Benedykt
reprezentował
szlachtę średniowieczną. On i jego sąsiedzi borykali się z ogromnymi
trudnościami natury materialnej. Brakowało im pieniędzy na kupno nowych odmian
nasion oraz sprzętu rolniczego. Benedykt pracował ponad swoje możliwości.
Jednak ta mozolna praca nie przynosiła mu pełnej satysfakcji. Część plonu
bowiem musiał sprzedawać w celu zapłacenia podatków i kontrybucji nałożonej na
rodzinę za udział w powstaniu. Dla siebie nie widział przyszłości, nie mógł
sprzedać ziemi, ponieważ jej utrzymanie było jego moralnym obowiązkiem. Ratunek
znalazł u syna Witolda, wychowanego na ideałach pozytywistycznych, znającego
sposób na poprawę sytuacji szlacheckich gospodarstw. Wyjście z tej sytuacji
było możliwe poprzez wprowadzenie nowych maszyn, zasad gospodarowania oraz
nowych odmian upraw. Autorka podzieliła swych bohaterów na pozytywnych i
negatywnych. Za kryterium przyjęła ich stosunek do pracy. Ci którzy nie
pracowali, prowadzili próżniaczy tryb życia, byli postaciami które dla
czytelnika nie powinny być wzorem do naśladowania. Należał do nich Zygmunt
Różyc, pani Emilia i Teresa. Natomiast pozytywnie przedstawieni zostali ci
którzy nie bali się pracy i chętnie ją wykonywali. Dla tych ludzi żniwa były
pięknym i radosnym wydarzeniem. Dostrzegali oni piękno otaczającego ich świata
i dziękowali Bogu za plony. Orzeszkowa w swojej powieści często odwoływała się
do tradycji, obyczaju i kultu pracy. Istotną rolę w powieści "Nad Niemnem"
odgrywało również częste przedstawianie małych dworków jako ostoi polskości i
świetności odchodzących czasów.
Z motywem pracy spotykamy się również w utworze Bolesława Prusa pod tytułem
"Lalka". Za przykład człowieka pracowitego, praktycznego i solidnego może
posłużyć postać starego Jana Mincla, który od najmłodszych lat pracował w
sklepie. Pracował dużo i od swoich pracowników również dużo wymagał. Uczył ich
dyscypliny, wpajał nawyki oszczędzania. Dzięki swej ciężkiej pracy i idealnym
zasadom dorobił się jednego z najbogatszych sklepów w Warszawie. Inny bohater
"Lalki" - Ignacy Rzecki również kochał swoją pracę, był niezwykle uczciwy,
pracowity, dokładny i szlachetny. Mimo to nie miał nic, ani domu ani
oszczędności. Jego oszczędności stanowiły stara gitara i pies. Porównując te
dwie postacie zauważymy, że nie wystarczy być oszczędnym, uczciwym i
szlachetnym, aby dorobić się majątku, ale także trzeba mieć racjonalne
podejście do życia i szczęście. Poezja pozytywizmu miała spełniać zadania
utylitarne i propagandowe. Przedstawicielami nowej epoki w poezji byli między
innymi Maria Konopnicka i Adam Asnyk, którzy w swojej twórczości nie odeszli od
kultu wiedzy i pracy. Adam Asnyk głosił potrzebę postępu nauki, demokracji i
"pracy u podstaw" Wiersz pt. "Daremne żale próżny trud" jest zaadresowany do
ostatniego pokolenia romantyków. Poeta zwrócił się do nich z prośbą, by
zgodzili się z przemianami, by zrozumieli ideały głoszone przez "młode
pokolenie". Zapatrzenie się w przeszłość jest zdaniem poety bezsensowne a
postęp jest konieczny: "Wy nie cofniecie życia fal, /Nie skargi nie pomogą,
/Bezsilne gniewy, próżny żal! Świat pójdzie swoją drogą." W wierszu "Do
młodych" Asnyk zakreślił program ideowy. Poeta postawił przed młodym pokoleniem
pozytywistów ambitne i wzniosłe cele. Przypomniał im, że muszą pamiętać o
przeszłości, bez pracy minionych pokoleń młodzi byli by niczym. Przeszłości
należy się szacunek, bo na niej "jeszcze się święty ogień żarzy"
Podobną problematykę zawarła w swojej powieści "Noce i dnie" Maria
Dąbrowska-pisarka dwudziestolecia międzywojennego. Tak jak w utworach pisarzy i
poetów pozytywistycznych także w "Nocach i dniach" motyw pracy przeplata się z
innymi motywami. Bohaterami powieści są inteligenci o rodowodzie szlacheckim.
Pisarka przedstawiła przeobrażenia społeczne dokonujące się w Polsce pod koniec
XIX wieku. Powieść ta ukazuje dzieje rodziny w momentach jej wzlotów i upadków.
Bogumił Niechcic - jeden z bohaterów "Nocy i dni" był dojrzałym mężczyzną , nie
posiadał własnego majątku , był administratorem w majątku szlacheckim. Bogumił
ponad wszystko kochał swoja pracę i ziemię. Zawsze starał się pracować tak ,
aby mieć jak najlepsze wyniki. Nie widział różnicy między pracą na swojej , a
pracą na cudzej ziemi. Zdawał sobie sprawę z tego, owoce jego pracy były
przywłaszczane przez innych. Twierdził, że pracuje dla wspólnego dobra. Dla
dobra ziemi. W rozmowie o tym z żoną twierdził , że: "...ja w niej widzę to,
czemu warto służyć i temu służę ...my też przeminiemy a ziemia się ostanie..."
W ciągu kilku lat ze zdewastowanego majątku Bogumił wytężoną pracą uczynił
przynoszący ogromne plony majątek. Można zarzucić mu zbyt ciasne ambicje
życiowe i zbyt ograniczone ideały. Jednak mimo nieporadności i braku
wykształcenia Bogumił cieszył się u wszystkich ogromnym autorytetem. Był
człowiekiem który bardzo kochał ziemię i pracę na niej.
Uważam, że takich ludzi należy szanować i podziwiać, gdyż są godni
naśladowania. Praca nie hańbi, pracy się nie wolno wstydzić. W obecnych czasach
również spotykamy ludzi, którzy dzięki pracy własnych rąk i wielu wyrzeczeniom
dorobili się majątku. To tym właśnie ludziom wielu autorów poświęcało i
poświęca swoje utwory, ponieważ jest to temat niezwykle żywotny i ponadczasowy.
Bowiem z ludzi pracowitych i wytrwale dążących do celu trzeba brać przykład.
Myślę, że wprowadzenie motywu pracy do twórczości pozytywizmu spowodowało fakt,
że przez szereg stuleci ich twórczość będzie wiodąca.