W_4. Migracje ludności
1. Ruch migracyjny (wędrówkowy) jest, obok ruchu naturalnego, głównym czynnikiem wpływającym na
przyrost lub ubytek populacji określonego obszaru.
- przyrost migracyjny wpływa w znacznym stopniu na wzrost liczby ludności w KWR,
- w 2000 r. w krajach UE a\
70% wzrostu liczby ludności spowodowane było du\
ym dodatnim saldem migracji.
2. Migracja (łac. migratio  przesiedlenie ) to proces przemieszczenia się ludności w przestrzeni, które powoduje
zmianę ich miejsca zamieszkania lub pobytu. Migracja oznacza stała lub czasową zmianę miejsca
pobytu mieszkańców kraju lub regionu, spowodowaną zazwyczaj czynnikami natury ekonomicznej,
ekologicznej, społecznej, politycznej, narodowościowej, religijnej.
3. Uczestnicy migracji nazywani są migrantami.
- stanowią oni ludność mobilną, w przeciwieństwie do ludności stabilnej, czyli takiej, która nie
uczestniczy w migracjach.
4. Współczesne migracje mają zasadniczo trzy przyczyny:
- ekonomiczną (wynikającą ze zró\
nicowania dochodów ludności i poziomów bezrobocia),
- ludzie migrują najczęściej w poszukiwaniu lepszych warunków \
ycia
- migranci zachowują się jak człowiek ekonomiczny (homo oeconomicus) =kierują się dą\
eniem do max. korzyści (dochodów)
- głównym motywem migracji są oczekiwane mo\
liwości zatrudnienia i wzrostu dochodów
- ale ludzie kierują się coraz częściej motywami pozaekonomicznymi
- polityczną (związaną z konfliktami zbrojnymi oraz naruszeniem praw człowieka)
- ekologiczną (skutki klęsk \
ywiołowych, katastrof ekologicznych).
5. Mobilność ludności, czyli skłonność do zmiany miejsca zamieszkania jest zró\
nicowana w zale\
ności
od obszaru którego dotyczy.
- przykładem terytorium o wysokiej mobilności ludności są USA
- ni\
szą mobilnością charakteryzuje się Europa Zachodnia
- Polska nale\
y do obszarów o jeszcze słabszej mobilności.
Czynniki wpływające na migracje
1. Analizując procesy migracji nale\
y zwrócić uwagę na dwie grupy czynników wpływających na nie:
" czynniki wypychające  wywołują chęć opuszczenia danego miejsca/obszaru, np.: zła sytuacja gospodarcza,
brak pracy, niskie płace, bieda na wsi, głód, przeludnienie agrarne, brak perspektyw poprawy warunków \
ycia, brak mo\
liwości
edukacyjnych, zanieczyszczone środowisko, brak poczucia bezpieczeństwa (poczucie zagro\
enia przestępczością), słaba
dostępność komunikacyjna danego miejsca, zła sytuacja polityczna, wojny domowe, klęski \
ywiołowe, itp.
" czynniki przyciągające  cechy obszaru docelowego, które zachęcają do przybycia do niego; dają jakąś
alternatywę i skłaniają do przyjazdu do danego miejsca. Czynnikami przyciągającymi są np.: dostępność miejsc pracy i
mieszkań, mo\
liwości edukacyjne, dobre połączenie komunikacyjne z centrum miasta, bliskość wielu punktów usługowych,
lepsza opieka zdrowotna, dostęp do kultury, atrakcyjna pod względem turystycznym okolica, czyste środowisko, łączenie
rodzin, mał\
eństwa, itp.
1
2. Istotny wpływ na zasięg i skalę współczesnych migracji ma postęp naukowo-techniczny i rozwój
komunikacji, dzięki którym upowszechniana jest wiedza na temat obcych, często dalekich krajów i
warunków \
ycia ich mieszkańców.
Bariery migracji
Mobilność ludności mo\
e być ograniczana przez ró\
ne bariery, do których zalicza się:
" geograficzna/przestrzenna =odległość  ogranicza migracje z powodu kosztów transportu rosnących
wraz z oddaleniem,
" bariera polityczna i prawno-administracyjna  wynika z licznych ograniczeń w swobodnym
przemieszczaniu się ludności (np. wizy, ustalanie kwot dot liczby i narodowości imigrantów; konieczność uzyskiwania
zezwolenia na pracę, zezwolenie na zamieszkanie i zezwolenie na osiedlenie, podwójne opodatkowanie,
" bariera językowa  migracja do państwa, w którym u\
ywa się języka znanego osobie migrującej jest
bardziej mo\
liwa ni\
wyjazd do kraju, w którym się go nie u\
ywa; + brak wiedzy na temat warunków \
ycia i pracy
za granicą;
" bariera kulturowa  ró\
nice kulturowe =odrębność zwyczajów i religii,
" bariera psychologiczna  obawa przed nieznanymi obyczajami, brak powiązań rodzinnych; w obcym
miejscu przybysz jest po prostu obcy, a jego poczucie wartości jako obywatela spada
" bariera infrastrukturalna  np. niski poziom rozwoju mieszkalnictwa (ogranicza mobilność ludności w Polsce).
" ograniczona mobilność potencjalnych migrantów
Podział migracji wg ró\
nych kryteriów
1. Migracje mo\
na podzielić na wiele typów, w zale\
ności od przyjętego kryterium. Poni\
ej przytoczono
najczęściej stosowane podziały migracji:
" ze względu na czas trwania:
- migracje stałe  polegają na trwałej zmianie miejsca zamieszkania,
- migracje okresowe  (sezonowe) dotyczą czasowej zmiany miejsca zamieszkania, odbywanej przede wszystkim w
celach zarobkowych, edukacyjnych lub wypoczynkowych, (np. do Niemiec, gł Saksonia, 90% w rolnictwie)
- migracje wahadłowe  związane z cyklicznymi (codziennymi, cotygodniowymi) przemieszczeniami między miejscem
zamieszkania a miejscem pracy lub nauki;
- migracje niepełne (cyrkulacyjne), czyli krótkie i częste
" ze względu na kierunek przebiegu:
- emigracja  to odpływ ludności z danego terytorium.
- imigracja  to napływ ludności na dane terytorium; przyjazd do nowego miejsca osiedlenia na
pobyt stały
- migracje powrotne (reemigracja)  powrót do dawnego miejsca pobytu (po emigracji czasowej) z powodu nostalgii;
powrót tych, którzy odnieśli sukces
" ze względu na odległość przemieszczeń:
- długodystansowe  polegają na przemieszczeniach międzykontynentalnych lub między wa\
nymi regionami
fizycznogeograficznymi,
- średniodystansowe  odbywają się między krajami lub znaczącymi regionami, które ze sobą sąsiadują,
2
- krótkodystansowe  polegają na przemieszczeniach między sąsiednimi miejscowościami lub między dzielnicami
większych miast;
" ze względu na zasięg terytorialny:
- wewnętrzne  przemieszczanie się wewnątrz terytorium danego państwa lub jednostki terytorialnej (pomiędzy
miejscowościami poło\
onymi w określonym regionie, między dzielnicami miast),
- zewnętrzne  przemieszczanie się ludności z jednej jednostki terytorialnej lub politycznej do innej (przyjazdy i wyjazdy
zagraniczne); są związane z przekroczeniem granicy admin. lub państwowej;
" w zale\
ności od przyczyn:
- ekonomiczne  odbywające się ze względu na dą\
enie do poprawy warunków \
ycia; przesłanki ekonomiczne migracji
pojawiają się wraz ze zró\
nicowaniem poziomu rozwoju gospodarczego, czyli ró\
nicy w dochodach ludności dwóch
krajów; mo\
na wyró\
nić 2 kategorie migracji na tle ekonomicznym:
- zarobkowe - główną motywacją emigracyjną jest zdobycie środków finansowych; dotyczą ludności biednej i
niewykształconej (tania siła robocza), która w regionach imigracji zajmuje głównie stanowiska określane są jako
"D" - dirty, dull and dangerous;
- zawodowe i związane z prowadzoną działalnością gospodarczą  główną motywacją emigracyjną jest rozwój
osobisty i kariera, poszukiwanie atrakcyjniejszej pracy i lepszej pozycji \
yciowej; dotyczą osób dobrze
wykształconych, będących specjalistami wysokiej klasy, których umiejętności i wiedza są poszukiwane; ten typ
migracji związany jest z coraz większą globalizacją produkcji;
- pozaekonomiczne  polegające na przemieszczeniach o charakterze społecznym (ze względu na wykształcenie,
szkoleniowe, przeludnienie, głód), ekologicznym (spowodowane katastrofami ekologicznymi na du\
ą skalę
uniemo\
liwiającymi normalne bytowanie na danym obszarze), politycznym (ludność migruje w wyniku prześladowań
politycznych lub etnicznych), religijne, spowodowane prześladowaniami ludzi o odmiennych wyznaniach religijnych;
rodzinnym (związane z zawieraniem mał\
eństw, łączeniem rozdzielonych przez granice rodzin); migracje turystyczne
2. Do specyficznego typu migracji zalicza się tzw. migracje pozorne, które zachodzą w przypadku zmiany
przynale\
ności administracyjnej określonego obszaru zamieszkiwanego przez daną ludność.
- przykładem migracji pozornej jest włączenie wsi do miasta (ludność wsi w rzeczywistości nie podlega \
adnym
ruchom, jednak teoretycznie zmienia miejsce zamieszkania i zostaje zaliczona do ludności miejskiej).
3. Innym ciekawym typem migracji są migracje łańcuchowe, które polegają na osiedlaniu się w miejscu
docelowym ludności z tego samego państwa, regionu czy miasta.
- imigranci w krótkim czasie po przybyciu do nowego regionu/kraju, sprowadzają te\
swoją rodzinę,
- wynika to z dostępu do informacji wśród migrantów o obszarze docelowym (od osób wcześniej emigrujących)
oraz potrzeby zapewnienia sobie poczucia bezpieczeństwa poprzez \
ycie w jednej wspólnocie (wśród ludzi
pochodzących z tego samego regionu, państwa),
- częstym efektem migracji łańcuchowych widocznym w wielkich miastach są dzielnice zamieszkane w
większości przez przedstawicieli jednej narodowości, np. dzielnica Greenpoint w Nowym Jorku, zamieszkiwana w
znacznej części przez Polaków czy liczne dzielnice społeczności chińskiej w wielu miastach amerykańskich, zwane
 Chinatown .
W ostatnich dziesięcioleciach następuje zacieranie się poszczególnych form i rodzajów migracji;
w wielu przypadkach niełatwo jest określić rzeczywiste motywy i charakter migracji.
3
Obszary migracji
Obszary na których zachodzi migracja mo\
na podzielić na dwa rodzaje:
a) obszary emigracyjne  obszary z których ludność wyje\
d\
a do innego państwa. Są to: - państwa o
niskim poziomie rozwoju gospodarczego - obszary konfliktów militarnych (np. Strefa Gazy, Irak, Rwanda,
Kosowo)
b) obszary imigracyjne  państwa, do których napływa ludność z innych państw. Są to głównie państwa o
wysokim poziomie rozwoje gospodarczego (USA, Australia, Kanada, Japonia, Niemcy, Francja, W.Brytania). Część z
tych państw np. USA składa się głównie z imigrantów.
Mierniki migracji
1. Do pomiaru migracji słu\
ą:
- saldo migracji (migracja netto)  to ró\
nica między napływem a odpływem ludności na danym
terytorium.
- saldo migracji mierzy się przy pomocy wsp. salda migracji, który jest równy ró\
nicy między liczbą
imigrantów a emigrantów podzieloną przez średnią liczbę ludności danego obszaru i pomno\
oną
przez stałą (zwykle 1000)
- saldo migracji mo\
e być dodatnie  wtedy oznacza imigrację netto lub ujemne  co dowodzi
emigracji netto z danego obszaru.
- wskaz
nik natę\
enia migracji = liczba osób zmieniających miejsce zamieszkania (napływ + odpływ + emigracje
+ imigracje) przypadająca na 1000 mieszkańców kraju lub województwa.
Cechy współczesnych migracji
1. Emigracja odbywa się przede wszystkim z krajów o ni\
szym poziomie \
ycia do krajów o poziomie
wy\
szym. Jednak nie tylko. Obserwujemy równie\
migracje ludzi wyje\
d\
ający ze swoich krajów z
przyczyn politycznych, religijnych czy etnicznych.
2. W KSR - du\
e migracje ze wsi do du\
ych miast; powodują je ró\
nice w standardzie \
ycia mieszkańców
miast i wsi; migracje przyczyniają się do nasilenia procesów urbanizacyjnych (tzw. nadurbazniacja
demograficzna) nasilają się w okresach wzmo\
onej industrializacji;
3. W KWR posiadają charakter wielokierunkowy, przy czym nasilają się migracje z przeludnionych miast
do stref podaglomeracyjnych w poszukiwaniu wolnej przestrzeni i wysokiej jakości środowiska
naturalnego - maleje liczba ludności największych miast, a rośnie na obszarach wiejskich
4. Współczesne wędrówki ludności mają głównie podło\
e ekonomiczne  są związane z chęcią podjęcia
lepiej płatnej pracy, poprawą warunków \
ycia itp.; główną motywacją emigracyjną nie jest rozwój
osobisty i kariera. Ten motyw występuje najczęściej przy przemieszczeniach o kierunku wieś-miasto
oraz w migracjach zewnętrznych (przyczyna: podział na kraje bogate i biedne)
- dominują migracje zarobkowe (z Europy Wsch. do Zach. - Rosjanie, Polacy, Turcy, Arabowie, Jugosłowianie są chętnie
zatrudniani w krajach Europy Zach. jako tania siła robocza).
4
- mniejsze znaczenie mają migracje zawodowe  w poszukiwaniu atrakcyjniejszej pracy i lepszej pozycji \
yciowej oraz wyjazdy
na sta\
e zagraniczne;
- z migracji o podło\
u ekonomicznym wydziela się tzw. ekouchodz
stwo; czynniki: brak wody, wylesienie, pustynnienie i
przeludnienie. Szacuje się, \
e w 2000 r. ok. 50 mln osób było zmuszonych opuścić tereny, na których zamieszkiwało do tej
pory, poniewa\
nie zapewniały im wystarczających środków do \
ycia
5. Poza migracjami o charakterze ekonomicznym  stanowiących większość we współczesnym świecie 
znaczna część migracji to przemieszczenia wymuszone: m.in.: uchodz
ctwo czy wysiedlenia. Ich
powodem są najczęściej liczne konflikty zbrojne, głównie w Afryce i w Azji.
6. Migracje wewnętrzne maja wielokierunkowych charakter. Wśród 4 podstawowych kierunków dominują
migracje ze wsi do miast oraz z małych miast do du\
ych. Powoduje je wiele czynników: głównie ró\
nice
w standardzie \
ycia mieszkańców miast i wsi. W krajach słabiej rozwiniętych nasilają się one w
okresach wzmo\
onej industrializacji.
7. W KWR nasilają się migracje miasto-wieś, głównie na tereny wiejskie poło\
one w pobli\
u du\
ych
ośrodków miejskich (związek z dezurbanizacją); w efekcie liczba ludności największych miast maleje, a
rośnie liczba ludności na obszarach wiejskich.
Czynniki wpływające na wielkość migracji zagranicznych
Na wielkość migracji wpływ mają trzy grupy czynników:
1) społeczno-demograficzne, do których mo\
na zaliczyć płeć, wiek, wykształcenie.
2) ekonomiczne, w tym odległość miejsca pracy od miejsca zamieszkania (lub miejsca emigracji od miejsca
pochodzenia), zagro\
enie utratą pracy, sytuacja materialna w gospodarstwie domowym, sytuacja
mieszkaniowa, sytuacja zdrowotna
3) kulturowe - mo\
na do nich zaliczyć: znajomość języka kraju docelowego emigracji, wzorce zachowań
obecne w danej grupie, które powodują, \
e emigracja traktowana jest przez członków danej grupy jako
jeden z mo\
liwych wyborów w sytuacji pogorszenia warunków bytowych; istotne jest równie\
pewne
pozytywne lub negatywne wyobra\
enia o kraju, do którego się emigruje, o jego obywatelach i o jego
sytuacji ekonomicznej.
Nowe tendencje w migracji
Na podstawie analiz tendencji migracyjnych mo\
na wyró\
nić 4 tendencje, które będą kształtowały wzory
migracji w najbli\
szym czasie:
" nasilenie  migracje będą liczniejsze ni\
kiedykolwiek przedtem
" zró\
nicowanie  brak mo\
liwości określenia konkretnych fal migracji (np. emigracja zarobkowa),
imigranci będą nale\
eć do bardzo ró\
nych grup społecznych i etnicznych
" globalizacja  migracje stopniowo obejmą cały świat, wiele krajów będzie z
ródłem i celem migrantów
" feminizacja  większość migrantów będą stanowiły kobiety
5
Skutki migracji
1) w rejonach emigracji (odpływowych)
zmiana liczby ludności i gęstości zaludnienia - dla kraju którego ludność emigruje, oznacza zmniejszenia się
gęstości zaludnienia
- postępuje proces wyludniania się (depopulacja) zacofanych obszarów wiejskich; problemy pustkowia demograficznego
- niski potencjał demograficzny, niewielkie i malejące zasoby siły roboczej w regionach o du\
ym odpływie ludności mogą
być barierą rozwoju społeczno-ekonomicznego,
zmniejszenie bezrobocia, a tym samym przyczynia się do rozładowania napięć społecznych
- emigracja sezonowa nie rozwiązuje problemu bezrobocia, a nawet, paradoksalnie, przyczynia się do jego utrwalenia
(mo\
liwość uzyskania dochodów z pracy zagranicą połączona z otrzymywaniem zasiłków czy pracą w polskiej szarej
strefie wpływa bowiem negatywnie na gotowość podjęcia i poszukiwania stałego zajęcia w kraju),
deformacja struktury demograficznej  zniekształcenie struktury wieku poprzez odpływ ludzi młodych - zmniejszenie
liczby osób w wieku produkcyjnym i postarzenie struktury wieku ludności
- w rejonie odpływu ludności utrzymujące się przez dłu\
szy czas ujemne saldo migracji (defeminizacja wsi) mo\
e prowadzić
do spadku przyrostu naturalnego,
rozłączanie i rozpad rodzin imigrantów, bądz
te\
dalsza emigracja/migracja łańcuchowa,
wyjazd ludzi wykształconych i specjalistów  tzw.  drena\
mózgów (polega na tym, \
e imigranci pozostają na
stałe w kraju, do którego wyjechali),
- wyjazdy ludzi o najwy\
szych kwalifikacjach mogą skutkować stopniowym pogarszaniem się jakości usług, np.
medycznych, poziomu kształcenia,
nabywanie nowych umiejętności, które mogą być wykorzystywane po powrocie do kraju, np.
nowoczesnych metod organizacji pracy
międzynarodowa  wymiana mózgów" - specjaliści po kilku latach pobytu za granicą wracają do rodzimego kraju bogatsi
o wiedzę i doświadczenia, które mogą wykorzystać u siebie. Przykładem państwa, które sporo zyskało na "wymianie
mózgów", są Indie. Do niedawna większość hinduskich naukowców emigrowała na Zachód. Dziś wielu z nich wraca do
Indii. To dzięki nim tak dynamicznie rozwinął się hinduski sektor IT, który w 2008 r. będzie zatrudniać 2 mln osób i
wytwarzać około 7,5% PKB. Aglomeracja bangalurska, w której ma siedzibę większość hinduskich i międzynarodowych
firm IT, jest porównywana do amerykańskiej Doliny Krzemowej.
transfer kapitałów do rodzin pozostałych w kraju, co poprawia bilans płatniczy krajów emigrantów.
2) w rejonach imigracji (napływowych)
wzrost liczby ludzi wykształconych =wzbogacenie rynku pracy (korzyści ekonomiczne z tytułu ni\
szych kosztów
wykształcenia)
narastające bezrobocie wśród ludności rodzinnej w kraju i wzrost niezadowolenia społecznego np. z
faktu odbierania obywatelom pracy przez cudzoziemców (skutkiem mo\
e być wprowadzenie polityki
antyimigracyjnej  uszczelnianie granic, nie wydawanie wiz, nieudzielanie zezwoleń na pracę, deportacje cudzoziemców),
wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym i odmłodzenie struktury wieku ludności; co wpływa na
wzrost wskaz
nika urodzeń, jak np. w Niemczech, na zmianę wskaz
nika przyrostu naturalnego z ujemnego na dodatni
(wysoki przyrost naturalny w USA, Australii, Kanadzie),
6
 gwałtowne zetknięcie ró\
nych ras, grup etnicznych i kulturowych; mieszanie się kultur i zmiana
struktury narodowościowej,
niechęć do emigrantów postrzeganych jako nieuczciwa konkurencja na rynku pracy,
nasilanie się nastrojów ksenofobii,
problem adaptacji imigrantów, którym trzeba zapewnić infrastrukturę, miejsca pracy, opiekę zdrowotną,
edukację,
wyobcowanie emigrantów w obcym kulturowo społeczeństwie i nieumiejętność adaptacji do \
ycia w
nowym środowisku społecznym (migranci są nara\
eni na działalność gangów przestępczych, oferujących nieuczciwe
pośrednictwo pracy, wykorzystywani są w obozach pracy, mieszkają w złych warunkach),
nasilanie się problemów społecznych tj. bezdomności, alkoholizmu i innych uzale\
nień, działań nieuczciwych
pracodawców i gangów przestępczych.
7