83. Ricci G. L., Fevery J.: Cholestatic action of somatostatin statin stimulates ductal bile absorption and inhibits duc-
Prof. dr hab. Krzysztof Romański, Katedra Fizjologii Zwie-
in the rat: effect on the different fractions of bile secre- tal bile secretion in mice via SSTR2 on cholangiocytes.
tion. Gastroenterology 1981, 81, 552-562. Am. J. Physiol. 2003, 284, C1205-C1214.
rząt, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytet Przy-
84. Schirmer B. D., Kortz W. J., Miller R. J., Jones R. S.: Is so- 92. Nyberg B., Angelin B., Einarsson K.: Somatostatin does
rodniczy, ul. Norwida 31, 50-375 Wrocław, e-mail: roman-
matostatin a directly acting cholestatic hormone? J. Surg. not block the effect of vasoactive intestinal peptide on bile
Res. 1985, 39, 237-245. secretion in man. Eur. J. Clin. Invest. 1992, 22, 60-66. [e-mail]
How to perform correctly the fine-needle Jak poprawnie wykonać biopsję
biopsy
cienkoigłową
Sapierzyński R., Department of Clinical Sciences,
Faculty of Veterinary Medicine, Warsaw University
of Life Sciences  SGGW Rafał Sapierzyński
The aim of this paper was to give practitioners z Zakładu Patomorfologii Katedry Nauk Klinicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
a guideline for the proper performance of fine-nee- w Warszawie
dle biopsy. Cytology is the microscopic examination
of cells for investigation of clinical disorders. Cytopa- przez właściciela pacjenta. W obecnych przez co z mniejszym lub większym praw-
thology includes the procedures used to obtain and czasach lekarze weterynarii zajmujący się dopodobieństwem umożliwia określenie
stain cells for microscopic examination, description of leczeniem małych zwierząt mają dostęp natury toczącego się procesu patologicz-
the cells and thus establishing final diagnosis. Fine- do wielu mniej lub bardziej inwazyjnych nego. Biopsja cienkoigłowa umożliwia po-
needle cytology (FNC) is a safe, cheap and rapid di- metod diagnostycznych zbliżających do zyskanie materiału z głębszych partii bada-
agnostic procedure that can be made in every veteri- ostatecznego rozpoznania. Jedną z metod, nej zmiany i daje w ten sposób możliwość
nary practice and does not demand specialist knowl- która w wielu przypadkach umożliwia po- uniknięcia zanieczyszczenia komórkami
edge. There are two major methods of fi ne-needle stawienie ostatecznego rozpoznania, zawę- i drobnoustrojami obecnymi na powierzch-
biopsy: with aspiration and without aspiration. In fine- żenie kręgu różnicowo-diagnostycznego ni zmiany, co ma miejsce podczas pobiera-
needle biopsy specimen is obtained by puncture of lub wybrania dodatkowych metod diagno- nia materiału drogą wymazu, odcisku czy
lesions that are visible, palpable or can be delineat- stycznych, jest biopsja cienkoigłowa (BC). zeskrobiny (2).
ed using imaging techniques. Biopsy samples must Jest to tania, szybka i łatwa metoda, która
contain adequate, representative and well-preserved w mało inwazyjny sposób (użycie cienkiej Technika wykonania biopsji
cells. The equipment, detailed technique of fine-nee- igły iniekcyjnej, której średnica jest mniej- cienkoigłowej
dle biopsy and sample preparation for cytopatholog- sza lub równa 1 mm) dostarcza materia-
ical examination are described herein. łu komórkowego ze zmienionych choro- Biopsję cienkoigłową można wykonać
bowo tkanek i narządów do mikroskopo- w każdym zakładzie leczniczym, a także
Keywords: fine-needle biopsy, cytology, diagnosis. wego badania cytopatologicznego (1, 2, 3). w domu właściciela zwierzęcia. Oczywi-
Zmiana, która może wymagać biopsji cien- ście, jeśli istnieje taka możliwość, pacjent
koigłowej, może być widoczna bezpośred- może zostać wysłany do ośrodka specjali-
Co to jest biopsja cienkoigłowa? nio, wyczuwalna w trakcie omacywania pa- stycznego celem pobrania materiału, jak
cjenta, a także uwidoczniona w trakcie ba- i jego oceny mikroskopowej. Jednakże
Celem działania lekarza jest precyzyjne dań obrazowych (badania rentgenowskie biopsja cienkoigłowa może być wykonana
rozpoznanie choroby u pacjenta, który zo- i ultrasonograficzne, tomografia kompu- przez lekarza prowadzącego, który prze-
stał doprowadzony do lecznicy, a następnie terowa). Biopsja dostarcza informacji od- syła we właściwy sposób pobrany i zabez-
wdrożenie optymalnego postępowania te- nośnie do rodzaju i liczebności komórek pieczony materiał do specjalisty cytopa-
rapeutycznego doprowadzającego do wyle- w obrębie badanej zmiany, obecności ko- tologa (3). Biopsja jest zabiegiem, który
czenia zwierzęcia bądz
poprawy jego stanu mórek nacieku zapalnego, czynników za- wymaga przestrzegania zasad antysepty-
zdrowia, który będzie do zaakceptowania kaz
nych (bakterii, grzybów, pasożytów), ki. W przypadku gdy część materiału ma
Życie Weterynaryjne " 2009 " 84(1)
40
Prace kliniczne i kazuistyczne
być przesłana do badania mikrobiologicz-
nego miejsce wprowadzenia igły powinno
zostać przygotowane jak do zabiegu chi-
rurgicznego. Jeżeli biopsji poddane mają
być zmiany zlokalizowane na powierzch-
ni (skóra, błona śluzowa jamy ustnej), to
wystarczy przygotowanie miejsca wkłucia
igły, jak do zwykłej iniekcji podskórnej lub
dożylnej (ryc. 1; 2, 3). Ewentualne zastoso-
wanie środków trankwilizujących zależy od
temperamentu zwierzęcia oraz lokalizacji
zmiany i powinno być rozważone dla każ-
dego pacjenta indywidualnie. W większości
przypadków farmakologiczne uspokojenie
nie jest konieczne. Podobnie rzadko istnieją
wskazania do stosowania środków miejsco-
wo znieczulających, a procedura wykony-
wania nasiękowego znieczulenia miejsco- Ryc. 1. Miejsce wprowadzenia igły biopsyjnej powinno być przygotowane w zależności od lokalizacji i charakteru
wego może być w takim samym, a nawet badanej zmiany. W tym przypadku biopsji poddano węzeł chłonny podkolanowy u psa z podejrzeniem chłoniaka
większym stopniu niekomfortowa dla pa-
cjenta jak biopsja cienkoigłowa.
Sprzęt niezbędny do prawidłowego i wy-
godnego dla pacjenta oraz lekarza wyko-
nania biopsji obejmuje: jałowe, fabrycznie
nowe igły iniekcyjne o średnicy 0,6 mm
(0,5 0,9 mm), fabrycznie nowe strzykaw-
ki o pojemności 10 ml (2 20 ml), steryl-
ne rękawiczki, czyste fabrycznie szkieł-
ka podstawowe (najlepiej ze szlifowanym
końcem, który umożliwia opisanie pre-
paratu), wacik ze środkiem odkażającym.
Im zmiana jest mniejsza i ma mniej spo-
istą strukturę, tym użyte igły i strzykaw-
ki powinny mieć mniejszy rozmiar. Uży-
cie zbyt grubej igły sprawia, że aspirowa-
ne są skupiska komórek lub dochodzi do
zanieczyszczenia próbki krwią, co utrud-
nia ich ocenę cytologiczną (igły o rozmia- Ryc. 2. Pobieranie materiału metodą biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej  krok 1. Wolną dłonią stabilizuje się
rach większych powyżej 0,7 mm są bardziej nakłuwaną zmianę i wprowadza do niej igłę z podłączoną strzykawką
odpowiednie do oceny tłuszczaków). Za-
stosowanie specjalnego uchwytu do strzy-
kawek nie jest konieczne, jednakże sprzęt
ten zdecydowanie poprawia komfort wy-
konywania zabiegu i daje możliwość lep-
szego przytrzymania nakłuwanej zmiany za
pomocą wolnej dłoni. Większość barwień
cytologicznych opiera się na zastosowaniu
barwnika Giemsy, dlatego też nie ma ko-
nieczności używania żadnych utrwalaczy,
a wystarczy dokładne wysuszenie prepa-
ratu (czynnikiem utrwalającym jest w ta-
kich przypadkach suszenie).
Istnieją zasadniczo dwa rodzaje biop-
sji cienkoigłowej:
1) biopsja z aspiracją  biopsja aspiracyj-
na cienkoigłowa (BAC);
2) biopsja cienkoigłowa bez aspiracji
(nieaspiracyjna biopsja cienkoigłowa
 NBC).
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa wy- Ryc. 3. Pobieranie materiału metodą biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej  krok 2. Po wprowadzeniu igły do masy
konywana jest poprzez wprowadzenie do guza cofa się tłoczek strzykawki celem wytworzenia ujemnego ciśnienia w cylindrze strzykawki (tłoczek strzykaw-
masy guza igły wraz z podłączoną do niej ki powinien być cofnięty na około 3/4 długości cylindra). Podczas utrzymywania ujemnego ciśnienia w cylindrze
strzykawką, celem uzyskania podciśnie- strzykawki kilkakrotnie zmienia się ułożenie igły w masie guza poprzez delikatne wycofywanie igły i wprowadza-
nia, dzięki któremu materiał tkankowy zo- nie jej pod innym katem (igła stale musi pozostawać w obrębie zmiany). Jeżeli igła zostanie wyciągnięta z masy
stanie zaaspirowany do igły. W przypad- guza, w czasie gdy w strzykawce panuje podciśnienie, materiał zostanie zaaspirowany do cylindra strzykawki
ku bardziej spoistych zmian wskazane jest i może być nie do odzyskania
Życie Weterynaryjne " 2009 " 84(1)
41
Prace kliniczne i kazuistyczne
Ryc. 4. Pobieranie materiału metodą biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej  krok 3. Ryc. 5. Biopsja cienkoigłowa bez aspiracji. Wolną dłonią stabilizuje się nakłuwa-
Kiedy u nasady igły pojawi się zaaspirowany materiał lub krew, tłoczek strzykawki ną zmianę i wprowadza do niej igłę, a następnie kilkakrotnie zmienia ułożenie igły
należy puścić, igłę wyjmuje się z nakłuwanej zmiany i zdejmuje ze strzykawki w masie guza poprzez delikatne wycofywanie igły i wprowadzanie jej pod innym ka-
tem (igła stale musi pozostawać w obrębie zmiany)
Ryc. 6. Technika bez aspiracji jest też polecana przy pobieraniu materiału ze zmian Ryc. 7. Wykonywanie rozmazu  krok 1. Wykonanie rozmazu jest takie samo
o niewielkich rozmiarach w przypadku obu typów biopsji cienkoigłowej, badaniu poddany zostaje jedynie
materiał zaaspirowany do igły  igła zawierająca zaaspirowany materiał przed pod-
łączeniem do strzykawki.
Ryc. 8. Wykonywanie rozmazu  krok 2. Przed podłączeniem strzykawki do igły na- Ryc. 9. Wykonywanie rozmazu  krok 3. Igłę z zaaspirowanym materiałem podłą-
leży cofnąć tłoczek strzykawki cza się do strzykawki
Ryc. 10. Wykonywanie rozmazu  krok 4. Koniec igły zbliża się do szkiełka podsta- Ryc. 11. Wykonywanie rozmazu  krok 5. Przez dociśnięcie tłoczka strzykawki za-
wowego aspirowany materiał przenosi się z kanału igły na szkiełko podstawowe
Życie Weterynaryjne " 2009 " 84(1)
42
Prace kliniczne i kazuistyczne
Ryc. 12. Wykonywanie rozmazu  krok 6. Do wykonania rozmazu używa się drugie- Ryc. 13. Wykonywanie rozmazu  krok 7. Do szkiełka podstawowego z naniesionym
go szkiełka podstawowego materiałem przykłada się delikatnie od góry drugie szkiełko podstawowe i pozwala,
żeby zaaspirowany materiał rozprowadził się cienką warstwą pomiędzy szkiełkami
Ryc. 14. Wykonywanie rozmazu  krok 8. Wstępnie rozprowadzony materiał roz- Ryc. 15. Wykonywanie rozmazu  krok 9. Rozmaz, po całkowitym wyschnięciu
mazuje się poprzez płynne i delikatne przesunięcie górnego szkiełka podstawowe- i dokładnym oznaczeniu, poddaje się barwieniu lub przesyła do laboratorium hi-
go, tworząc jedną warstwę zaaspirowanych komórek stopatologicznego
zastosowanie większych strzykawek, które przy następnym wkłuciu należy zastosować ze szkiełka poprzez delikatne przyłożenie
dają możliwość uzyskania większego pod- mniejsze podciśnienie lub wykonać biop- chłonnego materiału do próbki (bibuła,
ciśnienia i większej siły ssącej. Kolejne eta- sję bez aspiracji. W przypadku wykonywa- chłonny papier). Do wykonywania roz-
py wykonania biopsji aspiracyjnej przed- nia biopsji ze zmian objętych martwicą lub mazów nie wolno stosować szkiełek już
stawiają ryciny: 2, 3 i 4. tworów torbielowatych wskazane jest po- raz używanych (myte szkiełka) ani szkie-
Biopsję bez aspiracji wykonuje się w sy- bieranie materiału z obwodowych jej czę- łek, które przeznaczono, ale nie wykorzy-
tuacji, gdy spoistość zmiany nie jest duża ści, zmniejsza to bowiem szansę na pozy- stano w poprzedniej biopsji. Kolejne eta-
i zastosowanie aspiracji sprawia, że do igły skanie materiału niediagnostycznego. De- py wykonywania rozmazu przedstawiają
dostaje się duża ilość materiału, z które- likatne zmiany kierunku prowadzenia igły ryciny: 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14 i 15.
go trudno uzyskać dobrej jakości rozmaz biopsyjnej, gdy jest ona wprowadzona dość Prawidłowo wykonane i oznaczone
lub też nawet przy małym podciśnieniu płytko w masę guza, umożliwia pozyska- preparaty cytologiczne mogą być poda-
do strzykawki dostaje się krew (krew roz- nie większej ilości materiału cytologicz- ne barwieniu i ocenie w miejscu, w któ-
cieńcza materiał ze zmiany i może utrud- nego. Z kolei gwałtowne manipulowanie rym biopsję wykonywano lub też odpo-
niać interpretację wyników). Ten rodzaj igłą, która jest wprowadzona głęboko do wiednio opakowane i przesłane do ośrodka
biopsji cienkoigłowej jest szczególnie po- wnętrza zmiany prowadzi do uszkadzania specjalistycznego. Istnieją różne opakowa-
lecany w przypadku pobierania materiału tkanek, co prowadzi do krwawienia zama- nia przeznaczone do transportu prepara-
z węzłów chłonnych oraz zmian o niewiel- zującego obraz cytopatologiczny. W czasie tów cytologicznych (ryc. 16). W przypadku
kich rozmiarach (ryc. 5, 6). Użycie samej igły całej procedury pobierania materiału pod- braku takich opakowań preparaty można
bez podłączonej strzykawki daje możliwość ciśnienie w strzykawce powinno być sta- owinąć w zwykły papier (szkiełka z rozma-
precyzyjniejszej manipulacji i pozyskanie łe (niewskazane jest  pompowanie tłocz- zami nie powinny się ze sobą bezpośred-
materiału z niewielkich guzków. kiem strzykawki). nio kontaktować), włożyć do koperty z fo-
Istnieje wiele czynników, które wpły- lią bąbelkową, tekturowego pudełka i tak
wają na ilość i jakość pobranego materia- Technika wykonywania i przesyłanie zabezpieczone przesłać do laboratorium.
łu w czasie biopsji, a co za tym idzie wy- rozmazów Preparatów nie należy umieszczać w toreb-
konanego preparatu i uzyskanego wyni- kach foliowych, ani szczelnie zamkniętych
ku. Miejsce i liczba powtórzonych wkłuć Rozmaz z materiału pobranego drogą biop- opakowaniach, w których może dojść do
igłą, zastosowane podciśnienie (wielkość sji cienkoigłowej powinien być wykona- zawilgocenia materiału i jego zniszczenia.
zastosowanej strzykawki oraz wytworzo- ny możliwie szybko. Cała procedura od Lekarz przesyłający materiał do oceny cy-
ne podciśnienie, które zależy od odległo- wprowadzenia igły do wykonania rozma- topatologicznej musi pamiętać, że do uzy-
ści, na jaką wyciągnięto tłoczek strzykaw- zu powinna trwać maksymalnie 5 10 s. skania najbardziej wiarygodnego rozpozna-
ki) ma znaczenie kluczowe dla ilości po- Jeżeli pozyskany materiał jest rozcieńczo- nia niezbędne jest dołączenie do prepara-
zyskanego materiału. W przypadku gdy ny płynem lub krwią, to przed wykona- tów skierowania (pisma przewodniego),
w cylindrze strzykawki pojawia się krew, to niem rozmazu ich nadmiar można usunąć w którym poda wyczerpujące dane co do
Życie Weterynaryjne " 2009 " 84(1)
43
Prace kliniczne i kazuistyczne
i przesłanie go drogą internetową lub dołą- jednak, w sytuacji gdy patolog otrzyma
czonego jako kolorowego wydruku razem materiał trudny diagnostycznie, wymagana
z pismem przewodnim. Z każdej zmiany jest konsultacja lub niezbędne są dodatko-
powinno się wykonać co najmniej 4 6 do- we metody barwienia preparatu, czas, jaki
brej jakości rozmazów, a w przypadku na- mija od przesłania materiału do uzyskania
kłuwania różnych zmian, do każdej z nich przydatnego dla lekarza klinicysty wyniku,
należy użyć oddzielnej nowej strzykawki może się znacznie wydłużyć.
i oddzielnych nowych igieł. Preparatów
przesyłanych do badania cytopatologicz- Piśmiennictwo
nego nie wolno przetrzymywać, ani prze-
1. Fournel-Fleury C., Magnol J.P., Guelfi J.F.: General prin-
syłać w jednym pojemniku z materiałem
ciples of methodology and interpretation in cancer cyto-
przeznaczonym do badania histopatolo-
logy. W: Fournel-Fleury C., Magnol J.P., Guelfi J.F.: Color
Atlas of Cancer Cytology of the Dog and Cat. Conferen-
gicznego (opary formaliny wydobywające
ce Nationale Des Veterinaries Specialises en Petits Ani-
się nawet ze szczelnie zamkniętego pojem-
maux, Paris 1994, s. 19-35.
nika działają na komórki rozmazu i unie- 2. Meinkoth J.H., Cowell R.L.: Sample collection and prepa-
ration in cytology: increasing diagnostic yield. Vet. Clin.
Ryc. 16. Pojemniki do transportowania i przechowy- możliwiają ich właściwe barwienie).
Small Anim. 2002, 32, 1187-1207.
wania preparatów cytologicznych W większości przypadków wyniku ba-
3. Taylor J.A., Baker R.: Cytopathology techniques and inter-
dania cytopatologicznego można spodzie- pretation. W: Baker R., Lumsden J.H. (edit.): Color Atlas
of Cytology of the Dog and Cat. Mosby, St. Louis 2000, s.
właściciela zwierzęcia, samego pacjenta, wać się w ciągu 24 godzin od pobrania ma-
7-16.
charakteru zmiany, okoliczności jej po- teriału, a w sprzyjających warunkach ( pro-
jawienia się, wcześniej usuwanych zmian ste rozpoznanie, laboratorium w pobliżu
guzowatych i wyników wykonanych ba- ośrodka, w którym materiał pobrano) wy- Dr Rafał Sapierzyński, Katedra Nauk Klinicznych, Wydział
dań dodatkowych. Bardzo pomocne bę- nik badania może być uzyskany już po kil- Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska
dzie też wykonanie zdjęcia badanej zmiany kunastu minutach od biopsji. Niekiedy 159C, 43-976 Warszawa, e-mail: [e-mail]