Poznań, wrzesień 2006r.
Postępowanie korekcyjne w wadach postawy
Opracowała
Karolina Fedejko
POST
POWANIE LECZNICZO- KOREKCYJNE W WADACH POSTAWY
Postępowanie korekcyjne przeciwdziała odchyleniom ju\
zaistniałym, jest zatem formą
terapii, która ma na celu:
- wczesne w miarę mo\
liwości wykrycie zaburzeń statyki ciała,
- skorygowanie istniejących zaburzeń statyki ciała i doprowadzenie jej o ile jest to
mo\
liwe do stanu prawidłowego,
- niedopuszczenie do powstawania wad postawy ciała, gdy zaistnieją warunki
sprzyjające ich powstaniu,
- doprowadzenie sprawności fizycznej dziecka do stanu uznanego za prawidłowy.
Zało\
eniem ćwiczeń korekcyjnych jest oddziaływanie na wszystkie układy: układ kostny i
stawowy, mięśniowy oraz układ nerwowy.
W działaniu korekcyjnym nale\
y uwzględnić pewną kolejność działań. Nie mo\
na np.
wzmocnić mięśni osłabionych gdy nie rozciągnęło się mięśni wcześniej przykurczonych.
Przykurczone mięśnie nie pozwalają bowiem na osiągnięcie pozycji skorygowanej. Dla
mięśni przykurczonych, o zbli\
onych przyczepach, nale\
y stosować ćw. w rozciągnięciu
pełnym i skurczu niepełnym, dla mięsni rozciągniętych, o nadmiernie oddalonych
przyczepach nale\
y stosować ćw. w skurczu pełnym
i rozciągnięciu niepełnym. Nie nale\
y tak\
e przed rozciągnięciem mięśni przykurczonych
uczyć dziecka przyjmowania pozycji skorygowanej, gdy\
jej przyjęcie mo\
e być dla
dziecka bardzo trudne lub wręcz niemo\
liwe.
W doborze metod postępowania korekcyjnego muszą być uwzględnione równolegle
czynniki: fizjologiczny, morfologiczny, środowiskowy. Z zakresu sfery fizjologicznej korekta
polega na:
- uświadomieniu dziecku nieprawidłowości jego postawy, oraz mo\
liwych
negatywnych konsekwencjach tego stanu, wytworzenie w dziecku aktywnego
stosunku do procesu korekcyjnego,
- kształtowanie nawyku prawidłowej postawy we wszystkich
sytuacjach i czynnościach dnia codziennego.
W sferze morfologicznej:
- wytworzenie silnej i wytrzymałej stabilizacji mięśniowo-więzadłowej kręgosłupa
po uprzednim usunięciu dystonii mięśniowej,
- rozciąganie mięśni przykurczonych. Istnienie przykurczów ogranicza ruchomość
stawową i utrudnia przyjęcie postawy skorygowanej. Ich rozciągnięcie
i przywrócenie pełnej ruchomości stawowej jest pierwszym etapem likwidacji
dystonii mięśniowej. Rozciągać nale\
y początkowo za pomocą ćw. biernych, z
u\
yciem przyborów, przyrządów, pomocy współćwiczącego,
- wyrabianie umiejętności skorygowania wady poprzez przyswojenie przez dziecko
korekcji lokalnych np. ustawienie głowy, cofnięcie barków, zmniejszenie kifozy
piersiowej, uwypuklenie klatki piersiowej, a następnie przez ich łączenie dą\
ymy do
osiągnięcia korekcji globalnej,
- wyrabianie wytrzymałości posturalnej tj. zdolności do długotrwałego utrzymywania
skorygowanej postawy, która powinna być utrzymywana przez cały czas ćwiczeń.
Obcią\
enie powinno być tak dobrane, aby nie powodowało utraty korekcji,
- utrwalenie nawyku prawidłowej postawy w warunkach \
ycia codziennego a
wiec w domu, w szkole itp. korygowanie powinno odbywać się automatycznie bez
udziału ciągłej kontroli świadomości. Gdy dziecko utrzymuje poprawną postawę
mo\
na uwa\
ać, \
e proces korekcji został zakończony.
W sferze środowiskowej:
- wyrabianie świadomości i aktywności organizatorów środowiska dziecka,
a więc rodziców i nauczycieli. Pozyskiwanie rodziców jako świadomych
współpracowników instruktora, którzy będą kontynuować jego prace
w domu,
- zapewnienie dziecku optymalnych warunków rozwoju, zapewnienie pobytu na
świe\
ym powietrzu, uczestnictwo w zabawach ruchowych, grach, prawidłowe
od\
ywianie. Nie obcią\
anie dziecka nauką i obowiązkami.
Postępowanie w wadach postawy ze zwiększonym kątem przodopochylenia miednicy
Ogólnym zadaniem ćwiczeń wykonywanych przy plecach wklęsłych jest wyrobienie
nawyku prawidłowej postawy, ze szczególnym uwzględnieniem ukształtowania
lędz
wiowego odcinka kręgosłupa i ustawienia miednicy. Zadania szczegółowe :
1. Rozciągnięcie zespołu mięśni nadmiernie napiętych, głównie biodrowo-
lędz
wiowego, mięśni piersiowych i odcinka lędz
wiowego kręgosłupa.
2. Zwiększenie siły i wytrzymałości mięśni brzucha, pośladkowych wielkich i
kulszowo-goleniowych w pozycji zbli\
enia przyczepów.
3. Utrzymanie prawidłowej ruchomości kręgosłupa.
4. Wzmocnienie siły mięśni grzbietu odcinka piersiowego.
Kolejno koryguje się poszczególne elementy ciała: nogi, miednicę, brzuch, odcinek
lędz
wiowy i piersiowy kręgosłupa, głowę. Naukę przyjmowania skorygowanej pozycji
nale\
y zacząć od le\
enia tyłem na podłodze, następnie w pozycji siedzącej przy ścianie a\

do pozycji stojącej, równie\
przy ścianie. Pamiętać nale\
y o tym, \
e wznos prostych
kończyn dolnych od podło\
a, ma działanie typowo lordozujące. Pozycją wyjściową z wyboru
jest le\
enie tyłem z takim uło\
eniem nóg, przy którym kręgosłup na całej swej długości
przylega do podło\
a.
Mięśnie brzucha mo\
na wzmocnić tzw. sterowaniem dołem, czyli ruchem nóg.
Natomiast bezpieczny kąt pracy nóg wynosi ok. 45 stopni między kończynami dolnymi a
podłogą. Przykurcz zgięciowy w stawach biodrowych mo\
na zlikwidować przez
ćwiczenia o charakterze wyprostnym w stawie uwzględniając fakt, \
e zakres wyprostu
w stawie biodrowym nie przekracza 15 stopni. Uniesienie nóg np.
w przypadku pleców wklęsłych będzie pogłębieniem wady. Przy tej wadzie nale\
y unikać
wszelkich sytuacji zwiększających lordozę lędz
wiową np. sfinx (z głową opartą na
dłoniach, przy czym łokcie oparte są o podło\
e) przeciwwskazane są ćwiczenia typu
mostek, kołyska, le\
enie przodem z podporem głowy na łokciach oraz gimnastyka
artystyczna.
Prowadzący zajęcia z dziećmi, u których wystąpiły plecy wklęsło-okrągłe powinien
pamiętać o obowiązującej w korygowaniu tej wady zasadzie tzw. stabilizacji odcinkowej.
W myśl tej zasady ruch korekcyjny z jednego odcinka kręgosłupa nie powinien być
przenoszony na odcinki sąsiednie, gdy\
dla nich mo\
e być szkodliwy. Korygując np.
nadmierne tyłowygięcie w odcinku piersiowym kręgosłupa lub usuwając przykurcz w
stawach barkowych, najskuteczniejszym sposobem stabilizacji odcinka lędz
wiowego
jest skulne ustawienie nóg.
Natomiast oddziałując na lordozę lędz
wiową nale\
y pamiętać, aby nie zwiększyć przy
tym kifozy piersiowej, co uzyskuje się przez ustawienie ramion, np. w le\
eniu tyłem chwyt za
pierwszy szczebel drabinki (ramiona ugięte w stawach łokciowych pod kątem prostym) w
siadzie przy drabinkach chwyt za szczebel.
Postępowanie w wadach postawy ze zmniejszonym kątem przodopochylenia miednicy
W postępowaniu korekcyjnym przy plecach okrągłych zwracamy szczególną uwagę na:
1. Rozciągnięcie przykurczonych mięśni, głównie piersiowych, nie powinny one
jednak pracować oporowo, w pozycji zbli\
enia przyczepów, ale ich oddalenia.
2. Wzmocnienie mięśni karku (z cofnięciem głowy), mięśni ściągających łopatki w
pozycji zbli\
enia ich do kręgosłupa, pamiętając, \
e odwiedzenie rąk powy\
ej 90
stopni powoduje przekroczenie zakresu ruchomości stawu ramiennego i
przeniesienie ruchu na inne stawy(bark). Występuje wtedy przesunięcie obojczyka
i odsunięcie łopatki od kręgosłupa. Traci się korektę ustawienia łopatek i
mięśnie ściągające łopatki nie pracują
w zbli\
eniu przyczepów. Nie nale\
y zatem przekraczać kąta 90 stopni
odwiedzenia w stawie ramiennym.
3. Utrzymanie prawidłowej ruchomości kręgosłupa, by zapobiec jego usztywnieniu.
4. W ćwiczeniach ogólnokształtujących nie nale\
y wzmacniać mięśni brzucha
w pozycji zbli\
enia przyczepów, gdy\
przy słabym i rozciągniętym mięśniu
prostowniku grzbietu spowoduje to  ściąganie" \
eber i klatki piersiowej w dół
i upośledzenie oddychania dolno\
ebrowego.
U dzieci z plecami płaskimi i słabym umięśnieniem zadaniem ćw. korekcyjnych jest ogólne
wszechstronne ich wzmocnienie. Inne zadanie to:
1. Zwiększenie przodopochylenia miednicy, ukształtowanie prawidłowej lordozy
lędz
wiowej.
2. Zwiększenie ruchomości kręgosłupa zwłaszcza do przodu w odcinku
piersiowym(ćw. kifotyzujące).
Niewskazane są wszelkie wydłu\
ania - elongacje, przeprosty, zwisy czyli wszystko co
prowadzi do spłaszczania krzywizn kręgosłupa.
Postępowanie korekcyjne, jak ka\
dy proces, prowadzone jest według określonych zasad i
odpowiednimi metodami (ćwiczeniami). Do najwa\
niejszych zasad nale\
ą: indywidualizacja,
dokładność i właściwa lokalizacja ruchu, częste powtarzanie, odpowiedni rytm ćwiczeń oraz
kontrola i autokontrola. W programie gimnastyki korekcyjnej stosuje się następujące grupy
ćwiczeń:
1. Ćwiczenia ogólnousprawniające.
2. Ćwiczenia specjalne.
3. Ćwiczenia elongacyjne.
4. Ćwiczenia antygrawitacyjne.
5. Ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy.
6. Ćwiczenia oddechowe.
7. Ćwiczenia rozluz
niające.
8. Wzmacniające gorset mięśniowy.
9. Ćwiczenia Klappa.
10. Pływanie.
Ad 1. Ćwiczenia ogólnousprawniające obejmują ćwiczenia gimnastyczne kształtujące oraz
ćwiczenia i sporty uzupełniające, które dostosowane są do rodzaju wady,
a tak\
e wieku, płci. Celem tych ćwiczeń jest wszechstronne oddziaływanie na wszystkie
układy ustroju, co ma wpływ na wydolność i sprawność dziecka.
Ad 2. Ćwiczenia specjalne zwiększają ruchomość odcinkową i rozciągają mięśnie
przykurczone w obrębie kręgosłupa oraz w stawach barkowych, a tak\
e wzmacniają
wybiórczo grupy mięśni osłabionych.
Ad 3. Ćwiczenia elongacyjne (wydłu\
ające) polegają na wyciągnięciu kręgosłupa
w jego osi długiej, co zmniejsza istniejące krzywizny patologiczne.
Ad 4. Ćwiczenia antygrawitacyjne to ćwiczenia maksymalnie prostujące kręgosłup
i wyciągające go w górę przeciw działaniu siły cię\
kości (grawitacji). Wykonuje się je
przy pionowym ustawieniu tułowia i głowy oraz z obcią\
eniem dostosowanym do
mo\
liwości dziecka, tj. zdolności utrzymania skorygowanej postawy.
Ad 5. Ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy mają na celu nauczenie przyjmowania
prawidłowej postawy ciała we wszystkich pozycjach oraz w trakcie wykonywania
czynności ruchowych. Wymaga to uświadomienia dziecku istnienia wady, jej rozwoju
oraz ujemnych skutków, jakie ona za sobą niesie. Nale\
y równie\
egzekwować
poprawność postawy nie tylko za pomocą autokorekcji, ale równie\
czucia głębokiego
wytrzymałości posturalnej.
Ad 6. Ćwiczenia oddechowe stosuje się w gimnastyce korekcyjnej w celu poprawienia
ruchomości i kształtu klatki piersiowej, zwiększenia pojemności \
yciowej
i wentylacji płuc oraz polepszenia rytmu oddechowego. Przy ćwiczeniach oddechowych
nale\
y zwracać uwagę na wydech, który winien być pełny
i przedłu\
ony. W korektywie wykorzystuje się ćwiczenia oddychania przeponowego i
piersiowego.
Ad 7. Ćwiczenia rozluz
niające dzieli się na ogólne i miejscowe. Ćwiczenia rozluz
niające
ogólne polegają na świadomym rozluz
nieniu wszystkich mięśni
i ustroju wraz z dą\
nością do pełnego odprę\
enia psychicznego. Są to ćwiczenia
relaksacyjne. Natomiast ćwiczenia rozluz
niające miejscowe polegają na uło\
eniu
segmentów ciała w pozycji umo\
liwiającej rozluz
nienie mięśni. Wykorzystuje się tu siłę
cię\
kości. Ćwiczenia rozluz
niające powinny być stosowane po ka\
dym długo trwającym
skurczu izometrycznym.
Ad 8. Ćwiczenia wzmacniające gorset mięśniowy są ćwiczeniami powodującymi przyrost
siły mięśni brzucha, grzbietu i pośladków.
Ad 9. Ćwiczenia Klappa odcią\
ają kręgosłup przez zlikwidowanie siły cię\
kości, rozluz
nienie
mięśni grzbietu oraz powiększenie zakresu ruchu w odcinku szyjnym
i lędz
wiowym. Pozycje, które przyjmowane są podczas wykonywania ćwiczenia Klappa
sprzyjają właściwemu układowi i funkcji klatki piersiowej oraz zawartych w niej
narządów wewnętrznych. Wyró\
nia się 5 faz w metodzie Klappa:
I. faza  pozycja wyjściowa- mo\
liwie stabilna przy minimalnym napięciu
mięśniowym;
II. faza  przygotowawcza  ćwiczący ustala odpowiednie stawy przez skurcz
izometryczny wyznaczonych mięśni, zaś inne mięśnie ulegają rozluz
nieniu;
III. faza  wykonywanie ruchu polegające na przemieszczeniu poszczególnych odcinków
ciała;
IV. faza  końcowa- przyjęcie zaplanowanego uło\
enia ciała (hiperkorekcja
w określonych segmentach ciała);
V. faza  odpoczynku- rozluz
nienie mięśni, pogłębione oddychanie.
System ćwiczeń Klappa znajduje zastosowanie głównie w leczeniu skolioz.
Ad 10. Pływanie  woda pozwala na rozluz
nienie mięśni, odcią\
enie osiowe stawów
i wykonanie maksymalnego zakresu ruchów w stawach. Pływanie wzmacnia mięśnie
ustroju oraz korzystnie wpływa na pracę układu krą\
eniowego
i oddechowego. Wybór stylu pływackiego zale\
y od wady.
Wykonywanie ćwiczeń w gimnastyce korekcyjnej wymaga skupienia, dokładności
i ustawicznej kontroli i autokontroli. Zajęcia prowadzone w ten sposób mogą być dla dzieci
nu\
ące. By je uatrakcyjnić, a przez to zachęcić do uczestnictwa w nich, nale\
y wprowadzić gry
i zabawy ruchowe z dodatkowymi elementami zmuszającymi do przybierania prawidłowej
postawy.
Metody badań wad
postawy
Nale\
y zadbać o to , aby do badania dzieci przyjęły pozycje zasadniczą stojącą tj.
stały luz
no, swobodnie, z głową skierowaną prosto przed siebie, ramiona zwisające luz
no
wzdłu\
tułowia, dłonie skierowane do przodu, stawy kolanowy i biodrowy w wyproście,
stopy lekko rozstawione.
Zasadniczym celem i elementem badania było wykrycie istniejących asymetrii
w postawie ciała badanych dzieci. Posłu\
ono się metodą oglądową prof. Degi (tabela
błędów).
W obserwacji wzrokowej z przodu i z tyłu (płaszczyzna czołowa) zwracano
uwagę na odchylenia w symetrii:
- ustawienia głowy i szyi
- ustawienia barków i łopatek
- przebiegu linii wyrostków kolczystych
- ustawienia ramion
- trójkątów taliowych
- linii bioder
- ustawienia kolan
- ustawienia stóp
Określając symetrię prawej i lewej strony ciała wykorzystano pion, który rzutowany z
guzowatości kości potylicznej, przy prawidłowej postawie powinien pokrywać się
z wyrostkami kolczystymi kręgosłupa, szparą międzypośladkową i padać na podło\
e
w miejscu styku obu pięt. Odchylenia osi kręgosłupa od linii rzutu pionu poza szparą
międzypośladkową lub poza miejsce styku pięt świadczy o niewyrównaniu osi kręgosłupa.
Natomiast od przodu pion powinien przebiegać przez środek brody, wcięcie jarzmowe
mostka, wyrostek mieczykowaty, pępek i środek spojenia łonowego.
Je\
eli te obserwacje wyka\
ą asymetrię trójkątów, barków, bioder, fałdów
pośladkowych, a linia kręgosłupa widoczna jako punkty wystających wyrostków
kolczystych nie pokrywała się z pionem, w takich przypadkach obserwację nale\
y uzupełnić
o badanie w skłonie.
Dziecko wykonuje skłon do przodu, kolana wyprostowana, głowa opuszczona jak
najni\
ej. Następnie powoli, stopniowo, z głową cały czas opuszczoną, prostuje się. Nale\
y
sprawdzić, czy kręgosłup jest prosty przesuwając po nim opuszkiem palca, jednocześnie
zwrócono uwagę na kontur prawej i lewej strony tułowia: czy jest symetryczny, jednakowy
w ka\
dym odcinku prostującego się kręgosłupa. Wszelka asymetria świadczy o skrzywieniu
kręgosłupa w stadium zaczątków garbu \
ebrowego.
Następnie przeprowadzić nale\
y obserwację w płaszczyz
nie czołowej, z boku,
w której zwracamy uwagę na:
- nachylenie głowy i szyi
- ustawienie barków i poło\
enie łopatek
- ukształtowanie przedniotylnych krzywizn kręgosłupa
- pochylenie miednicy
- wysklepienie klatki piersiowej i brzucha
- ustawienie kolan i brzucha
Oglądając kończyny dolne uwzględnić nale\
y ich budowę, zwracając uwagę na ich uło\
enie:
prawidłowe, koślawe lub szpotawe. W obu przypadkach 5 cm. Uwa\
a się za odległość
fizjologiczną. Powy\
ej 5 cm. za wadę. Ukształtowanie stóp, które oglądamy przy obcią\
eniu
w pozycji stojącej (uzyskane odbitki stóp porównać mo\
na ze wzorami stóp, które
opracowali Clarke i Bochenek)oraz w pozycji le\
ącej bez obcią\
enia.
U dzieci z zauwa\
onymi odchyleniami ocenę postawy poszerzyć nale\
y o badania
uzupełniające sprawdzając przykurcze mięśni, które mają wpływ na postawę ciała. Dotyczy
to mięśni piersiowych, zginaczy stawów biodrowych, mięśni kulszowo  goleniowych.
Do wykrycia przykurczów w stawie barkowym zastosować mo\
na  test
ścienny". Badanemu polecamy usiąść tyłem do ściany z podkurczonymi nogami. Na
sygnał dziecko unosi przodem ramiona w górę. W przypadku przykurczów ramiona nie
dotykają ściany.
Test Thomasa wykorzystujemy do sprawdzenia przykurczy stawu biodrowego.
Polecamy dziecku poło\
yć się na wznak i maksymalnie zginać kończynę dolną tak, \
e kolano
dotyka klatki piersiowej. W przypadku przykurczu unosi się kolano drugiej kończyny.
Badamy obydwie kończyny.
Przykurcz mięśni kulszowo  goleniowych sprawdza się za pomocą testu Langego.
Badane dziecko znajduje się w pozycji le\
ącej tyłem i unosi jedną kończynę dolną do pionu
(wyprostowaną w stawie kolanowym). Druga kończyna powinna swobodnie spoczywać na
podło\
u. Wysokość oderwania kończyny od podło\
a świadczy o wielkości przykurczu.
W przygotowaniu  Propozycja Rady Szkoleniowej związanej z wadami postawy
(listopad 2006r.)