2011-04-01 12:03
Coś z niczego, czyli
Share
Object 1
makroekonomia
Reuven Brenner
Keynes, keynesizm, kryzys finansowy, Makroekonomia, Wielki Kryzys
W zwodniczym języku stworzonym przez Keynesa i jeszcze wypaczonym przez
makroekonomistów trudno opisać co decyduje o sukcesie gospodarki.
Keynes wierzył, że rządy i banki centralne mogą stworzyć coś z niczego i ta idea nie tylko
zawładnęła wyobraz
nią polityków, ale stała się fundamentem całej dziedziny akademickiej zwanej
makroekonomią. Stanowi też uzasadnienie działań rządów i banków centralnych po dziś dzień. Idee
Keynesa miały same w sobie poważne wady, ale keynesiści bardzo je jeszcze wypaczyli.
Nie powinno dziwić, że politycy zachwycili się ideami Keynesa. Dawały one nadzieję, że można
bezboleśnie zadowolić wyborców i poddanych. Makroekonomia nie ma nic do powiedzenia na
temat odpowiedzialności rządzących, demokracji  zagadnień które są kluczowe dla każdego
ustroju. Nic dziwnego, że wszyscy, od prawa do lewa, zakochali się w niej. Prawdziwa alchemia.
Nie jest zaskoczeniem również, że akademicy odpowiedzieli na zapotrzebowanie i stworzyli
żargon, a także rzekomo  naukowe modele. Od najdawniejszych czasów władcy i politycy
potrzebują uzasadnienia dla swoich decyzji, kiedy wchodzą na niepewny grunt. W tym celu
najpierw odwoływali się oni do starszyzny plemiennej, by rzuciła kijkami i kośćmi, potem do
kapłanów używających  Urim and Tummim i wyroczni, póz
niej do astrologów, a teraz do
bankierów centralnych i rad gospodarczych.
W ten sposób na prawie wiek astrologia stała się  nauką , a monarchowie nadawali odznaczenia
swoim nadwornym astrologom. Podobnie dziś różne organizacje od dziesięcioleci przyznają
nagrody  makroekonomistom . Dzięki subsydiowaniu czasopism naukowych, uniwersytetów i
konferencji można dziś łatwo zdobyć tytuł naukowy w każdej dziedzinie. Miejmy nadzieję, że nie
trzeba będzie 100 lat żeby odrzucić część z nich. Dotyczy to zwłaszcza makroekonomii.
Taka ocena akademików i ludzi, którzy polegają na ich teoriach nie jest niczym nowym. Wieki
temu, główny bohater  Podróży Guliwera Jonathana Swifta trafia do krainy Laputa, który jest
pogrążony w ruinie. Akademicy z tej krainy spokojnie pracują nad  ekstrakcją promieni
słonecznych z ogórków , żeby naprawić sytuację w kraju.
Ale, jak powiadają, nie ma dymu bez ognia. Jak to się stało, że takie uznanie zdobyła idea, że kiedy
rząd zacznie więcej wydawać, a banki centralne będą drukowały pieniądze to gospodarka zaraz
zacznie toczyć się szybciej?
Teoria ta jest mocniejsza niż alchemia, dlatego że ludzie popełniają mnóstwo błędów a politycy i
banki centralne nie są tutaj wyjątkiem. Jeśli potem poprawią któryś ze swoich błędów, efekt jest
pozytywny. W czasie ostatniego kryzysu seria błędów w polityce gospodarczej, fatalnych pomyłek
po stronie banków i agencji ratingowych, kumulujących się jedna po drugiej, doprowadziła prawie
do zablokowania rynków finansowych, systemu płatniczego nie wyłączając. Jeśli system płatniczy
przestaje pracować, gospodarka zatrzymuje się w miejscu. Szybka interwencja była potrzebna i
Bernanke to właśnie zrobił.
Innego rodzaju interwencje są potrzebne, gdy błędy banków centralnych i rządów doprowadzają do
zablokowania rynków finansowych, jak w latach 1930. Hiperinflacja i pomyłki banków centralnych
pochłonęły wówczas oszczędności ludzi i spowodowały kryzysy bankowe. Skutecznie zniszczyło to
rynki finansowe i siłą rzeczy zmusiło rządy do zastąpienia ich w tej roli.
Koncepcja, że istnieją ogólne reguły według których rządy i banki centralne mogą naprawiać swoje
błędy, gdy zaczynają odgrywać rolę rynków finansowych i wyceniać kredyt, nie ma jednak
uzasadnienia. Pokazuje to uważne zbadanie historii Wielkiego Kryzysu. Czy poważne błędy mogą
zostać skorygowane? Oczywiście, że tak. Czy rządy i banki centralne mogą jeszcze pogorszyć
sytuację? Co do tego także nie ma wątpliwości. Mimo, że rozwiązania z lat 30 nie mają dzisiaj
zastosowania, Bernanke i makroekonomiści uważają, że jest inaczej.
Po oczyszczeniu prac makroekonomistów z matematyki i żargonu staje się jasne, że u ich podstaw
leży pogląd Keynesa, że tylko  szerokie masy poddają się  zwierzęcym odruchom 
przypadkowym, niczym nie spowodowanym wahaniom między optymizmem i pesymizmem.
Makroekonomiści zakładają jednak, że politycy i bankierzy centralni nie podlegają  zwierzęcym
odruchom .
Ben Bernanke wyznaje ten pogląd, pisząc wprost w swojej  Macroecnomics of the Great
Depression , że inwestorzy mogą przechodzić od  optymizmu do  pesymizmu bez względu na
działania polityków i bankierów centralnych. Ludzie po prostu zaczynają  ot tak po prostu 
wyprzedawać walutę w obawie, że zostanie ona zdewaluowana albo, że stanie się coś złego.
Ale czy rzeczywiście banki centralne działają racjonalnie i na podstawie naukowych przesłanek?
Być może ktoś mógłby zapytać Bernankego dlaczego nagle obniżył stopę procentową o 75 punktów
bazowych zanim otworzyły się rynki 22 stycznia 2008 r? Dzień wcześniej, gdy amerykańskie rynki
były zamknięte z okazji Dnia Martina Luthera Kinga, w Europie doszło do krachu na giełdach.
Póz
niej okazało się, że jeden trader w Societe Generale stracił dziesiątki miliardów euro i bank
nagle wyprzedał bardzo wiele aktywów, by pokryć straty. Fed przyznał, że nie widział o tym, gdy
obniżał stopy  widział tylko jak załamały się europejskie giełdy i zareagował. Tyle w tym nauki i
braku zwierzęcych odruchów.
Lata 1920-te i 1930-te były bardzo niestabilne pod względem politycznym i monetarnym,
począwszy od Traktatu Wersalskiego, przez fatalną decyzję Churchilla, by powrócić do standardu
złota na przedwojennym parytecie, mimo że w międzyczasie miała miejsce duża inflacja, a
skończywszy na runach na banki w Austrii i porzuceniu przez banki centralne reguł, które były
wymagane dla utrzymania standardu złota.
Doświadczenia Wielkiej Brytanii prawdopodobnie miały największe znaczenie dla póz
niejszych
wydarzeń, a ich cień sięga na nas po dziś dzień. Powrót do wymienialności funta na złoto po zbyt
wysokim przeliczniku spowodował oczywiście deflację i bezrobocie. Kiedy Wielka Brytania
naprawiła swój błąd, porzuciła standard złota i zdewaluowała funta, stopniowo zmniejszając
bezrobocie, w jej ślady poszły inne kraje, każdy na swój sposób. W ten sposób narodził się mit, że
można mieć coś z niczego.
W Stanach Zjednoczonych miał miejsce szczególny zbieg okoliczności. Kiedy Fed uznał, że limit
emisji pieniądza został przekroczony (a wówczas pieniądz papierowy musiał mieć 40 proc.
pokrycie w złocie), ceny spadły o około 30 proc. a bezrobocie było na poziomie 20 proc. 4 kwietnia
1933 prezydent Roosevelt podpisał rozporządzenie, które zabraniało posiadania depozytów w
złocie, złotych monet i kruszcu powyżej kwoty 100 dolarów. Całe złoto w posiadaniu ludności
miało zostać przekazane rezerwie federalnej po 20,67 dolarów za uncję.
Następnie 30 stycznia 1934, Kongres, praktycznie bez żadnej debaty, przegłosował  Gold Reserve
Act , który nakazał przekazanie złota z Fedu do Departamentu Skarbu. Banki w zamian otrzymały
certyfikaty na złoto. Następnego dnia, 31 stycznia, dolar został zdewaluowany o 69,3 proc. z
1/20,67 do 1/35 uncji złota. Księgi rachunkowe Departament Skarbu, który poprzedniego dnia stał
się posiadaczem całego amerykańskiego złota, wykazały że jego wartość zwiększyła się o 2,81
biliona dolarów.
Departament Skarbu nagle mógł wydać tę kwotę bez oficjalnego zwiększania podatków, ani emisji
obligacji. Złote dolary były pieniądzem, jakim posługiwali się ludzie i zostały skonfiskowane przy
wartości 1/20 uncji złota, a teraz jego wartość spadła do 1/35 uncji. To był ciężki podatek, choć nie
nazywano tego w ten sposób. Dzisiejszemu obserwatorowi 2,81 biliona dolarów może nie wydawać
się wielką kwotą. Ale wtedy tak nie było. Szacuje się że w 1933 roku PKB Stanów Zjednoczonych
wynosił ok. 57 bilionów dolarów a dochody rządu 3 miliardy.
Wszystkie te okoliczności nie są uwzględniane w makroekonomicznych mitologiach, jakie
powstały od tamtego czasu. Według tych bredni Fed stworzył pieniądze z czystego powietrza, a
rząd je wydał, co spowodowało stopniową poprawę sytuacji. Dziś te  prawdy mają status
niewzruszonych. Są powtarzane, nawet jeśli dziś nie ma złota, które można by skonfiskować i
wydać. To  spekulanci popełniają przypadkowe błędy, nie banki centralne i departamenty skarbu.
Na lata 30-te datują się początki makroekonomii i idei, że rządy i banki centralne mogą stworzyć
coś z niczego. Jednak historia pokazuje, że rządy i banki centralne, pod wpływem impulsu  będąc
tak samo podatne na zwierzęce odruchy  próbowały skorygować swoje własne wielkie błędy. Tak
narodziła się  mocno subsydiowana  teoria i uproszczone modele matematyczne pokazujące, że
przez drukowanie i wydawanie pieniędzy może poprawić stan koniunktury. Możliwość popełnienia
błędu i to jak go naprawić  takie pojęcia nie występują w słowniku tego światopoglądu.
Jeśli ktoś uważa, że w ciągu ostatnich dziesięcioleci polityka gospodarcza w ważnych punktach
przełomowych była lepsza, niech się zastanowi powtórnie. Paul Volcker w swoich wspomnieniach
 Changing Fortunes opisuje jak także system z Bretton Woods został w 1972 rozmontowany bez
większego zastanowienia. To niczym nie różni się od działań Fed i administracji w czasie ostatniego
kryzysu. Wystarczy prześledzić deklaracje Fedu i Departamentu Skarbu od 2007 roku by zobaczyć,
że przy każdym zwrocie wydarzeń byli zaskoczeni i potem improwizowali.
Ale istnieją lepsze metody. Historyk Friedrich Heer napisał kiedyś, że  wszystkie dyskusje
intelektualne są bitwami o język . Miał rację, choć porzucenie fatalnego języka makroekonomii,
który służy do formułowania polityki gospodarczej ma znacznie większe znaczenie niż zwycięstwo
w dyskusji. Powinniśmy rozmawiać o tym, jak szybciej poprawiać błędy i uznać, że aby dobrze
działa gospodarka potrzebne są tylko i aż cztery rzeczy  talent, kapitał i takie ich dopasowanie,
które zapewni odpowiedzialność.
Reuven Brenner jest profosorem zarządzania na McGill University. Niniejszy artykuł po raz
pierwszy ukazał się w Forbesie.