MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
Zabawy i ćwiczenia rozwijające
słuch fonematyczny
Sławomira Załęska
Doradca metodyczny, logopeda
C
2.23
s. 1
1. Wstęp ......................................................................................... 2
2. Kształtowanie gotowości do czytania i pisania a słuch
fonematyczny ............................................................................ 2
2.1. Rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej ......................... 2
2.2. Rozwijanie spostrzegawczości słuchowej ........................... 3
3. Rozwijanie słuchu fonematycznego i umiejętności analizy
słuchowej ................................................................................... 4
4. Przejawy zaburzeń słuchu mownego ..................................... 7
5. Ćwiczenia słuchu fonematycznego (fonemowego) ................ 8
5.1. Ćwiczenia słuchowe  przykłady ........................................ 8
5.2. Ćwiczenia słuchu fonematycznego (mownego) .................. 10
6. Zaburzenia charakterystyczne dla wolniej rozwijających się
funkcji czuciowo-słuchowych .................................................. 12
7. Przykładowe konspekty zajęć z własnej praktyki
logopedycznej ........................................................................... 13
8. Bibliografia ............................................................................... 15
Zabawy i ćwiczenia rozwijające słuch fonematyczny są nieodłącz-
nym elementem kształtowania gotowości dziecka do nauki czytania
i pisania. Ćwiczenia słuchu fonematycznego należy wplatać do róż-
nych działań edukacyjnych, uatrakcyjniając przez to zajęcia dzieci.
57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011 www.eksperciwoswiacie.pl
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
1. Wstęp
Ćwiczenia słuchu fonematycznego (mownego) usprawniają umiejęt-
ność różnicowania fonemów, co umożliwia prawidłowe rozumienie
wypowiedzi słownych1. Poprawiają prawidłowe identyfikowanie wy-
mawianych głosek, sylab i wyrazów. Bardzo ważne jest różnicowanie
głosek dz
więcznych i bezdz
więcznych, np. t  d. Słowo dom wypowie-
dziane bezdz
więcznie będzie brzmieć jak tom (książki). Jest to niezwy-
kle ważna umiejętność także w kontekście wyrabiania gotowości do
C
nauki czytania i pisania.
2.23
W nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego został
s. 2
wyróżniony obszar kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania,
jako tzw. etap przedliterowy. Dopiero podstawa programowa kształcenia
ogólnego wskazuje  jako jedną z najważniejszych umiejętności kształto-
wanych przez uczniów w szkole podstawowej  czytanie, nabywane po-
przez systematyczne poznawanie liter, tzw. etap literowy2. Oba te etapy są
ważne i są ze sobą wzajemnie powiązane. Niezmiernie ważne jest dobre
przygotowanie w pierwszym okresie (przedszkolnym), gdyż ono decydu-
je o efektywności osiągnięć w następnym. Sprawny słuch fonematyczny
jest niezbędny w procesie kształtowania gotowości szkolnej dzieci.
W procesie rozwoju mowy dziecka szczególnie istotny jest również
udział rodziców. Dziecko uczy się mowy przez naśladownictwo. Mowa
rodzica nie powinna być monotonna, należy stosować intonację i akcent
adekwatny do wypowiadanych słów. Powinno się dostarczać dziecku
prawidłowych wzorców mowy poprzez powtarzanie tego, co dziecko
chciało nam przekazać. Musimy stale stymulować rozwój mowy, mając
na uwadze jej różne komponenty. Słuch fonematyczny jest ważnym jej
elementem, który należy stymulować.
2. Kształtowanie gotowości do czytania i pisania a słuch
fonematyczny
2.1. Rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej
W przygotowaniu gotowości do czytania i pisania ważną rolę, obok
doskonalenia wymowy dziecka, odgrywa usprawnianie działania ana-
lizatora wzrokowego i słuchowego. Działanie analizatora wzroko-
wego usprawniamy przez rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej,
www.eksperciwoswiacie.pl 57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
potrzebnej do rozróżniania liter. Litery są dla dzieci trudne do rozpo-
znania i zapamiętania, są to bowiem znaki abstrakcyjne, które różnią się
między sobą tylko drobnymi szczegółami3.
W procesie rozwijania spostrzegawczości wzrokowej możemy wyróż-
nić następujące etapy:
l zwracanie uwagi na drobne fragmenty ilustracji tematycznych,
l porównywanie obrazków różniących się jedynie małymi
C
szczegółami,
2.23
l odszukiwanie w zbiorze takich samych obrazków i figur
s. 3
abstrakcyjnych,
l pojęcie szeregu, wyróżnianie składników szeregu i ustalanie kolej-
ności ich występowania.
2.2. Rozwijanie spostrzegawczości słuchowej
Zanim dziecko zacznie poznawać litery, należy je zainteresować świa-
tem dz
więków  tych, które nas otaczają, i tych, które sami możemy wy-
dawać. Umiejętność rozpoznawania i odtwarzania tych dz
więków przez
dziecko jest niezbędnym etapem poprzedzającym wstępną naukę czyta-
nia. Wystarczy, jeżeli będą to dz
więki znane dobrze dzieciom, przywołu-
jące w pamięci dawne przeżycia, np.: odgłosy ptaków słyszane podczas
wycieczki do lasu, stukot końskich kopyt na asfalcie, rechotanie żab.
Tak jak ważne są ćwiczenia mające na celu obserwację szeregu rysun-
ków, przedmiotów, tak niezmiernie istotne jest ćwiczenie obserwa-
cji szeregu dz
więków. To znakomicie ułatwi słuchową analizę wyra-
zu. Ćwiczenia te można korelować z ćwiczeniami z umuzykalnienia.
Można np. tworzyć szeregi dz
więków za pomocą uderzenia w instru-
menty perkusyjne lub w przedmioty (dz
więki właściwe i tzw. szme-
ry). Dz
więk właściwy to uderzenie w płytkę cymbałków; szmer to
uderzenie drewna w drewno. Różnica słuchowa jest widoczna: tu miły
dz
więk, a tam głuchy. Dzieci nazywają i rozpoznają dz
więki z szeregu
zademonstrowanych.
Należy pamiętać, że rozróżniamy trzy rodzaje słuchu, z których każdy
decyduje o różnym sposobie słyszenia: słuch fizyczny, od którego za-
leży ostrość słyszenia, słuch muzyczny, decydujący o zdolności rozróż-
niania wysokości dz
więków, i słuch fonematyczny4.
57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011 www.eksperciwoswiacie.pl
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
3. Rozwijanie słuchu fonematycznego i umiejętności
analizy słuchowej
Słuch fonematyczny to ten rodzaj słuchu, który pozwala nam na róż-
nicowanie poszczególnych głosek. Od tego słuchu w dużym stopniu
zależy możliwość słyszenia nie tylko całego, spójnego słowa, ale rów-
nież poszczególnych głosek w nim, dlatego też rozwijanie i ćwiczenie
słuchu fonematycznego odgrywa tak ważną rolę przed rozpoczęciem
nauki czytania5.
C
2.23 Ważne!
s. 4
Ćwiczenia słuchu fonematycznego prowadzi się w następującej
kolejności:
l stwierdzenie, że wyraz składa się z głosek,
l wyodrębnienie pierwszej głoski w wyrazie,
l wyodrębnienie ostatniej głoski w wyrazie,
l poszukiwanie wyodrębnionych i poznanych w izolacji głosek
w środku wyrazu,
l liczenie głosek w wyrazie oraz budowa symbolicznego obrazu
wyrazu, tzw. schematu.
Najłatwiejszym ćwiczeniem dla dziecka jest wyodrębnianie głosek na
początku wyrazu, zwłaszcza samogłosek (a, o, i, e, u). Aby nadać
tym ćwiczeniom zabawową formę, można zachęcić dziecko do wy-
myślania imion lalkom, np. Ala, Ula itp. Inna forma tych ćwiczeń to
wyszukiwanie wyrazów zaczynających się tą samą głoską, np. osa,
okno, owoce itp.6
Szukanie wyrazów zaczynających się spółgłoskami może przebiegać
następująco (propozycje z praktyki pedagogicznej):
l ustawianie się obok przedmiotu, którego nazwa zaczyna się np.
spółgłoską k,
l podawanie wyrazów zaczynających się tą samą głoską, co przed-
miot, który nauczycielka trzyma w ręku,
l wybieranie spośród obrazków tych, których nazwa zaczyna się np.
głoską m,
www.eksperciwoswiacie.pl 57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
l wybieranie spośród wielu obrazków takich dwóch, których nazwy
zaczynają się tą samą głoską.
Uwaga!
W tych ćwiczeniach, jak i w innych dziedzinach przyswajania wie-
dzy i umiejętności, niezbędne jest przestrzeganie zasady stopniowa-
nia trudności.
C
Następnym etapem ćwiczeń jest rozpoznawanie głosek stojących na
2.23
końcu wyrazu i wyszukiwanie wyrazów kończących się daną głoską 
najpierw samogłoską, np. koło, oko, futro, a następnie  spółgłoską, np.
s. 5
list, tort, most.
Najtrudniejszym etapem w analizie dz
więkowej wyrazu jest rozpozna-
wanie głosek położonych w środku wyrazu, dlatego też należy zaczy-
nać te ćwiczenia od krótkich, prostych wyrazów, jak: sok, las, lis, ule.
Póz
niej można analizować stopniowo coraz dłuższe wyrazy, jednakże
bliskie dziecku treścią i znane7.
Praktyczne wskazówki
l Musimy dokładnie określić, o jaką głoskę chodzi, albo polecić
wskazać głoskę znajdującą się na określonym miejscu, np.:
 Czy w wyrazie & słyszysz głoskę & ?
 Jaką głoskę słyszysz w wyrazie & jako drugą?
l Różnicowanie i wymawianie głosek opozycyjnych, np. dz
więcz-
nych i bezdz
więcznych, jest dla dziecka zarówno zabawne, jak
i pożyteczne, np. Tomek  domek, kura  góra. Możemy też roz-
różniać głoski twarde i miękkie, np. sosna  siostra, pasek  piasek.
l Wyszukiwanie i wymawianie wyrazów różniących się od siebie
tylko jedną głoską uświadamia dzieciom, jak dużą różnicę znacze-
niową ma zamienienie tylko jednej głoski, np. nos  noc, kos  koc.
l Dobrze będzie, jeśli do takich zabaw i ćwiczeń postaramy się o ob-
razki przedmiotów, których nazwy wymieniamy, ze względu na cha-
rakterystyczny rodzaj myślenia dziecka w wieku przedszkolnym.
l Zwróćmy uwagę dziecka na to, że człowiek może regulować siłę
natężenia głosu  może mówić ciszej lub głośniej. Doskonale
57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011 www.eksperciwoswiacie.pl
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
nadaje się do tego zabawa  Echo , czyli coraz cichsze powtarzanie
jakiegoś wyrazu.
Ważne!
Wszystkie tego typu ćwiczenia, prowadzone w formie krótkotrwałej
zabawy, umożliwiają dziecku wyodrębnianie poszczególnych głosek
w wyrazach, a następnie łączenie ich w logicznie brzmiący wyraz.
Ułatwiają one proces analizy i syntezy słuchowej wyrazu  umiejęt-
C
ności niezbędnej przy póz
niejszej nauce czytania i pisania.
2.23
Przyjemną zabawą dla dzieci jest rozróżnianie samogłosek i spółgło-
s. 6
sek. Podajemy dzieciom kilka kontrastowych zestawień, np. a  b, e  g
i prosimy o sformułowanie zaobserwowanych różnic. Uczymy dzie-
ci szukać samogłoski, podkreślając, że wszystkie głoski, które nie są
samogłoskami, zaliczamy do spółgłosek8. Gdy dzieci rozpoznają już
samogłoski i spółgłoski, mogą budować ,,obrazy wyrazów  wyko-
rzystując do tego celu prostokąty czerwone dla oznaczenia samogłosek
i niebieskie dla oznaczenia spółgłosek 9.
Wszelkie ćwiczenia słuchu, a w szczególności fonematycznego, pro-
wadzone w formie zabawowej, są niezbędnym wstępem u progu nauki
czytania. Dla wielu dzieci czynią tę naukę przyjemniejszą i łatwiejszą.
Uwaga!
W okresie wyrabiania gotowości do czytania dzieci muszą również
zapoznać się z umownymi symbolami graficznymi, aby póz
niej mo-
gły łatwiej zrozumieć sens zapisu literowego. Pierwszym umownym
symbolem graficznym jest znaczek rozpoznawczy w szatni, łazien-
ce, na teczce z pracami. W czasie realizacji programu wychowania
przedszkolnego dzieci używają symboli graficznych np. przy zazna-
czaniu zjawisk atmosferycznych w kalendarzu pogody czy różnicują
niektóre znaki drogowe, poznając zagadnienia dotyczące zasad ru-
chu drogowego.
Każde dziecko (także zdolne) przed rozpoczęciem nauki czytania i pi-
sania potrzebuje wsparcia w postaci usprawniania funkcji analizato-
rów biorących udział w tym procesie: słuchowego, wzrokowego i mo-
torycznego10. W przypadku zaburzeń funkcji analizatora słuchowego
www.eksperciwoswiacie.pl 57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
dziecko ma problem z poprawnym wybrzmiewaniem głosek, ich różni-
cowaniem, łączeniem w sylaby i w słowa.
4. Przejawy zaburzeń słuchu mownego
Pojęciem słuch mowny (fonematyczny) określa się umiejętność rozróż-
niania (i utożsamiania) dz
więków mowy. Istota słuchu fonematycznego
polega na rozpoznawaniu co najmniej dwóch różnych wrażeń odmien-
C
nych fonologicznie.
2.23
Rodzaje słuchu mownego:
s. 7
l słuch fonemowy,
l słuch fonetyczny,
l słuch prozodyczny,
l analiza i synteza głoskowa/sylabowa.
Zdzisław Marek Kurkowski opisuje występujące w każdym rodzaju
słuchu mownego dysfunkcje, objawy tych zaburzeń oraz ich etiologię11.
Rodzaj
słuchu Dysfunkcja Objawy Etiologia
mownego
Słuch trudności substytucje l ograniczona recepcja
fonemowy z rozróżnianiem głosek (dyslalia) dz
więków mowy
fonemów
Słuch trudności deformacje, l agnozja słuchowa
fonetyczny z różnicowaniem niewłaściwe
l opóz
nienie
głosek w ramach brzmienie głosek
dojrzewania
danej klasy głosek (dyslalia)
struktur centralnego
Słuch trudności zaburzenia układu nerwowego
prozodyczny z różnicowaniem płynności odpowiedzialnych za
rytmu, melodii, mówienia percepcję dz
więków
barwy mowy
Analiza trudności trudności l zaburzenia
i synteza w świadomym w czytaniu wsłuchiwania się
głoskowa wyróżnianiu i pisaniu (uwagi słuchowej
głosek w wyrazie, i selekcji dz
więków)
z zachowaniem ich
l brak stymulacji
kolejności
środowiskowej
57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011 www.eksperciwoswiacie.pl
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
5. Ćwiczenia słuchu fonematycznego (fonemowego)
Umiejętność rozróżniania dz
więków mowy ludzkiej (fonemów występu-
jących w danym języku) określa się mianem słuchu fonematycznego (fo-
nemowego). Z potoku mowy dziecko musi wyodrębnić słowa, w słowie
sylaby, w sylabie głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie12.
Tę zdolność należy kształcić poprzez bodz
ce słuchowe już w dzieciństwie.
Słuch fonematyczny to złożony proces analizy i syntezy dz
więków mowy.
Zaburzenia tego rodzaju słuchu są przyczyną wadliwej realizacji fonemów,
C
utrudniają rozumienie mowy, powodują trudności w pisaniu i czytaniu.
2.23
Naturalny trening słuchu fonemowego rozpoczynamy już w okresie nie-
s. 8
mowlęcym. Niemowlę najpierw reaguje na melodię głosu matki. Następnie
w drugim półroczu życia zaczyna różnicować dz
więki i je naśladować.
W drugim roku życia pojawia się zdolność różnicowania dz
więków mowy
artykulacyjnej (także w zakresie głosek, których dziecko nie potrafi jeszcze
wymówić). Rozwój analizatora słuchowego postępuje szybciej niż rozwój
aparatu artykulacyjnego. Analizator słuchowy dziecka, które zaczyna mó-
wić, jest gotowy do różnicowania prawie wszystkich dz
więków13.
Wszelkie ćwiczenia rozpoczynamy od ustalenia, jakie głoski są mylo-
ne. Następnie różnicujemy fonemy najbardziej kontrastowe: a, p, u, m,
i. Rozpoczynamy od wymawiania pojedynczych głosek, najpierw sa-
mogłosek, potem spółgłosek. Ważne, aby spółgłoski wymawiać krótko,
bez elementu wokalicznego, np.: k  nie ky lub ka. Następnie ćwiczy-
my głoski opozycyjne, np.: t  d, p  b, s  ś  sz. Należy też sprawdzić,
czy dziecko odróżnia głoski dz
więczne od ich bezdz
więcznych odpowied-
ników, np.: koza  kosa, bąk  pąk, góra  kura, biuro  pióro.
Uwaga!
Stosowane do ćwiczeń słowa muszą być zgodne z fonetyką. Nie na-
leży używać słów, w których głoska traci dz
więczność, np.: sad (sły-
chać w wymowie sat), a także słów zawierających dyftongi (dwugło-
ski), np.: auto. Najczęściej występujące dyftongi: au, ai, ei, oi, ui, eu.
5.1. Ćwiczenia słuchowe  przykłady
Ćwiczenia słuchowe stanowią pierwszy etap prowadzący do słuchu
mownego. Podczas ich wykonywania dziecko uczy się różnicować
www.eksperciwoswiacie.pl 57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
bodz
ce z otoczenia oraz identyfikować je w wypowiadanych słowach.
Opierają się na bodz
cach niewerbalnych.
Przykładowe ćwiczenia słuchowe:
l szukanie ukrytego z
ródła dz
więku, np. budzika,
l rozróżnianie i naśladowanie odgłosów zwierząt (psa, kota, krowy,
owcy, kaczki, gęsi itp.),
l rozpoznawanie po dz
więku różnych urządzeń domowych (suszar-
C
ka, odkurzacz, pralka itp.),
2.23
s. 9
l rozpoznawanie po dz
więku różnych odgłosów przyrody (burza,
deszcz, wiatr, szemrzący strumyk, szeleszczące liście, szum mo-
rza itp.),
l zabawa  Zgadnij, co wydaje ten dz
więk  rozrywanie kartki pa-
pieru, przelewanie wody, stukanie o blat biurka, potrząsanie klu-
czami itp.,
l zabawa  Grzechotki  do takich samych pojemniczków (np. po
jajku niespodziance) wsypujemy/wkładamy różne rzeczy, np.: ryż,
cukier, koraliki; zadaniem dziecka jest wskazanie par tak samo
brzmiących pojemniczków lub wskazanie, który pojemnik wydaje
najcichszy lub najgłośniejszy dz
więk,
l wsłuchiwanie się w ciszę i nazywanie dz
więków otoczenia, np.:
posłuchaj i powiedz, co słychać za drzwiami/oknem,
l wyklaskiwanie, wytupywanie, wystukiwanie rytmów (rozpoczyna-
jąc od prostego rytmu), np.: prezentujemy 3 klaśnięcia  dziecko
po nas powtarza; 1 klaśnięcie, przerwa, 2 klaśnięcia, przerwa,
l zabawy polegające na tym, że dziecko na określony sygnał dz
wię-
kowy musi odpowiednio zareagować, np.: wstań  klaśnij, siadaj
 stuknij,
l różne zabawy dz
więkonaśladowcze  naśladowanie odgłosów
zwierząt, sprzętów, pojazdów,
l zabawy paluszkowe (Idzie rak nieborak& ),
57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011 www.eksperciwoswiacie.pl
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
l zabawa  Zakupy  mama idzie dzisiaj na zakupy i chce kupić tyl-
ko te produkty, których nazwy zaczynają się od głoski s; dzieci
mogą łączyć z obrazkiem kosza na zakupy te rzeczy, w których
nazwach słyszą na początku głoskę s (sałata, sok, sól, seler, szynka,
sardynki itp.); dorosły powinien sprawdzić i omówić wykonanie
ćwiczenia; na koniec warto wskazać, jakimi głoskami zaczynają
się pozostałe produkty,
l zabawa  Drzewo czy wąż  opowiadamy dzieciom wymyśloną
C
historię, taką by w treści opowiadania wystąpiły słowa do identy-
2.23
fikacji, np.: Wąż wpełzał na drzewo. Zwisał z gałęzi i przyglądał
s. 10
się, co też dzieje się w dole. Nagle zerwał się wiatr; mocno targał
konarami. Wąż spadł i skrył się do swojej kryjówki. Dzieci mogą
swobodnie spacerować po sali; na hasło wąż naśladują pełzającego
węża i syczą; na hasło drzewo kucają pod tablicą, na której naryso-
wane jest drzewo, i szumią.
5.2. Ćwiczenia słuchu fonematycznego (mownego)
Przykłady ćwiczeń słuchu fonematycznego:
l wyróżnianie wyrazów w zdaniu, np.: ile wyrazów w zdaniu, tyle
ułożonych patyczków,
l wydzielanie sylab w wyrazach, np.: wystukiwanie sylab, wyklaski-
wanie, wskazywanie poprzez uderzanie w bębenek,
l wyróżnianie głosek w wyrazach  zaczynamy od samogłosek  na
początku (w nagłosie, np. w wyrazie Ola), na końcu (w wygłosie)
i w środku wyrazu (np. w wyrazie kot), potem to samo ćwiczymy
ze spółgłoskami,
l wydzielanie spółgłoski nagłosowej przez przedłużanie nagłosu,
np.: ssstół, sssanki,
l wydzielanie samogłoski wygłosowej, np.: mama, woda, tata,
l wydzielanie głosek w wyrazach najpierw łatwych, potem coraz
trudniejszych, np.: t  o  r  b  a,
l wyszukiwanie słów rozpoczynających się od danej głoski,
www.eksperciwoswiacie.pl 57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
l rozpoznawanie określonych głosek w słowach, np.: dziecko tupie,
kiedy usłyszy daną głoskę w wyrazie,
l ćwiczenia syntezy i analizy sylabowej  podział wyrazów na syla-
by i składanie wyrazów z sylab,
l liczenie sylab w wyrazach,
l wyszukiwanie wyrazów/obrazków przedmiotów o nazwach rozpo-
czynających się tą samą sylabą,
C
l ćwiczenie w rozróżnianiu wyrazów blisko brzmiących, różniących
2.23
się tylko jedną głoską, np.: domek  Tomek; nauczyciel/rodzic wy-
s. 11
mawia daną nazwę, a dziecko pokazuje właściwy obrazek spośród
dwu lub czterech prezentowanych,
l odróżnianie przez dziecko mowy prawidłowej od nieprawidłowej,
np.: Powiedz, kiedy wymawiam dobrze, a kiedy z
le: (np.) stół 
sztół, coło  czoło,
l kończenie wyrazów  nauczyciel/rodzic wymawia pierwszą sylabę
wyrazu, a dziecko dopowiada resztę,
l wyróżnianie wyrazów w zdaniu  pytamy, jaki wyraz jest w zdaniu
pierwszy, a jaki ostatni,
l domino sylabowe/głoskowe  nauczyciel/rodzic rozpoczyna zaba-
wę, wypowiadając dowolny wyraz; zadaniem dziecka jest podanie
wyrazu rozpoczynającego się tak samo jak ostatnia sylaba/głoska
w słowie podanym przez osobę dorosłą, i tak na zmianę, np.: koszu-
la  lama  mapa  para  rama  mata  tata,
l ćwiczenia syntezy i analizy głosek  wymawiamy wolno gło-
ski, a dziecko składa z nich wyraz i odwrotnie  mówimy wyraz,
a dziecko rozkłada go na głoski,
l szukanie wyrazu w wyrazie, np.: STOlik, KOTwica,
l demonstracja właściwego dz
więku i jego deformacji, np.: w przy-
padku r  języczkową, gardłową i boczną; dziecko w umówiony
sposób sygnalizuje, że usłyszało poprawny dz
więk,
l układanie rozrzuconych obrazków przedmiotów, których nazwy
zaczynają się taką samą głoską, jak nazwa wskazanego przedmiotu.
57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011 www.eksperciwoswiacie.pl
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
6. Zaburzenia charakterystyczne dla wolniej
rozwijających się funkcji czuciowo-słuchowych
Czasami u dzieci w wieku przedszkolnym funkcje czuciowo-słuchowe
mowy rozwijają się wolniej i z braku wzorców słuchowych pojawiają
się dość charakterystyczne zaburzenia. W wymowie takich dzieci za-
zwyczaj skracane są wyrazy i zdania, np. dziecko mówi mochód za-
miast samochód14. Dziecko może nawet potrafić wymawiać większość
spółgłosek w izolacji i tzw. sylabach otwartych (spółgłoska + samogło-
C
ska, np. lu, pa, ka), ale zaburzenie występuje.
2.23
A
agodniejszą formą zakłóceń obserwowanych u dzieci w tym wieku 
s. 12
pod warunkiem, że nie występują inne nieprawidłowości i zachowania
 jest struktura sylabowa wyrazu: przestawianie i zamiana głosek lub
sylab w wyrazach, np.: momolot  zamiast samolot. U dwu-, trzyletnich
dzieci taki język jest niewątpliwie urokliwy, ale u czterolatka budzi zro-
zumiały niepokój otoczenia. Warto zatem, by także rodzice stymulowa-
li intensywnie funkcje słuchowe mowy.
Pamiętaj!
Dzieci z zaburzeniami w rozwoju funkcji słuchowych napotykają na
trudności w nauce czytania i języków obcych, nawet jeśli ich artyku-
lacja nie budzi większych zastrzeżeń.
Zabawa  Jak się bawimy? (wg B. Kuszewska, Czy moloty to kło-
poty, Bonami, Poznań 2004). Na początku dorosły mówi rymowankę
i razem z dzieckiem wymawia, wyklaskując po sylabie, ostatnie sło-
wo. Z czasem dzieci zapamiętują rymowanki i wyrażają je w całości
różną formą gestu lub ruchu, np. pokazując, wyklaskując, wytupując.
Najistotniejsze jest pojawienie się całej struktury sylabowej wyklaski-
wanych wyrazów.
Przykładowe ćwiczenie:
Wlazł kotek na płotek i mru  ga.
To jest stopa, to paluszek,
A to brzuszek ła  kom  czu  szek.
www.eksperciwoswiacie.pl 57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
7. Przykładowe konspekty zajęć z własnej praktyki
logopedycznej
Temat: Korygowanie wymowy głosek dz
więcznych
Cele:
l różnicowanie dz
więczności głosek k  g,
l rozwijanie wrażliwości słuchowej poprzez dostarczanie różnorod-
nych bodz
ców słuchowych, C
2.23
l doskonalenie słuchu fonematycznego.
s. 13
Przebieg
1. Zabawa paluszkowa na powitanie  Sroczka kaszkę ważyła .
2. Wielokrotne wymawianie głoski, której dziecko nie rozróżnia (g),
przez nauczyciela. Wymawiamy krótko, bez elementu wokalicznego.
3. Dziecko podejmuje próbę wymawiania dz
więcznej głoski g. W trak-
cie wymawiania kładziemy rękę dziecka na głowie lub krtani w celu
wyczucia wibracji.
4. Nauczyciel wymawia w różnej kolejności głoski k, g. Dziecko
sygnalizuje głoskę dz
więczną poprzez określony gest lub dotknięcie
krtani.
5. Nauczyciel podaje zestawienia sylab: kaga, kogo, kege, kugu, kygy.
Dziecko powtarza je za nauczycielem.
6. Zagadki słuchowe  Zgadnij, co to za zwierzątko . Nauczyciel
włącza nagrane odgłosy z wiejskiego podwórka. Dziecko rozpoznaje je
i wskazuje zwierzęta je wydające: kura, pies, kot, gęś.
7. Nauczyciel rozkłada przed dzieckiem obrazki przedmiotów,
których nazwy rozpoczynają się na głoski k i g. Nauczyciel wymienia
nazwy, a zadaniem dziecka jest wskazanie właściwego obrazka: np.
kura  góra itp.
8. Następnie dziecko szuka samodzielnie w otoczeniu i nazywa przed-
mioty zaczynające się na te głoski.
57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011 www.eksperciwoswiacie.pl
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
Temat: Sprawne uszy
Cele:
l doskonalenie słuchu fonematycznego,
l różnicowanie głosek opozycyjnych ż  z,
l ćwiczenie narządów mowy,
l rozwijanie u dzieci świadomego słuchania.
C
Przebieg:
2.23
s. 14 1. Zabawa ortofoniczna  Ścinamy drzewo . Dzieci dostają narysowa-
ne zęby piły. Wodząc po nich palcami, wypowiadają: żżżżżż. Na hasło
piła się popsuła wypowiadają: zzzzz.
2. Zabawa słuchowa  Co słyszę . Dzieci siadają wygodnie z zamknię-
tymi oczami i słuchają dz
więków dochodzących zza okna. Nazywają je,
próbują też je naśladować.
3. Pokazujemy rysunek z układem narządów artykulacyjnych w czasie
wymawiania ćwiczonych głosek. Prosimy o przećwiczenie. Następnie
wymawiamy głoski ż  z razem z samogłoskami.
4. Dzieci przykładają dłoń do ust. Zwracamy uwagę, że w czasie
wymawiania głoski ż czujemy ciepłe powietrze. Wymawiając z, kieru-
jemy na dłoń strumień zimnego powietrza.
5. Ustawiamy 2 koszyczki z narysowanymi ustami o charakterystycz-
nym ułożeniu dla głosek ż  z. Rozkładamy na dywanie obrazki przed-
stawiające rzeczy, których nazwy zaczynają się na te głoski. Zadaniem
dzieci jest posegregowanie obrazków według głoski rozpoczynającej
nazwę przedstawionego przedmiotu.
6. Nauczycielka wymawia słowo, np. złoto. Dziecko ma powiedzieć słowo
rozpoczynające się taką samą głoską, jaka jest na końcu słowa, tzn. o.
7. Nauczycielka wypowiada słowo, dzieląc je na sylaby, a dziecko ma
je powtórzyć, łącząc sylaby. Tak samo możemy wypowiadać proste
zdania.
8. Wymawiamy wyrazy poprawnie i z
le, np. żaba  zaba. Dziecko
powinno wskazać umownym gestem poprawną wymowę.
www.eksperciwoswiacie.pl 57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
9. Powtarzanie par wyrazów, opozycja ż  z:
l Zenek żali się,
l zła Żaneta,
l złota żaglówka,
l złamany żonkil.
C
8. Bibliografia
2.23
s. 15
1. Czytanie i pisanie  nowy język dziecka, red. Brzezińska A., WSiP,
Warszawa 1987.
2. Datkun-Czerniak K., Kształcenie prawidłowej wymowy dzieci
wspólną troską rodziców i nauczycieli, cz. I i II,  Doskonalenie
Otwarte 1992, nr 2 3.
3. Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP,
Warszawa 1978.
4. Klimkowski M., O mechanizmach słuchu fonematycznego i proble-
mie analizy i syntezy słuchowej, w: Studia Logopaedica. Materiały
ogólnopolskiego sympozjum, Lublin 5 7 IX 1974 i 27 28 V 1975,
red. nauk. Kaczmarek L., UMCS, Lublin 1976.
5. Kurkowski Z. M., Audiogenne uwarunkowania zaburzeń mowy, w:
Audiofonologia, t. 10, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego,
Warszawa 1997.
6. Kuszewska B., Czy moloty to kłopoty, Bonami, Poznań 2004.
7. Kwiatkowska M., Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP,
Warszawa 1988.
8.  Logopedia 1967, nr 7.
9. Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogól-
nego w poszczególnych typach szkół, DzU z 2009 r. Nr 4, poz. 17.
57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011 www.eksperciwoswiacie.pl
57U0411
MOWA KOMUNIKACYJNA
Stymulowanie form komunikacji
10. Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy, WSiP, Warszawa 1987.
11. Surowaniec J., Podręczny słownik logopedyczny, Wydawnictwo
Naukowe WSP, Kraków 1993.
12. Vademecum nauczyciela sześciolatków, red. Dunin-Wąsowicz M.,
WSiP, Warszawa 1980.
13. Wychowanie i nauczanie w przedszkolu. Poradnik metodyczny,
red. Dudzińska I., WSiP, Warszawa 1983.
C
2.23
s. 16
Przypisy
1
Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy, WSiP, Warszawa 1987.
2
Rozporządzenie MEN z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych ty-
pach szkół, DzU z 2009 r. Nr 4, poz. 17.
3
Podstawy pedagogiki przedszkolnej, red. Kwiatkowska M., WSiP, Warszawa
1988.
4
Sachajska E., Uczymy poprawnej& , op. cit.
5
Wychowanie i nauczanie w przedszkolu. Poradnik metodyczny, red. Dudziń-
ska I., WSiP, Warszawa 1983.
6
Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa
1978.
7
Klimkowski M., O mechanizmach słuchu fonematycznego i problemie analizy
i syntezy słuchowej, w: Studia Logopaedica. Materiały ogólnopolskiego sym-
pozjum, Lublin 5 7 IX 1974 i 27 28 V 1975, red. nauk. Kaczmarek L., UMCS,
Lublin 1976.
8
Ibidem.
9
Vademecum nauczyciela sześciolatków, red. Dunin-Wąsowicz M., WSiP, War-
szawa 1980.
10
Czytanie i pisanie  nowy język dziecka, red. Brzezińska A., WSiP, Warszawa
1987.
11
Kurkowski Z. M., Audiogenne uwarunkowania zaburzeń mowy, w: Audiofono-
logia, t. 10, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997.
12
Datkun-Czerniak K., Kształcenie prawidłowej wymowy dzieci wspólną troską
rodziców i nauczycieli, cz. I i II,  Doskonalenie Otwarte 1992, nr 2 3.
13
BeltiukowW. J., w:  Logopedia 1967, nr 7.
14
Kuszewska B., Czy moloty to kłopoty, Bonami, Poznań 2004.
www.eksperciwoswiacie.pl 57 Edukacja w przedszkolu " Kwiecień 2011
57U0411