Bliżej przedszkola
Czy niepokój rodziców i wychowawców może wzbudzać dziecko,
które nie tylko potrafi, ale wręcz woli przebywać samo?
Jak rozumieć zachowania dziecka, które do zabawy nie potrzebuje
ani rodziców, ani rówieśników, ani najmodniejszych zabawek?
Agnieszka Pasternak
Moje dziecko bawi siÄ™ samo
zachowania autystyczne dzieci
iektórzy rodzice słyszą od wy- i uwzględnienie towarzyszących tej
Temperament a zabawa
chowawców w przedszkolu, zabawie okoliczności i specyficznych
Nże ich dziecko zachowuje się czynników. Zachowanie autystyczne nie
Każdy człowiek rodzi się z pewnym
w sposób dziwny, nie uczestniczy w za- zawsze bowiem jest sygnałem choroby,
właściwym sobie temperamentem,
bawie z grupą, zdradza objawy podob- zaburzenia rozwoju czy problemów
który jest uwarunkowany przez cechy
ne do autyzmu. Zdarza się, że rodzice emocjonalnych. Należy zatem wziąć
funkcjonowania układu nerwowego.
już wcześniej, zanim posłali dziecko do pod uwagę następujące czynniki: wiek
SÄ… osoby z natury swej bardziej towa-
przedszkola, mieli obawy, czy rozwija dziecka, jego temperament i sytuacjÄ™
rzyskie i otwarte na poznawanie świata
się ono prawidłowo. Innym razem do- rodzinną.
i nowe doświadczenia, są też takie, któ-
piero konfrontacja pociechy z grupÄ…
re czują skrępowanie w towarzystwie
rówieśników pozwala dostrzec pewne
Wiek a zabawa innych osób, niechętnie zawierają nowe
trudności. Czym jest autyzm, a czym
znajomości, boją się ryzyka i długo
sÄ… zachowania autystyczne? Autyzm to
przyzwyczajajÄ… siÄ™ do wszelkich zmian.
choroba, zachowanie autystyczne okre- Dzieci w pewnym wieku po prostu
Dzieci, które  często podobnie jak ich
śla cechy zachowania tożsame z niektó- wolą bawić się same. Jest to uwarun-
rodzice  są introwertywne i nieśmia-
rymi objawami autyzmu, ale może wy- kowane specyfiką rozwoju psycho-
łe, w przedszkolu mówią niewiele lub
stępować u osoby, która nie jest chora.
społecznego człowieka. Szczególnym
wcale siÄ™ nie odzywajÄ…, bawiÄ… siÄ™ same
elementem tego rozwoju jest ewolu-
Aby dobrze rozpoznać charakter sa-
lub stoją z boku, nie podejmując żadnej
owanie dziecięcej zabawy. Zabawa
motnej, wyobcowanej zabawy dziecka
aktywności, która nie jest zapropono-
z definicji jest czynnością spontanicz-
w przedszkolu, konieczna jest baczna
wana i pokierowana przez wychowaw-
ną, umotywowaną wewnętrznie i po-
obserwacja zachowania dziecka, jak
cę. Takie zachowanie określa się czasem
dejmowaną dla przyjemności. Zabawę
mianem  autystycznego , ale nie wyni-
dziecka dzieli się na kilka rodzajów
ka ono z choroby, lecz raczej z charak-
Autyzm dziecięcy  całościowe zaburzenie roz- ze względu na poziom zaangażowa-
teru dziecka.  Autystyczny oznacza
woju cechujące się nieprawidłowym i/lub upośle- nia społecznego (Vasta, 2004). Zatem
tutaj  wyłączony ze wspólnej zabawy .
dzonym rozwojem, pojawiajÄ…ce siÄ™ przed trzecim
u trzy-, czterolatka zabawa pozbawio-
rokiem życia; nieprawidłowe funkcjonowanie do- na aktywnych interakcji i współpracy Wychowawcy rozumieją, że takie dzie-
tyczy wszystkich trzech sfer: interakcji społecznych,
z rówieśnikami jest czymś naturalnym. cko potrzebuje więcej czasu, aby oswo-
komunikacji, zachowania (ograniczony, powtarza- Jest to jeden z etapów rozwoju psy- ić się z grupą i nowym otoczeniem.
jący się repertuar zachowań) (Jaklewicz, 1993).
chospołecznego, po którym następują Dobrze w tym wypadku stosować me-
kolejne fazy zmierzające do ukształ- todę małych kroków  stopniowo zapra-
Zachowanie autystyczne  termin ten jest mało
towania umiejętności konstruktyw- szać dziecko do uczestnictwa w grupie,
precyzyjny; na potrzeby niniejszego artykułu przez
nej kooperacji w grupie rówieśniczej. powoli poszerzając zakres jego zaan-
zachowanie autystyczne rozumie siÄ™: zachowanie
Możliwe, że wiedza o tym uspokoi gażowania w zabawę oraz zwiększając
wyobcowane, wycofywanie siÄ™ z kontaktu z inny-
niejednego wrażliwego rodzica, nie- krąg osób, z którymi dziecko nawiązuje
mi osobami, izolowanie się od grupy rówieśniczej,
słusznie obawiającego się, że jego ma- kontakt. Oczywiście współpraca z ro-
pozostawanie w  innym, nierzeczywistym świecie ,
luch już we wczesnym dzieciństwie dzicami, mająca na celu stosowanie po-
brak lub znaczne ograniczenie komunikacji wer-
zachowuje się aspołecznie lub jest od- dobnych interwencji wychowawczych
balnej.
rzucany przez grupę. w dwóch środowiskach równocześnie,
bliżej przedszkola 4.115 kwiecień 2011
bliżej przedszkola Ä„ð 4.115 kwiecieÅ„ 2011
28
28 Ä„ð
blizejprzedszkola.pl
CHARAKTER ZABAWY POZIOM ZAANGAżOWANIA DZIECKA WIEK DZIECKA
JAK ODRÓżNIć AUTYZM
Obserwowanie Dziecko nie bierze udziału w zabawie innych. 1 r. ż.
OD ZACHOWAÅ„ AUTYSTYCZNYCH?
Dziecko bawi się w pojedynkę, bez prób zbliżania się do innych
Zabawa samotna 2 r. ż.
Według klasyfikacji ICD-10 (2000), aby stwierdzić
dzieci.
występowanie autyzmu u dziecka, konieczne jest
Zabawa równoległa Dziecko bawi się obok innych dzieci, tymi samymi przedmiota-
2-3 r. ż. zaobserwowanie objawów chorobowych przed trze-
(paralelna) mi, ale bez interakcji i współpracy.
cim rokiem życia. Należy zaobserwować jednocześ-
Dziecko bawi się z innymi dziećmi we wspólną zabawę, ale bez
nie co najmniej kilka z wymienionych objawów:
Zabawa asocjacyjna 4-5 r. ż.
podziału pracy i podporządkowania się wspólnemu celowi.
Dziecko unika kontaktu wzrokowego, nie potrafi
ð
Dziecko bawi siÄ™ w grupie zorganizowanej dla jakiegoÅ› dzia-
nawiązać prawidłowego kontaktu wzrokowego;
łania czy celu, z koordynacją i współpracą między uczestnika-
cechuje je uboga ekspresja mimiczna emocji,
Zabawa kooperacyjna powyżej 5 r. ż.
mi, aby ten cel osiągnąć; występuje podział ról na przywódcę
ubogi repertuar postawy ciała i gestów.
i  wykonawców .
Dziecko nie dzieli ze swoją grupą rówieśniczą po-
ð
dobnych zainteresowań, emocji i uczuć.
daje szansÄ™ na szybszÄ… i bardziej sku- u dziecka pojawiajÄ… siÄ™ problemy z na-
ð Dziecko nie potrafi odwzajemniać uczuć, nie
teczną pomoc. Czasami wskazany jest wiązywaniem relacji społecznych. Takie
reaguje adekwatnie na emocje innych osób, nie
udział dziecka (i rodziców) w grupie dziecko staje się wyobcowane i bierne.
potrafi odczytać uczuć z wyrazu twarzy, gestów
terapeutycznej prowadzonej przez psy- Natomiast dziecko ufnie przywiÄ…zane
czy kontekstu sytuacyjnego.
chologa i/lub pedagoga. do matki, która zaspokaja jego potrzeby
ð Dziecko nie ma potrzeby spontanicznego dzie-
bliskości fizycznej i emocjonalnej, lepiej
lenia się z innymi osobami radością, zaintereso-
rozwiÄ…zuje problemy, jest ciekawe po-
Rodzina a zabawa waniami, osiągnięciami, nie lubi lub wręcz nie
znawczo, aktywnie eksploruje otocze-
toleruje bliskości fizycznej.
nie. Posiada też wyższe kompetencje
ð Opóz
niony rozwój języka mówionego lub brak
Sytuacja rodzinna niekiedy skłania dzie-
społeczne  jest bardziej skłonne do
rozwoju  brak prób kompensowania za pomocą
cko do tego, aby nauczyło się zajmować
współpracy, posłuszne i lepiej nawią-
gestów lub mimiki.
sobą i bawić się samemu niezależnie
zuje relacje z rówieśnikami (Harwas-
Dziecko używa słów i zwrotów w sposób stereoty-
od swoich aktualnych potrzeb rozwo- ð
Napierała, Trempała, 2001).
powy, powtarzajÄ…cy siÄ™ i idiosynkratyczny.
jowych. Kiedy na przykład w rodzinie
Kiedy podłoże autystycznego zachowa-
pojawia się młodsze rodzeństwo, uwaga
Brak umiejętności zabawy w udawanie  na niby ,
ð
nia dziecka w przedszkolu tkwi w jego
i energia matki są zwrócone głównie na
naśladowanie.
sytuacji rodzinnej, czasami wystarczy,
niemowlę. Zwłaszcza gdy młodsze dzie-
Pochłonięcie co najmniej jedną stereotypową za-
ð
aby rodzice poświęcili maluchowi wię-
cko jest chore, starszy brat czy siostra
bawÄ… o  dziwacznym charakterze.
cej troski i uwagi, regularnie dbali o czas
muszą nauczyć się  nie przeszkadzać
ð Wykonywanie przymusowych, powtarzanych
spędzony z nim indywidualnie oraz
i spędzać czas w samotności. Podobnie
czynności rutynowych.
o wspólne zabawy w gronie rodzinnym
w sytuacji, gdy rodzice jedynaka bar-
PowtarzajÄ…ce siÄ™ manieryzmy ruchowe, obejmu-
ð
w domu i rówieśniczym na podwórku.
dzo dużo pracują i brakuje im czasu na
jące stukanie lub kręcenie palcami bądz
złożone
W przypadku zaburzenia rozwoju re-
wspólną zabawę z dzieckiem. W dodat-
ruchy całego ciała.
lacji przywiązania między dzieckiem
ku we spółczesnych rodzinach coraz
a rodzicem konieczna może być terapia ð Koncentracja na czÄ…stkowych albo niefunkcjo-
mniej uwagi zwraca siÄ™ na podtrzymy-
psychologiczna lub psychoterapia ukie- nalnych właściwościach przedmiotów służących
wanie autentycznych, bliskich relacji
do zabawy (dziecko nie używa zabawek zgodnie
runkowana na zbliżenie emocjonalne
społecznych z dalszą rodziną czy sąsia-
z ich przeznaczeniem).
matki i dziecka oraz trening umiejętno-
dami. W ten sposób mogą kształtować
ści wychowawczych rodzica.
się u dziecka określone wzorce zacho-
Autyzm dziecięcy jest jednym z kilku
wania: preferencja zabawy w pojedynkÄ™,
Bibliografia:
opisywanych w medycynie całościowych
wyimaginowani przyjaciele zastępujący
Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.), Psycho-
zaburzeń rozwojowych. Diagnoza róż-
rozmowę z rodzicami, rodzeństwem lub
logia rozwoju człowieka, t. 2, 2001.
nicowa w obrębie tej grupy przysparza
przyjaciółmi. Może być tak, że dziecko Jaklewicz H., Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza,
przebieg, leczenie, 1993.
po prostu nie potrafi bawić się z rówieś- specjalistom wielu trudności. Wydaje się
Pużyński S., Wciórka J., Klasyfikacja zaburzeń psy-
nikami, bo do tej pory nie miało okazji, jednak, iż granica między chorobą a za-
chicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy
by się tej umiejętności nauczyć. chowaniem autystycznym dziecka nie
kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Kraków 2000.
jest aż tak cienka. Potrzeba dużej ostroż-
Vasta Ross, Haith Marshall M., Miller Scott A.,
W innym wypadku na zachowanie
Psychologia dziecka, Matczak A. (red.), 2004.
ności i wrażliwości, aby nie przypinać
dziecka w grupie przedszkolnej rzutuje
nieśmiałym i wycofanym
rodzaj przywiÄ…zania emocjonalnego, ja-
dzieciom krzywdzÄ…cych
kie tworzy się w relacji rodziców (szcze-
etykietek. Przy czym rów-
gólnie matki) z dzieckiem już w okresie
Agnieszka Pasternak  psycholog, ukończyła studia psycholo-
nocześnie nie należy igno-
niemowlęcym. Jeśli matka jest mało
giczne (specjalność kliniczna) na Uniwersytecie Marii Curie-Skło-
rować niepokojących obja-
wrażliwa na potrzeby dziecka, to zna-
dowskiej w Lublinie. Pracuje w Specjalistycznej Poradni Psycholo-
wów. W niektórych przy- giczno-Pedagogicznej w Skawinie. Uczestniczka podyplomowego
czy nie reaguje troskÄ… i opiekÄ… na jego
kursu systemowo-psychodynamicznego przy Katedrze Psychiatrii
padkach bowiem odpo-
płacz, rzadko utrzymuje z nim bliskość
CM UJ w Krakowie w ramach Sekcji Psychoterapii i Terapii Rodzin
fizyczną, okazuje mu niewiele pozytyw- wiednia terapia może oka-
PTP. Zajmuje się diagnozą trudności szkolnych dzieci i młodzieży
oraz prowadzi zajęcia grupowe dla najmłodszych.
zać się koniecznością.
nych uczuć, nie komunikuje się z nim,
bliżej przedszkola 4.115 kwiecień 2011
Ä„ð 29