WETERYNARIA
B YDA
O
W PRAKTYCE
dr n. wet. Grzegorz Jakub Dejneka, prof. dr hab. Jan Twardoń
Wydział Medycyny Weterynaryjnej, AR we Wrocławiu
Czynność ruchowa macicy oraz jej stałe napięcie (tonus) podlegają złożonym me-
chanizmom regulacyjnym (aktywność własnych komórkowych ognisk bodz
cotwórczych,
czynniki hormonalne, bodz
ce nerwowe i mechaniczne).
Sterowanie
motorykÄ… macicy
krów w okresie
poporodowym
Skurcz komórki mięśniowej macicy rzystywane w medycynie i weterynarii cicy zasobów energetycznych, a ponadto
spowodowany jest zmianą potencjałów jako środki modulujące kurczliwość powodują wzrost syntezy (zwiększenie
elektrycznych błony mięśniowej. Gene- mięśniówki macicy. liczby) kurczliwych białek.
ralnie rzecz biorąc, w stanie spoczynku W regulacji skurczowej macicy od- Prostaglandyna F2 alfa działa nie tylko
notuje się wysokie wewnątrzkomórko- grywają również rolę receptory choli- luteolitycznie, hamując syntezę proge-
we stężenie K+ i pozakomórkowe stęże- nergiczne. Należy jednak wspomnieć, że steronu, ale wykazuje również działanie
nie Na+ i Ca++. Przy pobudzeniu komórki leki parasympatykomimetyczne nie zna- uterotoniczne, czyli kurczy mięśniówkę
mięśniowej  w wyniku depolaryzacji lazły szerszego zastosowania w prakty- macicy. Działanie PgF2 ą polega na zwięk-
 dochodzi do wzrostu przepuszczal- ce jako środki pobudzające kurczliwość szeniu ilości zjonizowanego wapnia (Ca++)
ności błony komórkowej dla jonów so- macicy, ze względu na niepewne i krót- na poziomie komórki poprzez ułatwienie
dowych i wapniowych, które wnikają kie działanie. jego transportu przez błonę komórkową.
do wnętrza komórki, a z kolei jon pota- Histamina, pobudzając receptory Prostaglandyna wpływa również na zja-
sowy przechodzi na zewnątrz. Wzrost H2 histaminergiczne w mięśniu maci- wiska elektryczne w błonie komórkowej,
stężenia jonów wapnia w cytoplazmie cy, powoduje jego rozkurcz. Progeste- powodując jej depolaryzację.
prowadzi do uczynnienia kurczliwych ron, pod wpływem którego znajduje się Oksytocyna (wytwarzana w podwzgó-
białek  aktyny i miozyny, co w efekcie macica w czasie ciąży oraz w lutealnej rzu i gromadzona w tylnej części przy-
daje skurcz komórki. fazie cyklu, hamuje spontaniczną ak- sadki) obniża potencjał spoczynkowy
Depolaryzację błony komórkowej tywność skurczową narządu. Jednym włókien mięśniowych myometrium, sta-
mogą wywoływać impulsy elektryczne z przejawów oddziaływania tego hor- bilizuje błonę komórkową w pobliżu
generowane spontanicznie w komór- monu jest to, że zapobiega on depo- potencjału czynnościowego, zwiększa
kach mięśniowych lub bodz
ce chemiczne laryzacji błony komórkowej poprzez i koordynuje rozprzestrzenianie się po-
(hormony lub neuromediatory) działają- ograniczanie i hamowanie aktywne- budzeń elektrycznych oraz powoduje
ce na receptory błonowe. W komórkach go transportu jonów. Z praktycznego depolaryzację błony komórkowej. Kon-
mięśni gładkich macicy znajdują się m.in. punktu widzenia dość ważne jest to, sekwencją powyższych zjawisk jest po-
następujące receptory: adrenergiczne że progesteron hamuje syntezę PgF2 budzenie kurczliwych białek komórek
(alfa i beta), cholinergiczne (muskary- alfa, ogranicza aktywność receptorów mięśnia macicy. Swój wpływ na komór-
nowe), histaminergiczne, estrogenne, oksytocynowych, a także uczula re- ki mięśniowe oksytocyna realizuje przez
progesteronowe, oksytocynowe i pro- ceptory ²-adrenergiczne na dziaÅ‚anie tzw. receptory oksytocynowe, których
staglandynowe. adrenaliny, a H2 histaminergiczne  na pobudzenie prowadzi do skurczu maci-
Oddziaływanie układu autonomicz- działanie histaminy. cy. W czasie ciąży stężenie oksytocyny
nego i neuroprzekaz
ników na macicę Estrogeny zwiększają aktywność skur- we krwi jest niskie, podnosi się nato-
odbywa się głównie poprzez receptory czową mięśniówki macicy, stabilizując miast gwałtownie w czasie porodu. Wy-
ą-adrenergiczne, których stymulacja błonę komórkową w pobliżu potencjału soka koncentracja oksytocyny powoduje
(noradrenalina) powoduje skurcz ko- czynnościowego. Wspomniane hormony wzrost poziomu PgF2 ą. Oba te hormo-
mórek mięśniowych, natomiast draż- uczulają i wzmagają reaktywność recep- ny decydują o motoryce macicy podczas
nienie receptorów ²-adrenergicznych torów oksytocynowych na oksytocynÄ™ aktu porodowego.
(adrenalina) hamuje skurcz. Stymula- oraz ą-adrenergicznych na noradrenalinę. Słaba kurczliwość macicy (hipotonia
tory i blokery obu tych receptorów są Estrogeny są również odpowiedzialne za lub atonia) po wycieleniu (a co za tym
w ostatnich latach dość często wyko- gromadzenie w komórkach mięśnia ma-  idzie opóz
niona inwolucja) jest zja-
30 MONOGRAFIA WIOSNA  ZWIERZ
TA HODOWLANE
WETERYNARIA
B YDA
O
W PRAKTYCE
wiskiem niekorzystnym, gdyż wpływa Jednym ze sposobów ukierunkowanej
ujemnie na płodność, a nawet wydaj- profilaktyki w poporodowej inwolucji
ność mleczną krów. Atonia macicy wy- macicy jest podawanie preparatów oksy-
stępująca po wyparciu płodu jest jednym tocynowych. Najskuteczniejsza jest terapia
z czynników wpływających na występo- podejmowana w ciągu pierwszej doby po
wanie zatrzymania błon płodowych (re- wyparciu płodu, kiedy to wysoki jeszcze
tentio secundinarum). Powolne i wydłużone poziom estrogenów warunkuje skutecz-
w czasie zwijanie się macicy po porodzie ne działanie oksytocyny. Należy unikać
powoduje upośledzenie w wydalaniu od- wysokich dawek hormonu, gdyż mogą
chodów (lochii) poporodowych, które one doprowadzić do spastycznego skur-
zalegając w jamie macicy (lochiometra) czu macicy. Zadziałanie czynnika streso-
stają się doskonałą pożywką dla drobno- wego może jednak znacznie osłabić reak-
ustrojów, co prowadzi do zapaleń o róż- cję myometrium na egzogenną oksytocynę.
nym stopniu nasilenia. Nieprawidłowej W takiej sytuacji sensowne jest wcześniej-
inwolucji macicy mogÄ… towarzyszyć za- sze zablokowanie receptorów ²-adrener-
burzenia czynnościowe jajników. gicznych. Podobna sytuacja może zaistnieć
Na kurczliwość mięśniówki maci- przy kwasicy, kiedy to podawanie oksyto-
cy u krów po porodzie w dużej mierze cyny nie jest w stanie pobudzić motoryki
rzutują różne czynniki stresogenne (ból, atonicznej macicy. Priorytetem staje się
np. towarzyszący mastitis acuta, hałas, wtedy przywrócenie homeostazy organi-
złe warunki zoohigieniczne, brutalne zmu, co osiągano po dożylnym wlewie 6%
obchodzenie się ze zwierzętami, obec- NaHCO3. Postępowanie takie przywracało
ność obcych osób, zabieranie cielaka ruchową czynność macicy, która ulegała
od matki etc.) oddziałujące na organizm wzmożeniu po podaniu oksytocyny.
zwierzęcy. W wyniku zadziałania ww. Pewną wadą stosowania preparatów
bodz
ców dochodzi do wzrostu pozio- opartych na oksytocynie jest fakt, że
mu katecholamin (głównie adrenaliny) wzmożona kurczliwość mięśniówki ma-
we krwi. Adrenalina pobudza receptory cicy utrzymuje się niedługo (ok. 30 mi-
²-adrenergiczne, licznie rozsiane w bÅ‚o- nut), ponieważ hormon ten ulega dość
nach komórkowych myometrium, co jest szybko rozpadowi w wyniku działania
przyczyną wygasania skurczów macicy oksytocynazy.
i jej opóz
nionego zwijania się. Wpływ Podejmowane były również udane pró-
stresu na organizm zwierzęcy można by profilaktyki puerperium u bydła z wyko-
znacznie ograniczyć poprzez podawa- rzystaniem karbetociny  syntetycznego
nie Å›rodków ²-adrenolitycznych, czyli analogu oksytocyny o przedÅ‚użonym dzia-
²-blokerów. W ostatnich latach w prak- Å‚aniu, którego kurczÄ…cy wpÅ‚yw na myome-
tyce weterynaryjnej zastosowanie zna- trium utrzymuje siÄ™ przez 3-4 godziny. Lek
lazły propranolol i carazolol. Należy ten, podawany w ciągu kilkunastu godzin
wspomnieć, że obecnie propranolol po wyparciu płodu, okazał się skuteczny
nie jest dopuszczony w naszym kra- w usprawnianiu inwolucji macicy i zapo-
ju do stosowania u bydła. bieganiu jej stanom zapalnym.
Istnieją doniesienia w piśmiennictwie W leczeniu poporodowej hipotonii
polskim i zagranicznym, że po zabloko- i atonii macicy znajdują także zastoso-
waniu receptorów ²-adrenergicznych wanie preparaty prostaglandynowe, któ-
występowała wyraz
na poprawa w po- re pobudzają dynamikę skurczów maci-
porodowej dynamice skurczów macicy, cy i wzmagają reaktywność myometrium
a podana w tym czasie adrenalina nie na oksytocynÄ™. Warto w tym miejscu
wywierała wpływu na wymienione recep- podkreślić, że niejednokrotnie pobu-
tory i nie ograniczała czynności skurczo- dzenie motoryki macicy pod wpływem
wej macicy. Dodać należy, że podawanie podania oksytocyny ma miejsce dopiero
beta blokerów we wczesnym puerperium po uprzednim podaniu prostaglandyny
wpływa korzystnie na proces inwolucji F2 ą lub jej analogu. Szczególnie poleca
macicy oraz ogranicza częstotliwość wy- się użycie PgF2 ą po ciężkim porodzie
stępowania niektórych powikłań okresu (partus gravis).
poporodowego. Zastosowanie naturalnych alkaloidów
Patologiczne reakcje wymieniowo-ma- sporyszu (ergometryna, metylergome-
ciczne występują podczas stanów zapal- tryna) było o tyle wygodne, że działają
nych gruczołu mlekowego, powodując one nieswoiście (bezpośrednio kurczą-
hipotoniÄ™ lub atoniÄ™ macicy  wtedy ma co na myometrium) i nie wymagajÄ…  tak
miejsce odruchowe zahamowanie moto- jak oksytocyna  wysokiej koncentra-
ryki macicy, a podana osytocyna nie wy- cji estrogenów w organizmie. Obecnie
wołuje pożądanej reakcji. Dlatego też nie preparaty sporyszowe nie są dostępne
należy zwlekać z leczeniem krów, u któ- w medycynie weterynaryjnej.
rych wystÄ…pi mastitis we wczesnym okre-
sie poporodowym. Piśmiennictwo dostępne u autorów.
32 MONOGRAFIA WIOSNA  ZWIERZ
TA HODOWLANE