Style funkcjonalne współczesnej polszczyzny - STYL PUBLICYSTYCZNY
styl publicystyczny - używany jest w publicystyce prasowej, radiowej i telewizyjnej,
dotyczącej aktualnych spraw społecznych, politycznych, gospodarczych i kulturalnych.
Autorami tekstów są głownie dziennikarze, a odbiorcami - czytelnicy gazet, słuchacze i
telewidzowie. Publikowane wypowiedzi mają wpływać na stan wiedzy odbiorców, czyli
przede wszystkim informować, a poza tym mają kształtować sądy, przekonania i postawy
ludzi - czyli bardzo ważna jest ich funkcja perswazyjna (nakłaniająca).
Rozwój współczesnych środków masowego przekazu, tzw. mediów, pozwala mówić o
jeszcze szerszym zjawisku, jakim jest w ogóle język prasy, radia, telewizji czy język w
Internecie.
Styl publicystyczny jest niejednorodny. Obejmuje:
·ð informacjÄ™ - relacje o faktach i zdarzeniach
·ð publicystykÄ™ - rozumianÄ… jako przedstawianie sÄ…dów, opinii na jakiÅ› temat,
komentarz do aktualnych wydarzeń
·ð propagandÄ™ - rozpowszechnianie i wyjaÅ›nianie idei, poglÄ…dów i doktryn w celu
pozyskania jak największej ilości zwolenników
·ð reportaż - relacje z wydarzeÅ„, których uczestnikiem lub naocznym Å›wiadkiem byÅ‚ sam
autor
Dobór środków językowych zależy od gatunku wypowiedzi dziennikarskiej.
drobne wiadomości prasowe (komunikaty) - są zwięzłe, przeważa slownictwo oficjalne,
często szablonowe, stosowane są zdania pojedyncze, brak komentarza i oceny. Celem jest
sprawne, szybkie i jednoznaczne podanie wyczerpujÄ…cej informacji wg schematu: kto, co,
gdzie, kiedy, jak, dlaczego i z jakim skutkiem.
artykuły publicystyczne i reportaże - ich styl jest inny, bogaty w różne środki stylistyczne.
Artykuł zwykle rozpoczyna informacja o komentowanym zdarzeniu, pytanie problemowe,
nakreślenie tła historycznego, cytat, anegdota, postawienie tezy, a kończy podsumowanie
lub jakaś efektowna puenta. Wywód opiera się na serii argumentów i kontrargumentów,
ważne jest logiczne uporządkowanie i racjonalne myślenie. Autor artykułu chce przekonać
adresata o słuszności głoszonych tez, zyskać w czytelniku zwolennika dla swojego
stanowsiska, szerzej poinformować go o sytuacji w jakiejś dziedzinie życia społecznego,
gospodarce, polityce itp.
styl propagandy - zwłaszcza politycznej, podporządkowany jest doraz
nym potrzebom
politycznym - zyskaniu sojuszników i równocześnie zwalczaniu przeciwników jakiejś idei.
Oprócz perswazji występują tu często elementy manipulacji językowej, czyli wpływania na
cudze poglÄ…dy za pomocÄ… nieetycznych, nieuczciwych metod. Pewne fakty sÄ… przedstawiane
w sposób tendencyjny, czyli tak, aby pasowały do z góry przyjętej tezy, podczas gdy inne,
mniej wygodne pomijane są milczeniem. Zamiast argumentów używa się propagandowych
haseł i sloganów, oraz niewybrednych środków oddziałujących na emocje odbiorcy, np.:
inwektyw. Powiela się te same schematy i szablony językowe. Częsta jest frazeologia i
metaforyka militarna, stwarzająca obraz świata w stanie ciągłej wojny. Szczególnym
wynaturzeniem języka propagandy stała się nowomowa - język porozumiewania się władzy
ze społeczeństwem w państwach totalitarnych.
styl reportażu - zbliża się do stylu artystycznego. Tworzywem jest często słownictwo i
frazeologia potoczna, konkretna, odnosząca się głównie do pola pojęciowego "człowiek".
Stosunkowo dużo jest czasowników, co sprawia, że styl staje się żywy, dynamiczny. Używa
się mowy niezależnej, cytując dosłowne wypowiedzi bohaterów. Reportaż ma zwykle układ
chronologiczny, przedstawia się zdarzenia w faktycznym porządku, tak jak się działy. Zawiera
ponadto opisy literackie oraz zwroty odautorskie. Celem jest jak najwierniejsze
udokumentowanie pewnego autentycznego wycinka otaczającej nas rzeczywistości.
Obowiązuje ogólna zasada: "Bliżej życia!" Reportarz to także termin oznaczający gatunek
literacki zaliczany do literatury faktu.
cechy wyróżniające styl publicystyczny:
·ð komunikatywność
·ð sugestywność - perswazyjność
·ð skróty
·ð stosowanie szablonów, frazesów, wyrazów potocznych
·ð oficjalność wypowiedzi
·ð stosowanie wyrażeÅ„ i zwrotów idiomatycznych, jÄ™zyka potocznego i potocznej
frazeologii
·ð wystÄ™powanie wyrażeÅ„ i zwrotów stereotypowych, sÅ‚ownictwa modnego, wyrazów
obcych;
·ð wystÄ™powanie elementów emocjonalnych i wartoÅ›ciujÄ…cych
·ð stosowanie sÅ‚ownictwa specjalistycznego.
Gatunki publicystyczne
·ð te, w których przeważa funkcja komunikatywna, czyli informowanie, np.. informacja
prasowa, notatka, sprawozdanie, biogram, życiorys, kalendarium, raport
·ð te, w których przeważa funkcja impresywna - perswazyjna: publicystyczny przeglÄ…d
wydarzeń, komentarz, artykuł, felieton, esej, apel, hasło, slogan, rozmowa
redakcyjna, dyskusja, polemika, list otwarty, list do redakcji, materiał krytyczny
·ð te, które sÅ‚użą rozrywce, zabawie, np.. humoreska, gawÄ™da, dowcip, horoskop,
materiały satyryczne, psychozabawa, kąciki porad itp. funkcja ekspresywna
Styl publicystyczny a styl artystyczny (różnice pomiędzy tekstem
dziennikarskim a tekstem literackim).
styl artystyczny - jest to styl dzieła literackiego, które ma za tworzywo język, ale rządzi się
innymi prawami niż wszelkie inne komunikaty językowe. W języku artystycznym na pierwszy
plan wysuwa siÄ™ funkcja estetyczna i poetycka.
cechy:
·ð oryginalnoÅ›ciÄ… metaforyki, która wiąże siÄ™ z oryginalnoÅ›ciÄ… stylu pisarza;
·ð zależnoÅ›ciÄ… od osobowoÅ›ci i talentu pisarza;
·ð Å›wiadomym i celowym użyciem elementów emocjonalnych;
·ð umiejÄ™tnÄ… indywidualizacjÄ… jÄ™zyka postaci
·ð wystÄ™powaniem neologizmów;
·ð umiejÄ™tnym doborem Å›rodków plastycznych sÅ‚użących do opisu przedstawianych
postaci, zdarzeń, miejsc, zjawisk, przedmiotów;
·ð bogactwem Å›rodków jÄ™zykowych;
·ð bogactwem figur stylistycznych;
·ð stosowanie stylizacji na gwary Å›rodowiskowe, archaizacji, dialektyzacji.
styl publicystyczny - jest to odmiana polszczyzny realizowana w tekstach dziennikarskich.
Dobór środków językowych zależy od tematyki przekazu oraz od gatunku. Styl ten skupia w
sobie elementy stylu potocznego, artystycznego, naukowego i urzędowego. dominują
funkcje: komunikatywna, ekspresywna i impresywna.
cechy:
·ð oficjalność wypowiedzi;
·ð stosowanie wyrażeÅ„ i zwrotów idiomatycznych, potocznego sÅ‚ownictwa i potocznej
frazeologii;
·ð wystÄ™powanie wyrażeÅ„ i zwrotów stereotypowych, sÅ‚ownictwa modnego, wyrazów
·ð wystÄ™powanie elementów emocjonalnych i wartoÅ›ciujÄ…cych;
·ð stosowanie sÅ‚ownictwa specjalistycznego w recenzjach i artykuÅ‚ach problemowych;
Perswazja i manipulacja
perswazja  sztuka przekonywania kogoś do własnych racji. Różni się od manipulacji
intencją. Perswazja opisywana jest również często jako jedna z metod retoryki, bądz
jedynie
jako nawiÄ…zanie do "tradycji retorycznej".
Ze względu na cele perwswazji wyróżniamy:
Perswazję przekonującą - ma dowieść słuszności lub prawdziwości czegoś.
Perswazję nakłaniającą (propaganda) - ma pozyskać dla idei czy doktryny jak największą
liczbę zwolenników.
Perswazję pobudzającą (agitacja) - ma zjednać odbiorcę dla jakiejś idei, sprawy czy poglądu.
W działaniu perswazyjnym wykorzystuje się trzy techniki oddziaływania na odbiorcę:
apelowanie o zajęcie określonego stanowiska i podjęcie określonego działania; sugerowanie
pożądanych interpretacji i ocen; racjonalne uzasadnianie słuszności prezentowanych
poglądów.
Do podstawowych technik perswazji i wywierania wpływu zalicza się:
·ð Potwierdzenie spoÅ‚eczne - w tÅ‚umie odpowiedzialność jednostki rozmywa siÄ™ i
podejmuje ona decyzje na podstawie ogólnego działania tłumu.
·ð Upodobanie - skÅ‚onność do ulegania wpÅ‚ywom osób nam podobnych i lubianych.
·ð Wzajemność - wynika z tzw. prawa odwzajemniania, czyli wewnÄ™trznego przymusu
odwzajemnienia siÄ™ za coÅ›, co dla nas zrobiono.
·ð Konsekwencja - podążanie za dziaÅ‚aniami, w które siÄ™ zaangażowaliÅ›my.
·ð Autorytet - uleganie wpÅ‚ywom autorytetów i insygniów, np. munduru.
·ð Niedobór - wiÄ™ksza atrakcyjność rzeczy, nawet tylko pozornie trudno dostÄ™pnych.
manipulacja  w psychologii oraz socjologii forma wywierania wpływu na osobę lub grupę w
taki sposób, by nieświadomie i z własnej woli realizowała cele manipulatora. Różni się od
perswazji negatywnÄ… intencjÄ….
Manipulować można treścią i sposobem przekazywania informacji. Manipulację językową
często stosuje się w propagandzie i podczas tzw. prania mózgu.
Istotnym narzędziem manipulacji opinią publiczną są środki masowego przekazu i jawna
bÄ…dz
niejawna cenzura.
Główne mechanizmy retoryczne: Wspólnota świata i języka, emocjonalność odbioru,
uproszczone wartościowanie.
Potocyzacja
Walery Pisarek - Jestem głęboko przekonany, a utwierdzają mnie w tym przekonaniu wyniki
różnych badań, że wiele wypowiedzi prasowych w wielu dziennikach i czasopismach ma
formę zbyt trudną. Ogranicza to zapewne ich poczytność. [...] Niebezpieczeństwo trzecie:
Czytelnik, stwierdziwszy, że tekst jest zbyt trudny, w ogóle go nie przeczyta, a co gorsza,
nabierze uprzedzenia, że nie warto czytać podobnych tekstów. Czytelnik może też tekstu nie
zrozumieć, lub zrozumieć opacznie.
W celu uniknięcia tych niebezpieczeństw, język mediów ulega potocyzacji, tj. przejmuje
pewne cechy języka potocznego. np.: konkretyzacja, używanie takich zapożyczeń, które nie
są już odczuwane jak zapożyczenia (grat, kosz, hałas, kierować, komin, kosztować, dach,
żegnać, pielęgnować), mówienie wprost - unikanie ozdobników i zawiłych konstrukcji
gramatycznych
Wulgaryzacja
Wulgaryzacja języka erotyki w pismach typu Bravo czy Dziewczyna. Nagłaśnianie wulgarnych
epitetów, którymi obrzucają się politycy, wulgaryzacja języka kobiet, także nauczycielek -
Cholera, przejebałam trzy miliony, ale poczułam się kobietą (GW).
[fragmenty pracy Krzysztofa Maćkowiaka]
wulgaryzacja na płaszczyz
nie lingwistycznej to używanie jednostek słownych
nieakceptowanych przez ogół użytkowników języka, zarówno ogólnego, jak i dialektów, ze
względu na swą ordynarność, nieprzyzwoitość albo wyraz
ną przynależność do języka grupy
społecznej uznawanej za niższą [Polański 1999, 644]. Wśród eksponentów wulgaryzacji
wymienić należy przekleństwa (choć istnieją też przekleństwa niewulgarne), wulgaryzmy
oraz wyzwiska [Grochowski 2001, 22 23].
y
ródeł niepokoju, jak się wydaje, szukać należy w zmianie statusu wulgaryzmów. Wyrazy
ordynarne oraz nieprzyzwoite wplatamy obecnie do języka bez ograniczeń. Zanika poczucie
stosowności i wstydu  mówiąc językiem naukowym  dezintegracji ulega tradycyjna
kompetencja socjolingwistyczna. Nabieramy przekonania, że kląć może każdy (mężczyzna i
kobieta, osoba wykształcona i bez naukowych cenzusów, dorosły i dziecko) i to wszędzie.
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu manifestowanie językowego grubiaństwa było znakiem ludzi
prymitywnych, sygnałem przynależności do społecznego marginesu. Dziś wulgaryzmy ze
środka używanego ukradkiem, w sytuacjach nieformalnych, bądz
na zasadzie licencji stały
się pełnoprawnym tworzywem wypowiedzi. Za ich rozpowszechnianie przestał grozić
towarzyski bojkot.
 Używanie wulgaryzmów w mowie i piśmie nie jest wykroczeniem przeciwko normom
poprawności (błędem językowym), jest natomiast naruszeniem norm współżycia
społecznego, zasad dobrego wychowania [Markowski 2002, 1769]
dewulgaryzacja wulgaryzmów - pragmatyczno-stylistycznych przekształceń wulgaryzmów
wg Jadwiga Kowalikowej:
Wulgaryzmy cechują się prymarnie bardzo silną ekspresją. Jednak na skutek częstego użycia
dany wyraz, wyrażenie czy zwrot stopniowo ją traci. Zmniejszanie się intensywności
zabarwienia uczuciowego sprawia, że sam środek językowy zaczyna być traktowany przez
jego użytkowników jako zwyczajny, powszedni, może potoczny, ale już nie ordynarny lub
nieprzyzwoity. Mamy też w trakcie naszkicowanego procesu do czynienia z wtórnym
przypisywaniem wulgaryzmom nowej funkcji. Uważa się je, jak czyni to często młodzież, za
nośniki humoru, żartu, dowcipu.
[artykuł z portalu WirtualneMedia, 2008 r.]
Janusz Kochanowski w wystosowanym do Andrzeja Urbańskiego (prezesa TVP) piśmie
przypomniał, że do ochrony języka polskiego zgodnie z ustawą są zobowiązane wszystkie
organy i organizacje uczestniczące w życiu publicznym (do których w szczególnym wymiarze
należy TVP) .
Mając to na uwadze Rzecznik Praw Obywatelskich wyraził zaniepokojenie informacjami o
niestosownym języku używanym podczas nagrań programu "Gwiazdy tańczą na lodzie".
Zdaniem Rzecznika, doniesienia te - jeśli są prawdziwe, są bulwersujące. Program kierowany
jest bowiem między innymi " do dzieci i młodzieży, a jego celem jest popularyzacja jazdy na
lodzie wśród młodych ludzi".
Przypomnijmy, że kontrowersje widzów wzbudził przede wszystkim pierwszy odcinek
formatu. Podczas show na żywo piosenkarka Gosia Andrzejewicz zasugerowała jurorowi
Tomaszowi Jacykowowi, że załatwi mu pracę w oczyszczalni ścieków. Ten z kolei innej z
gwiazd, Joli Rutowicz, poradził, żeby "rzadziej pochylała się nad zamkniętą muszlą
klozetową, bo jej kariera szybko się skończy". Zasiadająca w jury Doda nazwała prowadzącą
Justynę Steczkowską "głupiutką daltonistką". Gwiazdy na łamach prasy przeprosiły póz
niej
za swoje wypowiedzi, a Dwójka wycięła je z nadanej następnego dnia powtórki.
Emitowane w TVP2 widowisko "Gwiazdy tańczą na lodzie" było w przeszłości krytykowane
m.in. przez działającą w Telewizji Polskiej Komisję Etyki, która przyglądała się programowi w
poprzedniej edycji. Jako "wulgarne" i "obsceniczne" oceniła wówczas zachowanie Doroty
Rabczewskiej (Dody) - piosenkarki, a zarazem jurorki programu, która rozmawiając z
ówczesnym uczestnikiem programu Przemysławem Saletą powiedziała: "Saleta ciągnij fleta".
W odpowiedzi piosenkarka usłyszała: "Doda zrób mi loda".
Amerykanizacja języka
[artykuł Wprost, autor Mariusz Max-Kolonko, 2012 r. - fragmenty]
 Creative director pewnej polskiej agencji reklamowej powiedział, że należy zresetować
umowy za spoty reklamowe i zapowiedział wprowadzenie team orders. Powodem miały być
bilingi za krany kamerowe, które zbanowano w pewnych branżach z uwagi na bariery w
outsourcingu bankowym. Badania wykazały, że boom na video w internecie spowodował, że
spada liczba grantów na artykuły z segmentu people, jednak exit polls z badań rynku
przeprowadzono w punktach polujących, gdzie obok ankietowanych rozsiadł się ogromny
dog, który zachowywał się jak man w T-shircie. Ten coming out powoduje, że raport jawi się
nam jak językowe puzzle . Ta informacja złożona jest z tytułów, które ukazały się w polskiej
prasie w ciągu zaledwie kilku miesięcy tego roku.
W amerykanizacji języka polskiego biorą udział gazety duże i małe. Dziennik Gazeta Prawna:
 Blackout na Dworcu Centralnym",  Gwiazdy na afterparty Verva Street Racing",  Już
sprzedajÄ… last minute". Rzeczpospolita:  Boom na wideo w internecie ,  Koniec barier w
outsourcingu bankowym ,  Granty za nowe miejsca pracy ,  T-shirt musi kosztować 1500
zł. . Gazeta Wyborcza:  Raport z Olewnika jak puzzle ,  Coming out: jestem nauczycielką i
lesbijkÄ… .
Prawdziwe signum temporis stanowi jednak tytuł z portalu Wp.pl   Kenzo na
FashionPhilosophy Fashion Week Poland", który zawiera jedno polskie słowo. Może już lepiej
pisać po angielsku?
Co ciekawe biuro zajmujące się obecnie m.in. poprawnością językową dziennikarzy nosi
dumnÄ… nazwÄ™ Biura Kontrolingu.
W efekcie polscy publicyści telewizyjni stale  poddają rzeczy w wątpliwość",  pytają się", a
dziennikarze podają informacje  jako pierwsi". Obok błędów morfologicznych pojawiają się
też i fonetyczne - różne gwarowe zaśpiewy, które trudno nazwać manierą.
Nowomowa mediów udziela się politykom: Jerzy Buzek mówi o  największym festiwalu
offowym w tej części Europy", a Józef Oleksy apeluje do Jarosława Kaczyńskiego, by ten
zachował się jak  man". Nonszalancja językowa, która spływa z ekranu, przesiąka
społeczeństwo, wkrada się do blogów - np. bloger Ezekiel pisze o  zbanowanej Katarynie"
(od ban - zakazywać).
Błędy w tłumaczeniu tytułów filmowych, przyjmowane bezkrytycznie przez media i ich
odbiorców.
Komercjalizacja
[artykuł Komercjalizacja, czyli antyetyka w mediach, autor Radosław Brzózka 2010-01-16]
Oburzamy się na komercjalizację w sferze mediów. Mamy wówczas na myśli
powierzchowność propozycji programowych, przeakcentowanie rozrywki, sensacji, wreszcie
wulgarność i obsceniczność. Wypominamy wyrachowanie właścicielom i decydentom
mediów.
Dla perwersyjnej rozrywki innych skłóceni małżonkowie roztrząsają przed kamerą wzajemne
krzywdy. By wzbudzić ciekawość i przykuć naszą uwagę (a dzięki temu sprzedać czas
reklamowy), media ze szczegółami relacjonują nam przebieg drastycznych przestępstw.
Klauni przedrzez
niają kolędy i pastorałki, aby świątecznym klimatem nakłonić do przesadnie
wielkich zakupów. Przykłady można mnożyć, ale schemat jest ten sam: dla przyjemności, a w
najlepszym przypadku dla korzyści, uprzedmiotawia się człowieka, banalizuje się skarby
kultury, a nawet religiÄ™.
Komercjalizuje się osobę Jana Pawła II. Aby zarobić na popularności sługi Bożego, jego osoba
i przesłanie jest niemiłosiernie spłaszczane do kremówkowo-wspomnieniowego wymiaru. Po
takiej obróbce w formacie charakterystycznym dla pisemek plotkarskich można już
sprzedawać takie  katechezy nawet z laicką  Gazetą Wyborczą . Cel przedsięwzięcia:
wzrost sprzedaży gazety z dodatkiem lub bezpośredni dochód z kolekcji. Zastosowany
środek: produkt (proszę mi wybaczyć ten zwrot)  papieżopodobny .
W sposób mniej zauważalny opisywany proces dotyka dobroczynność. Jeśli Wielka Orkiestra
Świątecznej Pomocy - ogromne przedsięwzięcie medialne - budzi zastrzeżenia, to właśnie
dlatego, że komercjalizuje chrześcijańską ideę miłosierdzia. Wielokrotnie wskazywano na
nieewangeliczne obnoszenie się z ofiarnością, nieuczciwą perswazję w postaci zmasowanego
oddziaływania medialnego czy posłużenia się entuzjazmem młodych ludzi. Słusznie zwraca
się uwagę, że do cennego dzieła pomocy chorym dzieciom dołączany był budzący
wątpliwości przekaz ideowy.
Tzw. kampanie społeczne komercjalizują życie zbiorowe: usiłują zastąpić osobistą
odpowiedzialność obywateli za jakiś aspekt życia społecznego przez motywowany
 marketingowo odruch, skojarzenie pobudzane spotem telewizyjnym i plakatem.
Terminologizacja
Teksty przeładowane terminologią a znaczeniowo puste. Znane i wyśmiewane w latach 80'
zdanie: Trendy grawitujÄ… alternatywnie ku wyalienowaniu, zastÄ…pione przez inne,
autentyczne: W ramach nowego consensusu selektywnie ogranicza siÄ™ stosowanie
administracyjnych metod regulacji na rzecz wykorzystania instrumentów bardziej
elastycznych. Terminy ekonomiczne w rodzaju: abolicja podatkowa, wakacje podatkowe,
oscylator bankowy, zatory płatnicze, pieniądz twardy, łatwy, pusty, gorący i szybki, ceny
konkurencyjne, promocyjne i uwolnione, klient mały i duży, wpadający w pułapkę kredytową,
prawo poboru, indeks giełdowy, VAT i PIT, tester, bankomat, wywiadownia gospodarcza i
metafory typu szara i czarna strefa, dziura budżetowa, niewidzialna ręka rynku. Terminy te
wcale nie przbliżają czytelnikowi sytuacji, a zaklinają rzeczywistość za pomocą magicznych
formuł rytualizujących artykuły ekonomiczne.
Dystans dziennikarzy do kategorii mechanicystycznych, ewentualnie używanie ich ironicznie,
np.: majstrowanie przy prawie.
Szablon językowy i wyrazy modne
wyrażenia szablonowe: aktywne uczestnictwo; owocna współpraca; atmosfera wzajemnego
zrozumienia; szeroki wachlarz problemów; istotne dokonania; kluczowy problem; szerokie
rzesze społeczeństwa; utarte zwroty, tzw. żargon dziennikarski: cisza przed burzą, pojawić
się na scenie (politycznej), chwytać byka za rogi, spoczywać na laurach, spędzać sen z
powiek, kroczyć w pierwszym szeregu, uzbrojony po zęby, długie ramię sprawiedliwości,
sprawa życia i śmierci
słowa sztandarowe i potępiane, pocz. lat 90' Trybuna i Nowy Świat: lustracja,
dekomunizacja (NŚ - sztandarowe, T - potępiane), wolność aborcji, europeizacja (NŚ -
potępiane, T - sztandarowe) sekularyzacja państwa, demokracja - pokazuje różnicę tych
samych wyrażeń używanych w dwóch różnych kontekstach z odwrotnymi konotacjami
wyrazy modne w latach 90': temat, problem, trend, pakiet, platforma (porozumienia),
płaszczyzna (działania), opcja, alternatywa, filozofia (rządu), wyartykułować; wyrażenia
przyimkowe takie jak: na odcinku, na linii, na bazie, na styku, na przestrzeni (lat); natrętne,
wszędobylskie przymiotniki: szeroki, pełny, wysoki, poważny, złożony - używane w
sztampowych wyrażeniach takich jak: szeroki udział, pełna całość, wysokie osiągnięcia,
poważny wzrost, złożony problem
wyrazy modne obecnie: integracja, gender, rewolucja, szok, klimatyczny
puste słowa-ozdobniki: konkretnie, konkretny, praktycznie, generalnie, dokładnie, w tym
momencie
słowa-wytrychy: Co jakiś czas pojawiają się słowa-wytrychy. Służą jako uniwersalne sposoby
otwierania lub uruchamiania różnych przedsięwzięć, są z upodobaniem używane w
publicznych debatach, świadczą o nowoczesności wywodu i dają legitymację intelektualisty.
Takim słowem jeszcze kilka lat temu było pojęcie transgraniczny używane we wszelkich
możliwych odmianach. Projekty były transgraniczne, działania były transgraniczne, wszelkie
wnioski o pieniądze europejskie też podkreślały swą transgraniczność, bo to dawało od razu
przewagę wśród gremiów oceniających. Potem nadszedł czas innowacyjności. Jak coś nie
było innowacyjne to znaczy, że w ogóle się nie liczyło. Innowacyjne było wszystko:
technologie, rozwiązania organizacyjne, gospodarka, podejście do tak zwanych kluczowych
problemów itd. itd. Wrzucenie słowa-wytrychu do tytułu projektu, wniosku lub aplikacji
dawało niemal gwarancję, że zostanie on życzliwie rozpatrzony. Mniej zorientowani nadal
brną w tym kierunku, ale nie wiedzą, że czas innowacyjności już minął. Najnowocześniejszym
i najmodniejszym słowem jest dzisiaj różnorodność. W różnorodność się inwestuje,
różnorodnością się zarządza, różnorodność się wraża. - [artykuł Zbigniewa Piotrowicza,
autora książek podróżniczych]
Zapożyczenia
właściwe
przykłady: zajawka, politbiuro, owerol, happening, billing, casting, puzzle, designer, broker,
healer, diler, thriller, show, survival, pager, kompakt, CB, alkomat, bankomat, lobby, leasing,
konsulting, sponsoring, ranking,
zapożyczenia-cytaty (obcojęzyczne wstręty): by night, ktoś jest out,
popularność takich słów, które można dopasować do polskiego wzorca deklinacyjnego:
lukać, top, kompaktowy, kserować
Niemożność utworzenia liczny mnogiej lub form przypadków zależnych prowadzi do
omijania niedogodności, np.: lobbing - od lobby, biznesmenka - od businesswoman, spółka
joint-venture jako spółka z udziałem kapitału zagranicznego.
strukturalne (inaczej kalki) - dokładne odwzorowania obcych konstrukcji, wierne
tłumaczenia ich części składowych.
a) słowotwórcze
przykłady: celebryta - kalka językowa angielskiego celebrity (słowo to w języku polskim
pojawia się od 2009 roku: statystyki wyszukiwarki Google pokazują, że do stycznia 2009
wyraz ten w zasobie słów polskiego internauty nie istniał)
b) frazeologiczne
przykłady: punkt widzenia (fr.point de vue), rzecz w tym (ros. dieło w tom), nie ma sprawy
(ang. no matter), otwarty na coś (fr. ouvert sur...), szukać za czymś (niem. nach etwas
suchen), wydawać się być jakimś (ang. seem to be), wziąć się za coś (ros. wziat'sja za czto
nibut')
semantyczne (znaczeniowe) - do istniejącej już w systemie leksykalnym konstrukcji
zapożyczane jest nowe znaczenie. Zwane są także pożyczkami ukrytymi.
np.: pilot (z ang. - do telewizora, z fr. zwiastun filmu)
neofrazeologizmy, np.: klasa polityczna
istnieją także w języku prasy neosemantyzmy na bazie zapożyczeń, np. snajper (z
angielskiego) jako napastnik w drużynie piłkarskiej;
Używanie zbyt wielu wyrazów obco brzmiących prowadzi do nieporozumień i
niezrozumienia tekstu przez czytelnika. Większość Polaków odczuwa obcość wyrazów takich
jak: dezyderat, postulować, demonstrować, destrukcyjny, eksponować, imputować,
perturbacja, permanentny, predylekcja, dyrektywa, ekspulsować, globalny etc.
Badania prowadzone pod koniec lat 70 wykazały, że tylko 15% czytelników jednej z gazet
adresowanych do mieszkańców wsi rozumiało właściwie wszystkie następujące wyrazy:
inaugurować, koordynować, efekt kooperacji, specyficzny, pertraktacje, destrukcyjny,
dysproporcja, koncntrować, korupcja. W województwie krakowskim więcej niż 30%
czytelników dziennika wojewódzkiego w latach 70' nie rozumiało właściwie wyrazów:
decentralizacja, anachroniczny, dyrektywa, a blisko 50% nie rozumiało wyrazu integracja. -
Walery Pisarek
Odchylenia od normy w tekstach oficjalnych jako czynnik kreatywny
defunkcjonalizacja - informacje czy nagłówki przestają pełnić funkcję informacyjną, stają się
obiektem zabawy i gry ze strony nadawcy, który taką strategię narzuca też czytelnikowi -
żartobliwe, lekkie tytuły i nagłówki artykułów odnoszących się do spraw poważnych
liczne derywaty tworzone od nazwisk osób znanych z polityki: np.: buzkopatia, urbanokult,
wałęsalia, postbalcerowiczowski, ponadbuzkowy, utywonkowić, kaperowartości,
skaperować, putinizm, lepperyzm, tuskizm,
przekształcenia nazwisk: A
opuch - A
opuszański, Krzak - Krzaklewski, Kwach - Kwaśniewski,
Niesioł - Niesiołowski
używanie elementów socjolektu młodzieżowego - tam wykorzystuje się częściej kategorie
modyfikacyjne, zwłaszcza augmentatywno-pejoratywne oraz kontaminacje i tzw. derywaty
aluzyjne. np.: ministerka prokuratorka generalna, muminsyn, radiomaryjec, posadożerca,
gablotłuk, rydzyjko, klęska urnodzaju
skandalista Balcerowicz, duet egzotyczny (kamiński i niesiołowski), parszywa dwunastka -
proponowana liczba wojewódz
tw.
Nagłówki
Walery Pisarek przedstawił w swojej książce Poznać prasę po nagłówkach tezę, że różnice
między wiadomościami a publicystyką i reportażem wyraz
nie przejawiają się w nagłówkach.
Nagłówek (tytuł, podtytuł, nadtytuł, śródtytuł) ma przyciągać uwagę czytelnika i skłonić go
do przeczytania danego fragmentu. W wymyślaniu atrakcyjnych nagłówków autorzy
uciekają się do różnych chwytów stylistycznych:
a) sięganie po słownictwo potoczne lub środowiskowe
np.: Lambada dla recydywy - o więziennych buntach, tłumieniu ich i negocjacjach po
przyjęciu ustawy amnestyjnej nieobejmującej recydywistów z dnia 7 grudnia 1989 roku;
Frasyniuk: Burdel, bałagan jest wszędzie. To nasza cecha narodowa; Ruszyła łapanka na
prezesa - ma reanimować "trupa" - rada nadzorcza ogłosiła konkurs na stanowisko prezesa
Kompanii Węglowej;
b) stosowanie aluzji literackich, modyfikowanie np. tytułów dzieł literackich lub znanych
cytatów
np.: Koniec snu o potędze? Czarne chmury nad łupkami. - tom L. Staffa Sny o potędze, gaz
Å‚upkowy w Polsce;
c) "pożyczanie" i przerabianie tytułów filmów, piosenek, nazw zdarzeń historycznych,
przysłów, znanych powiedzeń postaci historycznych lub osób z życia publicznego
np.: Leon odrzutowiec, Skandalista balcerowicz
d) tworzenie kontaminacji słowotwórczych (krzyżowanie ze sobą wyrazów) lub kontaminacji
frazeologicznych (łączenie w jeden różnych związków frazeologicznych); lub po prostu
stosowanie związków frazeologicznych (nie zawsze poprawnie)
np.: Koń zapadł mi się pod ziemię - literalne potraktowanie związku frazeologicznego;
Benzynowe silniki, które puszczą cię z torbami - o kosztach utrzymania samochodów; Tanie
loty do Polski pod znakiem zapytania;
Po nagłówkach można odróżnić gazety i czasopisma poważne i uznane od prasy nazywanej
brukowÄ…, goniÄ…cej za taniÄ… sensacjÄ… i schlebiajÄ…cej najmniej wybrednym gustom.
Inne chwyty, takie jak zestawianie ze sobą nagłówków o podobnej czy komplementarnej
treści, które prowadzi czytelnika do fałszywych wniosków, gdyż artykuły kryjące się pod
tytułami dotyczą zupełnie innych wydarzeń.
funkcja fatyczna nagłówków
gry językowe nagłówków i sloganów reklamowych:
gry formą foniczną: To nie Gwiezdne Wojny, to Kazimierz Dolny, Naszych wspiera Era, Każda
era ma lidera, Witaj w krainie, w której obcy ginie, To tylko lalki, Polska dla Polaków, ziemia
dla ziemniaków, Marsz miliona Mam, Pieruńsko fajno gazeto
gry formą graficzną: Służby (nie)specjalne, (Po)waga książki, Kino niezaleRZne,
gry formą leksykalną: Czarujący magik, Rozprawa z lustracją, Małe sumy w sieci - o usłudze
internetowe,
gry intertekstualne: Nasze Szkapy, Do przyjaciela Moskala, Człowiek z żelazem, Kronika
wypadków politycznych, Leon odrzutowiec, Polski pacjent, Żywot Polaka przyzwoitego,
Pływające ogrody Azteków, Polaka przyjmę od zaraz, Zamienię dyplom na pracę - tytuły
artykułów Polityki
Żywe metafory w języku współczesnej prasy
(w opozycji do metafor wygasłych i frazeologizmów) [badania M.Chromańskiej oparte na
materiale z Gazety Wyborczej, Gazety Polskiej, Wprost, Polityki i Rzeczpospolitej z okresu
lipiec 1997 - czerwiec 1998]
funkcja - przyciąganie uwagi czytelnika, wyrażanie subiektywnych uczuć piszącego, lepsze
uchwycenie istoty trudnych do zrozumienia zjawisk, poznawanie, kategoryzowanie i
interpretowanie świata - poznawcza funkcja metafory i metonimii; także manipulacja, ukryte
sterowanie uczuciami odbiorców - poznanie przez metaforę jest prawie zawsze
ukierunkowane przez jej nadawcę - wyznacza jego perspektywę widzenia zjawiska, a także w
wielu wypadkach jego ocenÄ™
warunki zrozumienia metafory wg T. Dobrzyńskiej: 1. zidentyfikować podmiot wypowiedzi -
"temat główny" metafory (X); 2. przywołać opinie na temat Y-ka - "tematu pomocniczego"
metafory; 3.wybrać pewne cechy Y-ka i przenieść je na X.
A. bazujÄ…ce na frazeologizmach i skonwencjalizowanych metaforach, np.: gospodarka to
pędząca lokomotywa
B połączenia nowe, dotychczas niespotykane (rzadsze), np.: lotto powiatowe, budżetowe
puzzle
metafory (podział kognitywny):
·ð strukturalne (pojÄ™ciowe) - ujawniajÄ… naturalnÄ… zdolność czÅ‚owieka do pojmowania
całych klas zjawisk w kategoriach pewnych pojęć, np.: ARGUMENTOWANIE TO
WOJNA; metafora pojęciowa realizuje się w postaci wielu szczegółowych obrazów
(metaforach szczegółowych) np.: obroniłem swoje argumenty, wygrałem tę bitwę
·ð ontologiczne - sÄ… wyrazem skÅ‚onnoÅ›ci czÅ‚owieka do postrzegania zjawisk w
kategoriach rzeczy, osoby, substancji, czy konkretnych, fizycznych bytów.
·ð orientacyjno - ontologiczne
Domeny z
ródłowe metafor strukturalnych:
Medycyna - jako domenÄ™ z
ródłową wykorzystuje się choroby, ogólna metafora pojęciowa -
POLITYKA TO CHOROBA
przykłady: Siłą demokracji są charaktery. Gdzie kręgosłupy giętkie, a dusze płochliwe, tam
państwo demokratyczne cierpi na anemię. - pozorność demokracji, osobowość polskich
polityków; Na razie wizja państwa po reformie profesora Kuleszy przypomina rwę kulszową.
Boli jak diabli, ale wiadomo, że będzie można z nią żyć. - wizja Polski po nowym podziale
terytorialnym, bolesna zmiana, podobieństwo brzmieniowe; władze tej patii to nie są żadne
przyjemniaczki, a poglądy sączone przez nie do umysłów naiwnych wyborców to dżuma
mózgowa - manipulowanie elektoratem przez francuską partię Front Narodowy.
REFORMY TO SPOSÓB LECZENIA POLITYKI - ogólna metafora pojęciowa
przykłady: Operacja się udała, pacjent - statystyczny Polak, nie tylko przeżył ale na dodatek z
każdym rokiem ma się coraz lepiej, a tylko państwowa służba zdrowia kona w konwulsjach,
bezskutecznie oczekując na własną operację rynkową - Polak jako cierpliwie znoszący zmiany
ustrojowe, służba zdrowia wymagająca reformy; Obawy przed reformami można porównać
do obaw przed zastrzykiem. Pozostaje pytanie, czy podać doustnie środki ziołowe, które tylko
łagodzą ból, czy zastosować dożylnie antybiotyk, choć wiem, że czasami nawet ukłucie jest
bardzo poważnym problemem - obawy społeczeństwa przed radykalnymi reformami
gospodarczymi.
Militaria - domena z
ródłowa przywołuje narzędzia walki, domena docelowa dotyczy decyzji
politycznych, ekonomicznych i społecznych, ogólna metafora pojęciowa - DECYZJE
PODEJMOWANE PRZEZ RZ
D TO A
ADUNKI WYBUCHOWE
przykłady: Postulaty zwiększenia wydatków głoszone przez opozycję to wpychanie obecnego
rządu na minę. - Hanna Gronkiewicz-Waltz; Stąpając po politycznym gruncie, musicie mieć
świadomość, że przygotowano na was zasadzki, na których możecie wylecieć w powietrze -
Lech Wałęsa; Parlamentarna fortuna kołem się toczy i przy każdym obrocie pociski
wymierzone w opozycję łatwo zamienić się mogą w złośliwy bumerang, okaleczający
poprzedniego właściciela.
przykłady nowsze: Polscy klienci uderzyli pozwem zbiorowym w duży bank - nagłówek;
Zwierzęta - ogólna metafora pojęciowa - POLITYCY TO ZWIERZ
TA
przykłady: Marian Krzaklewski sprawdził się jako pies pasterski do zaganiania rozbrykanych
owiec. Czasem jest surowy, czasem łagodny, wie, kiedy trzeba szczeknąć i znakomicie pilnuje
stada - ale to nie jest pies z dobrym charakterem.; koń pociągowy - Na wyścigi się nie nada.
Do karety też nie bardzo. Ale bryczkę pociągnie. Pług również. Musi być - powiada - koń
oracz, żeby biegacz mógł nażreć się owsa. - o Macieju Plażyńskim, marszałku sejmu;
Walendziak nie jest sam, ma bowiem swoich "pampersów". I nie ukrywa, że ma ambicje
wpuścić te młode szczupaki do stawu, w którym pływają stare, prawicowe karpie.; młode
wilki - W wielu wypadkach młode wilki wygryzły jednak swoich szefów; jamnik, do którego
pan przewodniczący J. Tomaszewski porównał Unię Wolności, to niezmiernie sympatyczny
pies. Jest on mały, on jest bardzo mądry [...] No tak, i umie gryz
ć też. Ale ja myślę, że
podstawową sprawą jest to, że nigdy do tej pory żaden bernardyn z żadnym jamnikiem nie
stworzył rządu. - jamnik to Unia Wolności, bernardyn - AWS.
Kosmos - nowe, popularne do dziś określenie - gwiazdozbiór polityczny, ogólna metafora
pojęciowa - POLITYCY TO CIAA
A NIEBIESKIE (GWIAZDY)
przykłady: Jerzy Buzek, nowy człowiek w wielkiej polityce, to nowa i supernowa gwiazda,
która nagle pojawiła się na niebie - intensywność i krótki okres poparcia dla Buzka; Gwiazdy
neutronowe to postaci, które błysk supernowej dawno mają już za sobą, ale nadal się liczą w
polityce - Marian Krzaklewski, Aleksander Wiśniewski, Leszek Balcerowicz, Leszek Miller;
Czerwony olbrzym to gwiazda, która wypaliła już cały zapas paliwa wodorowego w swoim
jądrze. Jest nią Lech Wałęsa, staje się Józef Oleksy; W czarnej dziurze znalez
li się między
innymi Józef Zych, Leszek Moczulski, Krzysztof Król. Znikają w niej też całe partie - Unia
Pracy, Ruch Odbudowy Polski.
Sport - domeną wyjściową wyścigi sportowe, domeną docelową negocjacje Polski z UE i
NATO, ogólna metafora pojęciowa - INTEGRACJA Z UE I Z NATO TO WYŚCIGI SPORTOWE
przykłady: Nie byłoby wreszcie dobrze, gdyby przyszły rząd zerwał ciągłość sztafety swoich
poprzedników, która nas do Brukseli przybliża i sobie tylko przypisywał zasługi.; Nasza droga
do NATO jest jak slalom.; Bośnia i Hercegowina przez lata przypominała taką arenę, na
której gladiatorzy serbscy, muzułmańscy i chorwaccy mordowali się nawzajem z imieniem
Boga na ustach.
Gry - METAFORA POKERA
przykłady: Demokracja jest bowiem oparta na zasadzie pokera. Zwycięzca zgarnia całą pulę.
I najzupełniej nieważne, czy przegrany miał karty minimalnie tylko gorsze. Miał gorsze więc
płaci; To ta zasada, o której już kiedyś pisałem: nikt nie każe siadać do stolika. Skoro jednak
siadłeś, masz przestrzegać reguł gry. Kasa na stole, żadnych asów w rękawie, karty nie
znaczone. - o wprowadzeniu globalnej polityki.
Kulinaria - ogólna metafora pojęciowa - ORGANIZACJA POLITYCZNA TO POTRAWA
przykłady: Unia jest w stanie płynnym i nie tylko ona zmieni Polskę, ale też wasz kraj będzie
miał wpływ na tę organizację. Każdy członek UE dodaje coś do risotta; Partia, która powstała
na bazie AWS to polityczny Eintopf;
Metafory ontologiczne:
(ich podstawą jest dostrzeganie analogii między nieokreślonymi i niezrozumiałymi
zjawiskami a prostymi, fizycznymi bytami - osobami, rzeczami, substancjami - stanowi
podstawÄ™ tworzenia personifikacji, metonimii a antonomazji)
Personifikacja
przykłady: Nawiązujemy znowu ściślejsze stosunki z naszymi krewnymi - ciotką Europą i
wujkiem Samem. Ciotka ma już swoje lata, ale ostatnio jest w niezłej formie. Nie trapi jej
migrena ani żadne choroby, jest elegancka i zadbana. Może tylko troche znudzona i nie tak
energiczna jak kiedyś. No cóż, latka lecą a dobrobyt i pokój rozleniwiają; Sentymentalna
panna "S", w której tylu się kochało bez wzajemności i dla której tylu potrafiło godnie
cierpieć, dość szybko straciła cnotę, pokazywała się publicznie w coraz gorszym
towarzystwie, aż wchodząc w wiek średni stała się brzydkim i swarliwym babskiem. Nic więc
dziwnego, że na wyborczym barłogu oddaje się byle komu i byle jak, tak bez przytomności i
bez pożytku - o Związku Zawodowym Solidarność;
Metonimia (wyrażenie, w którym jakiś wyraz występuje jako semantyczny reprezentant
innego, pominiętego w wypowiedzi wyrazu, przy czym oznaczone przez te wyrazy
przedmioty, zjawiska czy działania pozostają ze sobą w jakimś związku czy zależności)
np.: nazwa miejsca na określenie jakiegoś wydarzenia lub cechy
przykłady: Cypr ma szansę stać się śródziemnomorskim Singapurem - o ekspansji
gospodarczej Cypru, przez porównanie do Singapuru - azjatyckiego tygrysa I generacji;
Polska staje się jednym wielkim Greenpoint - o przejmowaniu przez Polaków
amerykańskiego stylu życia; Jeżeli na urazy ekonomiczne nałożą się animozje narodowe,
religijne, czy kastowe, będziemy mieli azjatycką Jugosławię - Indie jako kraj kontrastów,
Jugosławia terenem konfliktów narodowościowych i religijnych.
przykłady najnowsze: Atmosfera w naszym kraju coraz bardziej przypomina Białoruś -
powiedział Marek Suski;
Antonomazja (trop polegający na metaforycznym zastosowaniu imienia własnego do
oznaczenia osoby nacechowanej własnościami pierwotnego - powszechnie znanego z
literatury, historii itp. - nosiciela tego imienia)
przykłady: byłem Wallenrodem - wypowiedz
Ryszarda Kuklińskiego; Przepraszanie pomaga
przede wszystkim politycznym twardzielom, nawet gdy ci szwarcenegerowie władzy nie są
specjalnie na co dzień lubiani. - silni i rządni władzy politycy mogą pozwolić sobie na
publiczne kajanie się bez utraty autorytetu i zaufania wyborców; Jesteśmy Frankensteinem
narodów pozszywnym z kawałków różnych kultur - przejście w obszar metafory (zmiana
kategorii ontologicznej z osoby na społeczeństwo)
***metafora ujęta w postaci presupozycji, wyraża sąd mówiący o pewnych faktach, którego
(co jest charakterystyczne dla manipulacji) nie da się zanegować
Przemiany języka współczesnych mediów
funkcja komunikatywna, ekspresywna i impresywna
kilka faz przemian mediów w polsce: - G. Majkowska
·ð faza żywioÅ‚owego entuzjazmu i wymuszonych przeksztaÅ‚ceÅ„
·ð pozornej stabilizacji i zmian podskórnych
·ð otwartej walki o rynek mediów
·ð nowy podziaÅ‚ rynku medialnego
W ostatniej fazie odchodzenie od poszanowania prawdy jako najwyższego prawa prasy na
rzecz pozyskiwania odbiorcy za wszelką cenę. Reguły językowe, etyczne i estetyczne zostają
oddalone, liczy siÄ™ tylko efekt.
Prasa przegrywająca konkurencję z innymi mediami próbuje się upodobnić do mediów
wizualnych przez zwiększenie tzw. ekspozycyjności zarówno od strony tytułowej jak i
rozkładówki. Z gazet codziennych tylko Rzeczpospolita nie poddała się ogólnej tendencji do
zmniejszania objętości tekstu kosztem ilustracji, fotografii, wykresów i tytułów zajmujących
prawie tyle miejsca, co zasadnicza informacja.
Szczególnie nasilają się emocje negatywne, zwłaszcza w nagłówkach np.: Karierowicz z
rozdeptanymi wargami, Palą Paryż, Słowacja pełna obelg. Następuje też usensacyjnianie
każdej treści, nawet takiej, która z sensacją nie ma nic wspólnego. Szczególnie silnie działąją
na odbiorcÄ™ emocje negatywne.
Pojawiają się przekłamania w tytułach, rzeczowniki typu: korupcja, przestępstwo, afera,
zadyma. "Krzykliwe" kreowanie komunikatu, ma on być łatwy, przyjemny i sensacyjny.
Aluzje, wieloznaczności, kalambury, skrzydlate słowa, niewybredne żarty np.: Księża za
kratkami - o duchownych pracujących z więz
niami, Ksiądz z przodu i z tyłu - recenzja filmu,
Romeo był gejem - o dramatach Szekspira (GW).
Tendencja standaryzacji mediów.
Nieoddzielanie "pewności" od przekonania, mieszanie danych empirycznych z wiedzą
potocznÄ….
Zacieranie się wyrazistości granic między tekstem autonomicznym a sponsorowanym.
Językowa nonszalancja, bezcudzysłowowe używanie w informacji wyrażeń potocznych typu:
zadyma, aferał, etosiarz ,przemawiać z grubej rury, robić w prywatyzacji.
Odejście od zwrotów grzecznościowych.
Obniżenie poziomu politycznego dyskursu w czasach politycznych przesileń i kampanii
wyborczych - pojawianie się etykietek typu patrioci o brudnych twarzach, bękarty komuny.
Pojawienie się epitetów skierowanych przeciw kościołowi (w ogólnej tendencji do
mieszania spraw kościoła i polityki) np.: białą mafia, czarna cenzura, biała masoneria,
katolickie komando, kościół sp. z o.o., papież czyni z nauki kościoła nakaz partyjny. Prasa
utrwala i sankcjonuje nowe znaczenia wyrazów, np.: spolegliwy w znaczeniu uległy.
Produktywność słowotwórcza formantów euro- i eko-, np.: EURO: euroregion,
eurokompromis, eurofobie, eurosceptycy, euronacjonaliści, eurogliny; EKO: ekostyl,
ekoszkoły, ekomeble, ekodzieci - Pomóż gminie edukować eko-dzieci, ekożywność,
ekomama.
Popularność potocznego sufiksu -ówka, np.: budżetówka, zbrojeniówka - którego użycie nie
determinuje jednak potoczności nowego słowa.
Liczne zapożyczenia.
Nowe znaczenia związków frazeologicznych takich jak: ściana wschodnia.
Kariera związków będących przejrzystymi metaforami, np.: trójkąt wyszechradzki, państwa
trójkąta.
Przechodzenie terminów tub quasi-terminów politologicznych do języka oficjalnego, np.:
społeczeństwo obywatelskie, demokracja parlamentarna, państwo prawa, opozycja
parlamentarna, wola polityczna, transformacja ustrojowa, integracja europejska.
Pojawienie się słów etykietek o wyraz
nej funkcji impresywnej, np.: jajogłowy, pin, intello,
proletariusz nauki, inteligencja dżinsowa, kanapowa i budżetowa, zdrada klerków, hańba
domowa, ukÄ…szenie heglowskie.
Negatywne określenia partii politycznych bądz
jej członków, np.: udecja, judecja, edek,
udokomuna, styropianowcy, kombatanci, spadkobiercy etosu, katolewica, lewica
kawiorowa, żydokomuna, żydokracja, olszewik i oszołom, aferał, gdański desant,
spadochroniarze.
Nowe wyrazy i połączenia ilustrują dystans autora, pokazują rzeczywistość w krzywym
zwierciadle. Teza przyjmowana bezkrytycznie to dawno nie wietrzony dogmat, osoba
narzucona na mocy politycznego układu jest w teczce przywiezioną. Obraz polityki bywa
często ukrywany za frazami typu: skazani na sukces, przeznaczeni do odstrzału, ucieczka do
przodu.
Eufemizacja negatywnych wydarzeń określeniami typu cud nad urną - o fałszerstwie
wyborczym, dialog uliczny - demonstracje, rozwiązanie siłowe - policyjne tłumienie
demonstracji. Eufemizmy i parafrazy, przejrzyste aluzje typu: umysł nie skażony pracą
intelektualnÄ….
Za pośrednictwem masowych mediów weszły także do użycia obiegowego takie
frazeologizmy jak: podchody personalne, bić się w cudze piersi, odmieniać coś przez
wszystkie przypadki, mieć siłę przebicia. W odwrotnym kierunku (od potocznego do
oficjalnego języka) zawędrowały zwroty: mieć przebicie, fabrycznie nowy, trafiona
produkcja, ktoÅ› z Å‚apanki.
Neosemantyzmy - nieprzemakalny, pod wpływem impregnowany, hamulec, odchudzić
(kogoÅ›).
Modyfikacja wartości konotacyjnej niektórych słów, np.: prominent (a latach 80' znaczenie
pejoratywne, którego odcień zachować się w przymiotniku prominencki, natomiast
współcześnie inna forma - prominentny jest uważana za pozytywną), pragmatyk.
Neosemantyzmy frazeologiczne, takie jak trójkąt bermudzki - w znaczeniu konflikt
interesów między reprezentantami społeczności powołanymi do podejmowania wspólnych
decyzji, tj. między prezydentem, rządem i parlamentem, bądz
między związkiem
zawodowym, radą pracowniczą i dyrekcją w przedsiębiorstwie.
Powstawanie środków wtórnej nominacji, np.: czwarta władza jako określenie mediów
podkreślające ich znaczenie.
Sposób widzenia rzeczywistości przez pryzmat mediów potwierdzają takie frazeologizmy
jak: fakt prasowy, wata informacyjna, temat zastępczy, świat wstrzymał oddech (przed
telewizorami).
Bibliografia:
M. Choromańska, Żywe metafory w języku dzisiejszej prasy cz. II, [w:] Poradnik Językowy, r.
2000, z. 2, s. 49-61.
M. Choromańska, Żywe metafory w języku dzisiejszej prasy cz.II, [w:] Poradnik Językowy, r.
2000, z. 3, s. 27-37.
D. Grzywaczewski, Słowa sztandarowe i potępiane w wybranych tekstach publicystycznych,
[w:] Poradnik Językowy, r. 1997, z. 5, s. 15-31.
B. Guz, Język wchodzi w grę  o grach językowych na przykładzie sloganów reklamowych,
nagłówków prasowych i tekstów graffiti, [w:] Poradnik Językowy, r. 2001, z. 10, s.9-20.
B. Kudra, Odchylenia od normy tekstach oficjalnych jako czynnik kreatywny, [w:] Poradnik
Językowy, r. 1999, z.8-9, s. 38-42.
G.Majkowska, O języku mediów, [w:] Z. Bauer, E. Chudziński, Dziennikarstwo i świat mediów,
Kraków 1996, s. 232-243.
J.Malczewska, Między informacją, publicystyką a literaturą, [w:] Język Polski w Szkole
Åšredniej, r. 1999/2000, z. 3, s. 29-36.
W.Pisarek, Nowa retoryka dziennikarska, Kraków 2002.
R. Przybylska, Wstęp do nauki o języku polskim. Podręcznik dla szkół wyższych, Kraków 2003.
y
ródła internetowe:
R.Brzózka, Komercjalizacja, czyli antyetyka w mediach,
http://www.realitas.pl/RealnaPolska/RB20100116.html, data dostępu 24-11-2014.
M.M.Kolonko, Milczenie gęsi, http://www.wprost.pl/ar/317168/Milczenie-gesi/, data
dostępu 24-11-2014.
K.Maćkowiak, Media a proces wulgaryzacji polszczyzny w świadomości językowej studentów
PWSZ w Lesznie, http://www.wydawnictwa.pwsz.edu.pl/files/SCL/nr_7/SCL7_007-022.pdf,
data dostępu 24-11-2014.
Z.Piotrowicz, SÅ‚owa wytrychy,
http://zbigniewpiotrowicz.eu/blog/index.php/2011/03/08/slowa-wytrychy/#more-1191,
data dostępu 24-11-2014.
Wulgaryzacja polszczyzny, http://www.edupress.pl/warto-przeczytac/art,298,wulgaryzacja-
polszczyzny.html, data dostępu 24-11-2014.
oprac. Natalia Rodzińska