1. RÓŻNE KONCEPCJE DEFINIOWANIA SYSTEMU POLITYCZNEGO
Termin SYSTEM POLITYCZNNY upowszechniony został dopiero w ostatnich dziesięcioleciach. Wcześniej dla
określenia tego, co nazywamy dzisiaj systemem politycznym, używano innych określeń takich jak rząd, naród czy
państwo. Zmiana terminologii jest następstwem znacznie szerszego niż dawniej pojmowania słowa POLITYKA.
Państwo, rząd, naród  to pojęcia użyteczne do opisywania niektórych tylko aspektów rozwoju politycznego. Termin
SYSTEM POLITYCZNY odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa i zastępuje panujące
wcześniej określenie SYSTEM RZ
DÓW (government). Zmiana ta była praktyczną odpowiedzią na rozwój
nowoczesnych społeczeństw przemysłowych, na ich różnorodność i dynamiczne przemiany, jakim podlegają.
Termin SYSTEM POLITYCZNY odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa.
Wokół istoty systemu politycznego funkcjonują różnorodne poglądy. Większość z nich mieści się w trzech
STANOWISKACH METODOLOGICZNYCH:
1.) PODEJŚCIE INSTYTUCJONALNE
 sprowadza system polityczny do całokształtu instytucji politycznych oraz relacji zachodzących
między nimi, a także do zasad działania i systemów normatywnych, na których podstawie one działają
 tak więc system polityczny obejmuje ogół osób, grup i organizacji  w ich wzajemnych powiązaniach
i współdziałaniu  podmiotów posiadających dominujący wpływ na opracowanie, wprowadzenie w życie i
interpretację norm reglementujących życie wewnętrzne danego społeczeństwa
2.) PODEJŚCIE STRUKTURALNO-FUNKCJONALNE
 traktuje system polityczny jako proces polityczny dokonujący się w ramach poszczególnych wspólnot
takich jak państwo, związki zawodowe, zrzeszenia przedsiębiorstw itd.
 strukturalne elementy systemu politycznego to zapełniające go role działania, wzajemne
oddziaływania, sposoby i "wzorce zachowania jednostek i innych podmiotów stosunków społecznych
 G.A. Almond - jak każdy system, system społeczny składa się nie z jednostek, lecz z wypełnianych
przez nie ról, tak i każdy system polityczny stworzony jest z ról wypełnianych przez różne zawody,
obywateli, wyborców (...) te same osoby spełniają je w innych systemach społecznych, takich jak
gospodarka, stowarzyszenia religijne, rodzina, różnorodne dobrowolne zrzeszenia; poszczególne podmioty,
wstępując w polityczne powiązania, zmieniają swoje role niepolityczne na polityczne
3.) PODEJŚCIE SYSTEMOWE
 rozpatruje interakcje między systemem i jego otoczeniem
 sprowadzają się one do 3 etapów
1. wejście
2. przetworzenie (procesy podejmowania decyzji)
3. wyjście DO OTOCZENIA
(+4: SKUTKI DLA OTOCZENIA wewnętrzne / zewnętrzne)
 wejścia i wyjścia są relacjami między systemem a otoczeniem
 przetworzenie jest wewnętrznym procesem systemu
 Ż
DANIA:
1. Rozdziału dóbr i usług
2. Regulacji zachowań
3. Uzyskiwania różnych form zasobów
4. Partycypacji w różnych procesach politycznych
5. Większej stabilizacji i porządku, zmniejszenia przemocy lub konfliktów w
społeczeństwie
 POPARCIA AKTYWNE - poparcia zasobami politycznymi tj. głosowanie, udział w
kampaniach, wsparcie określonej frakcji politycznej
 POPARCIA BIERNE (PODPORZ
DKOWANIA)
1. poparcie materialne
2. posłuszeństwo w stosunku do obowiązującego prawa
3. manifestacje podporządkowania i respektu dla władzy, symboli i ceremonii
 poparcia i żądania wchodzą do systemu politycznego z otoczenia, aktywnie wpływają na
decyzje i programy podejmowane przez system, dostarczają zasobów, które umożliwiają systemowi
politycznemu realizację decyzji i programów
 wejścia mogą pochodzić od trzech z
ródeł, którymi są
1. społeczeństwa
2. elity polityczne (np. głowy państwa, ministrowie, członkowie parlamentu)
3. otoczenie międzynarodowe (groz
by, inwazja, kontrola, czy pomoc z innych
systemów politycznych)
 wyjścia w 4 postaciach mogą wywoływać zmiany w otoczeniu, które z kolei wpływają na
system politczny (proces ten określany jest jako sprzężenie zwrotne)
1. ekstrakcji  w postaci danin, zdobyczy, podatków, świadczonych usług
2. regulacji  regulacje zachowań przybierające bardzo różne formy
3. dystrybucji  dóbr, usług, możliwości, godności, stanowisk itp.
4. symboli  potwierdzenia wartości, okazywanie symboli politycznych, prezentacja
świadczeń politycznych
� Wraz z rozwojem teorii systemu politycznego wzrosła liczba różnego rodzaju definicji.
- USA  system polityczny to ogół struktur, procedur i instytucji, które działają wspólnie,
aby znalez
ć rozstrzygnięcie problemów
- Francja  całokształt wzajemnych politycznych powiązań istniejących w globalnym
systemie, jakim jest społeczeństwo
� SYSTEM POLITYCZNY  ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup
społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa
oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi
2. CHARAKTERYSTYKA INSTYTUCJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO
obejmuje różnorodne struktury organizacyjne, do najważniejszych należą:
- aparat państwowy
- partie polityczne
- zinstytucjonalizowane grupy interesów
Podsystem ten spełnia rolę inicjującą w stosunku do pozostałych systemów i całego systemu politycznego, zapełniając
sobą całą strukturę systemu politycznego, w rozstrzygającym stopniu określa jego treść, podstawowe kierunki
działalności, charakter obowiązujących norm
3. CHARAKTERYSTYKA FUNKCJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO.
PODSYSTEM FUNKCJONALNY  składa się z ogółu funkcji i ról wypełnianych przez poszczególne elementy
podsystemu instytucjonalnego oraz przez system polityczny w całości; funkcje, jakie system polityczny pełni wobec
otoczenia
FUNKCJA  każde działanie, które przyczynia się do zachowania systemu, w długotrwałym okresie, tzn. zmierzające
do podtrzymania istniejącego stanu, jak i dalszego jego rozwoju
OTOCZENIE SYSTEMU POLITYCZNEGO
- WEWN
TRZNE (to, co nie jest polityką, a jest wewnątrz państwa)
- społeczeństwo (struktura socjalna)
- gospodarka (typ własności środków produkcji, charakter gospodarowania)
- kultura
- ZEWN
TRZNE (na zewnątrz państwa)
- inne państwa
- organizacje międzynarodowe
+ coś pomiędzy: środowisko naturalne
Otoczenie z jednej strony zasila system polityczny, z drugiej strony pozostaje pod silnym jego wpływem. Pośrodku
otoczenia jest środowisko naturalne (bo jest zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne).
FUNKCJE pełnione wobec otoczenia (wszystkie naraz)
a.) ADAPTACYJNA  przystosowywanie się systemu politycznego do zmian zachodzących w otoczeniu (bo
jest ono niestałe np. Irak), np. usprawnienie działania instytucji
b.) REGULACYJNA- kreowanie zmian w otoczeniu, kierunku zmian według reguł przyjętych w danym
systemie politycznym (bo system polityczny ma ambicje nie tylko się przystosowywać do zmian, ale i je kreować
np. Polska uznała niepodległość Ukrainy)
c.) INNOWACYJNA  działa, kieruje się do wewnątrz, jest to funkcja pomocnicza w stosunku do dwóch
poprzednich, ma przystosowywać system polityczny do tego, by mógł on efektywnie spełniać obie te funkcje;
polega na wprowadzaniu do otoczenia nowych reguł i mechanizmów działania (np. wprowadzenie do Konstytucji
RP konstruktywnego wotum zaufania  wskazanie nowego premiera przed rozwiązaniem rządu)
4. CHARAKTERYSTYKA NORMATYWNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO
PODSYSTEM NORMATYWNY (REGULACYJNY)  ogół norm, za pośrednictwem których regulowane są stosunki
społeczno-polityczne; obejmuje
NORMY PRAWNE
- normy prawa publicznego (od organów państwowych) / normy prawa prywatnego (pozarządowe np. statut)
- normy prawa pisanego / normy prawa niepisanego (zwyczaje prawne, głównie Wielka Brytania, Izrael, Nowa
Zelandia)
- przykłady prawa niepisanego (zwyczajowego)
- 1649  wkroczenie króla do parlamentu Wielkiej Brytanii, od tej pory monarcha nie wchodzi do
parlamentu, mowę tronową napisaną przez premiera czyta tylko w obecności kilku posłów
- 1403  zielona linia, której nie można przekroczyć w Izbie Gmin
- 1873  lord Sandwich  w Izbie Lordów dozwolone jest jedzenie
- prawo pisane - orzeczenia sądowe mają w Wielkiej Brytanii i USA moc ustaw
- brak spisanych kodeksów w Wielkiej Brytanii, są  cases
1. 1283  zabicie żony i kochanka pierwszy raz jako przestępstwo
2. 1764  pierwszy mandat za przekroczenie prędkości
NORMY POLITYCZNE  bardzo ważne, odgrywają dużą rolę, są to np. programy partii politycznych, wystąpienia
lideerów, umowy koalicyjne
NORMY MORALNE  według zasady  sein sollen ; polityka powinna mieć wspólne korzenie z moralnością; wzorce
moralne:
- Indyjski Kongres Narodowy podczas walki o niepodległość
- działalność  Solidarności
5. CHARAKTERYSTYKA RACJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO
PODSYSTEM KOMUNIKACYJNY (RELACYJNY, RELECJONALNY, dot. relacji)  obejmuje ogół związków i
stosunków istniejących między różnymi strukturalnymi elementami podsystemu instytucjonalnego; relacje między
instytucjami, oparte na normach
- parlament  rząd (wotum nieufności)
- prezydent  parlament (rozwiązanie parlamentu przez prezydenta, zawetowanie ustawy)
- koalicja
- opozycja
RELACJE dzielimy na
a.) FUNKCJONALNE  utrwalają system polityczny, nie naruszają jego podstaw tzn opierają się na
konstytucji
- przesłanka: czy jest centrum polityczne ? (powinno być ! w Polse nie ma, tylko SLD)
b.) DYSFUNKCJONALNE  naruszają podstawy systemu politycznego (np. w Republice Weimarskiej)
6. GENEZA KONSTYTUCJI PISANEJ
v Termin KONSTYTUCJA pochodzi od łacińskiego słowa constituere tj. urządzać, ustanawiać
v Constituo  ustanawiać, organizować
v Historycznie terminem KONSTYTUCJA posługiwano się w różny sposób, określając nim np.
- prawa fundamentalne państwa
- reguły życia zakonnego
- ustawy sejmowe (Polska szlachecka)
- faktyczny ustrój państwa
- podstawowe zasady ustroju politycznego
- czynniki kształtujące ustrój państwa, środowisko geograficzne (Monteskiusz), układ sił
społecznych (Lasalle)
v Również współcześnie termin ten nie jest rozumiany jednoznacznie.
ROZUMIENIE KONSTYTUCJI  4 ZNACZENIA (pierwsze dwa sposoby pojmowania konstytucji mają charakter
jurydyczny / prawny)
1.) Kontynent europejski (poza krajami skandynawskimi; ale w Finlandii tak)  jest to ustawa zasadnicza, która
musi mieć 3 cechy, odróżniające ją od innych ustaw
a.) SZCZEGÓLNA TREŚĆ
 ustawa ta reguluje podstawowe kwestie dla państwa i społeczeństwa
 zakres spraw regulowanych konstytucją pozwala wyróżnić
1. konstytucje pełne
2. konstytucje niepełne (małe)
b.) SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA  nadrzędna nad innymi aktami
- konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w systemie z
ródeł prawa (tzn. nie ma w państwie
norm prawnych, które byłyby nadrzędne lub chociażby równorzędne normom zawartym w ustawie
zasadniczej)
- normy zawarte w innych aktach nie mogą być sprzeczne z konstytucją
- akty prawne w państwie służą realizacji postanowień konstytucji
c.) SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALENIA I ZMIANY
- oznacza procedurę odmienną od stosowanej przy uchwalaniu i zmianach ustaw zwykłych
- trudniej zmienić konstytucję niż normalne ustawy, trudniej też jest ją zmienić niż uchwalić,
jest to sposób skomplikowany i utrudniony
- np. Austria, Belgia, Holandia, Polska  zmiany te są dokonywane kwalifikowaną większością
2/3 głosów deputowanych
- np. Dania, Szwajcaria, Irlandia  procedura zmiany obejmuje referendum
2.) KRAJE ANGLOSASKIE (WB, Nowa Zelandia)  konstytucja oznacza tu całe prawo konstytucyjne
obejmujące
a.) normy pisane, pomieszczone w różnych aktach prawnych i nie mające szczególnej mocy prawnej
- np. ustawy historyczne (Wielka Brytania  27  od XIII w. do 1999 r. gdy o Izbie
Lordów, Izrael  48)
- ustawy te nie mają szczególnej mocy, nie są nadrzędne, zmienia się je tak samo jak
zwykłe ustawy (nie mają SZCZEGÓLNEJ MOCY ani SZCZEGÓLNEGO TRYBU) ?
b.) normy niepisane, występujące w postaci
- zwyczaje
- konwenanse konstytucyjne
- precedensy sądowe (case law)
3.) KRAJE SKANDYNAWSKIE  konstytucja jako szereg ustaw pochodzących z różnych okresów
historycznych, mających też opisane wyżej 3 cechy
a.) SZCZEGÓLNA TREŚĆ
b.) SZCZEGÓLNA MOC
c.) SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALENIA I ZMIANY
ą
Szwecja  m.in. ustawy: o tronie, o rządzie, o parlamencie, o kobietach, o konsumentach
4.) USA (Stany Zjednoczone Ameryki, Japonia, Australia)  konstytucja to ustawa zasadnicza + orzecznictwo sądowe
+ W nauce prawa występuje też pojęcie KONSTYTUCJI FAKTYCZNEJ, tzn. realnego (występującego w praktyce)
sposobu urzeczywistniania władzy państwowej.
7. EWOLUCJA KONSTYTUCJI PISANEJ
� ETAPY ROZWOJU KONSTYTUCJONALIZMU
1.) ETAP PIERWSZY  koniec XVIII w.  do końca I Wojny Światowej
- dlaczego dopiero wówczas ? PRZYCZYNY
1. zapotrzebowanie na konstytucję po doświadczeniach z oświeceniem (tzn. Biblia już nie
wystarcza)
2. okres wielkich socjalnych przeobrażeń (odejście od feudalizmu do kapitalizmu  wg
marksistów, odejście od społeczeństwa wiejskiego do miejskiego  wg liberałów)
3. od początku XIX w. rozwój pozytywizmu prawniczego (to jest ważne, co jest napisane)
- wówczas kształtuje się podstawowy katalog spraw, które miały wejść do konstytucji
1. forma państwa
2. system organów państwowych
3. prawa i wolności osobiste
- a od  Rerum Novarum dochodzą jeszcze:
4. system gospodarowania (zwłaszcza typ własności środków produkcji)
5. sposób zmiany konstytucji
- pojawiają się dwie WZORCOWE KONSTYTUCJE
A.) KONSTYTUCJA USA z 1787 r.  z niej czerpią wzorce następujące państwa
- kraje Ameryki Środkowej i Południowej
- Grecja
- Portugalia
- Bośnia i Hercegowina
- kraje postradzieckie (oprócz nadbałtyckich)
B.) KONSTYTUCJA III REPUBLIKI FRANCUSKIEJ z 1875 r.  czerpią z niej kraje
europejskie
2.) ETAP DRUGI  okres międzywojenny, od końca I WŚ do początku II WŚ
- powstaje 28 nowych konstytucji (po rozpadzie wielkich mocarstw)
- do treści, katalogu spraw dołączono kolejny punkt
6. prawa i wolności polityczne
3.) ETAP TRZECI  po II Wojnie Światowej
- do treści, KATALOGU SPRAW dołączono
7. nadrzędność prawa międzynarodowego (zewnętrznego) nad prawem krajowym
8. uregulowanie pozycji partii politycznych (po doświadczeniach z faszyzmem i
komunizmem, aby nie dopuścić do odejścia od pluralizmu)
9. prawa socjalne i ekonomiczne
- KONSTYTUCJE, które przyjęły punkt 9:
- IV Republiki Francuskiej  1946
- Włochy  1947
- Japonia  1948
- Niemcy  1949
- Dania - 1953
- Portugalia  1976
- Hiszpania - 1978
- Grecja - 1983
- WAŻNE !  z tego katalogu spraw podpunkty 1-7 muszą być w konstytucji, zaś podpunkty 8-9 mogą !
8. KONSTYTUCJA SZTYWNA  CECHY CHARAKTERYSTYCZNE I PRZYKA
ADY
1953r.  uchwalenie Konstytucji Danii
Tryb zmiany duńskiej konstytucji:
Zmiana przez Fellkettink (jednoizbowy parlament)
50% obecnych, � musi opowiedzieć się za zmianą
�!
starcy parlamentu (1/10 posłów) przechodzi z sali zielonej do złotej sali parlamentu i oni muszą
zagłosować przy 50% obecności, � za
�! jeżeli zagłosują przeciw
wracają do sali zielonej i znowu głosują przy 50% obecności, � za
�!
jeżeli tak zrobią to parlament ulegnie rozwiązaniu, bo zaproponował zmianę konstytucji
�!kampania wyborcza
Nowy Parlament: musi zrobić to samo, co stary parlament jeszcze raz
�!
nie ulega rozwiązaniu i wtedy jest referendum
�!
przy 50% frekwencji, 75% narodu musi być za (jeżeli przeciwko zmianie opowie się 50% + 1 głos,
parlament ulegnie rozwiązaniu)
W 1961r. miała miejsce pierwsza zmiana konstytucji, artykuł dotyczył przeniesienia praw
suwerennych na wspólnotę.
Jest 17 konkretnych poczynań, w których dania nie może zobowiązać się bez decyzji społeczeństwa
(dlatego m.in. Dania nie ma Ź )
W 1997r.  małżeństwa homoseksualne w konstytucji
9. KONSTYTUCJA ELASTYCZNA  CECHY CHARAKTERYSTYCZNE I PRZYKA
ADY
Najbardziej elastyczną jest konstytucja Wielkiej Brytanii:
ż ustawy nie mają specjalnego trybu uchwalania
ż orzecznictwo sądowe
ż kształtowanie zwyczajów i konwenansów
Stany Zjednoczone Ameryki:
7 artykułów, 26 poprawek
30 tys. ustrojowych orzeczeń sądowych
2 izby ratyfikacja przez parlamenty stanowe (50% stanów)
system parlamentarny system prezydencki
konfederacja federacja
Stany miały przeważać nad federacją, chcieli słabego prezydenta, a mają mocnego (spowodowały
to orzeczenia sądowe).
Przez wieki Sąd Najwyższy był przychylniejszy dla prezydenta niż dla Kongresu; konflikt między
centralą a stanami.
10. MAA
A KONSTYTUCJA  ZAKRES PRZEDMIOTOWY I FUNKCJE
� PODZIAA
Y KONSTYTUCJI WSPÓA
CZESNYCH  jakie są typy konstytucji ze względu na różne
kryteria podziału
1.) Ze względu na formę konstytucji
a.) KONSTYTUCJE PISANE
 większość współczesnych konstytucji
 jeden lub kilka aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, szczególnej treści oraz
specjalnym trybie uchwalania i zmian
b.) KONSTYTUCJE NIEPISANE
 Wielka Brytania, Izrael, Nowa Zelandia
 całość prawa konstytucyjnego obejmuje zarówno akty prawne, jak i normy niepisane
występujące w postaci zwyczajów, konwenansów i zwyczajów sądowych
2.) Ze względu na procedurę powstawania (od kogo się wywodzi)
a.) KONSTYTUCJE UCHWALANE
 w państwie demokratycznym przez organ przedstawicielski, tj. zwykły parlament lub
konstytuantę (specjalnie powołaną w tym celu; w przeciwieństwie do parlamentu nie musi pochodzić
z powszechnych wyborów, zaś zaraz po uchwaleniu konstytucji jest rozwiązywana);
 ewentualnie po parlamencie  referendum
 większość współczesnych konstytucji
b.) KONSTYTUCJE OKTROJOWANE (NADANE, DAROWANE)  nadana przez głowę państwa bez
udziału organów przedstawicielskich danego kraju
- walor głównie historyczny np. Magna Charta Libertatum
- współcześnie np. Konstytucja Pakistanu 1987 nadana przez prezydenta narodowi
- także Arabia Saudyjska, Emiraty Arabskie (monarchia absolutna)
- konstytucje u schyłku feudalizmu nadane przez monarchę
- współcześnie: Katar, Kuwejt, Nepal
c.) wyjątkowa  KONSTYTUCJA V REPUBLIKI FRANCUSKIEJ z 1958  uchwalona przez
prezydenta wraz z rządem, parlament ją tylko konsultował, potem referendum
3.) Ze względu na procedurę zmiany (tzn. czy trudno, czy łatwo jest ją zmienić)
a.) KONSTYTUCJE SZTYWNE  wymagana szczególna procedura np. kwalifikowana większość
głosów (Austria, Belgia, Grecja, Hiszpania, Holandia)
ą
najbardziej sztywna jest konstytucja Danii z 1953, dla zmiany wymaga
1. zgoda 2/3 posłów przy 50% frekwencji w Folketingu (izba parlamentu)
2. zgoda 2/3 starców parlamentarnych przy 50% frekwencji
3. rozwiązanie parlamentu (dyskusja)
4. zgoda 2/3 nowego parlamentu przy 50% frekwencji
5. referendum  powyżej 50% frekwencji i 65% za zmianą (jeżeli nie, to
rozwiązanie parlamentu)
ą
konstytucja Danii zmieniana była dwukrotnie od 1953
- w 1961  przeniesienie praw suwerennych z Danii na EWG (ale gwarancja, że
akceptacja społeczeństwa na różne kroki w sprawach wspólnoty, dlatego było już 17
referendów)
- 1987  zalegalizowanie małżeństw homoseksualnych
b.) KONSTYTUCJE ELASTYCZNE  zmieniane według takiego samego porządku jak inne ustawy;
przede wszystkim w Wielkiej Brytanii (konstytucja nie ma tu szczególnego trybu zmian, a także rozszerza
ja cały czas nowe orzecznictwo, zwyczaje, zatem zmiana prawa konstytucyjnego jest łatwa)
c.) Szczególny przypadek  KONSTYTUCJA USA - czy sztywna, czy elastyczna ? bo są dwie
procedury zmiany
ąSZTYWNA, jeżeli brać pod uwagę tryb zmian przewidziany w samej konstytucji (kwalifikowana
większość w obu izbach, zgoda parlamentów stanowych); ze względu na układ formalny
ąELASTYCZNA, gdy bierzemy pod uwagę tryb zmian poprzez orzecznictwo sądowe (orzeczenia
Sądu Najwyższego); ze względu na układ praktyczny
- dlatego konfederacja USA przerosła w federację; każdy stan ma swoją
konstytucję stanową (o początku XIX w., ostatnia z 2001 dla Nowego Jorku), są one
nieco podobne do europejskich, niektóre zawierają zapisy specyficzne np. na Florydzie
nie wolno pluć z okna jadącego samochodu, na Alasce nie można polować na zające w
określone dni
- dlatego doszło do wzmocnienia roli prezydenta
- ile ma stron, ile ma artykułów Konstytucja USA ??
- Konstytucja Indii  koło 3 tys. stron
- Konstytucja Meksyku  koło 200 stron
4.) Ze względu na treść konstytucji
a.) KONSTYTUCJE PEA
NE  regulują przynajmniej następujące kwestie:
- podmiot władzy państwowej, formy jego działania oraz reguły określające struktury państwa i
aparatu państwowego
- podstawowe zasady ustroju społeczno-gospodarczego, w tym co najmniej określenie stosunku
do własności
- pozycję prawną jednostki w państwie i społeczeństwie
- tryb zmiany konstytucji
Łzatem konstytucja taka reguluje wszystkie sprawy ustroju państwa, ma charakter względnie
stały, trwały, zawiera wszystkie elementy z omówionych już 3 etapów historycznych (patrz:
KATALOG SPRAW); większość konstytucji
b.) KONSTYTUCJE NIEPEA
NE = MAA
E KONSTYTUCJE
 zwykle dotyczy tylko ustroju naczelnych organów państwowych oraz reguluje sposób ich
zmiany
 uchwalane zazwyczaj w państwach nowo powstałych lub znajdujących się w okresie
transformacji ustrojowej (w okresach przełomów np. po zmianie ustroju, rewolcie)
 w Polsce trzykrotnie: 1919, 1947, 1992
5.) Ze względu na czas obowiązywania
a.) KONSTYTUCJE PRZYJ
TE NA CZAS NIEOKREŚLONY tzw. stałe  nie ustanawia żadnych
końcowych terminów obowiązywania; większość obowiązujących konstytucji
b.) KONSTYTUCJE PRZYJ
TE NA CZAS OKREŚLONY tzw. czasowe  ograniczony okres
obowiązywania; należy do rzadkości np.
- 1987  Wielka Karta Wolności Filipin (na 10 lat)
- 1949  ustawa zasadnicza RFN (zapis: do czasu zjednoczenia Niemiec; 21 poprawek w
latach  90)
- konstytucja Jemeńskiej Republiki Arabskiej 1974
- konstytucja Sudanu 1985
6.) Podział konstytucji wg Lassalle a  obie powinny być sobie bliskie !
a.) KONSTYTUCJE RZECZYWISTE  układ sił politycznych w państwie (decyduje o tym, czy
postanowienia konstytucji będą przestrzegane; ale lepiej, żeby nie za duży wpływ bo np. falandyzacja)
b.) KONSTYTUCJE PISANE  dokument z postanowieniami, papier
11. FUNKCJE KONSTYTUCJI
FUNKCJE KONSTYTUCJI  Konstytucja jako akt prawny o szczególnym znaczeniu w państwie spełnia kilka
istotnych funkcji. Są to zwłaszcza następujące funkcje:
1.) PRAWNA  konstytucja stanowi podstawę całego systemu prawa w każdym państwie
konstytucyjnym
2.) INTEGRACYJNA  służy integracji całego społeczeństwa, gdyż zwykle stanowi wyraz szerokiego
konsensusu społecznego
3.) ORGANIZATORSKA  odgrywa rolę statutu organizacyjnego państwa, gdyż określa zasady
organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę wewnętrzną
4.) PROGRAMOWA  określa kierunki rozwoju państwa
5.) WYCHOWAWCZA  jest odzwierciedleniem pewnego systemu wartości i przekonań politycznych,
zawiera określone idee i dąży do ich realizacji
12. ZASADA PODZIAA
U WA
ADZY  ISTOTA I PA
ASZCZYZNY JEJ WYST
POWANIA WE
WSPÓA
CZESNYCH SYSTEMACH POLITYCZNYCH
q ZASADA PODZIAA
U WA
ADZY (inaczej: separacji)  to jedna z koncepcji budowy aparatu
państwowego, jest typowa dla państwa demokratycznego, a jej istota przejawia się w:
1. wyraz
nym rozdziale władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
2. ochronie niezawisłości sędziów
3. roli mass mediów wyrażających opinię publiczną (czwarta władza)
4. federalistycznej budowie państwa
5. autonomii terytorialnej
6. silnej parlamentarnej opozycji
7. praktykowanym pluralizmie zorganizowanych grup interesu
q ZASADA TRÓJPODZIAA
U WA
ADZ  jest najstarszą historycznie zasadą podziału władzy, z punktu
widzenia organizacyjnego oznacza ona, że
1. istnieją trzy władze, odpowiadające trzem wyodrębnionym funkcjom państwa tj. funkcji
ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
2. każda z tych władz, funkcji jest realizowana przez odrębny, inny organ państwowy
3. mechanizm powiązań między władzami powinien zapewniać ich wzajemne ograniczanie się
- USA, część państw Ameryki Środkowej i Południowej Ł
separacja
- Demokracje europejskie Łwspółdziałanie i wzajemne hamowanie się legislatywy i
egzekutywy
q Zasadę podziału władzy formułowali, niezależnie od siebie, John Locke i Monteskiusz
q Z punktu widzenia normatywnego trzy władze mają taką samą legitymizację do rządzenia  pochodzącą od
suwerena. Określenia: władza ustawodawcza, władza wykonawcza i władza sądownicza wskazują na główny
kierunek działalności danego organu i nie oznaczają absolutnego organizacyjnego rozdzielenia. Praktyka realizacji
podziału władzy dowodzi, że w większości krajów główne relacje przebiegają na linii władza ustawodawcza 
władza wykonawcza. Pozycja głowy państwa, parlamentu, rządu i sądownictwa jest w poszczególnych krajach
zróżnicowana.
13. ISTOTA I RODZAJE GA
OWY PAC
STWA
14. FUNKCJE GA
OWY PAC
STWA W SYSTEMACH PARLAMENTARNYCH
15. FUNKCJE GA
OWY PAC
STWA W SYSTEMACH PREZYDIALNYCH
� Instytucja głowy państwa powstała w póz
nofeudalnym systemie politycznym.
1. Jest to organ jednoosobowy:
a.) w monarchiach  monarcha
b.) w republikach - prezydent
2. Ale znane są również kolegialne (wieloosobowe) głowy państwa np. Rada Państwa w NRD i PRL
oraz Rada Najwyższa w ZSRR.
� MONARCHA
- Z prawnego punktu widzenia władza monarchy jest autonomiczna i samorodna.
- Monarcha jest w zasadzie nieusuwalny, jego władza jest najczęściej dożywotnia i dziedziczna.
- W wysoko rozwiniętych cywilizacyjnie krajach demokratycznych monarcha umacnia społeczny
prestiż władzy, jest symbolem jedności narodu oraz potencjalnym arbitrem w poważnych konfliktach
społecznych.
� PREZYDENT
- w odróżnieniu od monarchy, jest wybierany na określoną kadencję
1. Konstytucyjnymi sposobami elekcji prezydenta są:
a.) wybory bezpośrednie, dokonywane przez społeczeństwo
b.) wybory pośrednie, w których prezydent jest wyłaniany przez kolegium elektorów,
wybrane przez społeczeństwo (np. USA, Argentyna)
c.) wybory pośrednie, w których prezydenta wybiera parlament (np. Liban,
Szwajcaria, Turcja) lub kolegium elektorskie, złożone z parlamentarzystów i
przedstawicieli organów samorządu lokalnego (np. Włochy) czy delegatów parlamentów
krajowych (RFN)
2. Pozakonstytucyjne sposoby wyłaniania prezydenta są charakterystyczne dla systemów
autorytarnych i totalitarnych i bardzo często są następstwem wojskowych zamachów stanu
(państwa afrykańskie i latynoamerykańskie)
- w państwach demokratycznych pozycja prezydenta jest zróżnicowana
a.) w systemie prezydenckim prezydent jest głową państwa, szefem rządu, najwyższym
zwierzchnikiem sił zbrojnych i przywódcą swojej partii (USA)
b.) w systemie parlamentarno-gabinetowym jest tylko głową państwa, szefem rządu zaś
jest premier, a dowództwo wojskowe w rzeczywistości należy do ministra obrony i
sztabu generalnego (Austria, Irlandia, RFN, Włochy)
- w państwach realnego socjalizmu prezydent najczęściej łączył swój urząd z przywództwem partii
komunistycznej (Wietnam, Rumunia, ZSRR), co oznaczało w praktyce jego dominującą pozycję w
systemie politycznym
16. BIKAMERALIZM I JEGO FUNKCJE
� PARLAMENT jest najważniejszym organem przedstawicielskim.
a.) w państwie demokratycznym, zgodnie z zasadą podziału władz, parlament jest organem w jednym z
trzech pionów państwowych i nie zajmuje uprzywilejowanej pozycji
b.) w państwach realnego socjalizmu formalnie był on najwyższym organem władzy państwowej, w
praktyce  bardziej lub mniej powolnym narzędziem w rękach partii komunistycznej
c.) w krajach rozwijających się sytuacja jest zróżnicowana, przeważa jednak model ograniczonej roli
parlamentu
� Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejów zmieniała się. Wraz z przechodzeniem od monarchii absolutnej
przez konstytucyjną do parlamentarnej początkowo zaznaczał się stały wzrost roli parlamentu. W drugiej połowie
XXw. zauważalne jest ograniczenie znaczenia władzy ustawodawczej na rzecz wykonawczej. Mimo to parlament
nadal odgrywa istotną rolę w mechanizmach sprawowania władzy. W większości rozwiniętych krajów zachodnich
funkcjonuje dwuizbowy parlament (BIKAMERALIZM). Jednoizbowe parlamenty występują w Danii, Finlandii,
Grecji, Portugalii i Szwecji.
� W dwuizbowym parlamencie zarówno polityczno-prawny status, jak i pełnomocnictwo obu izb nie są
jednakowe
a.) IZBA NIŻSZA formowana jest na podstawie powszechnego i bezpośredniego głosowania
b.) IZBA WYŻSZA pochodzi
- z mianowania (np. Izba Lordów w WB)
- z wyborów pośrednich (np. Senat we Francji)
- z wyborów bezpośrednich z zastosowaniem podwyższonego cenzusu, zwłaszcza
dotyczącego wieku biernego prawa wyborczego
- w niektórych kraja izba wyższa jest wyłaniana w wyborach, ale część deputowanych
otrzymuje mandat z nominacji (np. Włochy)
� KADENCJA PARLAMENTU - IZBA WYŻSZA ma zazwyczaj dłuższy okres pełnomocnictw niż izba
niższa.
- np. USA: Senat  6 lat, Izba Reprezentantów  2 lata
- np. Francja: Senat  9 lat, Zgromadzenie Narodowe  5 lat
- np. Japonia: Izba Radców  6 lat, Izba Reprezentantów  4 lata
- Tylko we Włoszech okres ten dla obu izb wynosi 5 lat.
- W niektórych krajach wyższa izba jest odnawiana nie w pełni, a tylko częściowo, co ma
zapewniać stabilność i następstwo w jej działalności (np. Francja, Japonia, USA)
� W państwach demokratycznych, obok parlamentu, występują lokalne organy przedstawicielskie.
Funkcjonują one w strukturze samorządu terytorialnego (np. rady gmin Polsce, rady miejskie we Francji).
17. STRUKTURA PARLAMENTU I FUNKCJE JEGO CZ
ŚCI SKA
ADOWYCH
v Struktura organizacyjna parlamentu, jego pełnomocnictwa oraz porządek pracy są określone w konstytucji
i w specjalnym prawodawstwie.
- Parlament pracuje zwykle na sesjach zwyczajnych lub nadzwyczajnych
- Posiedzenia zwoływane są z reguły przez większość deputowanych lub przez władzę wykonawczą
- Posiedzenia parlamentu są z reguły publiczne.
v W praktycznej działalności parlamentu ważną rolę odgrywają jego organy
1.) ORGANY KIEROWNICZE
a.) mogą być jednoosobowe (np. speaker w WB Izbie Gmin, w USA w Izbie
Reprezentantów)
b.) mogą być kolektywne, kompletowane na podstawie proporcjonalnej reprezentacji
frakcji partyjnych (np. we Francji)
2.) ORGANY POMOCNICZE  są nimi komisje
a.) KOMISJE STAA
E  są tworzone na początku każdej kadencji i działają w całym okresie
pełnomocnictw parlamentu
b.) KOMISJE NADZWYCZAJNE  są powoływane w celu rozpatrzenia określonej sprawy lub
kompleksu spraw (np. komisja ds. młodzieży w niektórych parlamentach państw europejskich)
c.) KOMISJE ŚLEDCZE  są tworzone np. w celu wyjaśnienia faktu naruszenia prawa przez
urzędników państwowych
v Deputowani gromadzą się w KLUBACH (FRAKCJACH) PARTYJNYCH. Samodzielną frakcję tworzy od
kilku do kilkudziesięciu deputowanych
- np. 8 w japońskiej Izbie Reprezentantów
- np. 30 w Zgromadzeniu Narodowym Francji
- np. 15 w polskim Sejmie
18. FUNKCJE PARLAMENTU
Parlament spełnia 4 funkcje
1.) FUNKCJA USTROJODAWCZA  polega na określeniu ustroju państwa, zwłaszcza poprzez
uchwalenie konstytucji
2.) FUNKCJA USTAWODAWCZA  istotnym elementem działalności parlamentu jest tworzenie
prawa. Z funkcją ustawodawczą wiążę się PROCES USTAWODAWCZY, który obejmuje kolejno:
a.) inicjatywę ustawodawczą
b.) debatę nad projektem na posiedzeniach plenarnych
c.) rozpatrzenie projektu przez izbę
d.) przesłanie projektu ustawy do drugiej izby
e.) sankcjonowanie przez głowę państwa
f.) promulgację, czyli opublikowanie ustawy w oficjalnym organie w określonym ustawowo
terminie
3.) FUNKCJA KREACYJNA
- polega na uczestnictwie parlamentu w formowaniu organów państwowych i w kontroli
działalności władzy wykonawczej
- w wielu krajach o republikańskiej formie rządów (poza republikami prezydenckimi)
parlamenty decydują lub współdecydują o wyborze głowy państwa
4.) FUNKCJA KONTROLNA
- W systemach parlamentarnych rządy są formowane z poparciem większości parlamentarnej
- Parlamenty wykonują swoją funkcję kontrolną wobec rządów za pomocą zróżnicowanych środków
oddziaływania
Ł
w systemie parlamentarnym są to:
a.) debata wstępna tzn. dyskusja nad proponowaną polityką rządu
b.) sprawozdania z realizacji zadań
c.) komisje parlamentarne
d.) komisarz parlamentarny (ombudsman), kontrolujący decyzje z punktu
widzenia ich legalności i trafności
e.) pytania i interpelacje poselskie
f.) wniosek o wotum nieufności
Ł
w systemie prezydenckim zasadniczą formą kontroli administracji są różnego rodzaju
- komisje parlamentarne
- podkomisje parlamentarne
24. ORGANY NADZORU KONSTYTUCYJNEGO WE WSPÓA
CZESNYM PAC
STWIE  TYPOLOGIA I
FUNKCJE
25. EUROPEJSKI (KONTYNENTALNY) MODEL BADANIA ZGODNOŚCI PRAW A Z KONSTYTUCJ

26. AMERYKAC
SKI MODEL BADANIA ZGODNOŚCI PRAW A Z KONSTYTUCJ

BADANIE ZGODNOŚCI PRAWA Z KONSTYTUCJ
 DWA TRYBY
1.) TRYB AMERYKAC
SKI  przez Sąd Najwyższy USA
- zaleta: to trzecia władza bada, nie jest koniunkturalna (sędziowie wybierani przez Prezydenta za
zgodą Senatu, dożywotnio, duża pensja 40 tys. $ miesięcznie, nie są upolitycznieni), sądownictwo
powszechne
- Japonia, Australia podobnie
2.) TRYB EUROPEJSKI  przez organy quasi-sądowe np. Trybunał Konstytucyjny , Rada Konstytucyjna
- wada: z reguły stanowiska te są upolitycznione, sędziowie tych organów są powoływani przez
parlament (a de facto przez rząd, który ma większość)
- np. w PORTUGALII kadencja tego organu równa jest kadencji parlamentu (w 1976 roku
konstytucja Portugalii uchwalona przez lewicę zawierała zapis w rodzaju, że  Portugalia jest państwem
ludzi pracy, planowanie pracy, uspołecznienie środków produkcji , po wyborach centroprawica
rozwiązała spółdzielnie, na to lewica zaskarżyła, że nastąpiło naruszenie konstytucji, a nowa Rada
Konstytucyjna wykręciła kota ogonem, że dobro ogólne)
- FRANCJA  członek Rady Konstytucyjnej mianowani przez trzy z
ródła (prezydent, Zgromadzenie
Narodowe, Senat)
- POLSKA  parlament mianuje, ale inne kadencje (Trybunał Konstytucyjny 9 lat), zatem różne siły
polityczne (np. teraz rząd lewicowy, a TK centroprawicowy)
32. ZASADA SUWERENNOŚCI JAKO ZASADA USTROJOWA  HISTORYCZNY ROZWÓJ ZASADY
33. UWARUNKOWANIA ZASADY SUWERENNOŚCI NARODU
34. FORMY PRZEJAWIANIA SI
SUWERENNOŚCI NARODU
� ZASADA SUWERENNOŚCI  nie w sensie stosunków międzynarodowych, przechodziła ewolucję
� Podmiot władzy  SUWEREN  ulegał zmianom wraz z rozwojem państwa
1.) Początkowo w systemach absolutnych (monarchia despotyczna) suwerenem był MONARCHA (dysponował
całością władzy, miał prawo ewokacji, czyli prawo kompetencji kompetencji  prawo do tego, by sam ustalał
zakres swoich kompetencji)
2.) Angielska Chwalebna Rewolucja wprowadziła konstrukcję, że suwerenem jest  KING IN THE
PARLAMENT (tylko ich wspólne rozstrzygnięcie ma charakter suwerenny)
- następuje podział kompetencji, przy czym tendencja ogólna, że monarcha ma coraz mniej
kompetencji, coraz więcej ma ich parlament oraz rząd
- monarchowie w praktyce nie wetują ustaw od 1805 (np. żart o królowej WB, abdykacja króla
Holandii na 48 h, w Danii abdykacja królowej na 24 h, przy małżeństwie homoseksualnym, aby
umożliwić podpisanie ustawy przez przewodniczącego parlamentu)
3.) Suwerenność przeniesiona na NARÓD (ojcowie konstytucji USA i rewolucjoniści francuscy wszystko
przewrócili do góry nogami)
-  My naród w konstytucji USA
-  lud we Francji
-  lud pracujący miast i wsi w PRL
� SUWERENNOŚĆ NARODU  płaszczyzna, na której spotykają się oczekiwania narodu z działaniami
władzy; najwyższa władza narodu
� FORMY REALIZACJI ZWIERZCHNICTWA NARODU  jak naród ma realizować swoją suwerenność ?
� Formuła, iż władza należy do narodu, jest urzeczywistniana za pomocą form demokracji bezpośredniej i
pośredniej. Poprzez bezpośredni wpływ:
1.) REFERENDUM
2.) INICJATYWA LUDOWA
3.) WETO LUDOWE
4.) SAMORZ
DY SPOA
ECZNE
5.) PRAWA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE
35. REFERENDUM, ISTOTA, RODZAJE, SENS USTROJOWY. PRZYKA
ADY.
REFERENDUM  głosowanie za projektem określonego politycznego rozstrzygnięcia lub przeciw niemu; najlepsza
instytucja, najlepsza forma demokracji bezpośredniej, najbardziej znaczący udział ludności w wykonywaniu władzy;
jest najbardziej charakterystyczną cechą ustroju Szwajcarii.
1.) zarzut PERSONALIZACJI REFERENDUM  niestety dla społeczeństwa mniej liczy się wówczas problem, a
człowiek albo siła polityczna, która stoi za każdym rozwiązaniem
- np. 1962 dzień szakala ;) zamachu na de Gaulle a  miał większość senatu przeciwko sobie, za 2
lata miały być wybory prezydenckie, a de Gaulle wiedział, że je przegra, gdyż Ciało Elektorów składa się
w 2/3 z senatorów
- wówczas de Gaulle wystąpił w TV mówiąc, że  oto mógł zginąć prezydent Francji i
zaproponował, aby odejść od dotychczasowego trybu wyboru prezydenta i aby ludzie wybierali
prezydenta
- de Gaulle ogłosił referendum na ten temat (szantażując jednocześnie, że jeżeli jego projekt nie
przejdzie, to zrzecze się stanowiska prezydenta), a w referendum 80% zgoda  bo de Gaulle tak chciał, a
nie ze względu na problem !
- oskarżono de Gaulle a, że nie zapytał parlamentu, jak nakazuje konstytucja (wykpił się, że to w
końcu naród jest suwerenem)
- potem koniec lat  60  de Gaulle zaproponował, aby znieść senat i posłużył się tym samym
fortelem
- ale w referendum 80% wypowiedziało się za pozostawieniem senatu i de Gaulle ustąpił
- dlaczego w drugim przypadku personalizacja nie zadziałała ? bo de Gaulle nie był już tak
popularny
2.) OGRANICZENIE - Nie wszystkie kwestie mogą być poddane referendum (np. moralności nie można
przegłosowywać; kara śmierci, aborcja)
3.) Referendum daje OGRANICZONE MOŻLIWOŚĆI WYBORU (tak-nie)
4.) Referendum jest DROGIE (oj droga inwestycja)
RÓŻNE DZIWNE PRZYPADKI, GDZIE JEST JAKIE REFERENDUM..
� USA  na szczeblu federalnym nie ma referendum, jest na szczeblu stanowym
� RFN  jest tylko jeden przypadek, gdy może być referendum na szczeblu federalnym (co wynika z
historii, doświadczeń Republiki Weimarskiej, tam 3 referenda i 2 wybory ąfaszyzm)  ew. zmiana granic
landów i 1998 tak się stało (referendum dotyczyło połączenia Berlina i Brandenburgii, w Berlinie 78% tak,
a w Brandenburgii 56 % nie, zatem wynik negatywny i następne referendum może się odbyć za 10 lat)
� SZWAJCARIA  na co dzień, ponad 600 razy rocznie (w tym na szczeblu gminy, kantonu,
ogólnofederalnym  to 2, 3 razy rocznie), zawsze jest mała frekwencja (kilka do kilkunastu %)
TYPY REFERENDUM
1.) ze względu na okres przeprowadzania
a.) PRZEDPARLAMENTARNE
b.) POPARLAMENTARNE
c.) POZAPARLAMENTARNE
2.) ze względu na znaczenie
a.) REFERENDUM KONSTYTUCYJNE  wysondowanie opinii
b.) REFERENDUM ROZSTRZYGAJ
CE
3.) ze względu na przedmiot
a.) REFERENDUM KONSTYTUCYJNE
b.) REFERENDUM USTAWODAWCZE
36. INICJATYWA LUDOWA, ISTOTA, SENS USTROJOWY. PRZYKA
ADY.
INICJATYWA LUDOWA  polega na tym, że określona prawnie liczba osób może wszcząć postępowanie
administracyjne (ustawodawcze); inicjatywa prawodawcza wywodząca się od społeczeństwa
- Polska, Szwajcaria, Włochy, Irlandia, Islandia, Norwegia, Estonia, Gruzja, Tadżykistan,
Macedonia
- projekt ustawy musi być podpisany przez określoną liczbę osób, póz
niej trafia do parlamentu,
który albo ustawę przyjmuje, albo jej nie przyjmuje (wówczas automatycznie referendum  poza Polską i
Tadżykistanem)
- np. Włochy  do 1965 nie było możliwości rozwodów, więc jez
dzili za granicę, w końcu zebrało
się dużo ludzi (wymogiem jest 200 tys., a ich było aż 435 tys.), ustawę rozwodową skierowano do
parlamentu, ale parlament nie uchwalił ! wówczas automatycznie doszło do referendum (udział 39 mln
Włochów, za rozwodami 18 tys. więcej głosów niż przeciw rozwodom)
37. WETO LUDOWE  ISTOTA, SENS USTROJOWY. PRZYKA
ADY.
- Włochy, Irlandia, Islandia, Norwegia, Estonia, Gruzja, Macedonia (bez Polski, Tadżykistanu,
Szwajcarii)
- stosowane przeciwko uchwalonej już ustawie, pojawia się grupa obywateli, która chce zmienić
prawo, chce derogacji
- np. w Norwegii przeciwko wejściu do EWG (wymóg 20 tys. osób), parlament odrzucił weto,
referendum
38. SAMORZ
D SPOA
ECZNY, ISTOTA, RODZAJE, SENS USTROJOWY.
SAMORZ
DY SPOA
ECZNE
1.) TERYTORIALNE  ludność np. gminy, powiatu, bo samorząd terytorialny w gminie to jego
mieszkańcy, zaś rada miejska, czy burmistrz to tylko organy
2.) FUNKCJONALNE  organizacje skupiające np. stowarzyszenie dziennikarzy, samorząd lekarski,
pielęgniarki itp.
39. PRAWA I WOLNOŚCI POLITYCZNE JAKO WYRAZ SUWERENNOŚCI NARODU
- możliwość ich manifestowania jest przejawem demokracji bezpośredniej
- w Polsce ostatnio: obywatelskie nieposłuszeństwo
- np. w Hyde Parku (ale nie można psioczyć na królową, chyba że na jednym z 11 pieńków, a gdy
zajęte, to na gazecie  już można, bo to nie jest ziemia angielska)
40. FORMY INSTYTUCJONALIZACJI PRAWNEJ WYBORÓW ???
Społeczeństwo uczestnicząc w wyborach, może mieć wpływ na skład organów sprawujących władzę. Praktyka
wykazuje, że w drodze WYBÓRÓW wyłaniane są:
1.) IZBY NIŻSZE  zazwyczaj
2.) IZBY WYŻSZE PARLAMENTU w niektórych krajach np. Polska, USA
3.) PREZYDENT  w republikach prezydenckich, ale i w republikach parlamentarnych np. Polska,
Irlandia, Austria
4.) ORGANY SAMORZ
DOWE REGIONALNE I LOKALNE  różne rady
5.) LOKALNE ORGANY WYKONAWCZE  np. burmistrzowie w Niemczech, merowie we Francji,
prezydent miasta w Polsce
41. ZASADY DOTYCZ
CE SPOSOBU GA
OSOWANIA  OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
ZASADY DOTYCZ
CE SPOSOBU GA
OSOWANIA
1.) POWSZECHNE
2.) RÓWNE
3.) TAJNE
4.) BEZPOSREDNIE
42. POWSZECHNOŚĆ PRAWA WYBORCZEGO  SENS HISTORYCZNY I WSPÓA
CZESNY,
OGRANICZENIA
� ZASADA POWSZECHNOŚCI - każdy OBYWATEL, który spełnił prawem przewidziane WARUNKI
(prawnoformalne), ma CZYNNE I BIERNE PRAWO WYBORCZE
�  OBYWATEL  są wyjątki
1.) Portugalia i Finlandia  wybory do władz lokalnych, mogą uczestniczyć cudzoziemcy,
których kraje gwarantują takie samo prawo Portugalii i Finlandii, czyli na zasadzie wzajemności
daje się prawo wyborcze obywatelom innych państw (którzy spełniają tamtejsze wymogi; mogą
być ustalone inne wymagania, mniejsze, ale nie większe)
2.) Unia Europejska  wystarczy, że jest się obywatelem jednego z państw członkowskich i ma
się prawa wyborcze tam, by móc brać udział w wyborach do władz lokalnych państw UE i do
parlamentu europejskiego  np. Niemcy jeżdżą do Francji, warunek mieszkania przez 6 miesięcy
(czynne prawo wyborcze) i 1 rok (bierne); gdy Polska wejdzie do UE to cudzoziemcy będą
musieli spełnić wymóg 1 roku zamieszkiwania (czynne) i 3 lata (bierne)
� Ad. WARUNKI PRAWNOFORMALNE
1.) określony wiek
a.) izba niższa - zazwyczaj 18 lat do czynnego i biernego prawa wyborczego, ew. 21 bierne, np.
w Belgii 21 czynne, 23 bierne
b.) izba wyższa  np. w Japonii do Rady Seniorów 55 czynne, 65 bierne
2.) pełna zdolność do czynnności prawnych - nieubezwłasnowolnienie to nie to samo co więz
niowie,
chodzi o pozbawienie praw publicznych
3.) cenzus zamieszkiwania (ius domicili)  określony czas zamieszkiwania na danym terenie, czasem w
kraju, a czasem nawet w gminie
� Historycznie zasada powszechności była NARUSZANA
1.) CENZUS PA
CI  do lat 20 XX w. ale ! 1976 Szwajcaria (ale 56% kobiet nie chciało! To 73%
facetów ostatecznie dało wynik na plus), 1946 Francja
2.) CENZUS WYKSZTAA
CENIA  np. w USA do 1965 obowiązywał w praktyce, bo egzamin z
czytania i pisania
3.) CENZUS RASOWY  do 1865 w USA
4.) CENZUS MAJ
TKOWY- dotyczący płacenia podatków, do lat 80 XIX w. w Europie
� przymus wyborczy  kara za opuszczenie wyborów  obowiązuje w Belgii (a mimo to przychodzi 30-60%,
reszta płaci karę równowartość 200$), Holandii, Turcji (150$ kara, traci paszport, traci pracę państwową, którą
może ew. odzyskać po następnych wyborach), Australii
- w Australii przeprowadzono badania socjologiczne nad przymuszonymi do wyborów  głosują
zazwyczaj przeciwko obecnemu obozowi rządzącemu, nie wiedzą, że to zapis w konstytucji i zwalają na
rząd
43. RÓWNOŚĆ W PRAWIE WYBORCZYM  SENS HISTORYCZNY I WSPÓA
CZESNY, GWARANCJE I
OGRANICZENIA.
� RÓWNOŚĆ  oznacza, że
1.) każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów
2.) głos każdego wyborcy znaczy tyle samo
- nie chodzi o to, że każdy ma jeden głos (bo czasami ma się więcej), tylko że każdy ma taką samą
moc
- np. w Polsce głosuje się na tylu senatorów, w ilomandatowym okręgu się jest, czyli czasami na
więcej niż jednego
- w Niemczech 2 głosy do Bundestagu
- w Argentynie w głosowaniu na kandydatów do Zgromadzenia każdy oddaje 3 głosy
� WYJ
TKI OD ZASADY RÓWNOŚCI w krajach demokratycznych
1.) Ograniczanie tego, że  każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów - ZASADA PLURALNEGO
GA
OSOWANIA  we Francji do lat 20 XX w. oraz w Anglii (Angol z 11 dziećmi głosował za siebie, z tytułu
posiadania żony, z tytułu posiadania córek, synów, w miejscu zamieszkania, na polu golfowym, w pubie itp.)
2.) Ograniczanie tego, że  głos każdego wyborcy znaczy tyle samo  SYSTEM KURIALNY, ale inaczej
kiedyś, a inaczej dziś
a.) kiedyś  np. Austro-Węgry, Prusy  obywatele podzieleni na trzy grupy i każda grupa, mimo
zdecydowanie różnej liczebności, wybierała 1/3 składu parlamentu
1. osoby nie płacące podatków (koło 80%)
2. płacący średnie podatki (14%)
3. płacący duże podatki (3%)
b.) dziś  nierówność ze względu na migrację ludności  są kraje, gdzie raz na ileś lat są
zmieniane granice okręgów wyborczych np. Wielka Brytania na 15 lat, a nie przed każdymi
wyborami, a po tych 15 latach są różnice np. 1:7, dlatego okręgi jednomandatowe o nierównej
liczbie mieszkańców
44. TAJNOŚĆ W PRAWIE WYBORCZYM  GWARANCJE
� TAJNOŚĆ AKTU WYBORCZEGO  odpowiednio intymne warunki dla podjęcia decyzji np. kabin, nikt
nie może kontrolować tego, na co głosujemy
� JAWNOŚĆ, czyli złamana zasada tajności  np. w Algierii głosuje się na oczach urzędnika
� BEZPOŚREDNIOŚĆ  głosowanie to jedna z niewielu czynności prawnych, które są dokonywane osobiście
(poza tym testament oraz adopcja dziecka), nie można przez pełnomocnika
� Brak: przez pocztę np. w Szwajcarii (2 tygodnie na oddanie głosu), w Macedonii też tak będzie od 2004
45. ZASADY DOTYCZ
CE SPOSOBU USTALANIA WYNIKÓW WYBORÓW
Prawo wyborcze zna dwa podstawowe sposoby podziału mandatów oraz trzeci powstały z tamtych dwóch.
1.) PROPORCJONALNY
2.) WI
KSZOŚCIOWY
3.) MIESZANY
46. ZASADA WI
KSZOŚCI  WI
KSZOŚĆ WZGL
DNA I BEZWGL
DNA  ISTOTA I KONSEKWENCJE
USTROJOWE
� WI
KSZOŚCIOWY SYSTEM WYBORCZY - bardzo dobry system wg Wojtaszczyka :D  polega na tym,
że mandaty otrzymuje tylko ta partia, która zebrała określoną prawem większość głosów w danym okręgu
- np. wybory parlamentarne USA, WB, Francja
- np. wybory do Senatu w Polsce
� WARUNKI WST
PNE
1.) OKR
GI JEDNOMANDATOWE (najczęściej, ale są wyjątki)  różne kryteria ustalania okręgów np.
liczba ludności, ile wpływa do budżetu
- np. Wielka Brytania - tak
- np. Polska przy Senacie  nie, 2 mandaty,
- np. Japonia  nie, od 3 do 5 mandatów - przy tym to, ile dany okręg daje pieniędzy do budżetu i
czy mieszkają w nim rody, te rzeczy decydują o liczbie mandatów
2.) Głosujemy na KANDYDATÓW, a wszyscy kandydaci są na jednej liście w porządku alfabetycznym
(tzn. każda partia wystawia w okręgu tylko jednego kandydata i wyborca oddaje swój głos na tę lub inną
partię)
� Taki system eliminuje lub zmniejsza reprezentacje partii małych, zapewnia jednak zazwyczaj stabilność
rządów poprzez formowanie się w wyniku wyborów silnej większości parlamentarnej.
� SYSTEM WI
KSZOŚCIOWY
1.) WI
KSZOŚCI WZGL
DNEJ
 np. USA, Wielka Brytania
 wygrywa kandydat, który uplasował się na pierwszym miejscu
2.) WI
KSZOŚCI BEZWZGL
DNEJ
 np. Francja, Polska (wybory prezydenckie)
 zwycięża ten, który uplasował się na pierwszym miejscu, ale musi zdobyć co najmniej 50% +
1 głosów (II tura ?)
� WADY SYTEMU WI
KSZOŚCIOWEGO
1.) kandydat, który wygrał, może być kandydatem mniejszości
- dotyczy większości względnej  np. A 18%, B 17%, C 19% i wygrywa C, mimo że głosowała
na niego mniejszość
2.) w wyborach może zwyciężyć partia, która w skali całego kraju otrzymała mniej głosów niż partia,
która przegrała
- często w USA w wyborach prezydenckich ?
- np. 10 okręgów, partia A wygrała w 6 ledwo-ledwo, w 4 okręgach zdecydowanie wygrała
partia B  ostatecznie to A zwycięża, mimo że w sumie więcej głosów dostała B
� ZALETY SYSTEMU WI
KSZOŚCIOWEGO
1) powstaje stabilna większość rządzenia (partia rządząca ma poparcie > 50%)
2) program rządowy jest logiczny, spójny wewnętrznie, bo rząd tworzy jedna, dwie, trzy partie, a nie
dużo różnych i partie które się łączą w koalicję, są sobie bliskie programowo
3) łatwo ustalić odpowiedzialnego za rządzenie
4) czytelne alternatywy dla wyborców, czy dana partia im pasuje
47. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI  ISTOTA, RÓŻNE ZASADY PODZIAA
U MANDATÓW,
KONSEKWENCJE USTROJOWE. PRZYKA
ADY.
SPOSÓB PODZIAA
U MANDATÓW PROPORCJONALNY
� System ten był powszechny jeszcze przed II WŚ (mit, że demokratyczne!)
� Po II WŚ niektóre kraje przestały go stosować, obecnie występuje jeszcze w państwach skandynawskich,
Belgii, Holandii, Luksemburgu, Hiszpanii, Portugalii, Grecji, większości Europy Wschodniej, w Polsce w
przypadku Sejmu
� podział mandatów między partie dokonywany jest odpowiednio do liczby głosów zebranych przez każdą z
partii
WARUNKI, które muszą zostać spełnione przy SYSTEMIE PROPORCJONALNYM
1.) WIELOMANDATOWE OKR
GI WYBORCZE (z danego okręgu wybiera się więcej niż jednego
deputowanego)
2.) Głosujemy na LISTY KANDYDATÓW (każdy komitet wyborczy ma oddzielną listę)  czy dobrze ? czy
głosujemy na listy kandydatów i na listy komitetów wyborczych ?
a.) LISTY OTWARTE  np. Polska, Europa Wschodnia  głosujemy na partię i konkretnego człowieka
- lista alfabetyczna
- lista preferencyjna
b.) LISTY ZAMKNI
TE  państwa skandynawskie, Hiszpania, Grecja, Portugalia  głosuje się tylko na
listę, a nie na osoby (partia szereguje, kogo preferuje)
� Jest 7 PROPORCJONALNYCH SYSTEMÓW WYBORCZYCH, które odpowiadają na pytanie, jak
podzielić mandaty, gdy jest ich więcej niż 1 ? Są to m.in.:
- system D Hondta
- system Hare-Niemayera
- system Hagenbacha - Bischoffa
� Najczęściej stosowanym sposobem określenia liczby wyborczej jest SYSTEM D HONDTA
 Pierwszy raz zastosowano w Belgii w 1893, do dziś przyjęła go większość krajów
 Liczby głosów uzyskane przez poszczególne partie dzielimy przez kolejne liczby całkowite co
najmniej tyle razy, ile jest mandatów do podziału, a uzyskane w ten sposób największe ilorazy wykażą
kolejność przydziału mandatów.
 Przykład ! na liczbach !
1.) PLUSY - ZALETY SYSTEMU D HONDTA
- w parlamencie reprezentowane mogą być nie tylko duże, ale i małe grupy społeczne
(demokratyczność)
2.) MINUSY
- PÓA
PLUS  możemy uznać, że nastroje polityczne wyborców są w miarę wiernie
odzwierciedlane
- ale ! gdy parlament zacznie pracować, to ten półplus zamieni się w MINUSA !
- np. Włochy
- do 1993 miały system proporcjonalny
- w roku 1980 wyniki wyborów: chadecy 34%, komuniści 28%, socjaliści 9% i jeszcze 11
małych ugrupowań
- Jak utworzyć w takiej sytuacji rząd ? chadecja nie ma z kim połączyć się w koalicję
(komunistów nie chcą też inne państwa, socjaliści dzielą się na 6 frakcji i chcą premiera oraz 5
ministrów i realizacji swojego programu, do tego dochodzą małe partie), w efekcie chadecja ma 2
ministrów i tyle, a do rządu wchodzi 8 partii
- I to nie był kompromis, a blokowanie się nawzajem
- Zatem w konsekwencji ujawniają się MINUSY
1.) Brak klarownego programu rządu (wiele partii tworzy rząd, a każda ma
inny program)
2.) Wystarczy odejście jednego członka koalicji, a rząd upada
- np. we Włoszech było 56 upadków rządu między 1946 a 1993
3.) Słabość w podejmowaniu decyzji (ciężko utworzyć koalicję)
4.) Mało stabilne rządy
5.) Problem odpowiedzialności za rządzenie, za decyzje (rozmywa się)
� OGRANICZANIE NEGATYWNYCH NAST
PSTW SYSTEMU PROPORCJONALNEGO ą
KLAUZULA ZAPOROWA - oznacza, że partia, która nie zebrała określonego prawem minimum głosów (Turcja
10%, Szwecja 3%, Polska, RFN 5%) nie jest dopuszczana do uczestnictwa w podziale miejsc i głosów
1.) na szczeblu okręgu (np. Grecja 11% w skali wszystkich głosów; jeżeli nie, to inna partia może
przejąć te mandaty)
2.) na szczeblu kraju (np. Polska)
- Polska w 1993  65 mandatów w pierwszym podejściu nie zostało obsadzonych ! bo
lewica zjednoczona, a prawica w 17 ugrupowaniach dostała by w sumie te 65, ale nie
przekroczyli zapory, więc nie dostali nic, a 65 mandatów podzielono między te partie, które
zaporę przeszły i dostały się do parlamentu (SLD, PSL, UW, UP)
- Zatem w konsekwencji głosy prawicowe poszły na lewicę !!! (uniezależnienie się głosów
od wyborców) ą
BARDZO WAŻNE
48. MIESZANY SYSTEM WYBORCZY  ISTOTA I KONSEKWENCJE USTROJOWE. PRZYKA
ADY.
- pomysł Niemców, którzy po raz pierwszy zastosowali ten system w 1949 w Konstytucji
- 1993  Włochy (z systemu proporcjonalnego na mieszany)
- 1992  Węgry
� MIESZANY SYSTEM WYBORCZY - jest to połączenie dwóch systemów poprzednich
system proporcjonalny + system większościowy = system mieszany
� np. Niemcy  każdy ma 2 głosy, jest 16 okręgów (bo 16 landów), różna liczba mandatów (np. Kraj Saary 3,
Bawaria 18)
a.) I warunek  a la SYSTEM PROPORCJONALNY (konkretnie SYSTEM D HONDTA)  partia musi
zdobyć mandaty i przejść 5% próg
b.) II warunek równolegle  a la SYSTEM WI
KSZOŚCIOWY  na każdy okręg przypada 1 mandat,
obowiązuje większość względna, a konieczne jest zdobycie minimum 3 mandatów przez partię
- przykład z partią PDS, która jest popularna w Niemczech wsch., a na zachodzie nie
a.) zdobyła 7 mandatów w systemie proporcjonalnym, ale w skali całych Niemiec nie miała 5%
b.) zdobyła 4 mandaty w systemie większościowym i spełniła tym samym II warunek
- zatem w sumie PDS dostało 11 mandatów (przez to, że spełnili drugi warunek, uratowali też
mandaty z pierwszego)
- gdyby im się to nie udało i np. a.) 7 mandatów b.) 2 mandaty, to liczba posłów do parlamentu
byłaby mniejsza o 9
49. STRUKTURALNE DEFORMACJE AKTU WYBORCZEGO  KONSEKWENCJE
50. KONIUNKTURALNE DEFORMACJE AKTU WYBORCZEGO  KONSEKWENCJE
� OKR
GI MARGINALNE
 w demokracjach ustabilizowanych wyborcy w kolejnych wyborach zachowują się tak samo, są z
zasady konserwatywni (w sensie stałości poglądów)
 dlatego kampania wyborcza dotyczy tylko okręgów marginalnych, czyli miejsc, gdzie ludzie nie
wiedzą, jak głosować, są niezdecydowani (jest ich 7% Włochy, 2,5% WB, 3% Norwegia)
 często przesądza to o wyniku wyborów, te parę procent decyduje
 w Polsce nie ! koło 60% zmienia zdanie
 ale nawet w demokracjach ustabilizowanych zdarzają się niespodzianki
1.) WB w latach 70 w Partii Pracy zwyciężył nurt tradeunionistyczny i wydali oni
nowy program taki lib-dem-soc, że wyborcom się to nie spodobało i okręg marginalny
podskoczył z 1,5% do 40%, dużo osób odeszło do Partii Konserwatywnej; dopiero w
latach 90 gdy Partia Pracy powróciła do starego programu, udało im się dostać do żłobu i
objąć władzę
2.) USA wybory prezydenckie 1980  63 demokratów przeniosło się na republikanów
(Reagan)
� GERMANDERKA = GEOMETRIA WYBORCZA (nazwa od gubernatora Geri 1867 w USA)
- manewrowanie granicami okręgów wyborczych, aby uzyskać więcej, niż by to wynikało
- np. jeden okręg, w którym skupieni są przeciwnicy, tak aby w innym chociaż wygrać
- np. Francja
 w centrum Paryża w większości są robotnicy, rządzi centroprawica, a o granicach
okręgów wyborczych decyduje większość parlamentarna
 wiedzą, że w Paryżu przegrają, bo robole to przeciwnicy
 na przedmieściach Paryża są bogatsi zwolennicy, zatem długość okręgu należy tak
zmienić, aby zwolennicy przeważyli (i okręg zaczyna się w Paryżu, a ciągnie się aż na wieś, taki
długi i cienki)
 typowy przykład uniezależniania się od wyborców (to ordynacja wyborcza zadecydowała
o wyniku) !!!!
- np. PRL
- problem z wyborami, gdy Ursus chciał je zbojkotować, a rządzący chcieli mieć
frekwencję
- połączono zatem Ursus z Ochotą, gdzie mieszkała bardziej koniunkturalna inteligencja i
dali im więcej mandatów
51. PRZYMUS WYBORCZY, ISTOTA, PRZYKA
ADY i KONSEKWENCJE.
W prawie wyborczym niektórych krajów przewidziany jest przymus wyborczy np. Australia, Belgia, Holandia, Grecja,
Luksemburg, Turcja) Wyborca jest więc zobligowany do wzięcia udzialu w głosowaniu w wyborach lub referendach
etc. W momencie jego wprowadzenia w krajach gdzie przewidziano konkretne sankcje lub uprzywilejowania, nastąpilo
znaczne zwiększenie udzialu w wyborach np. w Australi z 59% (1922) do 91% (1925). Wspólcześnie nie ma jednak
zasadniczej róznicy we frekwencjiwyborczej między krajami stosującymi przymus wyborczy a tymi, które tego nie
robią. Badania pokazują, że przymus wyborczy nie powoduje drastycznych zmian w rozkladzie glosów gdyż ci
zmuszeni do pujścia do wyborów glosują w większości na partie marginalne lub skrajne. Poza tym kara za brak udzialu
w wyborach jest na tyle niska lub wyklucznie z udziału w nąstepnych wyborach jest na tyle nieskuteczne dla kogoś kto
i tak nie głosuje, że wiele to nie zmienia.
52. PLURALIZM I MONIZM POLITYCZNY W SYSTEMIE POLITYCZNYM  OGÓLNA
CHARAKTERYSTYKA.
Pluralizm czyli różnorodność to zasadnicza cecha państwa demokratycznego.
Termin pluralizm polityczny zaklada istnienie różnorodnych sił politycznych(parti, grup interesu), konkurujących w
ramach przyjętych w danym państwie reguł.
Pluralizm można podzielić tak:
- pluralizm społeczny- wielka liczba konkurujących, zróżnicowanych grup
- pluralizm polityczny- wolna gra sił politycznych, prawo do wypowiadania i do prezentowania
własnych poglądów
- pluralizm ekonomiczny- mechanizmy rynkowe i konkurencyjne
- pluralizm ideologiczny wielość konkurujących ze sobą idei
Monizm polityczny-typowy dla państwa totalitarnego i cześciowo takrze dla państwa autorytarnego. Jego podstawowe
założenie to kierowanie wszystkimi dziedzinami życia społecznego z jednego centrum.
53. FORMY PLURALIZMU POLITYCZNEGO WE WSPÓA
CZESNYM PAC
STWIE  OGÓLNA
CHARAKTERYSTYKA.
Do form pluralizmu we wspólczesnym państwie możemy zaliczyć, róznorodność parti politycznych, i inych ugrupowań
pozarządowych. Do jego ważnych cech zaliczyć można takie kwestie jak:
- granice między grupami interesów sądobrze zdefiniowane
- w państwie występuje zgoda na postepowanie rządu ale nie zawsze na cele, które rząd soboe
stawia
- wysoka jest autonomia grup i interesów
- wplyw na różnego rodzaju decyzje zapadające w państwie jest otwarty
54. PLURALIZM TRADYCYJNE (LIBERALNY) SENS I KONSEKWENCJE DLA SYSTEMU
POLITYCZNEGO.
W większości wariantów pluralistycznych kładziony jest nacisk na konflikt. W pluralizmie klasycznym żadna grupa
interesu bez własnej woli nie jest wyłączona z systemu.Ekonomiczna i polityczna rola różnych grup spolecznych jest
ograniczona. Aktywność polityczna sprowadza się przede wszystkim do postulatów wywuwanych przy wyborze
przywódców oraz agitacji na rzecz swoich interesów za pomocą różnych zorganizowanych form reprezentacji
Pluralizm nie wytycza sobie żadnego celu, zaklada że głównym problemem jest pluralistyczny proces, z którego
powiina wynikaćoplymalna polityka.
55. NEOKORPORACJONIZM  SENS I KONSEKWENCJE DLA SYSTEMU POLITYCZNEGO.
Neokorporatyzm to jest kontynuacją pluralizmu. Uwypukla on lub wprowadza zupelnie nowe pojęcia do koncepcji
pluralizmu należa do nich:
- polityka państwa nie zawsze jest następstwem pressure politics, lecz stanowi również
consensus między państwem i związkami interesu.
- związki interesu mogą jednocześnie uczestnizcyć w wykonywaniu tak skoncentrowanej
polityki.
- państwo bierze udział w różnym zakresie w organizacji interesów społecznych, zachowując
autonomię w formułowaniu i realizacji polityki.
- zaznacza SI
zwiększona ingerencja państw w kształtowaniu stosunków związkow interesu
do swoich członków
- zaznacza siezalezność między organizacją społecznych interesów, a makroekonomicznym
rozwojem nowoczesnych demokracji.
Neokorporatyzm to według mnie teoria, która po prostu mówi o tym, że w zamian za stabilizacje finansową państwo
oczekuje od obywateli świętego spokoju w sprawach politycznych.
W środku tej koncepcji leży teoria zakladająca istnienie społeczeństwa współzależnych interesów, która zakłada
możliwośc pogodzenia różnych interesów pod hasłem będzie jeszcze lepiej ziomek.
56. PAC
STWO PRAWA JAKO ZASADA USTROJOWA - KONSEKWENCJE DLA SYSTEMU
POLITYCZNEGO.
Państwo prawne, a więc jak sądzę państwo prawa to państwo konstytucyjne, tzn. państwo praworządne, w
którym stosunki między organami państwowymi a obywatelami określone są przez stabilne normy prawne.
W państwie prawnym najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmuje ustawa, która obok
konstytucji jest najważniejszym aktem prawnym regulującym na zasadzie wyłączności: sytuację prawną
obywateli, tryb działania organów państwa, szersze i kompetentne normowanie stosunków społecznych w
państwie, budżet państwa i inne. W takim państwie ma miejsce sądowa kontrola administracji, oceniająca czy
administracja działa na podstawie ustaw. Granicą działalności państwa prawnego są prawa człowieka.
Oznacza to również, że w takim państwie przestrzegana jest zasada zaufania obywatela do prawa.
Cechy państwa prawa:
- zabezpieczenie wolności
- równość wobec prawa
- pewność prawna
- podział władzy: egzekutywa, legislatywa, sądownictwo.
Główne prawne gwarancje rządów prawa.
1) Ustrojowe:
- podział władzy
- legalna i swobodnie działająca opozycja
- niezbywalność wolności obywatelskich
- niezawisłość sądów
2) Legislacja:
- hierarcha aktów prawnych
- nadrzędność konstytucji
- rozgraniczenie kompetencji prawotwórczych
3) Proceduralne:
- wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw
- zasada odpowiedzialności indywidualnej
- domniemanie niewinności oskarżonego
- prawa oskarżonego w procesie karnym np. prawo do obrony
- badanie zgodności decyzji administracyjnych z praw
57. RÓŻNE PODZIAA
Y SYSTEMÓW POLITYCZNYCH  KRYTERIA I PODZIAA
Y
Według mnie odpowiedzią na te pytanie są odpowiedzi na pytania numer 57,58,59,60,61,62,63.
58. PARLAMENTARNE SYSTEMY POLITYCZNE  ISTOTA I RODZAJE.
Taki system opiera sięna tzw. podwójnej egzekutywie, tzn. na roz
dzieleniu funkcji głowy państwa i szefa rządu. W
systemie tym łączenie funkcji w rządzie i w parlamencie jest politycznie dozwolone i koniecznie.( z wyjątkiem Francji).
Rząd ustępuje po otrzymaniu votum nieufności w parlamencie. Glowa państwa ma prawo do rozwiązywania
parlamentu albo bez ograniczeń(np. w W.B.) albo z ograniczeniami ( np. instytucja konstruktywnego votum nieufności
w RFN).
Parlamentarne systemy występuja obecnie w formie monarchicznej i republikańskiej charakteryzują sięone:
- Monarchiczna: dominacja lub hegemonia premiera(np.. W.B. lub Szwecja)
- Republikańska: egzekutywa kooperująca np. III i IV republika, dominacja lub hegemonia
kanclerza np. RFN, dominacja lub hegemonia prezydenta np. V Republika, Finlandia, Grecja.,
dominacja parlamentu np. system rządów wedlug konstytucji jakobińskiej.
Palramentaryzm oznacza system rządów, w którym parlament odgrywa rolę ustawodawcy, rozstrzga kwestie związane
z budżetem i ma uprawnienia w zakresie kontroli rządu. Ukształtowana w praktyce przewaga parlamentu nad rządem
lub gabinetu nad parlamentem wskazuje dwa modele rządów parlamentarnych: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-
parlamentarny.
System parlamentarny opiera sięan następujących zasadach:
- rząd jest powoływany przez głowę państwa
- król lub prezydent powoluje premiera
- na wniosek premiera powołuje resztę ferajny
- rząd aby działaćzabiega o zaufanie i poparcie parlamentu
- glowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za swoje dzialania
- rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność polityczną przed parlamentem
- wszyscy ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną
- jedna z odmian rządów parlamentarnych jest system kanclerski.
Do systemów parlamentarnych mo.żna jeszcze zaliczyć system mieszany, nazywany także pólprezydenckim V
Republika. Jest to system który stanowi połączenie systemu parlamentarnego i prezydenckiego.
Jest jeszcze system parlamentarno-komitetowy(rządy Zgromadzenia Konwentu) występowal w jakobińskiej konstytucji
z 1973. Jest to system polityczny współczesnej Szwajcarii. Opiera się na zasadzie jednolitości wladzy państwowej.
Parlament jest najwyższym organem reprezentującym naród i wykonującym w jego imieniu wladzę na zasadzie
wyłączności. Wolno mu wszystko i on jest właściwie wszystkim.
59. PREZYDIALNE SYSTEMY POLITYCZNE  ISTOTA I RODZAJE.
TRZY MODELE SYSTEMÓW PREZYDIALNYCH
1.) system prezydencki w USA  głowa państwa, szef rządu i minister
2.) w Ameryce A
acińskiej - głowa państwa, szef rządu, ale ograniczony przez gabinet
3.) system kolegialny w Szwajcarii  7-osobowa Rada Związkowa, będąca również rządem
60. PREZYDENCKI SYSTEM RZ
DÓW  ISTOTA I RODZAJE
SYSTEM RZ
DÓW  wyodrębniony ze względu na relację między głową państwa, rządem i parlamentem
� USA, elementy też w Ameryce Środkowej, Ameryka Południowa, Finlandia, Francja, Grecja, Nowa
Jugosławia, kraje postradzieckie poza nadbałtyckimi, Rosja
� CECHY  wszystkie cechy wskazują na silną pozycję prezydenta oprócz jednej
� SILNA POZYCJA PREZYDENTA  CECHY FORMALNOPRAWNE
1.) Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych w społeczeństwie
- prezydent wybierany przez społeczeństwo jest równorzędnym z parlamentem
reprezentantem narodu, ma legitymację narodu i to większą niż np. każdy parlamentarzysta z
osobna
- prezydent może się na to powoływać, stąd ew. konflikty z parlamentem
a.) WYBORY BEZPOŚREDNIE  Meksyk, Ameryka Południowa, Finlandia, Francja, kraje
postradzieckie, Nowa Jugosławia
b.) WYBORY POŚREDNIE  USA
2.) Prezydent ma zaplecze polityczne
- w USA nie jest to tak ważne, bo zakazana jest tam dyscyplina partyjna (bo posłowie niby
są reprezentacją narodu, nie partii); często w praktyce jest podział głosów Północ-Południe, a nie
różnopartyjny
- ale ważne dla prezydentów europejskich (np. Mitterand z dużym zapleczem
sprywatyzował wszystko ?)
- gesty prezydentów, że nie są partyjni (np.  prezydent wszystkich Polaków )
3.) Prezydent jest głową państwa i szefem rządu jednocześnie
- np. w USA jeszcze do tego jest ministrem, bo sekretarze stanu formalnie nie mają roli
ministra, tylko rolę doradczą; prezydent może z nimi robić co chce, może ich odwołać itp.;
prezydent rządzi sam  zamknięta egzekutywa
- np. Francja  posiedzenia strategiczne rządu pod przewodnictwem prezydentem,
posiedzenia techniczne z premierem (mniej ważne)
- np. Finlandia
4.) Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale ponosi odpowiedzialność prawną
- ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA - w czasie kadencji nie może być przez nikogo
odwołany z powodów politycznych (w pewnym sensie jednak odpowiedzialność polityczna jest
np. Wałęsie nie udało się zostać wybranym na prezydenta po raz drugi)
- prezydent Meksyku  na jedną 7-letnią kadencję, po której ustępuje, ale
jednocześnie wskazuje, na kogo głosować
- ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA  można postawić prezydenta w stan oskarżenia i
skazać go za naruszenie prawa w związku z pełnioną funkcją
- w USA  impeachment (wniosek Izby Reprezentantów, sądzi Senat)  zdarzyło się to
dwukrotnie (Nixon ustąpił dobrowolnie ! po uchwaleniu wniosku przez IR)
1.) Bill Clinton (afera rozporkowa)
2.) 1868 Andrew Johnson postawiony w stan oskarżenia pod zarzutem mianowania
sekretarza skarbu bez zgody Senatu (Senat go uniewinnił jednym głosem)
- Argentyna  o mało co M. E. Peron (bo minister ds. socjalnych tzw. minister
dobroczynności przelał na jej konto dużo pieniędzy, ale partia opozycyjna też z tego korzystała,
więc tylko uchwała, że 24 h na opuszczenie stanowiska prezydenta i w ciągu 2 tygodni wyjazd;
Peron wyjechała na 3 lata i wróciła)
- inny sposób  Białoruś, Polska, Wenezuela - parlament może uznać, że prezydent nie
może pełnić funkcji ze względu na stan zdrowia
- w Polsce wprowadzono, aby Jaruzelski nie rządził za długo, ale potem chciano to
wykorzystać przeciwko Wałęsie
- na Białorusi  1996  chcieli A
ukaszenkę, wynik 63% tak, ale 37% nie (remont
parlamentu, wyrzucono tych co głosowali na tak, a prezydent uznał, że parlamentem jest
tylko te 37%; wyrzuceni zaskarżyli prezydenta do TK, ale prezydent wymienił tam 3
osoby i wygrał, że w konstytucji coś o racji stanu, że prezydent może unieważniać akty?)
5.) Prezydent jest szefem sił zbrojnych
6.) Prezydent jest kreatorem polityki zagranicznej
- USA  umowy (a protokoły nawet nie wymagają ratyfikacji przez Senat)
- Francja  dominuje prezydent nad premierem
7.) Prezydent nie może rozwiązać parlamentu, ponieważ musi być względna równowaga trójpodziału
władzy
� INNE, NIE FORMALNOPRAWNE UWARUNKOWANIA POZYCJI PREZYDENTA
� Np. charyzma prezydenta  miał ją Tito (zapis w konstytucji, że  dożytwotnim prezydentem
Jugosławii jest Josif Bros Tito)
� Prezydent Islandii (kobieta) przez 38 lat non-stop rządziła, bo w Islandii gdy tylko jeden kandydat,
to wygrywa bez wyborów
� Prezydent Finlandii U.K. Kekkonen (ten od układu Mołotow-Paasiviki-Kekkonen) rządził 24 lata
1956-1981
61. PARLAMENTARNO-GABINETOWY SYSTEM RZ
DÓW  ISTOTA I RODZAJE. PRZYKA
ADY.
62. GABINETOWO-PARLAMENTARNY SYSTEM RZ
DÓW  ISTOTA I RODZAJE. PRZYKA
ADY.
� SYSTEM PARLAMENTARNY
Parlamentaryzm oznacza system rządów, w którym
1.) parlament odgrywa rolę ustawodawcy, rozstrzyga o budżecie i ma uprawnienia w zakresie kontroli
rządu.
2.) opiera się on na tzw. podwójnej egzekutywie tzn. na rozdzieleniu funkcji głowy państwa i szefa
rządu.
3.) łączenie funkcji w parlamencie i rządzie jest dozwolone i konieczne (z wyjątkiem Francji)
4.) rząd ustępuje po otrzymaniu wotum nieufności
5.) głowa państwa ma prawo do rozwiązania parlamentu.
� Mamy dwa systemy rządów parlamentarnych
1.) SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY  przewaga parlamentu nad rządem  Europa
kontynentalna
2.) SYSTEM GABINETOWO-PARLAMENTARNY  Wielka Brytania
� ZASADY
- rząd powoływany przez głowę państwa
- głowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za swoją działalność
- rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem za swoją działalność i akty
normatywne głowy państwa
� Równowaga między parlamentem a gabinetem (nie ma dominacji tylko lekka przewaga), osiągana przez:
a.) środki kontroli parlamentu nad rządem
b.) środki oddziaływania rządu na parlament
� ŚRODKI KONTROLI PARLAMENTU WOBEC RZ
DU
1.) DEBATA WST
PNA
2.) KOMISJE PARLAMENTARNE
3.) OMBUDSMAN
4.) INTERPELACJE I ZAPYTANIA POSELSKIE
5.) WOTUM NIEUFNOŚCI
� Ad. 1.) DEBATA WST
PNA  inna rola w krajach skandynawskich, inna w pozostałych
- polega na tym, że rząd wysyła do parlamentu praprojekt ustawy lub jakiegoś przedsięwzięcia,
aby dowiedzieć się, co parlament (zwłaszcza opozycja) o tym sądzi przed ostatecznym
sformułowaniem projektu
- wówczas przyjmuje się fikcję prawną, że wszyscy posłowie się zamieniają w jedną komisję
(bo komisja nie może uchwalić wotum
a.) Kraje skandynawskie
- Rząd przesyła praprojekt ustawy, i jest otwarty na uwagi opozycji
- Praprojekt ze zmianami powraca i rząd uwzględnia maksymalnie możliwie poprawki
opozycji w projekcie
- Projekt idzie do parlamentu, opozycja się cieszy, bywa nawet jednomyślność (przy >60%
ustaw)
b.) Inne kraje
- rząd szpikuje praprojekt bardzo radykalnymi pomysłami, których sam nawet nie chce
- opozycja wnosi dużo poprawek np. 50
- rząd uwzględnia np. 47 z tych poprawek, które są tak naprawdę nieważne, nie uwzględnia 3, które
są clue programu
- opozycja się orientuje i głosuje przeciw
- rząd w mediach oskarża opozycję o nieracjonalność, w ten sposób następuje ograniczenie opozycji
przez rząd
� Ad. 2.) KOMISJE PARLAMENTARNE
- 3 rodzaje:
1. STAA
E - na całą kadencję,
a.) wg kryterium branżowego (odpowiada ministerstwu np. Polska) lub
b.) problemowego (problemy te wysuwane są na pierwszym posiedzeniu parlamentu
zwłaszcza takie chroniczne, np. kraje skandynawskie, USA, Hiszpania, Finlandia)
2. AD HOC  powołane dla rozwiązania określonej sprawy (WB)
3. ŚLEDCZE  dla oceny działalności wysokich urzędników państwowych
- np. w Polsce była próba powołania jej w sprawie Oleksego
- w RFN 6 razy
- po raz pierwszy w 1949, bo dyskusja nad stolicą (Monachium czy Bonn), a partia
Bawarii za Bonn (absurd), więc było podejrzenie korupcji; komisja nic nie stwierdziła
- w RFN także w latach 80 tzw. afera Flicka (koncern przemysłowy zamawiał
ekspertyzy u rządu, aby dać im kasę, dostawał w zamian korzystne decyzje); powołano
komisję, składającą się z posłów, którzy związani byli z tą aferą, po roku do komisji
dokooptowano zielonych; komisja działała 2,5 roku (17 samobójstw, 49 rezygnacji ze
stanowisk) i ostatecznie uchwalono zmienioną ustawę o partiach politycznych rozszerzoną o
kolejne środki ochrony
- 2 sposoby kontroli
a.) PRZESA
UCHANIA W KOMISJI PARLAMENTARNEJ
b.) WIZJA LOKALNA
� Ad. 3.) INSTYTUCJA OMBUDSMANA
-  ombudsman  słowo szwedzkie, ale pomysł turecki
- 1807 Turcy uchwalili ustawę o Rzeczniku Ludowym, ale nie weszła ona w życie
- 1826 Szwedzi po raz pierwszy wprowadzili ten pomysł w życie
- Współcześnie ombudsman bada, czy rząd i administracja (w Norwegii: rząd, w Polsce, WB: rząd i
administracja) nie naruszają prawa i woli parlamentu.
- Nie może nic rozstrzygać, może tylko wydawać opinie (wyjątek: tylko w Norwegii może zgłaszać
wniosek o wotum nieufności !).
- Gdy ma miejsce debata nad absolutorium dla rządu, ombudsman wygłasza mowę
- 3 SPOSOBY ORGANIZACJI OMBUDSMANA
1. Jedna organizacja  np. WB, Norwegia, Hiszpania, Portugalia
2. Kilku ombudsmanów
 np. Szwecja  o. generalny, ds. środków masowego przekazu, ds. konsumentów,
ds. kobiet, ds. dzieci
 podobnie jest w Polsce  o. generalny czyli Rzecznik Praw Obywatelskich, ale
jest też Rzecznik Ds. Dzieci, a od 2005 będzie Rzecznik Ss. naruszania praw i wolności
obywateli w wojsku (?)
3. Tak jak w Lichtenstein i RFN  jest tu tylko parlamentarny komisarz ds. naruszania praw
obywatelskich w wojsku (w innych dziedzinach nie ma)
� Ad. 4.) INTERPELACJE I ZAPYTANIA POSELSKIE
- Pytanie, jakie parlament (tzn. grupa posłów, komisja itp.) może skierować do rządu (tzn. premiera,
ministra, kilku ministrów, całego rządu) może mieć dwie formy:
a.) INTERPELACJA  cechy
1. Interpelacja musi być na piśmie
2. Odpowiedz
na interpelację jest obowiązkowa ! gdy nie, to interpelowana osoba
może być pociągnięta do odpowiedzialności prawnej
3. Jeżeli parlamentowi się nie spodoba odpowiedz
, to albo nic nie robi, albo może
uchwalić rządowi wotum nieufności
b.) ZAPYTANIE  cechy
1. Zapytanie w dowolnej formie
2. Odpowiedz
jest fakultatywna
3. Jeżeli odpowiedz
nastąpi, to w dowolnej formie
4. A gdy nie ma odpowiedzi lub parlamentowi nie jest usatysfakcjonowany,
wówczas albo parlament nie robi nic, albo formułuje to samo pytanie jako interpelację
� Ad. 5.) WOTUM NIEUFNOŚCI
- (+) najbardziej skuteczny środek, bo może doprowadzić do ustąpienia rządu
- (-) ale są też pewne koszty, równocześnie jest niebezpieczny, bo może powodować anarchię
(wypaczenie) np. Polska 1993  rząd Suchockiej dostał wotum nieufności, prezydent rozwiązał parlament,
rząd nadal rządził przez 3,5 miesiąca do wyborów nowego składu, bez legitymacji ku temu i nie mając w
tym czasie nad sobą żadnej kontroli ! w tym czasie podpisano konkordat z Watykanem, czyli ważna
decyzja podjęta została przez rząd, który nie miał poparcia społeczeństwa
- Dlatego są pewne OGRANICZENIA STOSOWANIA WOTUM NIEUFNOŚCI
1. Wyznaczenie okresu między zgłoszeniem wniosku a debatą i głosowaniem
 nie może być od razu po wniosku debata i głosowanie
 jest to czas na namysł, ew. kompromis
 najczęściej jest to 48 h, 3 dni
 Japonia  6 miesięcy (za długo)
 Rosja  7 dni od wniosku, przy czym rząd nie upada od razu, w ciągu
miesiąca musi nastąpić ta sama procedura
 np. za Jelcyna próbowano 9 razy w ten sposób obalić rząd, ale bez skutku
 Pucz w Moskwie  2 razy wotum nieufności dla rządu, prezydent ogłasza, że
rozwiązuje parlament, ten tego nie uznaje i zaczyna okupować
2. Wniosku o wotum nieufności nie może zgłaszać 1 poseł
- najmniej w Belgii: 10 posłów
- najwięcej w RFN: 23% posłów
3. Posłowie nie są skłonni do zgłaszania wotum nieufności w I, II roku kadencji,
chętniej w III, IV  boją się, aby nie został rozwiązany parlament
4. Jest to raczej środek opozycji przeciwko partii rządzącej
- ale zdarzają się wyjątki, kiedy partia rządząca uchwala wotum nieufności
własnemu rządowi
- np. Wielka Brytania lata  80 - od 1979 rządzi M. Thatcher z Partii
Konserwatywnej, dobre reformy, poparcie rządu 17%, za rok wybory, nagle konflikt
o Falklandy i popularność rządu rośnie do 83%, wówczas partia rządząca zgłasza
wniosek o wotum nieufności, rząd upada, odbywają się nowe wybory, zwycięża
Partia Konserwatywna większością 50,3% (był to podstęp w celu przyspieszenia
wyborów)
- np. Polska lata  90  SLD i PSL chciały się pozbyć Pawlaka, aby premierem
został Oleksy, zatem uchwalono wotum, upadł rząd Wałęsa, nadeszła era Oleksego
5. Konstruktywne wotum nieufności
- nie ma okresu przerwy, gdy rządzi rząd bez legitymacji, bo od razu trzeba
przegłosować nowego premiera
- pierwsze Niemcy 1949 (do kanclerza)
- reszta do rządu: 1978 Hiszpania, 1983 Grecja, 1997 Polska, 2002 Turcja
- np. Grecja  kara dla opozycji, jeżeli nieudane wotum nieufności, przez 6
miesięcy nie może wnosić kolejnego wotum
- np. Niemcy 1982  SPD 48% i FDP 9% miały razem 57% miejsc w
parlamencie, w opozycji były CDU, CSU, raptem nastąpił konflikt na tle socjalnym,
FDP w czasie debaty budżetowej opuszcza rząd i przechodzi do opozycji, która w
ten sposób ma już 52% i może powiedzieć kanclerzowi  nie , ale jest problem z
podziałem łupów i z nowym kanclerzem czy Kohl, czy Strauss (ostatecznie zostaje
nim Kohl)
- instytucja ta ma jednak również swoje minusy, pewne skutki uboczne
- np. trzeba było znosić rząd Buzka, bo brak kontrkandydata (choć znalazłaby
się większość wymagana do uchwalenia wotum)
- ale zanim wprowadzono tę instytucję
- np. Polska 1923  rząd upadł 17 razy
- np. Polska 1992  rząd upadł 3 razy
� ŚRODKI ODDZIAA
YWANIA RZ
DU NA PARLAMENT
1.) INICJATYWA USTAWODAWCZA
2.) GILOTYNA
3.) KANGUR
4.) PRAWODAWSTWO DELGOWANE
5.) PRAWODAWSTWO POWIELACZOWE
6.) NADZWYCZAJNE UPRAWNIENIA WA
ADZY WYKONAWCZEJ W STANACH
WYJATKOWYCH
� Ad. 1.) INICJATYWA USTAWODAWCZA
- w systemie parlamentarnym: rząd, prezydent, posłowie, druga izba, ew. jeszcze inni
- ale w praktyce w krajach europejskich ponad 60% to inicjatywy rządowe (coś w rodzaju
planowania pracy parlamentu)
� Ad. 2.) GILOTYNA  rząd wysyła projekt ustawy do parlamentu i określa jednocześnie czas debaty w
parlamencie (urwanie czasu debaty np. Francja, WB, Belgia Holandia, od 2002 Turcja)
� Ad. 3.) KANGUR  rząd określa procedurę debaty nad projektem ustawy np. kolejność debatowanych
artykułów - najpierw art. 7, potem art. 8, a potem art. 1 (to może być w interesie rządu np. na początek artykuł
kontrowersyjny, bo jak to przejdzie, to wszystko przejdzie, albo od najłatwiejszego  różne taktyki)
� Ad. 4.) PRAWODAWSTWO DELEGOWANE - za zgodą parlamentu (tylko !) władza wykonawcza
przejmuje uprawnienia stanowienia prawa, do wydawania aktów prawnych równych ustawom
- np. ordonanse prezydencko-rządowe we Francji (obszary, w których mogą być wydawane, są
wyszczególnione w konstytucji)
- np. dekrety prezydenckie we Włoszech
� Ad 5. ) PRAWODAWSTWO POWIELACZOWE
 przepisy wykonawcze niższej rangi (np. okólniki, regulaminy)
 powinny one tylko technicznie regulować, ale praktyka jest taka, że idą za daleko i dokonują one
merytorycznej interpretacji ustaw (zawężającej lub rozszerzającej), choć nie powinny
 tym samym niejako wnikają w działanie parlamentu
 Polska ma ponad 120 mln takich aktów prawnych (trudno sprawdzić ich zgodność, czy są bez
błędu, sprawdza się jedynie ustawy)
� Ad. 6.) NADZWYCZAJNE UPRAWNIENIA WA
ADZY WYKONAWCZEJ W STANACH
WYJATKOWYCH
- np. Francja ma 5 takich stanów
- w razie stanu wyjątkowego albo.. albo.., ale i tak w obu wypadkach rośnie rola władzy
wykonawczej, rosną jej uprawnienia
a.) albo parlament jest rozwiązywany (np. Skandynawia)
b.) albo parlament nie może być w ogóle rozwiązany (np. Francja)
63. SYSTEM RZ
DÓW ZGROMADZENIA  ISTOTA
� SYSTEM RZ
DÓW ZGROMADZENIA (bo dominuje parlament)
=DYREKTORIATU=KONWENTU (odwołanie do konstytucji 1793 Francji)
=SYSTEM PARLAMENTARNO-KOMITETOWY (bo rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu? )
� GDZIE ?
- współcześnie występuje tylko w Szwajcarii (konstytucja z 1874)
- Salwador przepisał od nich konstytucję, ale po roku się wycofał
- podobnie Turcy przepisali od Szwajcarii KC, ale też ta próba przeniesienia okazała się nieudana
- system ten występował w jakobińskiej konstytucji z 1793 roku, w Komunie Paryskiej, w ustrojach
europejskich, a także niektórych azjatyckich państwach realnego socjalizmu
� CECHY CHARAKTERYSTYCZNE
- Brak trójpodziału władzy ! System ten opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej z
dominacją parlamentu.
- Parlament jest najwyższym organem i to jemu podporządkowane są wszystkie organy.
- Rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament.
- Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem jego kadencji.
1.) REFERENDUM
2.) RZ
D SZWAJCARSKI - skład wynosi 7 osób, a z praktyki wynika, że jest to  magiczna siódemka
a.) zawsze od 80 lat bez względu na wynik wyborów parlamentarnych do  magicznej siódemki
wchodzą te same partie i zawsze mają taką samą liczbową reprezentację (z reguły mają ministrów po
kilkanaście lat, najdłużej zdarzyło się 37 lat, a od 1874 było tylko 92 ministrów)
ą
socjaldemokraci: 2
ą
ludowcy (chadecy): 2
ą
liberałowie: 2
ą
Partia Niezależnych: 1
b.) wszyscy muszą mieć czynną znajomość francuskiego, niemieckiego, włoskiego, retoromańskiego
c.) muszą być obecne dwie religie szwajcarskie (skoro jest 7 osób, to nie może być parytetu, dlatego na
zmianę, raz jest 4 katolików i 3 protestantów, raz 3 katolików i 4 protestantów)
d.) musi być reprezentacja 3 kantonów szwajcarskich (historycznie największych  Berno, Zurich,
Genewa)
e.) rząd rozstrzyga jednomyślnie !
f.) na czele stoi prezydent
- jest jednocześnie szefem rządu i głową państwa
- tylko technicznie kieruje obradami rządu (nie może decydować)
- reprezentuje kraj na zewnątrz i wewnątrz
- jest rotacyjny tzn. przez 1 rok ktoś z każdej partii (socjaldemokrataą liberał ą
ludowiecą PN)
g.) jeszcze coś, ale już nieaktualne, bo do 1999  nie mogło być w  magicznej siódemce kobiety
(wcześniej dwukrotnie socjaldemokracji próbowali wprowadzić do rządu kobietę, ostatecznie 1999
kobieta-socjaldemokratka weszła do rządu i w dodatku została prezydentem, bo akurat była ich kolej)
3.) PARLAMENT
a.) zazwyczaj znajdują się w nim tylko 4 główne partie (tzn. stanowią one 80%, prawie nigdy małe partie
nie mają więcej niż 15%), a Szwajcarzy nigdy nie dają żadnej partii więcej niż 50%
b.) W konstytucji jest wotum nieufności, ale praktycznie nie stosowane, bo upadłby rząd i kolejny byłby
nie do końca magiczny bez reprezentacji
- Np. 1984 socjaldemokraci (47%) + liberałowie (19%)  socjaldemokraci chcieli, aby
liberałowie oddali im 1 miejsce w rządzie, skoro mają taką przewagę w parlamencie, ale liberałowie
się nie zgodzili i inne partie też nie (groziło by im wotum, a to przecież niemożliwe, bo rząd jest
reprezentacją wszystkich partii)
- Ale socjaldemokratów było dużo w komisjach parlamentarnych
- Szczególna rola komisji parlamentarnych (małe rządy branżowe)  one opracowują strategie
wykonawcze, a nie rząd; decyzje podejmuje się większościowo, a nie jednomyślnie, a szef komisji ma
mocniejszy głos
w Polsce nie dało by się wprowadzić takiego układu, że np. w parlamencie wiekszość ma SLD, a w rządzie jest
SLD, UP, PSL, LPR, S itp., ale w Szwajcarii ludzie są pragmatyczni i partia, która ma większość w parlamencie,
nie szaleje z uchwalaniem wszystkiego co się da, bo wie, że w rządzie potrzebna jest jednomyślność, a ponadto w
następnych wyborach może się ukształtować inny układ sił
64. PAC
STWO UNITARNE  CHARAKTERYSTYCZNE CECHY.
Takie państwo jest wewnętrznie jednolite. Jego jednostki administracyjno-terytorialne są ściśle
podporządkowane organom centralnym i nie mają żadnej politycznej samodzielności. Współcześnie jest to
najbardziej rozpowszechniona forma państwa.
Jej charakterystyczne cechy to:
- jednolity system prawa materialnego i formalnego
- jednolite obywatelstwo
- jednorodny system organów sądowych oraz prawodawczych i wykonawczych
- podział kraju na jednostki administracyjno terytorialne z równoczesnym
podporządkowaniem organów lokalnych organom centralnym
Państwa unitarne możemy podzielić na podgrupy ze względu na stopień centralizacji władzy:
- państwa zdecentralizowane
- państwa scentralizowane
W państwach zdecentralizowanych organy regionalne formowane są niezależnie od organów centralnych( np.
Japonia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania). W krajach o ustroju scentralizowanym podporządkowanie osiąga
się dzięki wyznaczonym przez władzę centralną urzędnikom np. Holandia, Finlandia.
65. PAC
STWO ZA
OŻONE. RODZAJE I CHARAKTERYSTYCZNE CECHY..
66. PAC
STWO FEDERACYJNE.
67. KONFEDERACJA  ISTOTA I RODZAJE.
W państwach złożonych ich części składowe zachowują pełny lub ograniczony zakres suwerenności. Każda z
nich ma określone kompetencję i swój własny system organów prawodawczych, wykonawczych i
sądowniczych. Możemy wyróżnić następujące rodzaje takich państw:
1) Unia personalna- jest związkiem dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnej
głowy państwa, z zachowaniem odrębnego systemu instytucji państwowych np. unia polsko-
węgierska za czasów Ludwika Andegaweńskiego po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 r.
czy liczne unie polsko-litewskie.
2) Unia realna- jest związkiem dwóch lub więcej państw będących podmiotem prawa
międzynarodowego. W ramach unii realnej sprawy zagraniczne, wojskowe, finansowe
dotyczą wszystkich państw; tai charakter miała Unia Lubelska, zawarta między Polską a
Litwą w 1569 r.
3) Konfederacja- jest związkiem państw powołanym w celu realizacji określonych
zamierzeń. Organy konfederacji wykonują władzę za pośrednictwem państw członkowskich.
Konfederacja prawie nie ogranicza suwerenności poszczególnych państw, ale pewne funkcje
zobowiązują się one wypełniać wspólnie. Państwa wchodzące w skład konfederacji
zachowują kompetencje kompetencji tzn. prawo do ustalania własnej kompetencji, jak i
kompetencji wszystkich jednostek polityczno-prawnych we własnym obrębie, Pozostają
państwami suwerennymi i utrzymują swoją osobowość międzynarodowa. Stosunki między
członkami konfederacji mają charakter prawnomiędzynarodowy. Najczęściej powoływany
jest wspólny organ w formie zgromadzenia parlamentarnego, w którym części składowe
związku są równoprawne w glosowaniu, tzn. mają po jednym glosie, niezależnie od wielkości
państwa, liczby mieszkańców, bogactw materialnych itp. np. Unia Europejska podobno jest
konfederacją ale inne przykłady to np. Szwajcaria 1803-1848, Związek Niemiecki1815-1866,
USA 1778-1787, a więc dawno i nieprawda.
4) Federacja- to państwo związkowe, jego części mają samodzielność prawną i określony
zakres samodzielności politycznej. Części składowe ( stany, kantony, prowincje, państwa) są
podmiotami federacji i mają własny podział administracyjno-prawny. Współcześnie jest to
najczęściej występująca forma państwa złożonego. federacje tworzą się głównie:
- w ramach ograniczania uprawnień państw członków w ramach konfederacji tak
było w Szwajcarii czy USA.
- dobrowolnej umowy między państwami
- wcielania terytoriów np. Nowa Funlandia do Kanady
- dekoncentracji jednolitego państwa np. w 1988 parlament Belgii przyjął ustawę,
mówiącą że królestwo Belgii przeobrazi się w państwo federacyjne złożone z Brukseli,
Flandrii, Walonii.
Federacja ma następujące cechy:
1) Terytorium takiego państwa pod względem polityczno-administracyjnym nie jest
jednolitą całością: składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa
pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa
secesji.
2) Podmioty rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo
przyjęcia własnej konstytucji, mogą uchwalać inne ustawy obowiązujące na własnym
terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem
federacji. Federalne organy mogą ponadto wydawać akty prawne dla poszczególnych
członków federacji.
3) Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy
4) Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem
związku i odpowiedniej części składowej federacji np. Austria, RFN, Szwajcaria, USA.
5) Parlament związkowy jest dwuizbowy: interesy podmiotów federacji reprezentuje izba
wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej, jeden to zasada równego
przedstawicielstwa np. USA po dwóch senatorów z każdego stanu, drugi to zasada
zróżnicowanego przedstawicielstwa w zależności od liczby ludności np. Australia, RFN,
Kanada.
6) Istnieje podział kompetencyjny pomiędzy federację i jej części składowe. Praktyka
ustrojowa krajów federacyjnych wskazuje na trzy rodzaje rozwiązań w takich państwach.
- dualistyczny federalizm np. USA, Szwajcaria, Meksyk, Brazylia, Australia.
Konstytucja państwa związkowego wyznacza mu granice działalności ustawodawczej
tzn. mówi jakiego rodzaju ustawy są w wyłącznej gestii państwa federalnego, a co
może sobie podmiot takiego państwa sam ustalać.
- zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. konkurencyjnych
kompetencji np. Austria, RFN.
- trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu
wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych
związku i władz podmiotów federacji np. Indie
Wśród ponad 160 państw członkowskich ONZ jedynie około 30 to różne formy państw
złożonych.
68. AUTONOMIA  UWARUNKOWANIA, ISTOTA, PRZYKA
ADY.
Autonomia to wewnętrzne samozarządzanie częścią terytorium państwa na podstawie kompetencji
ustawodawczych, dotyczących spraw o lokalnym znaczeniu. Przyczyny tworzenia autonomii są
zróżnicowane. Wśród najważniejszych można wymienić:
- uwarunkowania geograficzne np. Wyspy Teterskie w składzie Danii, Wyspy
Alandzkie w składzie Finlandii
- uwarunkowania ekonomiczne-jako konsekwencja relatywnego nadrozwoju np.
kraj Basków, Flandria, Katalonia lub relatywnego niedorozwoju np. Sycylia, Bretania,
Walia, Walonia.
- uwarunkowania historyczne np. Szkocja, niektóre rejony Włoch
- uwarunkowania narodowościowe np. Baskonia, Katalonia,
- etniczne, językowe i religijne
Autonomia oznacza ograniczoną tylko samodzielność. Status autonomi, czyli akt normatywny będący prawną
podstawa działalności organów autonomicznych jest ustanawiany lub zatwierdzany przez organ
ogólnopaństwowy. Prawa regionalne mogą być zmieniane przez organy centralne, jeśli zostały naruszone
państwowe interesy. Autonomiczne organy czy rządy, parlamenty prowadzą działalność pod nadzorem
organów centralnych, które wyznaczają swojego specjalnego pełnomocnika np. gubernator Finlandia czy
komisarz Dania.
69. WIZJA I CELE TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ W EUROPIE WSCHODNIEJ.
75. NOWE TENDENCJE W ROZWOJU SYSTEMÓW POLITYCZNYCH.
76. PARTIA POLITYCZNA  ISTOTA, GA
ÓWNE KONTROWERSJE WOKÓA
DEFINICJI
v PARTIA  dobrowolna organizacja, której głównym celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy
państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego
v Eksponowane są 3 podstawowe elementy partii:
1.) ORGANIZACJA
2.) PROGRAM
3.) FUNKCJE
4.) W partiach komunistycznych dodatkowo KLASOWOŚĆ (ten punkt uwzględniają tylko autorzy
marksistowscy)
v SPÓR O DEFINICJE
a.) SZKOA
A FRANCUSKA  eksponują ORGANIZACJ

b.) SZKOA
A NIEMIECKA  definicja poprzez PROGRAM
c.) SZKOA
A AMERYKAC
SKA  definicja poprzez FUNKCJE
77. ORGANIZACJA PARTII POLITYCZNYCH  OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
v Na ORGANIZACJ
składają się
1. zasady członkostwa
2. struktura wewnętrzna (i sposób jej zorganizowania)
3. sposób podejmowania decyzji
q Ad. 1.) MODELE CZA
ONKOSTWA
a.) członkostwo indywidualne (indywidualny akces)
- w partiach liberalnych, ekologicznych, komunistycznych występuje tylko ten model
członkostwa
B.) członkostwo kolektywne
- jako wyłączne w Instytucjonalno-Rewolucyjnej Partii Meksyku (należy do niej ponad 60%
dorosłych Meksykanów
- są tam 3 sektory:
1. sektor ludowy (kapitaliści, należący do grup biznesu, do ruchu rzemieślnicznego 
automatycznie, z urzędu są w Partii)
2. sektor pracowników fizycznych, robotników i należących do związków
zawodowych  są automatycznie w Partii
3. sektor niefizycznych zawodów, dziennikarzy, adwokatów, lekarzy, wojskowych,
policjanci  mają obowiązek należeć do izb samorządowych, a przez to automatycznie
do Partii (można się aktywnie wypisać, ale wtedy kariery nikt nie zrobi)
C.) członkostwo mix indywidalno-kolektywne
- partie konserwatywne, chadeckie, socjaldemokratyczne
- np. Partia Pracy WB  zrzesza 7 mln ludzi (z czego 400 tys. to członkowie indywidualni, a reszta
to członkowie kolektywni, należący do tradeunionów, a trudno należeć do tradeunionu, a do Partii Pracy
nie); 1903 ustawa o mariażu Partii Pracy ze związkami zawodowymi, że Towarzystwo Fabiańskie + TU =
Partia Pracy; trudno się wypisać, bo trzeba dochować wierności formułce wypisu wynikającej z tej
ustawy, a ona jest bardzo formalna i dokładnie trzeba się trzymać przecinków itp.
- 1979, gdy do władzy w WB doszła Partia Konserwatywna, zgłosili w 1981 projekt ustawy o
derogacji tamtej ustawy z 1903, ale projekt ten upadł, mimo że PK miała większość, bo 1/3 PK głosowało
przeciw (tradycjonaliści)
Ł
WYMAGANIA STAWIANE KANDYDATOM I CZA
ONKOM JAKO KRYTERIUM PODZIAA
U PARTII
A.) partie, do których wystarczy się zapisać
B.) partie, które mają pewne oczekiwania, wymagają np. uznania określonego światopoglądu
lub tego, aby kandydat był wprowadzany przez innych członków
- partie ekologiczne, chadeckie, komunistyczne
- SKA
ADKI  jest tendencja odstępowania od składek członkowskich, nie prowadzą ich np.
Partia Konserwatywna (WB), CSU (Bawaria), Forza Italia (Berlusconiego)
q Ad. 2.) STRUKTURA WEWN
TRZNA  3 zasady organizacji struktury wewnętrznej partii
a.) ZASADA DEMOKRATYZMU  najbardziej rozpowszechniona (socjaldemokraci, chadecy,
kons?, liberałowie, ekolodzy)
1. wszystkie decyzje są wypracowywane od dołu do góry i zwieńczeniem
jest kongres
2. są możliwe frakcje w partiach
b.) ZASADA CENTRALIZMU DEMOKRATYCZNEGO  poniosła fiasko, znana w partiach
komunistycznych, nie dało się znalez
ć równowagi i zazwyczaj dominował centralizm (ew. gdy na
odwrót, to następował kryzys np. praska wiosna, np. poziomki, czyli struktury poziome w PZPR
1981)
1. próba połączenia demokracji wewnątrzpartyjnej z centralizmem 
decyzje od dołu, realizacja scentralizowana
2. brak możliwości tworzenia frakcji
c.) ZASADA MILITARYZMU  militaryzm jest niedopuszczalny w państwach
demokratycznych (ew. w partiach skrajnie prawicowych paradoks: w statucie zasada demokracji,
drugie dno obok statutu zasada militaryzmu; często delegalizacja)
 rozkazy, silna pozycja jednej osoby
q Ad. 3.) SPOSOBY PODEJMOWANIA DECYZJI
1. scentralizowane  decyzje podejmowane są przez organy centralne (np. Partia
Konserwatywna WB)
2. Zdecentralizowane
 partie amerykańskie (prawybory)
 partie ekologiczne (tylko w tych partiach, które przecież działają wg zasady
demokratyzmu, istnieje też zasada konsensusu  gadamy, aż się zgodzimy)
78. PROGRAMY WSPOA
CZESNYCH PARTII POLITYCZNYCH  OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
v Na PROGRAM składa się triada
1. IDEOLOGIA
2. PROGRAM SENSU STRICTO
3. PLATFORMA WYBORCZA
q Ad. 1.) IDEOLOGIA  większość partii nie eksponuje swojej ideologii (ew. partie ekologiczne, chadeckie,
komunistyczne), bo dzisiaj obowiązuje model  all catch party (chcą mieć członków z różnych warstw
społecznych), model partii  volkspartei , ogólnonarodowej
q Ad. 2.) PROGRAM SENSU STRICTO  recepta partii na rozwiązanie problemów
a.) programy są centrowe, bo programy dążą do centrum, idą od lewa do centrum i od
prawa do centrum, bo centrum jest wygodne, ale ma też koszty swoje!
- np. SLD się przesunęło do centrum i na lewicy powstało vacuum, puste
miejsce, zajęte przez Samoobronę,
- np. Francja z Frontem Narodowym, który wstrzelił się w miejsce partii
prawicowych)
b.) programy są pragmatyczne, konkretne
- np. na poziomie lokalnym, że most zbudują za to i za to
c.) programy na określony czas ? komuniści 5 lat, socjaldemokraci 10-25 lat, chadecy,
konserwatyści 3 lata, ekologiczne 1 rok
q Ad. 3.) PLATFORMA WYBORCZA
- krótkotrwała na czas wyborów
- populistyczna zazwyczaj
- np. dlaczego w USA tylko 2 partie ? nowe partie tworzone są na szczeblu stanu na tle jakiegoś
problemu, tymczasem partie duże zaraz przejmują podobne sposoby rozwiązania tego problemu od tamtej
nowej partii; a wyborca wie, że system jest większościowy i że jego partyjka nie ma za bardzo szans, więc
głosuje na dużą partię
- dlatego w USA te duże partie są bardzo elastyczne, nie mają programów sensu stricto, są tylko te
bardzo elastyczne platformy wyborcze
79. FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH  OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
v PUNKT WIDZENIA
a.) socjologiczny
b.) politologiczny
v z punktu widzenia b.) wyróżniamy 3 FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH
1. KSZTAA
TOWANIE OPINII I POSTAW SPOA
ECZNYCH
- wszystkie partie chcą wpływać na naszą świadomość tak, abyśmy na nich głosowali
w wyborach (kreują pozytywne nastawienie do samych siebie)
- ale partie ekologiczne, komunistyczne, chadeckie chcą też, abyśmy przyjęli określony
światopogląd
2. FUNKCJA WYBORCZA - wypełnia się w 3 postaciach
a.) partie wysuwają kandydatów do wyborów
b.) dają kandydatom program do ręki
c.) partia urządza kandydatom marketing, pomaga się wylansować
3. FUNKCJA RZ
DZENIA  polega na kilku sprawach
a.) obsadzanie stanowisk w państwie po wygranych wyborach (zbieranie
konfitur, TKM  u nas pokutuje dawny system USA tzn. wymiana wszystkich
stanowisk, mimo ustawy o służbie cywilnej, a na Zachodzie tylko ministrów i
ew. wiceministrów, zgodnie z zasadą:  politycy odchodzą, urzędnicy zostają i
można ich zwolnić tylko za nielojalność, a nie za brak zaufania wynikający z
innej opcji politycznej)
b.) funkcja rządzenia wykonywana przez partie opozycyjne - mitygujący
wpływ na partię rządząca, gdy jest się w opozycji parlamentarnej lub
pozaparlamentarnej
- np. Polska 1993 rząd mniejszościowy SLD-PSL, UP nie wszedł
do rządu, ale obiecał poparcie, mimo że był w opozycji
- np. WB, Hiszpania, Grecja, Turcja ągabinety cieni !!!  cienie
premiera i ministrów dostawali połowę pensji tych prawdziwych,
potem tylko premier, ale i tak gabinet cieni dostaje pieniądze na swoją
działalność
80. MODELE CZA
ONKOWSTWA WE WSPÓA
CZESNYCH PARTIACH POLITYCZNYCH.
81. ZASADY STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH WSPÓA
CZESNYCH PARTII POLITYCZNYCH.
82. IDEOLOGIA  PROGRAM  PLATRORMA WYBORCZA WSPÓA
CZESNYCH PARTII
POLITYCZNYCH.
83. FUNKCJA WYBORCZA PARTII POLITYCZNYCH  SPOSOBY PRZEJAWIANIA SI
.
Funkcja wyborcza partii politycznych polega na budowaniu programów, selekcji kandydatów i uczestnictwu w
wyborach. W państwach niedemokratycznych ta funkcja schodzi na drugi plan lub nie jest w ogóle realizowana.
84. FUNKCJE RZ
DZENIA PARTII POLITYCZNYCH  SPOSOBY PRZEJAWIANIA SI
.
Funkcje rządzenia realizuje partia, która wygrała wybory. W konsekwencji tego  samodzielnie lub w koalicji z innymi
partjami  obsadza stanowiska państwowe. W warunkach państwa demokratycznego udzial w rządzeniu mają również
partie opozycyjne poprzez różnorodne reakcje na dzialanie ośrodków władzy.
85. CHARAKTERYSTYKA PARTII LIBERALNYCH.
Główne idee:antyklerykalizm; ponadto liberalizm lewicowy- socjalnie skorygowany kapitalizm i liberalizm prawicowy-
obrona własności prywatnej i wolnej gospodarki
rynkowej.
86. CHARAKTERYSTYKA PARTII CHADECKICH
Partie Chrześcijańskie ich główne idee: chrześcijaństwo, antykomunizm, wolna gospodarka.
Przykłady partii: CDU, CSU-RFN, OVP-Austria, Chrześcijańsko-Demokratyczne Stonnictwo Pracy-Polska.
87. CHARAKTERYSTYKA PARTII SOCJALISTYCZNYCH I SOCJALDEMOKRATYCZNYCH.
Główne idee: różne warianty w ramach tzw. socjalizmu demokratycznego; demokracja gospodarczo socjalna,
polityczna, kulturalna, międzynarodowa.
Przykład partii: SPD-RFN, Labour Party-W.B., Unia Pracy, Polska Partia Socjalistyczna, Socjaldemokracja
Rzeczpospolitej Polskiej-Polska
88. CHARAKTERYSTYKA PARTII KONSERWATYWNYCH.
Główne idee: zachowanie gospodarki rynkowej , silne państwo wewnątrz i na zewnątrz, akcentowanie antysocjalizmu.
Przyklady partii: Conservative Party-W.B., Finna Fail-Irlandia, Partia Konserwatywna-Polska
89. CHARAKTERYSTYKA PARTII EKOLOGICZNYCH.
Główne idee: więcej wspóldecydowania obywateli przez decentralizację politycznych procesów rozstrzygania,
ograniczenie wzrostu gospodarczego odbywające się kosztem środowiska naturalnego(odrzucenie energi jądrowej,
rozbrojenie w Europie, ochrona środowiska , pokoju.
Partie: wszedzie tak samo Zieloni
90. CHARAKTERYSTYKA PARTII SKRAJNIE PRAWICOWYCH.
Główne idee:konglomerat rasistowskich, antysemickich, nacjonalistycznych i autorytarnych postulatów. Wrogość
wobec cudzoziemców.
Partie: Ku-Klux-Klan, Front Narodowy
Głównymi czynnikami podziału na różne partie , ale także czynnikami ich rozwoju są:
- proces tworzenia nowoczesnego narodu i uprzemysłowienia oraz  narodowych rewolucji ,
konflikty między dominującąi podporządkowana kultura, orz konflikty na lini państwo kościół
- procesy rewolucji przemyslowej, konflikty między agraryzmem, a industrializacją oraz
między kapitalem a pracą.
W drugiej połowie wieku XX podzialy te uwypuklą konflikt ekologiczny. Uproszczony schemat genezy
 ideologicznych rodzińeuropejskich partii politycznych przedstawia się następująco:
- liberałowie i konserwatyści wyodrębnili się w związku z konfliktem między systemem
feudalnym a kapitalistycznym.
- partie robotnicze to nastepstwo systemu burżuazyjnego
- partie agrarne następstwo uprzemyslowienia
- regionalne centralizacja wladzy
- chrześcijańskie odpowiedz
na ideologi socjalistyczną
- faszystowskie opozycja do systemu demokratycznego
- ekologiczne odpowiedz
na zagrożenia cywilizacyjne.
91. POJ
CIE I ZAKRES PRZEDMIOTOWY SYSTEMU PARTYJNEGO.
Dwie różne interpretacje tego sformułowania:
1) Stanowisko nazywane klasycznym. M.Duverger mówi, że system partyjny to:  formy i warunki
kooegzystencji wielu partii istniejących w danym kraju
2) Drugi punkt widzenia znacznie rozszerza zakres systemu partyjnego tzn. :  system partyjny jest
mechanizmem współdziałania bądz
rywalizacji organizacji społecznych w walce o władzę i jej sprawowanie.
Pan Szanowny Konstanty uważa jednak, że system partyjny to:  system obejmujacy partie polityczne, całokształt
zachodzących pomiędzy nimi relacji oraz zasad i norm regulujących zarówno stosunki międzypartyjne, jak i stosunki
mmiędzy partiami, a aparatem państwowym
Bliższy jest więc zatem pierwszej opini na temat systemów partyjnych.
Na wszelki wypadek pisze równieżco znaczy system polityczny według Adama:  System polityczny to ogół organów
państwowych, parti politycznych oraz organizacji i grup spolecznych- formalnych i nie formalnych- uczestniczących w
działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogól generalnych zasad i norm regulujących wzajemne
stosunki między nimi .
System partyjny obejmuje więc tylko partie polityczne. Genialne!!!
System partyjny wypelnia następujące funkcje.
- plaszczyzna konfrontacji partii politycznych
- forum kształtowania opini publicznej i rozwijania kultury politycznej
- stanowi mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzania legitymizacji władzy
państwowej
92. KRYTERIA PODZIAA
ÓW SYSTEMÓW PARTYJNYCH.
Wystęują kryteria ilościowe i jakościowe.
1) Kryterium ilościowe opiera się na liczbie partii czynnie uczestniczących w życiu publicznym i w machanizmach
sprawowania władzy. Podstawą rozróżniena są partie, które mają szanse zdobycia włądzy i uczestniczenia w jej
sprawowaniu.
Na podstawie kryterium ilościowego wyróznia sięsytemy:
- jednopartyjne: istnieje tylko jedna partia, zakaz działalności innych np. socjalizm, faszyzm
- dwupartyjne: wsród wielu partii tylko dwie mają realne szanse na sprawowanie władzy,
system opiera się na koalicjach ijest wyrazem integracji politycznej wokół dwóch biegunów(USA,
Wielka Btytania)
- wielopartyjne: 3 lub więcej partii ma szansę zdobycia władzy, system ten jest wyrazem
znacznego rozbicia i zróżnicowania społeczęństwa
2) Kryterium jakościowe. Opiera się na kryteriach: konkurencyjności partii, charakterze programu i walki
międzypartyjnej, częstotliwości zmiany partii rządzącej i przebiegu procesu tworzenia rządu.
- oparte na zasadzie konkurencji: partie konkurują o głosy wyborców, a konfiguracja sił politycznych jaka wyłoni
sięw parlamencie jest odzwierciedleniem preferencji elektoratu. Istotą tego systemu jest formalna równość szans
starania się o władzę przez wszystkie partie i dopuszczenie do wladzy wszystkich legalnie dzialających partii
politycznych.
- nie dopuszczejące konkurencji: brak walki o wladzę, legalnej opyzycji, wladza państwowa w sposób trwały
jest w rękach jednej partii. Ten system można jeszcze podzielić wyróżniająć systemy:
1) jednopartyjne
2) partii hegemonicznej: odrzucenie rywalizacji ze względów ideologicznych mimo istnienia kilku
partii, brak legalnej opozycji wynika z uznania  ideoologiczno-politycznego- zwierzchnictwa partii
komunistycznej przez tzw. partie sojusznicze, bowiem uznanie to jest warunkiem ich dzialalności.
3) partii predominującej: jedna partia jest zdolna przez dłuższy czas do uzyskania większości
mandatów( choć niekoniecznie głosów)
Wśród występujących w literaturze kryteriów jakościowych najczęściej powtarzają się jednak cztery: konkurencyjności
partii, charakter programu i walki międzypartyjnej, częstotliwości zmiany partii rządzącej i przebiegprocesy tworzenia
rządu.Tako żecze Wojtaszczyk.
Istnieje jeszcze wiele innych chujowych podziałów ale można je na luzie obsrać ciepłym kałem.
93. SYSTEM JEDNOPARTYJNY  ISTOTA I RODZAJE. PRZYKA
ADY.
Opiera się na zakazie działania innych partii , oprócz rządzącej. Jednopartyjność zaznaczyla się w państwie
faszystowskim, w warukach realnego socjalizmu oraz w krajach pokolonialnych.Ze względu na rodzaje Szanowny
Doktor dzieli systemy jednoparytjne na trzy podgrupy, a więc:
1) Faszystowski: Nie był jednakowy we wszystkich państwach. Istotne różnice pomiędzy systemami:
włoskim i niemieckim, a hiszpańskim i portugalskim.Jednopartyjność sprowadza się do upaństwowienia partii
rządzącej i nadania jej atrybutów władczych, zarówno w Niemczech jak i we Wloszech status partii
fasztstowskiej był zbliżony do stanowiska prawnego organu państwowego. Wódz partii jest także przywódcą
państwa, partia jest chroniona tak samo jak państwo, organy parti mają różne kompetencje z zakresu prawa
publicznego.
2) Realny socjalizm: formalnoprawna odrębność kompetencji organów partyjnych, organów państwowych
od siebie. To rozgraniczenie było w niektórych płaszczyznach i okresach historycznych państwa realnego
socjalizmu kompletnie nie przestrzegane.
3) Kraje pokolonialne: Ten system wynika tam z często z tradycji, i ze względów czysto pragmatycznych.
Np. tradycja wspólnoty plemiennej(wynika z niej postulat odrzucenia indywidualności na rzecz wspólnoty),
chęć przezwyciężenia zróżnicowania etnicznego etnicznego, wielopartyjności nie sprzyja również stopień
zaawansowania rozwoju społecznego( niski poziom kultury politycznej, mało wyszkolonych
kadr).
94. SYSTEMS DWUPARTYJNY  ISTOTA I RODZAJE. PRZYKA
ADY.
W tym systemie może co prawda działać więcej partii, ale tylko dwie z nich mają realne sznse na zwycięstwo i zdbycie
władzy. Zazwyczaj system ten jest chroniony większościową ordynacją wyborczą.
Ten system może mieć wpływ na zachowanie elektoratu:
- przeciwdziałanie polaryzacji spoleczeństwa. Wyborcy chcąc, aby ich głos nie był stracony,
zmuszeni są na oddania głosu na jedną z dwóch wielkich partii. Inne nie mają szans.
- uzyskanie przez wyborców poczucia realnego wpływu na to, jaka partia będzie rządziła.
Pierwsze współgra z drugim nieprawdaż?
Ten system występuje w USA i Wielkiej Brytanii.
Ten system stwarza korzystne przesłanki dla stabilizacji i równoważenia systemu plitycznego.
Margines stanowią w nim parie małe i skrajne.
- Ten system należy do konkurencyjnych systemów sprawowania władzy, w przciwieństwie do
niekonkurencyjnych(realny socjalizm, faszyzm). Podstawowe roztrzygnięcia we wszystkich
systemach konkurencyjnych zapadają na zasadzie większości.
- System w Usa należy dodatkowo do systemów pragmatycznych czyli takich gdzie walka
konkurencyjna między partiamii toczy się nie o ideologie ale konkretne hasla programowe tudzież
obsade stanowisk. Ten system jest przeciwieństwem sytemów zideologizowanych.
- System partyjny zrównoważony(W. Brytania, USA, RFN) czyli nie wiem wlaściwie jaki.
Wiem jedno charakterystyczna jest tu tendencja do regularnej zmiany rządów.
95. SYSTEM ROZBICIA WIELOPARTYJNEGO  ISTOTA I RODZAJE. PRZYKA
ADY.
System wielopartyjny to taki, w którym trzy lub więcej partii ma szanse na zdobycie władzy. System ten jest wyrazem
znacznego rozbicia społeczeństwa (politycznego).System wielopartyjny może zapowiedać niestabilność i zmiany w
obszarze wykonywanej polityki. Na gruncie literatury polskiej M. Sobolewski wyróżnia w ramach sytemów
wielopartyjnych podział na:
1) System partii dominującej- to system wielopartyjny, w którym pozycje dominującą zajmuje jedna partia.
W kolejnych wyborach odnosi zwycięstwo, posiada absolutną przewagęw parlamencie i jest zdolna do
utworzenia rządu jednopartyjnego np. Indie do lat 60, czy Meksyk.Występuje kumulacja stanowisk partyjnych
i państwowych. W tym systemie partia rządząca nie wypelnia żadnych funkcji publicznych, co w
szczególności odróznia ten system od systemu jednopartyjnego.
2) System kooperacyjny partii- wszystkie partie tego systemu lub co najmniej liczące siępartie podejmują
współpracę. Najczęściej przystępują do wyborów osobno, konkurują podczas wyborów aby po nich podjąć
współprace. Przyczyny tego systemu to np. zagrożenie bytu narodowego Wielka Brytania w czasie wojny
drugiej, równowaga sił między głównymi ugrupowaniami, uniemożliwiająca zdobycie przewagi przez któreśz
nich np. Austria w latach 1945-66 i od 1982, czy RFN i okres tzw. Wielkiej koalicji(1966-1969) z udziałem
CDU/CSU i SPD. Specyficzny przykład kooperacji partii to Szwajcaria gdzie wszystkie partie współpracują ze
sobą. Wynik ustrojowy takiego działania to zanik odpowiedzialności rządu przed parlamentem i ograniczenie
roli parlamentu.
3) Sytsem dwublokowy(wielopartyjny ustabilizowany)- jest odmianą systemu wielopartyjnego, w którym
występująbloki parti politycznych. Walka o włądzę toczy sięmiędzy dwoma blokami. Po wyborach rządzi
jeden z bloków, majacy absolutnąprzewage w parlamencie. Następstwi tego systemu to stabilność rządów,
przy równoczesnym zanikaniu mechanizmów kontroli parlamentu nad rządem. Wspólpraca w ramach bloków
odbywa się na podstawie zawieranych porozumień np. Francja od 1962r.
4) System rozbicia wielopartyjnego- brak tu partii większosciowej mającej przewage nad innymi.
Konieczność tworzenia koalicji, aby sprawować władzę.
96. SYSTEM KOOPERACJI PARTII  ISTOTA I RODZAJE. PRZYKA
ADY.
Występuje naprzyklad w Szwajcarii w Ausrii w latach 1945-1966 i po 1982., w RFN w latach 1966-1969. Polega na
tym, że wszystkie liczące się partie lub wszystkie partie tego samego systemu podejmują współpracę. Najczęściej jest
tak, ze partie przystępujądo wyborów osobno, konkurując w okresie kampani wyborczej, aby po wyborach
zrezygnować z rywalizacji na rzecz współpracy.. Następstwem ustrojowym systemu kooperacji jest zanik
odpowiedzialności rządu przed parlamentem i ograniczenie roli parlamentu. Właściwy ośrodek decyzyjny znajduje się
albo w rządzie koalicyjnym, albo poza aparatem państwowym- w uzgodnieniacc międzypartyjnych.
97. SYSTEM DWUBLOKOWY PARTII  ISTOTA I RODZAJE.
Jest odmianąsystemu wielopartyjnego, w którym występują bloki partji politycznych np. Francja po 1962, RFN z
wyjątkiem lat 1966- 1969. Walka o wladzę toczy sięmiędzy dwoma blokami . Po wyborach rządzi jeden z bloków
mający absolutną przewagę w parlamencie. Następstwem tego systemu jest stabilność rządu przy równoczesnym
zanikaniu mechanizmu kontroli parlamentu nad rządem.
98. PRAWNE FORMY INSTYTUCJONALIZACJI PARTII POLITYCZNYCH.
Rozwój systemów partyjnych doprowadził do postępującego, zwłąszcza po II wojnie światowej, procesu prawnej
reglamentacji dzialalności partii politycznych.
Podstawowe zasady prawnego regulowania partii zawartę sąw konstytucjach wielu krajów (np. RFN, Włochy, Szwecja,
Portugalia, Hiszpania, Francja, Grecja), a następnie w aktach niższej rangi i coraz bardziej rozwijającym
sięustawodawstwie o partiach politycznych. Główne zasady, do których odwolująsięustawodawstwa państw zachodnich
to:
- gwarancja wielopartyjności
- akceptacja konstytucyjnych wymagań dzialania jako przesłankadla legalnego istnienia i
rozwijania aktywności
- demokratyczna struktura wewnętrzna partii
Dla struktury i kierunku rozwoju systemów partyjnych szczególne znaczenie mają następujące, powsszechnie
występujące rozstrzygnięcia konstytucyjne:
1) Określenia miejsca i roli partii w życiu społ-polit. Najważniejsza funkcja partii to uczestnictwo w
wyborach, wspóldziałanie w formułowaniu woli wyborców np. Art. 21 konstytucji RFN. Partie w większości
krajów same ustalają swoje struktury i określająswój program. Jako dobrowolne zrzeszenia obywateli mogą
konkurowaćze sobą w dązeniu do przejęcia wladzy poprzez propagowanie swoich programów, wyłanianie
kandydatów i zabieganie o środki finansowe i poparcie spoleczeństwa.
2) Podkreślenie demokratycznej zasady swobodnego tworzenia i działalności wszystkich partii. Np. Art. 4
konstytucji francuskiej mówi, że  partie polityczne i ugrupowania tworzą i prowadzą swoją działalność
swobodnie.
3) Wskazane są granice działalności partii, jakimi sąmechanizmy konstytucyjne. Np. Art. 4 konstytucji
francuskiej stwierdza, żę  partie powinny przestrzegać suwerenności narodowej i demokracji .
Istotny wpływ na kształtowanie sięsystemu partyjnego mają ustawy o partiach politycznych, które regulują szereg
spraw:
- cechy partii plitycznych
- porządek ich tworzenia
- status prawny
- przyczyny delegalizowania
- najważniejsze zadania i funkcje
Ważne prz partiach są takie sprawy jak:
- uczestnictwo w wyborach
- znaczenie polityczne
- permanentny charakter działalności
- przestrzeganie przez partie zasad demokracji i praworządności
Partię często najpierw trzeba zarejestrować( tutaj rózne normy co do poparcia, członków).
W ustawodawstwie różnych krajów kompetencje delegalizacji partii powieża się wyłącznie organom
sądowym, a nie wladzy ustawodawczej, czy wykonawczej.
Ważne jest też to, że partie polityczne są neutralnie traktowane przez państwo i jego urzedników tzn. tak samo.
99. y
RÓDA
A FINANSOWANIA PARTII POLITYCZNYCH.
Występujątrzy formy finansowania partyjnego:
- wewnątrz organizacyjne z
ródła finansowania
- płynące z zewnatrz świadczenia od osób prywatnych, przedsiębiorstw i grup interesu
- wspieranie partii z budżetu państwa
Publiczne finansowanie partii politycznych wzmacnia zazwyczaj te silne, podtrzymuje tradycyjne mechanizmy
demokracji parlamentarnej, ogranicza z
ródła korupcji oraz stabilizuje efektywność mechanizmó politycznych w
państwie demokratycznym.