Claus Offe
NOWE RUCHY SPOA
ECZNE: PRZEKRACZANIE GRANIC
POLITYKI INSTYTUCJONALNEJ* w: WA
ADZA I SPOA
ECZEC
STWO,
antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, wybór i opracowanie J. Szczupaczyński,
Warszawa 1995
W latach siedemdziesiątych socjologowie polityki i politolodzy, analizując zmienia-
jące się struktury i dynamikę polityki w Europie Zachodniej, zaobserwowali łączenie się
politycznych i pozapolitycznych sfer \
ycia społecznego.. Zakwestionowano dalszą anali-
tyczną u\
yteczność tradycyjnego dychotomicznego podziału na  państwo" i  społeczeń-
stwo obywatelskie". Ów proces łączenia mógł być dostrze\
ony nie tylko na poziomie
globalnego porządku socjopolitycznego, lecz tak\
e na poziomie zachowań
obywateli i aktorów politycznych. Poczęła zacierać się linia podziału, która  polityczne"
przedsięwzięcia i sposoby działania odró\
nia od  prywatnych" (np. moralnych i
ekonomicznych).
Dostrzec mo\
na istotne zmiany modelu rozwoju politycznego rozwiniętych społe-
czeństw Zachodu. W miarę jak polityka państwa uzyskuje bezpośredni i dostrzegalny
wpływa na \
ycie obywateli, próbują oni odzyskać szerszą kontrolę nad elitami politycz-
nymi, stosując środki często postrzegane jako niezgodne z podtrzymywanym porząd-
kiem instytucjonalnym. Od połowy lat osiemdziesiątych część konserwatywnych badaczy
opisuje ten cykl jako szkodliwy i niebezpieczny. Ich zdaniem mo\
e on prowadzić do
kumulatywnego niszczenia autorytetów politycznych, a nawet zdolności rządzenia-, o ile
nie zostaną podjęte efektywne środki, które uchronią \
ycie ekonomiczne od drobiazgo-
wych i kierowanych ambicjami interwencji politycznych. Pozwoliłoby to uchronić elity
polityczne od presji i działań obywateli. Innymi słowy, proponowane rozwiązanie jest re-
stryktywnym przedefiniowaniem tego, co mo\
na i nale\
y uwa\
ać za  polityczne", opiera
się na eliminacji z programu rządu tych wszystkich spraw, praktyk, działań i zakresów
odpowiedzialności, które zostały określone jako usytuowane  za zewnątrz" właściwej
sfery polityki. Jest to neokonserwatywny projekt oddzielenia sfery politycznej od niepo-
litycznej. (...)
Pozostając w oczywisty sposób w opozycji w stosunku do treści owego neokonserwa-
lywnego projektu, polityka nowych ruchów społecznych podziela z jego autorami wa\
ny,
z analitycznego punktu widzenia, pogląd: konflikty i sprzeczności w obrębie rozminiętego
społeczeństwa przemysłowego nie mogą być nadal zadawalające) rozwiązywane poprzez
etatyzację, regulacje polityczne oraz włączanie coraz większej liczby spraw i \
ądań do
programu biurokratycznych przywódców. Jest to, podzielana przez neokonserwatywnych
polityków oraz nowe ruchy społeczne, analityczna przesłanka, od której rozpoczyna się
rozchodzenie obu stron w przeciwnych kierunkach. Neokonserwatywny projekt pró-
buje przywrócić takie niepolityczne, bezwarunkowe i niepowa\
ne podstawy społeczeń-
stwa obywatelskiego, jak: własność, rynek, etyka pracy, rodzina, prawda naukowa. Chce
w len sposób zabezpieczyć bardziej ograniczone, a więc tak\
e bardziej trwałe sfery pod-
dane władzy państwa, które nie będą przecią\
ać instytucji politycznych. Dla odmiany
polityka nowych ruchów społecznych próbuje upolitycznić instytucje społeczeństwa oby-
* Claus OFFE.  New Social Movcments: Challenging the Boundaries of Institutional Politics",
(w:) Social Research. vol. 52 (Wintcr 1985) [obszerne fragmenty]. � Copyright by Claus Offc
1985.
Nowe ruchy społeczne... 227
watelskiego sposobami, które nie są ograniczane przez kanały wpływu na biurokratyczne
i przedstawicielskie instytucje polityczne - chcąc przez to odtworzyć społeczeństwo oby-
watelskie uniezale\
nione od regulacji, kontroli i interwencji państwa. Aby uniezale\
nić
się od państwa, społeczeństwo obywatelskie, zwłaszcza jego instytucje pracy, produkcji,
dystrybucji, stosunki rodzinne, relacje z naturą -jego standardy racjonalności i postępu -
muszą podlegać upolitycznieniu. Owo upolitycznienie mo\
e nastąpić poprzez działania,
które nale\
ą do sfery pośredniej pomiędzy prywatnymi wysiłkami i zainteresowaniami
z jednej strony, a instytucjonalnymi, usankcjonowanymi przez państwo sposobami upra-
wiania polityki z drugiej strony. (...)
STARY PARADYGMAT
W zachodnioeuropejskiej polityce lat powojennych, a\
do początku lat 70., kluczo-
wymi kwestiami były zagadnienia wzrostu gospodarczego, dystrybucji i bezpieczeństwa.
(...) Społeczny, ekonomiczny i polityczny porządek został zbudowany w końcu lat 40. i na
początku 50. wokół szerokiego liberalno-demokratycznego consensusu - koncepcji pań-
stwa dobrobytu, która nie była podwa\
ana przez jakąkolwiek znaczącą siłę polityczną ani
z prawa, ani z lewa. Ta ugoda ustrojowa nie tylko opierała-się mocno na  posttotalitar-
nym consensusie", lecz była tak\
e sankcjonowana i wzmacniana przez międzynarodową
konfigurację sił, jaka wyłoniła się po II wojnie światowej.
Prawda ta dotyczy przynajmniej trzech podstawowych elementów powojennej ugody
ustrojowej, które przyjęto ze względu na ich wpływ na ogólny wzrost i bezpieczeństwo.
Po pierwsze, niezale\
nie od pewnych marginalnych elementów konsultacji, obowiązko-
wego planowania i nacjonalizacji, decyzje inwestycyjne pozostały w rękach właścicieli
i maned\
erów operujących na wolnym rynku zgodnie z kryteriami zysku. Tej swobody
posiadania i inwestowania nie uzasadniano w kategoriach filozofii moralnej i praw na-
turalnych, lecz w  funkcjonalnych" kategoriach wzrostu i wydajności, której w porów-
nywalnym stopniu nie mogły zapewnić \
adne inne instytucje.
Po drugie, kapitalizm jako mechanizm wzrostu, został uzupełniony przez zorganizo-
wany świat pracy jako mechanizm dystrybucji i bezpieczeństwa socjalnego. Powszechne
zainteresowanie wzrostem i realnymi dochodami wyjaśnia zarówno gotowość zorgani-
zowanego świata pracy do rezygnacji z dalekosię\
nych projektów zmiany społecznej na
rzecz ugruntowanej pozycji w procesie podziału dochodów, jak i gotowość inwestorów
do przyznania takiej pozycji światu pracy. Obrazem podzielanym przez obie strony było
społeczeństwo  dodatniej sumy" {positive sum), w którym mo\
liwy jest ciągły wzrost,
uwa\
any za stan po\
ądany i zadowalający (wymagało to zaakceptowania przez kapitał
silnej pozycji związków zawodowych, a tak\
e  systemowej lojalności" ze strony związków
zawodowych i partii socjalistycznych).
Trzeci z najwa\
niejszych elementów ustrojowego planu w okresie powojennym (wzię-
tym w przypadku Niemiec, podobnie jak dwa poprzednie, z Republiki Weimarskiejjjgył
formą politycznej demokracji - opartej na zasadzie reprezentacji i współzawodnictwie
partii politycznych. Instytucje demokratyczne pozwalały ograniczać liczbę konfliktów
przenoszonych ze sfery społeczeństwa obywatelskiego na areną polityki państwowej.
Było to szczególnie istotne zwłaszcza tam, gdzie, jak w przypadku Niemiec, istniał głę-
boki rozdz
więk organizacyjny pomiędzy zbiorowymi aktorami reprezentującymi interesy
społeczne (takimi jak związki zawodowe, pracodawcy, kościoły itp.) a partiami poli-
tycznymi, koncentrującymi się, zgodnie z zasadą catch-all party, na zdobywanie głosów
i miejsc w parlamencie i rządzie.
228 Claus Offe
Ukryte socjologiczne zało\
enie, le\
ące u podstaw ustrojowej organizacji państwa
dobrobytu mówiło, i\
wzory \
ycia skoncentrowane wokół  prywatności", a więc rodziny,
pracy i konsumpcji, absorbują energię i aspiracje większości obywateli. Wobec tego ucze-
stnictwo w konflikcie wokół polityki państwa będzie przedmiotem marginalnego zainte-
resowania większości społeczeństwa. Ta ustrojowa definicja obszarów działania kapitału
i pracy, państwa i społeczeństwa obywatelskiego, została skorelowana z centralnym usy-
tuowaniem takich wartości, jak: wzrost, dobrobyt i dystrybucja. Dynamiczną siłę systemu
polityczno-ekonomicznego stanowiła produkcja przemysłowa oraz napędzające ją inno-
wacje. Zadaniem stojącym przed polityką państwa było zapewnienie bezpieczeństwa,
a przez to warunków, w których ów dynamiczny proces mógł się dokonywać. (...)
Dwie dekady powojenne, w których dominował paradygmat szerokiego sojuszu na
rzecz wzrostu i bezpieczeństwa, nie były oczywiście pozbawione konfliktów społecznych
i politycznych. Był to jednak okres, w którym ustanowiono bezsporne porozumienie
społeczne co do interesów i, co za tym idzie, co do przedmiotu, aktorów i instytucjonal-
nych sposobów rozwiązywania konfliktów. Kluczowym przedmiotem zainteresowań był
wzrost gospodarczy, awans w indywidualnej i kolektywnej konsumpcji dobór oraz pra-
wna ochrona statusu socjalnego. Dominującymi aktorami sceny publicznej były wyspe-
cjalizowane, potę\
ne i wysoce zinstytucjonalizowane organizacje oraz partie polityczne.
Przetarg zbiorowy, rywalizacja partyjna oraz reprezentatywny rząd były w rzeczy samej
wyłącznymi mechanizmami rozwiązywania konfliktów społecznych i politycznych. Wszy-
stko to było wspierane przez  kulturę obywatelską", która podkreślała wartość mobilno-
ści społecznej, \
ycia prywatnego, konsumpcji, instrumentalnej racjonalności, autorytetu
i porządku, pomniejszając znaczenie uczestnictwa politycznego.
Dominację tych problemów, aktorów oraz instytucjonalnych sposobów rozwiązywa- )
nia konfliktów wzmacniała nieobecność (a raczej gwałtowna eliminacja w latach pięć-
dziesiątych) konfliktów przebiegających wzdłu\
nietypowych linii podziałów (cross-cutting
issues), alternatywnych sposobów ich rozwiązywania oraz zbiorowych podmiotów nie
mieszczących się w ramach wzrostu i bezpieczeństwa. Przy końcu tej dekady sprawy i
rzecznicy socjalizmu, neutralizmu, jedności narodowej, podmiotowości obywatelskiej x i
demokracji ekonomicznej stracili zasadniczo na znaczeniu. Jako wiarygodną socjologiczną
interpretację rzeczywistości społeczno-politycznej głoszono nie tylko importowaną z
amerykańskich nauk społecznych tezę o  końcu ideologii", lecz tak\
e diagnozę
obwieszczającą  koniec konfliktów politycznych". Częściowo reakcyjna, a częściowo po-
stępowa pod względem intelektualnym krytyka wartości społeczeństwa konsumpcyjnego
nie była w stanie wywrzeć wpływu na kulturową podstawę powojennego i posttotalitar-
nego dobrobytu kapitalistycznego.
NOWY PARADYGMAT
Krótka prezentacja układu wartości, aktorów, spraw i instytucji  starej polityki"
mo\
e dostarczyć nam podstawy porównania  nowego paradygmatu". Większa część
społeczno-naukowej literatury, zajmującej się nowymi zagadnieniami i ruchami społecz-
nymi, podkreśla po prostu brak ciągłości, u\
ywając takich terminów jak  nowe ruchy
protestu" [Brand, 1982],  nowa polityka" [Hildebrandt i Dalton, 1977],  nowy popu-
lizm" IHabermas, 1962; Marin, 1980],  neoromantyzm" [Schimank, 1983],  antypoli-
tyka" [Berger, 1979],  nieortodoksyjne zachowania polityczne", czy  polityka niepo-
rządku" [Marsh, 1977]. W literaturze tej jako  niekonwencjonalne" opisuje się środki,
poprzez które rozwiązywane są konflikty w obrębie polityki nowego paradygmatu. Naj-
szerszym, choć tylko hasłowym mianem, za pomocą którego aktywiści nowych ruchów
Nowe ruchy społeczne... 229
odnoszą się do  nowej polityki"', jest termin  ruchy alternatywne". Jest on pozba-
wiony treści, podobnie jak  anty-ekonomia",  anty-instytucje", czy  anty-publiczny" (Ge-
getwffenlichkeit).
Nowe ruchy upolityczniły zagadnienia, które z trudem dają się ująć w obrębie dua-
listycznego uniwersum społecznych działań le\
ącego u podstaw liberalnej teorii polityki.
Oznacza to, \
e tam, gdzie teoria liberalna przyjmuje, i\
wszystkie działania mogą być -
kategoryzowane jako  prywatne" lub  publiczne" (w tym drugim przypadku mo\
na je
w uzasadniony sposób nazwać  politycznymi"), nowe ruchy społeczne umieszczają siebie
w trzeciej, pośredniej kategorii. Roszczą one sobie prawo do takiej sfery, która nie jest
ani  prywatna" (prywatna w sensie wyłączenia z obszaru prawomocnych ingerencji in-
nych osób), ani publiczna (w sensie uznawania za przedmiot prawomocnych oddziaływań
ze strony politycznych instytucji i aktorów). Sfera ta składa się z istotnych dla zbiorowo-
ści rezultatów i ubocznych efektów działań ze strony aktorów zarówno prywatnych, jak
i instytucjonalno-politycznych; wymienieni aktorzy nie mogą wszak\
e ponosić odpowie-
dzialność za owe rezultaty na drodze prawnej lub instytucjonalnej. Przestrzeń działania
owych ruchów jest obszarem polityki nieinstytucjonalnej, której nie przewidywała ani
doktryna, ani praktyka liberalnej demokracji i państwa dobrobytu.
Tworzy to problem pojęciowy: co w odró\
nieniu od  prywatnego" sposobu działania
nazywamy polityką nieinstytucjonalną? W tym wypadku precyzja okazuje się szczegól-
nie istotna, gdy\
termin  nowe ruchy społeczne" jest często u\
ywany w sposób, który
obejmuje tym pojęciem tak\
e prywatne interesy o charakterze religijnym lub ekono-
micznym. Minimalnym warunkiem u\
ycia słowa  polityczny" w stosunku do pewnych
sposobów działania jest stwierdzenie aktora, \
e stosowane przez niego środki mogą
być uznane za prawomocne, a jednocześnie efekty działań dotyczą szerszej zbiorowości.
Tylko takie ruchy społeczne, które posiadają wy\
ej wymienione cechy, mo\
emy uznać
za polityczne i dlatego interesujące nas w tych rozwa\
aniach. Nie jest tak natomiast
w przypadku dwóch granicznych zjawisk, reprezentowanych przez nowe sekty religijne
oraz terroryzm. Te rozró\
nienia zostały przedstawione w poni\
szej tabeli.
środki/aktorzy cele nie obowiązujące w ramach obowiązujące
szerokiej zbiorowości (jeśli
zostaną osiągnięte)
 prywatne zbrodnie"  terroryzm"
nie legitymizowane
przez polityczną
wspólnotę
legitymizowane społeczno-kulturowe ruchy, ruchy  społeczno-
np. religijne lub polityczne"
eskapistyczne
Jeśli chodzi o stosowane środki, to ruchy typowo społeczne (na przykład sekty, ruchy
propagujące określony styl \
ycia, kulturowe tradycje lub praktyki) u\
ywają takich legity-
mizowanych i uznawanych form działania, jak prawnie gwarantowana wolność praktyk
religijnych i kulturowych. Na poziomie celów ruchy te nie zmierzają do uznania, swych-
specyficznych wartości i dą\
eń za istotne dla szerszej zbiorowości, lecz po prostu doma-
gają się, aby zezwolono im cieszyć się ich prawami i wolnościami. Nawet w przypadku
całkowitej sprzeczności pomiędzy kulturowymi wartościami i formami \
ycia tych ruchów
a wartościami i formami \
ycia szerszej zbiorowości, ruchy te nie próbują tej zbiorowości
niczego narzucać, raczej usiłują wycofać się do sfery prywatnej, gdzie ich styl \
ycia mo\
e
230 Oaus Offe
być praktykowany (jak dzieje się to w wielu komunach wiejskich). Ruchy, o których
mowa, nie próbują u\
ywać swych praw do realizacji społecznie istotnych celów.
Odwrotną sytuację odnajdujemy w grupach terrorystycznych. Stosowane przez nie
środki przemocy nie są przez szeroką zbiorowość uznawane za legalne i uzasadnione.
Dotyczyło to np. takich grup, jak Frakcja Czerwonej Armii (RAF) w Niemczech Zachod-
nich oraz Czerwone Brygady (BR) we Włoszech. Co jest interesujące, grupy te, z wyjąt-
kiem początkowej fazy istnienia, nie podjęły wysiłku, aby zdobyć pozycję  politycznych"
aktorów i uzyskać legitymizację stosowanych środków działania. Z drugiej strony, ich
cele są całkiem konwencjonalnie, by nie rzec absurdalnie i nierealistycznie  polityczne".
W przypadku przytoczonych ugrupowań jest to zwycięstwo w anty-imperialistycznej,
rewolucyjnej wojnie, której rezultaty były ewidentnie wią\
ące dla całej społeczności
w sposób niemal elementarny.
W przeciwieństwie do tych dwóch zjawisk ruchy społeczne mo\
na określić jako
ruchy dą\
ące do -uznania siebie przez szerszą zbiorowość za politycznych aktorów -
chocia\
ich formy działania nie cieszą się legitymizacją ze strony utrwalonych instytucji
politycznych. Ruchy_te zmierzają do celów, których osiągnięcie miałoby istotne znaczenie
nieTylko dla samego ruchu, lecz i dla społeczeństwa jako całości.
W dalszym ciągu skupię się na czterech spośród tych ruchów - tych, które wydają
się najbardziej istotne, jeśli uwzględnić ich sukcesy mobilizacyjne oraz wpływ polityczny.
Są to ruchy ekologiczne (włączając tu zagadnienia dotyczące nie tylko środowiska natu-
ralnego, lecz i miejskiego), ruchy broniące praw człowieka (w tym ruchy feministyczne),
czyli ruchy walczące o ochronę to\
samości, godności oraz o równe traktowanie ludzi
niezale\
nie od ich płci, wieku, koloru skóry, u\
ywanego języka czy miejsca zamieszka-
nia. Dalej ruchy pacyfistyczne i pokojowe oraz ruchy zaanga\
owane w  alternatywną",
 wspólnotową" produkcję i dystrybucję dóbr oraz usług. Zbadajmy najpierw wspólne,
charakterystyczne cechy tych ruchów. Cechy te przejawiają się wyraz
nie w wartościach,
sposobach działania, aktorach oraz zagadnieniach podejmowanych przez te ruchy.
Podstawowe pola aktywności nowych ruchów społecznych przejawiają się w zain-
teresowaniu terytorium (fizycznym),  światem \
ycia" (takim jak ludzkie ciało, zdrowie,
to\
samość seksualna), otoczeniem sąsiedzkim, miejskim środowiskiem, dziedzictwem
kulturalnym, etnicznym, narodowym, językowym i to\
samością w tych zakresach; fizycz-
nymi warunkami \
ycia i prze\
ycia gatunku ludzkiego jako całości.
Owe zainteresowania, chocia\
ró\
norodne i niespójne, mają wspólne z
ródło w pew-
nych wartościach. Wartości te nie są same w sobie nowe, lecz w ramach nowych ruchów
społecznych uzyskały odmienny wyraz i akcenty. Najbardziej znaczącymi wśród tych
wartości są autonomia i to\
samość (wraz zMch organizacyjnymi korelatami, takimi jak
decentralizacja, samozarządzanie, samopomoc) jako przeciwstawienie manipulacji, kon-
troli, zale\
ności, biurokratyzacji itp.
Trzecim elementem nowego paradygmatu jest sposób działania nowych ruchów spo-
łecznych. Zawiera on zwykle dwa aspekty. 1. sposób, w jaki jednostki ludzkie działają
razem, aby stworzyć wspólnotę (jest to  wewnętrzny sposób działania") i 2. metody,
przy pomocy których ruchy te konfrontują się ze światem zewnętrznym oraz z przeciw-
nikami politycznymi ( zewnętrzny sposób działania"). Aspekt pierwszy został ju\
okreś-
lony poprzez termin  ruchy społeczne"; sposób, w jaki pewna liczba jednostek staje się
zbiorowym aktorem urzeczywistnia się ad hoc, jest wysoce niesformalizowany, nieciągły,
uzale\
niony od kontekstu, a tak\
e egalitarny. Mówiąc inaczej, nowe ruchy społeczne nie
wyłaniają swych reprezentantów ani urzędników, nie kształtują ról członkowskich, obo-
wiązkowych składek, programów i platform. Nowe ruchy społeczne tworzą uczestnicy
Nowe ruchy społeczne... 231
(participantś), podejmowane akcje, ochotnicy-agitatorzy, nieformalne sieci współdziała-
nia, wolontariusze i dobrowolne datki.  Wewnętrzne metody działania" nowych ruchów
społecznych nie opierają się na organizacyjnej zasadzie zró\
nicowania ani w układzie
horyzontalnym (uczestnicy - osoby pozostające na zewnątrz), ani wertykalnym (liderzy
- członkowie wy\
si rangą -  szarzy członkowie"). Odró\
nia to nowe ruchy społeczne od
tradycyjnych form organizacji politycznych. Co więcej, ró\
nice te zwiększają się, gdy\

wydaje się, \
e istnieje silna tendencja do zmniejszania zró\
nicowania, czyli do łączenia
ról publicznych z prywatnymi, zachowań instrumentalnych z ekspresyjnymi, wspólnoty
z organizacją, zwłaszcza zaś do ustanowienia słabej, w najlepszym wypadku przejściowej
linii demarkacyjnej pomiędzy rolami  członków" i  formalnych liderów".
Jeśli chodzi o zewnętrzne formy działania, to spotykamy tutaj taktykę demonstracji
i inne postacie akcji z wykorzystaniem fizycznej obecności du\
ej liczby osób. Ta taktyka
protestu ma na celu mobilizację opinii publicznej poprzez środki przewa\
nie legalne,
acz  niekonwencjonalne". Pozytywne aspekty postulatów artykułowane są zazwyczaj
w formie negatywnej, tak pod względem logicznym, jak i werbalnym. Świadczą o tym
takie kluczowe słowa, jak:  nigdy",  nigdzie",  koniec",  stop",  zamrozić",  zakazać",
 precz" itp. Taktyka protestu Lia/iań wskazuje, i\
zmobilizowana grupa działających osób
postrzega siebie jako sojusz stworzony ad hoc i często koncentrujący się na pojedyn-
czym zadaniu, sojusz pozostawiający du\
o miejsca dla szerokiego wachlarza przekonań
osób podejmujących ów protest. Zwykle nie jest to grupa zainteresowana organizacyjnie,
a nawet ideologicznie. Ten sposób działania akcentuje zarazem pryncypialny i nie pod-
legający negocjacjom charakter celów. Fakt ten mo\
na postrzegać jako zaletę, lecz jed-
nocześnie jako konieczność wynikającą ze stosunkowo prymitywnej struktury organiza-
cyjnej ruchów.
Ruchy społeczne odnoszą się do innych politycznych aktorów i przeciwników nie
w kategoriach kompromisu, reform, poprawy czy stopniowego postępu, który mo\
e przy-
nieść stopniowy zorganizowany nacisk, lecz raczej ostrych antynomii, takich jak: tak/nie,
my/oni, po\
ądane/niemo\
liwe do tolerowania, zwycięstwo/klęska, teraz lub nigdy .^Oczy-
wiście taka  logika progów" utrudnia praktykę politycznego dialogu i taktykę stopniowej
zmiany. Ruchy, o których mowa, nie są w stanie prowadzić negocjacji, gdy\
w zamian za
obietnice czynione pod wpływem swych \
ądań nie mają nic do zaoferowania. Nie mogą
np. obiecywać ni\
szego poziomu zu\
ycia energii w zamian za przerwanie realizacji pro-
jektów wykorzystania energii nuklearnej - tak jak związki zawodowe mogą obiecywać
ograniczenie roszczeń płacowych w zamian za gwarancje zatrudnienia.
Dla tych ruchów charakterystyczny jest brak cech formalnej organizacji, przede
wszystkim mo\
liwości wdra\
ania decyzji podjętych przez ich reprezentantów - przez co
formalne organizacje wchodzące z tymi ruchami w porozumienia nigdy nie mogą być
pewne, czy umowy będą dotrzymane. Zwykle ruchy te pozbawione są le\
spójnego sy-
stemu zasad ideologicznych i sposobów interpretacji rzeczywistości, z których mogłyby
wynikać obraz po\
ądanej organizacji społeczeństwa i konkretne sposoby jej urzeczy-
wistnienia. Tylko wtedy, gdy omawiane przez nas ruchy społeczne dysponowały taką
ideologiczną teorią rzeczywistości oraz swego miejsca w jej zmienianiu, mo\
na by ocze-
kiwać kalkulacji długofalowych korzyści i doraz
nych strat, racjonalności taktycznej oraz
zdolności do zawierania sojuszy. Nowe ruchy społeczne nie są skłonne do negocjacji,
poniewa\
przedmiot swojego zainteresowania uwa\
ają za tak uniwersalny i prioryte-
towy, \
e \
adnej z jego części nie da się w uzasadniony sposób pominąć bez zanegowania
istoty zagadnienia (są to kwestie związane z takimi wartościami, jak  prze\
ycie" lub
 to\
samość").
232 Claus Offe
Jeśli wreszcie chodzi o uczestników nowych ruchów społecznych, najbardziej cha-
rakterystyczne jest to, \
e swojej autoidentyfikacji nie opierają oni ani na utrwalonych^
schematach politycznych (lewica/prawica, liberalizm/konserwatyzm), ani na częściowo
z nimi skorelowanych zró\
nicowaniach socjoekonomicznych (takich jak klasa robot-
nicza/klasa średnia, ubogi/bogaty, ludność wiejska7fadnr5$Ć~"rniejska). Obszar konfliktu
politycznego jest raczej określany w kategoriach zainteresowań samego ruchu, takich
jak płeć, wiek, społeczność lokalna itp. W przypadku ruchów pokojowych i środowisko-
wych pojęcia ludzkości u\
ywa się jako określonej całości. Nacisk na socjoekonomiczne
(klasowe) i polityczne (ideologiczne) odniesienia nowych ruchów społecznych nie jest
ostry na poziomie ich samoidentyfikacji (co odró\
nia je od ruchów  starych" i stanowi
część ich  nowości"). Z pewnością nie oznacza to wszak\
e, \
e baza społeczna i prak-
tyka polityczna tych ruchów jest w kategoriach klasowych i ideologicznych rzeczywiście
amorficzna i heterogeniczna. Ich baza społeczna składa się z trzech zdecydowanie wyró\
-
niających się segmentów struktury społecznej, a mianowicie z: 1/ nowej klasy średniej,
zwłaszcza tych jej członków, którzy pracują w zawodach związanych ze świadczeniem
ludziom usług oraz z sektorem publicznym; 2/ części członków  starej" klasy średniej;
3/ ludzi, którzy znajdują się poza rynkiem pracy lub na jego peryferiach (bezrobotni,
studenci, gospodynie domowe, emeryci itp).
Nowy paradygmat dzieli obszar działań na trzy strefy: a/ prywatną, b/ polityki niein-
stytucjonalnej, c/ polityki instytucjonalnej i uznaje sferę  politycznych działań wewnątrz
społeczeństwa obywatelskiego" za własną przestrzeń, która stanowi wyzwanie zarówno
dla działań prywatnych, jak i działań instytucjonalno-politycznych.
Je\
eli zdefiniujemy paradygmat jako konfigurację aktorów, podejmowanych zagad-
nień, wartości i sposobu działania w sytuacji konfliktu społeczno-politycznego, to nowy
i stary paradygmat mo\
na przedstawić w następujący sposób.
stary paradygmat nowy paradygmat
społeczno-ekonomiczne grupy społeczno-ekonomiczne grupy
aktorzy działające w swoim własnym interesie działające nie jako określone grupy,
grupowym i anga\
ujące się w konflikty lecz w imieniu
w strefie podziału
wzrost gospodarczy i dystrybucja, zachowanie pokoju, środowiska
kwestie bezpieczeństwo militarne i społeczne, naturalnego, praw jednostki,
kontrola społeczna niewyalienowanc formy pracy
wolność i bezpieczeństwo prywatnej autonomia jednostki i jej to\
samość
wartości konsumpcji i awansu materialnego - jako opozycja wobec
scentralizowanej kontroli itp.
(a) wewnętrzny: formalna organizacja, (a) wewnętrzny: nieformalność
sposób masowe zrzeszenia delegujące i spontaniczność, niski stopień pio-
działania reprezentacje nowej i poziomej dyferencjacji ról;
(b) zewnętrzny: pluralistyczne lub (b) zewnętrzny: polityka protestu
korporacyjne uzgadnianie interesów; oparta na \
ądaniach formułowanych
. współzawodnictwo partii politycznych, przede wszystkim w terminach
reguła większościowa negacji status quo
Tłumaczył: PAWEA
KARPOWICZ
Nowe ruchy społeczne... 233
Literatura przywołana
BERGER S. 1979.  Politics and Anti-Politics in Western Europę in the Seventićs", Deadalus,
nr 108. '
BRANDT. K. W. 1982. Neue soziale Bewegungen, Opladen, Westdeutscher Verlag.
HABERMAS J. 1962. Stnikturwandel der Óffentlichkeit: Untersuchungen iiber eine Kategorie der
biirgerlichen Gesellschaft, Ncuwied, Luchterhand.
HILDEBRANDT K., R.J. DATLON. 1977.  Dic neue Politik", Politisclie Vierteljahresschrifl,
nr 18.
MARSH A. 1977. Protest and Politkal Consciousness, London, Sagę.
MARIN B. 1980.  Neuer Populismus and 'Wirtschaftspartnerschaft'", Ósterreichische Zeitschrifi
fur Politikwissenschaft nr 9.
SCHIMANK U. 1983. Neoromantischer Protest im Spatkapitalismus: Der Widerstand gegen Standt-
und Landschaftsveródung. Bielefeld, AJZ.