Wykład 6
STRUKTURY SPOA
ECZNE
DZIAA
ANIA MASOWE I RUCHY SPOA
ECZNE
Problematyka wykładu:
1) Struktura jako forma społeczna (przykłady): konflikt, współzawodnictwo,
władza, kooperacja
2) Mikrostruktury i makrostruktury
3) Strukturalne kryterium podziału organizacji (3 rodzaje): struktury
pokrewieństwa, komunikacyjne i socjometryczne
4) Determinacja strukturalna - rola struktury, funkcje, dynamika
5) Cztery formalne aspekty struktury: normatywna, idealna, interesów,
komunikacyjna (interakcyjna)
6) Społeczeństwo masowe i działania masowe
7) Zachowania zbiorowe  pojęcie i 4 odmiany: tłum, audytorium (widownia),
publiczność, pokolenie
8) Działania zbiorowe (5 warunków)
9) Ruchy społeczne  przyczyny i 8 uwarunkowań: urbanizacja, industrializacja,
umasowienie edukacji, rozwój nowoczesnych technologii, niezadowolenie,
ideologia aktywistyczna, ideologia demokratyczna, pula wolnego czasu i energii
10) Klasyfikacja ruchów społecznych (4 rodzaje): ruchy reformatorskie, radykalne,
stare i nowe, antyglobalizacyjne
11) Dynamika ruchów społecznych (4 warunki): sprzyjający kontekst strukturalny,
pojawienie się strukturalnego napięcia, przekonania (świadomość własnej
sytuacji), zdarzenie inicjujące
12) Rekrutacja członków (3 typy): model wulkaniczny, model mobilizacji zasobów,
syndrom pasażera na gapę
13) Rola przywódcy charyzmatycznego
14) Rutynizacja i instytucjonalizacja charyzmy
15) Rozpad (koniec) ruchu społecznego
STRUKTURA SPOA
ECZNA  czysta konfiguracja, forma wielokierunkowych
stosunków społecznych, niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą
PRZYKA
ADY (Georg Simmel: Socjologia): konflikt, współzawodnictwo, władza,
kooperacja, hierarchia
MIKROSTRUKTURY (małe struktury społeczne)  sieć powiązań między
elementarnymi składnikami życia społecznego (np. rodzina, krąg przyjaciół)
MAKROSTRUKTURY (wielkie struktury społeczne)  sieć powiązań między złożonymi
obiektami społecznymi (np. struktura polityczna, struktura gospodarcza)
STRUKTURALNE KRYTERIUM PODZIAA
U ORGANIZACJI:
STRUKTURY POKREWIEC
STWA  swoisty układ relacji między członkami węższych
czy szerszych rodzin, wytwarzający się przez urodzenie lub akt małżeństwa
(powinowactwo)
STRUKTURY KOMUNIKACYJNE (interakcyjne: amerykański psycholog społeczny
Harold Leavitt)  typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały
komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie
STRUKTURY SOCJOMETRYCZNE (włoski socjolog Jakob Moreno)  układ
wzajemnych sympatii, antypatii czy obojętności, jakie występują pomiędzy członkami
grupy
DETERMINACJA STRUKTURALNA (w odróżnieniu od genetycznej, przyczynowej
czy funkcjonalnej)  sama struktura, niezależnie od wszelkich innych czynników
istotnych dla funkcjonowania organizacji społecznych, w bardzo dużym stopniu
decyduje o tym, co się w organizacji dzieje, jak ona funkcjonuje, jak realizuje swoje cele
PRZEDSI
BIORSTWA I KORPORACJE  struktura pionowa (hierarchiczna) i
struktura pozioma (płaska)
ROBERT KING MERTON (1910-2003): ,,Teoria socjologiczna i struktura społeczna  
centralną perspektywę socjologii definiuje jako poszukiwanie niezamierzonych
następstw (efektów strukturalnych, funkcji ukrytych) indywidualnych i zbiorowych
działań ludzi
CZTERY FORMALNE ASPEKTY STRUKTURY:
STRUKTURA NORMATYWNA  konfiguracja występujących w obrębie organizacji
reguł działania różnych osób zajmujących odmienne pozycje
STRUKTURA IDEALNA  konfiguracja występujących w obrębie organizacji
przekonań i poglądów osób zajmujących różne pozycje
STRUKTURA INTERESÓW  charakterystyczny dla grupy czy organizacji rozkład
szans dostępu jej członków do społecznie cenionych dóbr
STRUKTURA INTERAKCYJNA - typowe kierunki inicjowania interakcji, a także
dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w
organizacji czy grupie
DYNAMIKA STRUKTUR
NORBERT ELIAS (1897-1990) - prekursor dynamicznego spojrzenia na struktury
społeczne; wprowadził pojęcie ,,figuracji 
FIGURACJA  struktura widziana dynamicznie, w jej nieustannej, płynnej zmienności,
procesie krystalizowania się i rozpadu
ANTHONY GIDDENS (1938-)  wprowadził pojęcie ,,strukturacji 
STRUKTURACJA  proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania
struktur w działaniach członków społeczeństwa
SPOA
ECZEC
STWO MASOWE I DZIAA
ANIA MASOWE
DZIAA
ANIA MASOWE (wielość i równoczesność)  gdy wielu ludzi, w podobnym
czasie, ale osobno i dla indywidualnych celów, podejmuje podobne działania, które
przynoszą zagregowane i skumulowane skutki wykraczające poza zakres prywatny i
jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne
ZACHOWANIA ZBIOROWE  gdy wielu ludzi działa w pojedynkę, na własną rękę, ale
w bliskości przestrzennej z innymi, w tych samych warunkach sytuacyjnych, co
prowadzi do modyfikacji zachowania każdego z nich w kierunku opisywanym przez
,,psychologię tłumów 
CZTERY ODMIANY ZACHOWAC
ZBIOROWYCH:
TA
UM  duża zbiorowość ludzi, którzy znalez
li się w bezpośrednim kontakcie
przestrzennym i reagują spontanicznie, bezrefleksyjnie i naśladowczo na wspólne
bodz
ce i na współobecność innych
AUDYTORIUM (widownia)  działanie ludzi zebranych razem, aby brać udział w
przedstawieniu teatralnym, koncercie, seansie filmowym, meczu piłkarskim itp. Są to
jednak kontakty chwilowe, przelotne, pozbawione głębszej treści. Po wyjściu z sali czy
stadionu uczestnicy znów stają się anonimowi
PUBLICZNOŚĆ  zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy, którzy
równocześnie, choć w rozproszeniu przestrzennym, skupiają uwagę na tym samym
zdarzeniu, programie telewizyjnym czy radiowym, i doznają podobnych wrażeń i
przeżyć
POKOLENIE  zbiorowość ludzi, którzy choć osobno i niezależnie od siebie,
doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje
i reagowali na te same wyzwania, co znalazło wyraz w ich przekonaniach, regułach i
wartościach, oraz wytworzyło poczucie wspólnego losu
DZIAA
ANIA ZBIOROWE - wspólna aktywność, pojawiająca się wtedy, gdy ludzie
zdają sobie sprawę, że celów, jakie sobie postawili, nie da się zrealizować w pojedynkę, a
jedynie razem z innymi, z udziałem innych, przy pomocy innych
5 WARUNKÓW KONIECZNYCH (aby takie działanie było skuteczne):
- wyraz
na artykulacja celów działania
- określenie strategii postępowania
- podział funkcji między uczestników
- koordynacja różnych funkcji
- wyłonienie się przywództwa
Tę złożoną formę aktywności zbiorowej cechuje to, że jest: wspólna, bardziej trwała i
celowo, strategicznie motywowana
Bardzo interesująca dziedzina, w której występują zjawiska z wszystkich trzech
kategorii  działania masowe, zachowania zbiorowe, działania zbiorowe  to
RUCHLIWOŚĆ POZIOMA (przestrzenna)  przemieszczanie się ludzi w przestrzeni
geograficznej
Najważniejsze formy:
- migracje
- turystyka
- podróże
- dojazdy do pracy
RUCHY SPOA
ECZNE  akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania
zmiany społecznej
Dwie istotne cechy:
- są one ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś
rodzaju zmiany społecznej
- przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych
Żyjemy w erze ruchów społecznych, co wiąże się z pewnymi fundamentalnymi
właściwościami społeczeństwa nowoczesnego. Stworzyło ono sprzyjające warunki
formowania się, mobilizowania i rozwijania ruchów społecznych (8 uwarunkowań):
- proces urbanizacji
- proces industrializacji
- umasowienie edukacji
- rozwój nowoczesnych technologii
- wzrost niezadowolenia
- ideologia aktywistyczna i progresywistyczna
- ideologia demokratyczna
- pula wolnego czasu i energii
KLASYFIKACJA RUCHÓW SPOA
ECZNYCH (4 rodzaje)
RUCHY REFORMATORSKIE  akcje zbiorowe o celach ograniczonych do
modyfikacji zasad, reguł czy norm (np. prawnych) przy zachowaniu nienaruszonych
podstaw ustrojowych czy organizacyjnych
RUCHY RADYKALNE  akcje zbiorowe, których celem jest zmiana fundamentów
panującego ustroju, a w szczególności panujących wartości
STARE RUCHY SPOA
ECZNE  ruchy społeczne występujące w imię interesów
ekonomicznych lub politycznych wyraz
nie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa 
klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych
NOWE RUCHY SPOA
ECZNE  ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie
uczestników, walczących o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości:
harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia
praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp.
RUCHY ANTYGLOBALIZACYJNE  nowa fala ruchów społecznych o charakterze
radykalnym i lewicowym, która pojawiła się na przełomie XX i XXI stulecia jako protest
przeciwko dominacji wielkich korporacji i centrów finansowych, konsumpcyjnemu
stylowi życia, uderzającym nierównościom społecznym i endemicznej biedzie w skali
globalnej
TU WSTAWIĆ ARTCLIPY ANTY- i ALTERGLOBALISTÓW !!!
DYNAMIKA RUCHÓW SPOA
ECZNYCH
Ruchy społeczne rodzą się, rozwijają, odnoszą sukcesy lub porażki, ale w końcu
rozpadają się i zanikają
NEIL SMELSER (amerykański socjolog)  skupił uwagę na okresie wyłaniania się
ruchu społecznego, wskazując na cztery warunki:
- sprzyjający kontekst strukturalny  zakorzeniona w kulturze i mentalności
zbiorowej, przekazywana przez wieki, tradycja kontestacji
- pojawienie się strukturalnego napięcia  w społeczeństwie pojawić się muszą
sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego segmentami oraz związane z tym
antagonizmy i konflikty
- wspólne przekonania (świadomość zbiorowa)  rozbieżność interesów czy
wartości musi zostać dostrzeżona, zdefiniowana, zinterpretowana i przeżyta
emocjonalnie
- zdarzenie inicjujące  jest to jakieś zdarzenie indywidualne, partykularne, ale o
takim wydz
więku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla
zbiorowości i wyprowadza ludzi na ulicę
W tle wielu ruchów społecznych odnajdziemy trzy charakterystyczne doznania:
- nierówności, niesprawiedliwości i deprywacji
Opierają się one zawsze na porównywaniu własnej sytuacji z sytuacją innych lub
porównywaniu możliwości z aspiracjami
Amerykańscy badacze ruchów społecznych: TED GURR i JAMES DAVIS mówią o
poczuciu ,,relatywnej deprywacji 
RELATYWNA DEPRYWACJA  odczuwana jako niesprawiedliwa i niesłuszna,
rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu
życia, zarobków, władzy czy prestiżu
Zdarzenie inicjujące zamyka genezę ruchu społecznego. Zaczyna się właściwa ,,kariera 
ruchu. Jej pierwszym etapem jest REKRUTACJA CZA
ONKÓW
modele rekrutacji członków:
- MODEL WULKANICZNY  przekonanie, że ruch społeczny wybucha oddolnie,
na skutek nagromadzenia napięcia i niezadowolenia wśród mas społecznych
- MODEL MOBILIZACJI ZASOBÓW  przekonanie, że ruch społeczny jest
efektem manipulatorskich zabiegów działaczy czy ideologów, którzy propaguja
ideologię kontestacji i mobilizują bierne skądinąd i nieświadome masy społeczne
do działań zbiorowych
- SYNDROM PASAŻERA NA GAP
 powstrzymywanie się od wspierania
działań zbiorowych zmierzających do zdobycia dóbr publicznych, oparte na
egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w myśl której ryzyko działania jest
nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i tak przyniesie równe
korzyści także biernym
W toku rekrutacji wyróżniają się na ogół dwie kolejne fale:
REKRUTACJA PIERWOTNA  przystąpienie do ruchu społecznego z autentycznych
pobudek ideowych i chęci walki o realizację celów ruchu
REKRUTACJA WTÓRNA  przystąpienie do ruchu społecznego, który się rozwija i
odnosi sukcesy, w poszukiwaniu satysfakcji wspólnotowych i towarzyskich, a także
spełnienia własnych egoistycznych celów karierowych
Gdy ruch społeczny rozpoczyna działalność, otwiera się ważna rola
mobilizująca, koordynująca, organizująca dla przywódcy ruchu
Postać centralna:
PRZYWÓDCA CHARYZMATYCZNY
CHARYZMA  szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedza, konsekwencja w
działaniu, siła moralna, moc perswazji itp., które dostrzeżone zostają i zdefiniowane
przez zwolenników przywódcy jako niemal ponadludzkie i wymagające pełnego
podporządkowania się jego władzy
Charyzma jest więc pewna relacją między jednostką a jej zwolennikami, fanami,
poplecznikami
RUTYNIZACJA CHARYZMY (Max Weber)  utrata charyzmy przez przywódcę na
skutek włączenia go w rutynowe, codzienne działania administracyjne czy
organizatorskie, w których ujawnia swoje słabości, popełnia błędy i okazuje się
zastępowalny przez innych
KONTRRUCH SPOA
ECZNY  mobilizacja działań zbiorowych skierowanych
przeciwko rozwijającemu się wcześniej ruchowi społecznemu, mająca na celu
demobilizację lub uniemożliwienie skutecznego działania