Jednolity Obszar Płatności w Euro z perspektywy Narodowego Banku Polskiego
Wystąpienie Krzysztofa Rybińskiego, wiceprezesa NBP
Konferencja Związku Banków Polskich
Jednolity Obszar Płatności w Euro
Struktura Organizacyjna SEPA w Polsce  SEPA PL
Klub Bankowca, 10 paz
dziernika 2006
Szanowni Państwo,
Z pewnością nie wszyscy wiedzą, że pierwszy bank który spełniał wiele funkcji współczesnego
banku centralnego powstał w 1609 roku, mam na myśli Bank Amsterdamu. Bank ten emitował
własny pieniądz, zarządzał zasobem tego pieniądza poprzez operacje otwartego rynku i był
operatorem systemu RTGS dla płatności wysoko-kwotowych, chociaż czterysta lat temu
znaczenie słowa system było nieco inne niż dzisiaji. Czterysta lat temu system RTGS Banku
Amsterdamu dokonywał płatności równych PKB Holandii w ciągu trzech tygodni, teraz w wielu
krajach potrzeba do tego mniej niż tydzień.
Bankierom w siedemnastym wieku zarządzającym agio florena nie śniło się zapewne, że
czterysta lat póz
niej będziemy nie tylko posługiwali się wspólną walutą europejską, ale również
wdrażali standardy Jednolitego Obszaru Płatności w Euro, czyli SEPA.
SEPA ma być faktem. Jest częścią wizji zjednoczonej Europy, gdzie usługi płatnicze są częścią
wspólnego rynku, i można być pewnym, że wcześniej czy póz
niej systemy płatnicze krajów
europejskich przestaną mieć cechy krajowych systemów płatniczych. Zgodnie z intencjami
decydentów Unii Europejskiej za parę lat płatności transgraniczne w euro będą tak zunifikowane
i tanie jak to ma miejsce obecnie w przypadku bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych w ramach
krajowych systemów płatniczych. Z punktu widzenia banku centralnego SEPA ma przynieść
korzyści przede wszystkim obywatelom Europy, ale również przyczynić się do rozwoju rynku
usług płatniczych.
1
Kiedy politycy snują wizje zjednoczonej Europy, wtedy podatnicy zadają pytanie ile to będzie
kosztować. W długim okresie bilans korzyści i kosztów zjednoczonej Europy jest niewątpliwie
korzystny, dotyczy to również idei SEPA. Warto jednak pamiętać, że w takim zakresie w jakim
to jest możliwe o docelowym kształcie europejskiego systemu płatności powinien zdecydować
rynek, który wybierze rozwiązanie najlepsze dla klientów banków.
O ile na obszarze Eurolandu założenia stawiane w celu racjonalizacji i podnoszenia efektywności
obrotu bezgotówkowego w euro mają swoje mocno ugruntowane podstawy ekonomiczne to w
przypadku krajów spoza tego obszaru, do których należy także Polska, wprowadzenie SEPA
winno być przedmiotem głębokiej debaty środowiskowej. Dlatego też Narodowy Bank Polski
docenia powołanie przez polskie środowisko bankowe Forum SEPA Polska i wyraża głębokie
przekonanie, że wypracowane w ramach tej współpracy programy i decyzje przyczynią się do
wzrostu satysfakcji Polaków korzystających z usług krajowych banków poprzez wzrost
atrakcyjności oferty produktowej, wzrost bezpieczeństwa i poziomu usług oraz obniżenie ich cen.
Wraz w wprowadzeniem euro w obrocie bezgotówkowym w 1999 roku i gotówkowym w 2001
roku pojawiły się liczne korzyści dla mieszkańców strefy euro. Znikły koszty transakcyjne
wymiany walut, obniżyły się preferencje kraju pochodzenia, czyli tzw. home bias na rynkach
finansowych, spadła premia za ryzyko, euro stało się ważną walutą w której emituje się papiery
wartościowe na międzynarodowych rynkach finansowych. Znani amerykańscy ekonomiści
Menzie Chinn i Jakob Frankel przewidują, że jeżeli Wielka Brytania wejdzie do strefy euro, to
już pod koniec drugiej dekady XXI wieku euro zastąpi dolara w roli światowej waluty
rezerwowejii, co może wiązać się z dodatkowymi korzyściami dla konsumentów w Europie, gdyż
wtedy to właśnie Europie przypadnie możliwość korzystania z tego co Pierre-Olivier Gourinchas
i Helene Rey określają mieniem  nadzwyczajnego przywileju iii (ang. exorbitant privilege).
W ślad za tymi zmianami nie nadążają dostatecznie szybko systemy płatnicze krajów Eurolandu,
które do tej pory obsługiwały krajowe i międzynarodowe operacje detaliczne dokonywane w
różnych walutach europejskich. Wyjątkiem były działania banków centralnych pod egidą
Europejskiego Banku Centralnego, które w szybkim tempie opracowały oraz uruchomiły system
TARGET dla rozliczeń brutto dokonywanych w czasie rzeczywistym, przeznaczony dla
transakcji wysokokwotowych w euro. W przypadku obrotu bezgotówkowego w relacjach
2
paneuropejskich jedyną namacalną korzyścią wprowadzenia euro dla konsumentów były
oszczędności z tytułu wymiany walut. Poza tym czas rozliczeń, jak i koszty transakcji
transgranicznych pozostawały na tym samym  wysokim  poziomie, co przed wprowadzeniem
wspólnej waluty, znacznie przewyższając ceny transakcji krajowych. Powodem tej sytuacji był
m.in. brak odpowiedniej infrastruktury technicznej, rozbieżność stosowanych w poszczególnych
krajach standardów (informacyjnych i biznesowych) oraz chęć czerpania korzyści finansowych
przez sektor bankowy z tytułu wyższych opłat za transakcje transgraniczne. Problem ten był
podnoszony już na samym początku procesu wprowadzania wspólnej waluty w Europie, a brak
widocznych i skutecznych działań zmierzających do zmiany tej sytuacji skłonił decydentów Unii
Europejskiej do działań regulacyjnych. Celem tych działań było zapewnienie mechanizmów dla
efektywnego dokonywania płatności w euro na obszarze Eurolandu i ujednolicenie zasad
dokonywania płatności bezgotówkowych. Polityka ta wypływała bezpośrednio ze Strategii
Lizbońskiej, która zakłada budowę silnej gospodarki europejskiej, mogącej skutecznie
konkurować na światowym rynku. Ponadto zauważalny był brak konkretnych działań w sektorze
bankowym prowadzący do modernizacji systemów płatniczych. Skłoniło to Komisję Europejską
do działania.
Podstawowym dokumentem stymulującym postęp w tej kwestii stała się Regulacja Parlamentu
Europejskiego i Komisji Europejskiej nr 2560/2001 określająca ogólne warunki dla płatności
transgranicznych w euro w Unii Europejskiej i zapewniająca spójne ramy prawne dla wszystkich
usług płatniczych, umożliwiające stosowanie różnych rozwiązań, a także jednolite standardy
technologiczne i biznesowe dla dostawców usług płatniczych. Środowisko bankowe w krajach
Eurolandu uznało, że najlepszym rozwiązaniem dla wprowadzenia wymogów zawartych w
Regulacji będzie wprowadzenie mechanizmów samoregulacjnych i powołało European Payments
Council  organizację międzybankową, która koordynuje i nadzoruje prace nad SEPA.
SEPA będzie obszarem, gdzie obywatele, przedsiębiorcy i inne podmioty będą mogły dokonywać
i otrzymywać płatności w euro na obszarze Europy zarówno transgranicznie, jak i w granicach
państw członkowskich, według takich samych, prostych zasad, regulacji prawnych i zobowiązań
bez względu na geograficzne położenie obywateli i przedsiębiorców.
3
Głównym, wypracowanym przez europejskie środowisko bankowe, celem podejmowanych prac
w ramach projektu SEPA jest wprowadzenie mechanizmów dla efektywnego dokonywania
płatności w euro na obszarze Europy i traktowania tej strefy jako rynku lokalnego ze wszystkimi
tego konsekwencjami, także związanymi z czasem realizacji transakcji i ponoszonymi za nie
opłatami (tj. zrównaniem tych parametrów w ramach płatności krajowych i transgranicznych).
Dla realizacji tego celu przyjęto następujące główne założenia:
- należy zapewnić spójne, technicznie neutralne (uniezależnione od konkretnego typu urządzenia)
oraz umożliwiające stosowanie różnych rozwiązań ramy prawne dla wszystkich usług
płatniczych w Unii Europejskiej (z wyłączeniem obrotu gotówkowego i czekowego),
- należy zapewnić jednolite standardy technologiczne i biznesowe dla dostawców usług
płatniczych,
- należy zapewnić mechanizmy samoregulacji w relacjach biznesowych pomiędzy uczestnikami
obrotu płatniczego przy jednoczesnym zminimalizowaniu ingerencji organów ustawodawczych.
Istotną rolę przy wprowadzaniu w życie idei SEPA odgrywają władze europejskie. Komisja
Europejska i Parlament Europejski są głównymi inicjatorami i promotorami idei SEPA.
Stymulują one prace nad projektem poprzez wydawanie stosownych regulacji i dyrektyw.
Europejski Bank Centralny jest także aktywnym uczestnikiem projektu SEPA, jednakże w
ramach EPC uczestniczy w charakterze obserwatora.
Banki centralne poszczególnych krajów unijnych nie uczestniczą bezpośrednio w pracach EPC
nad SEPA. Ich udział jest istotny w grupach organizowanych pod egidą EBC, szczególnie
dotyczy to prac w ramach Eurosystemu.
Europejski Bank Centralny jest jednym z głównych inicjatorów i aktywnie wspiera ideę SEPA
oraz powiązanych z nią projektów.
EBC uczestniczy jako obserwator w pracach Zgromadzenia plenarnego EPC, zapewniając tym
sobie pewnego rodzaju  nadzór nad pracami SEPA.
Niezależnie od tego EBC współpracuje ze środowiskiem bankowym przez innego rodzaju
inicjatywy powiązane z pracami nad SEPA, np. poprzez COGEPS (Contact Group on Euro
4
Payments Strategy). Ponadto przedstawiciele EBC uczestniczą jako obserwatorzy w pracach grup
roboczych EPC.
Do ubiegłego roku banki centralne Eurosystemu były w tym zakresie mniej aktywne, ale z
upływem czasu i rosnącym ryzykiem niepowodzenia SEPA, banki centralne podjęły decyzję o
większej aktywności i spełnianiu w większym stopniu roli katalizatora prowadzącego do
realizacji wizji SEPA w Europie. Jednocześnie trzeba pamiętać, że większość decyzji
dotyczących systemów płatności w strefie Euro zapada w gronie banków centralnych
Eurosystemu, co oznacza, że Narodowy Bank Polski oraz inne banki centralne z krajów spoza
Eurosystemu miały i nadal mają ograniczony zakres informacji i niewielki wpływ na prace nad
SEPA.
Przedstawiciele polskiego sektora bankowego oraz innych instytucji biorących udział w pracach
nad SEPA powinni, zdaniem NBP, kontynuować podjęte już działania mające na celu
przygotowanie i uzgodnienie standardów SEPA oraz mechanizmów ich wprowadzania w życie.
W tym zakresie istotne jest, aby ww. osoby prezentowały na forum ciał decydujących o kształcie
SEPA uzgodnione w ramach Polski poglądy, które uwzględniałyby interes europejskiego i
polskiego konsumenta, interes polskich banków oraz interes instytucji infrastruktury polskiego
systemu płatniczego, ale także były spójne z założeniami Strategii Lizbońskiej, czyli
koniecznością przygotowania gospodarki Unii Europejskiej na globalne wyzwania XXI wieku.
Oddzielną kwestią jest określenie tempa prac w Polsce nad wprowadzeniem już uzgodnionych
standardów i mechanizmów w ramach SEPA. Zgodnie z przyjętym przez EPC harmonogramem
już w 2008 r. Polskę będą obowiązywać standardy SEPA dla transakcji w euro. Jednakże, z
jednej strony brak sprecyzowanej daty wejścia Polski do strefy euro oznacza, że Polska powinna
mieć dłuższy czas na wprowadzenie odpowiednich dla SEPA rozwiązań, co mogłoby pozwolić
na rozłożenie w dłuższym okresie koniecznych inwestycji i zmian. Z drugiej strony wydaje się,
że wczesne uczestnictwo polskich banków i instytucji infrastrukturalnych w przyjętych
rozwiązaniach, m.in. poprzez wprowadzanie mechanizmów pozwalających na obniżenie kosztów
w sektorze, podniesienie efektywności i atrakcyjności oferowanych usług płatniczych, a także
wzmacnianie bezpieczeństwa obrotu finansowego, może mieć istotne znaczenie dla wzmocnienia
własnej konkurencyjności w skali całej Europy. Wydaje się więc, że powyższy dylemat
5
dotyczący właściwego tempa prac powinien być głęboko przeanalizowany przez środowisko
bankowe i instytucje infrastrukturalne.
W Polsce koordynatorem prac nad SEPA jest Związek Banków Polskich, co wynika z przyjętego
modelu wdrażania SEPA w ramach samoregulacji sektora finansowego. Środowisko bankowe
prowadzi konsultacje w sprawach systemów płatniczych z NBP w ramach Rady ds. Systemu
Płatniczego, która jest organem opiniodawczo-doradczym Zarządu NBP, i która śledzi postęp
prac nad poszczególnymi projektami. W wyniku współpracy ramach Rady zostały wypracowanie
główne wyzwania, do których aktualnie można wymienić określenie tempa prac w Polsce nad
wprowadzeniem uzgodnionych standardów i mechanizmów w ramach SEPA oraz zapewnienie
efektywnej wymiany informacji pomiędzy zainteresowanymi stronami, także spoza środowiska
bankowego, zwłaszcza klientów banków. Przygotowano także podstawowe, główne kierunki
działań, których celem ma być przygotowanie polskiego środowiska do działań w zakresie
SEPA.
Rola ZBP jako koordynatora prac nad SEPA w Polsce może ulec w przyszłości zmianie w
przypadku odejścia od modelu autoregulacji w Europie i przyjęcia przez władze Unii
Europejskiej i EBC innego modelu dostosowań do SEPA (np. poprzez wydanie regulacji wobec
sektora bankowego), który może zakładać większą role rządu i banku centralnego. Nie
zakładamy, że tak się stanie, gdyż sprawnie funkcjonujący model samoregulacji może przynieść
lepsze rozwiązania, niż model narzucony przez regulacje. Jednak niezależnie od docelowego
modelu implementacji wizji SEPA, Narodowy Bank Polski deklaruje pełną gotowość wspierania
tego procesu.
Ważnym kierunkiem działań ze strony NBP w zakresie SEPA będzie wzmacnianie infrastruktury
w zakresie rozliczeń transgranicznych w euro, w tym udział systemie TARGET2, a także
wspieranie wprowadzania standardów SEPA w polskim systemie płatniczym. Dla realizacji tych
celów niezbędne jest stałe śledzenie prac środowiska bankowego na szczeblu unijnym i
krajowym związanych z projektem SEPA, a także zapewnienie współpracy na szczeblu
rządowym umożliwiającej przygotowywanie i wprowadzanie ewentualnych nowych regulacji dla
sektora bankowego. Dalszą istotną rolę w tym zakresie może pełnić Rada ds. Systemu
Płatniczego.
6
SEPA stanowi ważne wyzwanie dla polskiego sektora bankowego, oraz dla wielu klientów tego
sektora. Dlatego bardzo istotne jest przeprowadzenie szerokich konsultacji, które pozwoliłyby nie
tylko na stworzenie wizji SEPA PL spójnej z europejską wizją SEPA, ale również
uwzględniałyby specyficzne niszowe potrzeby polskich podmiotów.
W ramach tworzenia wizji SEPA PL trzeba sobie odpowiedzieć na szereg pytań, n.p.:
- jaki jest docelowy model europejskiej infrastruktury płatniczej, jak zapewnić, że na jednolitym
rynku płatności zostaną wykorzystane efekty skali w celu obniżenia kosztów usług dla
konsumentów, ale jednocześnie zostanie zapewniony odpowiedni poziom konkurencji i
zaspokojone specyficzne, niszowe potrzeby każdego z krajów;
- jakie jest optymalne tempo wprowadzania zmian, biorąc pod uwagę brak jednoznacznych
deklaracji rządu odnośnie daty wejścia Polski do strefy euro;
Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że utrzymanie krajowej infrastruktury płatniczej jest
korzystne dla Polski. Na przykład uruchomienie Euro-Elixiru i Sorbnetu-Euro spowodowało
znaczące obniżenie opłat w płatnościach transgranicznych w bankowości korespondenckiej. Na
razie głównym beneficjentem tego spadku cen były banki, a w mniejszym zakresie klienci
banków. Narodowy Bank Polski wyraża nadzieję, że w nieodległej przyszłości klienci banków w
jeszcze większym stopniu odczują pozytywne efekty cenowe wynikające ze zbudowania
nowoczesnej, bezpiecznej i efektywnej infrastruktury płatniczej w euro. Taki kierunek zmian
byłby niewątpliwym sygnałem, że Narodowy Bank Polski powinien wzmocnić działania
przeciwdziałające marginalizacji polskiej infrastruktury rozliczeniowo-płatniczej, gdyż poza
obsługą płatności specyficznych dla Polski (jak płatności ZUS i do urzędów skarbowych),
istnienie krajowej infrastruktury płatniczej wiązałoby się z niekwestionowanymi korzyściami dla
polskich obywateli i polskich firm.
Szanowni Państwo, wdrożenie SEPA jest dużym wyzwaniem dla polskiego sektora bankowego,
dla firm tworzących polską infrastrukturę płatniczą i dla wielu dużych klientów banków, również
klientów z sektora finansów publicznych. Tak duże wyzwanie wymaga stworzenia wizji SEPA,
wizji która będzie jednoczyła działania wszystkich interesariuszy tego procesu, od banków, przez
7
ich klientów po firmy infrastrukturalne i firmy telekomunikacyjne. Wizji, która na pierwszym
miejscu będzie stawiała dobro klientów polskiej i europejskiej infrastruktury płatniczej. Wszyscy
uczestnicy tego procesu powinni pamiętać, że w globalnej gospodarce XXI wieku sukces odniosą
te firmy, które tworzą wartość dla swoich klientów, zaś firmy które wykorzystują cykliczne
wahania koniunktury do odnoszenia korzyści kosztem klientów skazane są na porażkę.
Zwracam się do wszystkich twórców wizji SEPA Polska, aby w swoich pracach przyjrzeli się jak
funkcjonują systemy płatności w najbardziej zaawansowanych częściach świata, aby skorzystali z
doświadczeń takich krajów jak n.p. Singapur, wyrażonych w wizji  inteligentny naród 2015 iv.
Wykorzystajmy proces SEPA Polska do stworzenia systemu płatności na miarę XXI wieku.
Zainspirujmy innych  w tym administrację publiczną  do działań na rzecz wdrożenia e-
administracji i e-gospodarki, tak aby i Polska i Europa mogły odnieść sukces w globalnej
gospodarce XXI wieku.
Dziękuję za uwagę.
i
Zob. S.Quinn and W.Roberds  An Economic Explanation of the Early Bank of Amsterdam, Debasement, Bills of
Exchange, and the Emergence of the First Central Bank , Federal Reserve Bank of Atlanta Working Paper 2006-13,
wrzesień 2006.
ii
M.Chinn, J.Frankel  Will the Euro Eventually Surpass the Dollar As Leading International Reserve Currency?,
artykuł zaprezentowany na konferencji NBER, Newport, RI, 1-2 czerwiec 2005
iii
P.O.Gourinchas, H.Rey  From World Banker to World Venture Capitalist: US External Adjustment and the
Exorbitant Priviledge , UC Berkeley Working Paper, sierpień 2005.
iv
Zob. www.iN2015.sg
8