Rozpoznanie wartości zabytkowych konstrukcji dachowych, cz. 1
Dokumentacja prac remontowych dotycząca zabytkowych konstrukcji dachowych
Dokumentacja prac remontowych dotycząca zabytkowych konstrukcji dachowych oraz
podejmowane na jej podstawie działania naprawcze, powinny być poprzedzone oraz
podejmowane na jej podstawie działania naprawcze, powinny być poprzedzone
szczegółowym rozpoznaniem wartości zabytkowych całości konstrukcji przewidzianej
szczegółowym rozpoznaniem wartości zabytkowych całości konstrukcji przewidzianej do
naprawy lub konserwacji. Rozpoznanie powinno dotyczyć zarówno sfery historii jak do
naprawy lub konserwacji. Rozpoznanie powinno dotyczyć zarówno sfery historii jak i
techniki. i techniki.
Historyczne więz
by dachowe posiadają wartości zabytkowe związane z
historią rzemiosła (ciesielstwa) i technik stosowanych do wznoszenia
budynków. Są zróżnicowane pod względem występujących typów
konstrukcji (w danych epokach), ich pracy statycznej oraz pod względem
zastosowanych materiałów (użytych do wykonania konstrukcji więz
by oraz
do pokrycia dachu). W ciągu wieków ewoluowały i doskonaliły się metody
obróbki drewna, transportu i montażu na budowie, a wszystko to miało na
celu zapewnienie odpowiedniej jakości i długotrwałości wykonanej
konstrukcji. Ślady zachowane na obrabianych powierzchniach drewna
pozwalają w różnym stopniu odtworzyć i udokumentować zapomniane techniki, ponieważ
obecnie zawód cieśli i budowniczego to zawody częściowo zapomniane.
Konstrukcje pod ochroną prawną
Konserwatorów zabytków obowiązują zapisy ujęte w obowiązujących przepisach prawnych1
oraz zawarte w międzynarodowych dokumentach dotyczących konserwacji zabytków,
sygnowanych przez Polskę2. Obowiązująca doktryna konserwatorska mówi przede
wszystkim o konieczności ochrony zachowanej substancji zabytkowej oraz o stosowaniu
technik odwracalnych w celu jej naprawy. Ta odwracalność metod napraw bez powodowania
uszczerbku dla substancji zabytkowej uznana została także za kluczowy problem w
zaleceniach dotyczących konserwacji budowli drewnianych, sformułowanych przez
Międzynarodowy Komitet Ochrony Drewna ICOMOS3
Nieznane przestrzenie
Poddasza i znajdujące się tam ciesielskie konstrukcje do
niedawna jeszcze nie budziły zainteresowania badaczy i
naukowców. Do dzisiaj są to miejsca w obiektach
zabytkowych, które w bardzo dużym stopniu nie zostały
odpowiednio zinwentaryzowane, zbadane i
udokumentowane. W XXI w. postęp w nauce i w metodach
badawczych, które przyjmują coraz bardziej
interdyscyplinarny charakter, wskazuje, że substancja
zabytkowa, a w tym przypadku dawne drewno, jest nośnikiem jeszcze wielu innych,
niezwykle interesujących informacji naukowych. Należy bardzo wyraz
nie podkreślić, że
historyczne drewniane konstrukcje dachowe współtworzą wartość całego zabytkowego
obiektu architektonicznego  są z nim nierozerwalnie związane i stanowią część jego historii.
Poddasza, konstrukcje dachowe, to część budowli zabytkowej bardzo cenna pod względem
naukowym i historycznym. Dlatego też po przeprowadzeniu odpowiedniego rozpoznania
wiele z historycznych więz
b dachowych zasługuje na szerszą ochronę oraz zachowanie w
formie możliwie niezmienionej. Doświadczenia europejskie
jasno pokazują, że w przypadku zabytkowych konstrukcji
dachowych projekt remontu zachowawczego w wielu
przypadkach powinien raczej zakładać naprawę konstrukcji in
situ, ograniczoną do miejsc, w których nastąpiło osłabienie
konstrukcji, niż demontaż całej konstrukcji. Rozkładanie
istniejących, często odkształconych i osłabionych konstrukcji
drewnianych, zawsze wiąże się z ryzykiem ich dodatkowego
uszkodzenia lub trudnościami z powtórnym zamontowaniem (po konserwacji) w pierwotnym
miejscu. W stosowanych rozwiązaniach naprawczych znane są przykłady wprowadzania
nowych, współczesnych konstrukcji, nie naruszających starych ustrojów i mających na celu
ich częściowe lub całkowite odciążenie4. Niestety w Polsce nadal zbyt często traktuje się
drewniane historyczne konstrukcje więz
b dachowych jako użytkowe struktury techniczne
pozbawione innych wartości. To błąd, wynikający z braku pełnego ich rozpoznania, a zatem i
świadomości konieczności ich ochrony. Zobacz - www.krokiew.republika.pl , http://www.lech-
bud.org
Projekt i remont
W zależności od wartości zabytkowej konstrukcji, wykonanie
projektu remontu jest możliwe dopiero po jej szczegółowym
zbadaniu przez konserwatora i wydaniu wytycznych
konserwatorskich dotyczących zakresu remontu. Inaczej
powinno się bowiem traktować konstrukcję typową
pochodzącą z XX w., która jest zazwyczaj standardowa, a
inaczej konstrukcję np. z XVI w., rozbudowaną np. w XVIII
w. i posiadającą wartości zabytkowe.
W celu właściwego przygotowania remontu prace można podzielić na trzy następujące grupy:
1. Badania i dokumentacja stanu istniejącego  rozpoznanie naukowe prowadzące do
określenia wartości zabytkowych (artystycznych, historycznych i naukowych) konstrukcji
zabytkowej:
1.1. Kwerenda archiwalna5;
1.2. Inwentaryzacja architektoniczna;
1.3. Rozpoznanie i dokumentacja (ewentualna inwentaryzacja) oraz analiza znaków
ciesielskich i inskrypcji występujących na powierzchniach elementów konstrukcji;
1.4. Traseologia  rozpoznanie i analiza śladów pozostawionych przez narzędzia ciesielskie;
1.5. Rozpoznanie układu i typu konstrukcji historycznej oraz jej wartości historycznej;
1.6. Ekspertyza dendrochronolgiczna  datowanie konstrukcji lub jej fragmentów również do
badań stratygra- fi cznych;
1.7. Rozwarstwienie chronologiczne konstrukcji  fazy budowy.
2. Etap przedprojektowy  prowadzący do określenia stanu technicznego konstrukcji
2.1. Ekspertyza mykologiczna (mikologiczna);
2.2 Ekspertyza konstrukcyjna  zawierająca odpowiednie obliczenia statyczne wynikające z
rzeczywistego stanu zachowania konstrukcji.
3. Projekt remontu  uwzględniający wnioski wynikające z wyników wcześniejszych badań,
wykonany przez osobę z odpowiednimi uprawnieniami.
Usługi Ciesielskie - domy drewniane - domy szkieletowe - konstrukcje dachowe więz
by - www.lech-
bud.org
www.krokiew.republika.pl