BEZPIECZEC
STWO PRACY 2/2008
Czynniki biologiczne
dr LIDIA ZAPÓR
mgr MAŁGORZATA GOŁOFIT-SZYMCZAK
Centralny Instytut Ochrony Pracy
w środowisku pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
 ocena ryzyka zawodowego
" choroby, która może wystąpić w następ-
Wprowadzenie
stwie wykonywanej pracy
Szkodliwe czynniki biologiczne wg definicji
" stwierdzonej choroby, która ma bezpo-
zamieszczonej w rozporządzeniu ministra
średni związek z wykonywaną pracą
zdrowia w sprawie szkodliwych czynników
" wskazówek organów właściwej inspekcji
biologicznych dla zdrowia w środowisku
sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz
pracy oraz ochrony zdrowia pracowników
jednostek służby medycyny pracy.
zawodowo narażonych na te czynniki [3]
W szczególnych przypadkach, np. w zakła-
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia to: drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfi-
dach opieki zdrowotnej i zakładach leczniczych
w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla
kowane genetycznie; jednostki bezkomórkowe
dla zwierząt, pracodawca powinien uwzględnić
zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia
zdolne do replikacji lub przenoszenia mate-
m.in.:
pracowników zawodowo narażonych na te czynniki
riału genetycznego, w tym zmodyfikowane
" informacje na temat potencjalnego wy-
(DzU nr 81/2005, poz. 716) ocena ryzyka na czynniki
genetycznie; hodowle komórkowe; pasożyty
biologiczne powinna być przeprowadzona na pod- stępowania szkodliwego czynnika biologiczne-
wewnętrzne człowieka.
stawie wszelkich dostępnych informacji o czynniku
go u pacjenta lub zwierzęcia oraz w materiale
biologicznym z uwzględnieniem: grupy zagrożenia Czynniki biologiczne wykazują specyfikę
i próbkach od nich pobranych
występujących czynników biologicznych, według
działania polegającą na braku stałej zależności
" zagrożenie ze strony szkodliwego czyn-
skali 2-4; rodzaju wykonywanych przez pracownika
pomiędzy ich stężeniem i czasem kontaktu
nika biologicznego, o którym wiadomo,
czynności, czasu i stopnia spodziewanego narażenia;
a odpowiedzią organizmu, poza tym szczegól-
że jest obecny lub którego obecność jest po-
potencjalnego działania alergizującego lub toksycz-
nie drobnoustroje chorobotwórcze, podlegają
nego szkodliwego czynnika biologicznego; choroby, dejrzewana u pacjenta lub u zwierzęcia oraz
ciągłej zmienności, ewolucji i selekcji. Z tego
która może wystąpić w następstwie wykonywanej
w materiałach i próbkach od nich pobranych.
pracy; stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni względu istotny problem stanowią kryteria
związek z wykonywaną pracą; wskazówek organów
zawodowego narażenia zdrowia na czynniki
Zasady postępowania podczas oceny
właściwej inspekcji sanitarnej, inspekcji pracy oraz
biologiczne. W odróżnieniu od czynników
jednostek służby medycyny pracy. ryzyka zawodowego, związanego
chemicznych i części fizycznych, w skali świa-
z zagrożeniami biologicznymi
Biological agents in the workplace  risk towej nie ustalono wartości normatywnych
assessment
dotyczących dopuszczalnych stężeń czynni-
Dla prawidłowego przeprowadzenia oceny
According to the ordinance of the Minister of Health
ków biologicznych w środowisku pracy, jak
ryzyka zawodowego związanego z narażeniem
(Dz.U. No. 81/2005, item 716) the assessment of
również ogólnie uznanych wartości progowych
na czynniki biologiczne decydujące znaczenie
occupational risk related to biological agents shall be
narażenia [1, 2]. Dlatego też, zgodnie z roz-
ma zebranie informacji o warunkach pracy.
conducted on the basis of all available information,
porządzeniem [3] ocena ryzyka związanego
W tym celu pracodawca powinien uzyskać
including classification of biological agents which pose,
z narażeniem na czynniki biologiczne powinna
or may pose, a hazard to human health (risk groups
informacje dotyczące czynników biologicznych
2 - 4); activities likely to involve risk of exposure to
być oceną jakościową.
występujących lub mogących występować
biological agents, the nature, degree and duration of
Kryteria dokonywania oceny ryzyka za- przy wykonywaniu konkretnych czynności.
workers exposure; potential allergic or toxic effects
wodowego zostały zamieszczone w ż 5 tego
Pierwszym elementem, który należy
of biological agents; information on diseases which
rozporządzenia, w myśl którego powinna być
uwzględniać przy ocenie ryzyka zawodo-
may be contracted as a result of work; information
ona przeprowadzona na podstawie wszelkich
wego związanego z narażeniem na czynniki
on diseases from which workers are found to be suf-
dostępnych informacji o danym czynniku
fering and which have a direct connection with their biologiczne jest ich identyfikacja i klasyfikacja,
work; recommendations from competent authorities
biologicznym z uwzględnieniem:
zgodnie z wykazem zamieszczonym jako za-
(sanitary inspection, labour inspectorate, occupational
" klasyfikacji oraz wykazu szkodliwych
łącznik nr 1 do rozporządzenia [3]. Szkodliwe
medicine services).
czynników biologicznych czynniki biologiczne zaklasyfikowano do 4 grup
" rodzaju wykonywanych przez pracownika zagrożenia, biorąc pod uwagę stopień ich cho-
czynności, czasu i stopnia narażenia na działa- robotwórczości, możliwość rozprzestrzeniania
nie szkodliwego czynnika biologicznego się w populacji ludzkiej, a także możliwość
" potencjalnego działania alergizującego profilaktyki oraz skutecznego leczenia.
lub toksycznego szkodliwego czynnika bio- Do grupy 1. należą czynniki, przez które
logicznego wywołanie chorób u ludzi jest mało praw-
6
BEZPIECZEC
STWO PRACY 2/2008
dopodobne; czynniki z tej grupy praktycznie one miejsce np. w przemysłach biotechnolo- jest wiele, a dodatkowo skład mikroflory może
nie stanowią zagrożenia dla pracowników, gicznym, farmaceutycznym, perfumeryjnym zmieniać się w czasie, oznaczenie wszystkich mi-
dlatego też nie zostały umieszczone w wykazie i kosmetycznym, w których wytwarza się lub kroorganizmów występujących na stanowisku
szkodliwych czynników biologicznych. stosuje biopreparaty. Przykładem czynności pracy nie jest możliwe lub wymaga to ogrom-
Grupę 2. stanowią czynniki, które mogą z zamierzonym stosowaniem czynnika biolo- nego nakładu pracy (np. składowiska odpadów,
wywoływać choroby u ludzi, mogą być gicznego są prace z hodowlami komórkowymi, oczyszczalnie ścieków). W takiej sytuacji, aby
niebezpieczne dla pracowników, ale rozprze- produkcja szczepionek, stosowanie szczepów pozyskać informacje niezbędne do oceny ryzy-
strzenianie ich w populacji ludzkiej jest mało referencyjnych itp. W większości przypad- ka, wystarczające musi być  zadeklarowanie
prawdopodobne. W stosunku do tych czyn- ków pracownik ma do czynienia z nieza- występowania grupy organizmów, istotnych
ników zazwyczaj istnieją skuteczne metody mierzonym występowaniem czynników ze względu na narażenie. W zdobyciu informacji
profilaktyki lub leczenia. Wykaz obejmuje biologicznych w miejscu pracy, np. prace o tym, które czynniki biologiczne mogą stanowić
140 gatunków bakterii i organizmów im podob- przy sortowaniu odpadów, diagnozowanie zagrożenie przy wykonywanych czynnościach,
nych, 56 wirusów, 60 gatunków pasożytów, próbek pochodzących od ludzi lub zwierząt. niezbędna jest pomoc specjalistów i korzystanie
20 gatunków grzybów. Od rodzaju stwierdzanych czynności zależą z literatury fachowej (2). Wiedza o czynnikach
Grupa 3. obejmuje czynniki, które mogą obowiązki pracodawcy, m.in. zapewnienie od- biologicznych dotyczy bowiem nie tylko określe-
wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebez- powiednich środków hermetyczności, tworze- nia składu gatunkowego (klasyfikacji), ale obej-
pieczne dla pracowników, a rozprzestrzenianie nie odpowiednich rejestrów, opracowywanie muje również dane dotyczące dawki infekcyjnej
ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopo- i zapewnienie stosowania przez pracowników danego czynnika biologicznego; ciężkości
dobne. W stosunku do czynników z tej grupy odpowiednich procedur, obowiązek infor- choroby, którą wywołuje; zdolności przetrwania
również istnieją skuteczne metody profilak- mowania o stosowaniu czynnika właściwej w środowisku; dróg przenoszenia w środowisku
tyki lub leczenia. W wykazie umieszczonych inspekcji sanitarnej itp. [5, 6]. i wnikania do organizmu; zdolności do produkcji
zostało 28 gatunków bakterii i organizmów Kolejnym aspektem, który wg omawia- toksyn czy wywoływania reakcji alergicznych;
im podobnych, 57 wirusów, 10 pasożytów nego rozporządzenia [3] należy uwzględniać dostępności profilaktyki i leczenia (w tym
oraz 6 gatunków grzybów. W grupie tej przy ocenie ryzyka związanego z zagrożeniami profilaktyki poekspozycyjnej, np. w przypadku
wyodrębniono grupę 3**, do której należą biologicznymi jest czas i stopień narażenia tężca); odporności na sterylizację itp. Dlatego
czynniki mogące stanowić ograniczone ryzyko na działanie szkodliwego czynnika biologiczne- też, zgodnie z cytowanym rozporządzeniem
zagrożenia dla ludzi, gdyż nie rozprzestrzeniają go. Pojęcie stopnia narażenia nie jest niestety wskazane jest, aby przy ocenie ryzyka korzystać
się drogą powietrzną, np. wirus wścieklizny, w rozporządzeniu [3] jednoznacznie zdefinio- ze wskazówek organów właściwej inspekcji
wirus kleszczowego zapalenia mózgu, wirusy wane. Można go utożsamiać z poziomem sanitarnej, inspekcji pracy oraz jednostek służby
zapalenia wątroby typu C. zagrożenia infekcyjnego, który określa się medycyny pracy.
Grupa 4.  czynniki, które wywołują u ludzi na podstawie: Kolejnym elementem niezbędnym do oceny
ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracow-  informacji dotyczących zakaz
ności ryzyka jest analiza czynności wykonywanych
ników, a rozprzestrzenianie ich w populacji danych czynników biologicznych, co ma od- przez pracownika. Należy je rozważać pod
ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwy- zwierciedlenie w klasyfikacji względem możliwej ekspozycji, m.in. czasu
czaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne  rawdopodobieństwa wystąpienia danych trwania czynności i dróg narażenia. Do czyn-
metody profilaktyki lub leczenia. Czynniki z tej czynników podczas wykonywania ocenianej ności, na które należy zwrócić szczególną
grupy stanowią bardzo poważne zagrożenie, czynności uwagę należą np. takie, podczas których może
często grożące śmiercią. Wykaz obejmuje  przewidywanej ekspozycji w przypadku tworzyć się aerozol (pył), czynności manualne
12 wirusów. ocenianej czynności [5, 6]. z wysokim ryzykiem skaleczenia, czynności
Do czynności, które mogą podwyższać przebiegające z czynnikami o niskiej dawce
poziom zagrożenia infekcyjnego należą infekcyjnej lub należącymi do wysokiej grupy
Istotą oceny ryzyka zawodowego wy-
np. prace, w których dochodzi do wytwarzania zagrożenia [5, 6].
stępującego przy wykonywaniu czynności
bioaerozoli, czy czynności manualne z ryzykiem Należy pamiętać, że ryzyko zawodowe
z udziałem szkodliwych czynników biolo-
skaleczenia. jest ściśle związane z warunkami pracy
gicznych jest przyporządkowanie czynnika
Wiedza o czynnikach biologicznych wy-  na tych samych stanowiskach, ale w różnych
do określonej grupy zagrożenia (2  4),
stępujących lub mogących występować przy warunkach (różnych zakładach pracy) zarów-
gdyż to decyduje o ciężkości następstw oraz
wykonywanych przez pracownika czynnościach no zagrożenia biologiczne, jak i poziom oszaco-
określenie prawdopodobieństwa wystą-
jest niezbędnym elementem oceny ryzyka wanego ryzyka mogą być różne. W przypadku
pienia skutków zagrożeń w celu ustalenia
związanego z zagrożeniami biologicznymi. czynników biologicznych niezmiernie ważne
niezbędnych środków zapobiegawczych
W przypadku czynności z zamierzonym sto- jest powiązanie występowania czynnika bio-
sowaniem czynników biologicznych, identy- logicznego z wykonywanymi czynnościami.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra fikacja zagrożeń dla zdrowia jest prosta, gdyż Sama obecność szkodliwego czynnika na da-
zdrowia [3], przy ocenie ryzyka zawodowego znany jest gatunek mikroorganizmu, z którym nym stanowisku pracy nie decyduje o tym,
związanego z zagrożeniami biologicznymi pracownik ma kontakt. Przy wykonywaniu że wszyscy pracownicy przebywający na tym
istotny jest rodzaj wykonywanych przez czynności, podczas których kontakt z czyn- stanowisku są jednakowo narażeni. Na przy-
pracownika czynności. Pracownik może nikami biologicznymi nie jest zamierzony, bez kład obecność na stanowisku pracy czynnika
wykonywać czynności znając przynależność przeprowadzenia badań mikrobiologicznych z grupy 3** stanowi zagrożenie wyłącznie dla
gatunkową stosowanego celowo w proce- identyfikacja zagrożeń nie zawsze jest możliwa. pracowników wykonujących czynności manu-
sie pracy czynnika biologicznego. Są to tzw. Z drugiej strony, w wielu przypadkach, szcze- alne, gdyż czynniki te nie przenoszą się drogą
czynności z zamierzonym (świadomym) gólnie jeżeli ma miejsce zmieniająca się ekspo- powietrzną, lecz wyłącznie przez bezpośredni
użyciem czynnika biologicznego. Mają zycja mieszana, gdy czynników biologicznych kontakt.
7
BEZPIECZEC
STWO PRACY 2/2008
W ocenie ryzyka zawodowego związa- wość narażenia poprzez infekcję w wyniku Podsumowując, zasady postępowania pod-
nego z narażeniem na czynniki biologiczne uszkodzenia skóry, jednak dla dokonania czas oceny ryzyka zawodowego związanego
istotne jest pozyskanie informacji, czy przy
oceny ryzyka decydujące jest prawdopodo- z narażeniem na czynniki biologiczne są na ogół
czynnościach branych pod uwagę w ocenie
bieństwo wystąpienia zdarzenia zagrażają- podobne jak w przypadku czynników fizycznych
ryzyka wystąpiły już zachorowania, oraz
cego. Z danych zawartych w piśmiennictwie czy chemicznych i obejmują takie aspekty, jak:
czy są dostępne wyniki profilaktycznych badań
wynika, że jest ono małe, a poza tym wirusy identyfikacja zagrożeń (z określeniem rodza-
z zakresu medycyny pracy. Takie dane pozwa-
te charakteryzują się niską przeżywalnością ju/gatunku czynników biologicznych i przy-
lają właściwie ocenić prawdopodobieństwo
w środowisku. Dlatego też, ustalając stopień należności do grupy zagrożenia), identyfikacja
wystąpienia skutków zagrożenia czynnikami
spodziewanego narażenia na wirusy WZW narażonych pracowników, zebranie informacji
biologicznymi w miejscu pracy.
typu B i C, przy wykonywaniu czynności w za- dotyczących z
ródeł zagrożeń oraz czynności
kładach sortowania odpadów przyjmuje się wykonywanych podczas pracy, ocena wszyst-
Stopnie hermetyczności
stopień hermetyczności 2. Dla pracowników kich informacji dotyczących miejsca pracy,
wykonujących tego rodzaju czynności więk- wyznaczenie środków ochronnych, kontrola
W ocenie ryzyka zawodowego związa-
sze zagrożenie zdrowia stanowią np. grzyby efektywności podjętych działań ochronnych,
nego z narażeniem na szkodliwe czynniki
pleśniowe i endotoksyna zawarta w pyle informowanie pracowników, dokumentacja [4].
biologiczne, w odróżnieniu od czynników
organicznym i w stosunku do tych czynników Identyfikację z
ródeł zagrożeń i ekspozycji nara-
chemicznych i fizycznych, nowym zagadnie-
należy przedsięwziąć odpowiednie środki żonych pracowników można określić na podsta-
niem jest przyporządkowanie wykonywanych
zapobiegawcze [5, 6] . wie wywiadu i analizy procesu pracy podczas
czynności do stopnia hermetyczności. Stopień
hermetyczności decyduje o ustaleniu przez
pracodawcę środków ochronnych (środków
hermetyczności) zapobiegających lub reduku-
jących przypadkowe przeniesienie lub uwolnie-
nie czynnika biologicznego poza miejsce pracy.
Środki hermetyczności wyznacza się dla pro-
cesów przemysłowych oraz dla laboratoriów,
zwierzętarni, pomieszczeń izolacyjnych dla
ludzi i zwierząt. Środki hermetyczności przed-
stawione są w załączniku 4. i 5. do omawianego
rozporządzenia [3].
Generalną zasadą jest, że dla szkodliwego
czynnika biologicznego z grupy zagrożenia 2.
przyjmuje się stopień hermetyczności 2., dla
czynnika z grupy 3.  stopień hermetyczności
3. itd. W przypadku pracy ze szkodliwymi
czynnikami biologicznymi z grupy zagrożenia
1. należy stosować środki zapobiegawcze okre-
ślone w przepisach z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy.
W przypadku czynności wykonywanych
z konkretnym (znanym) mikroorganizmem
(czynności zamierzone) przyporządkowanie
do poszczególnych stopni hermetyczności do-
konywane jest na podstawie klasyfikacji czyn-
ników biologicznych do poszczególnych grup
zagrożenia (2- 4), przy czym, jeśli występują
czynności z wieloma czynnikami, o przypo-
rządkowaniu do stopnia hermetyczności
decyduje czynnik należący do najwyższej
grupy zagrożenia.
W przypadku czynności wykonywanych
z niezamierzonym stosowaniem czynnika bio-
logicznego, przyporządkowanie do poszcze-
gólnych stopni hermetyczności odbywa się
w zależności od zagrożenia infekcyjnego, jakie
dany czynnik może powodować. Na przykład
przy sortowaniu odpadów pracownik wyko-
nuje czynności, podczas których może mieć
kontakt z takimi czynnikami z grupy 3**, jak
wirusy zapalenia wątroby typu B i C prze-
noszonymi przez krew obecną w odpadach
sanitarno-higienicznych (opatrunki, podpaski Schemat oceny ryzyka zawodowego przy pracach w narażeniu na czynniki biologiczne
higieniczne itp.). Teoretycznie istnieje możli- A diagram of the assessment of occupational risk related to biological agents
8
BEZPIECZEC
STWO PRACY 2/2008
wizji lokalnej. Wywiad można przeprowadzić
według kwestionariusza tzw. listy kontrolnej
(przykład zagadnień do listy kontrolnej zamiesz-
Lista kontrolna do oceny ryzyka zawodowego
czono poniżej). Powinny znalez
ć się w nim m.in.
Stanowiska pracy, na których występuje narażenie na czynniki biologiczne
pytania dotyczące charakterystyki stanowisk
pracy, rodzaju wykonywanych czynności,
Czynniki biologiczne  identyfikacja zagrożeń
rodzaju szkodliwych czynników biologicznych
 Jakie czynniki biologiczne występują (mogą wystąpić) podczas wykonywania okre-
występujących lub mogących występować
ślonych czynności na stanowisku pracy?
na poszczególnych stanowiskach pracy, liczby
 akie czynniki są istotne dla bezpieczeństwa pracy przy występującej ekspozycji mie-
narażonych osób i czasu ich narażenia.
szanej?
Na uproszczonym schemacie przedstawio-
 Do jakich grup zagrożenia należą rozpatrywane czynniki biologiczne?
no ocenę ryzyka zawodowego związanego
 Jakie są drogi przenoszenia czynników biologicznych i jaką drogą mogą wnikać do
z narażeniem na czynniki biologiczne.
organizmu?
 akie potencjalne skutki zdrowotne mogą powodować oceniane czynniki biologiczne?
Kiedy pracodawca dokonuje oceny
 Czy występujące czynniki biologiczne stwarzają szczególne zagrożenie, np. dla kobiet
ryzyka związanego z narażeniem
w ciąży lub młodocianych?
na czynniki biologiczne?
Ocena ryzyka powinna być przeprowadzo- Przebieg prac i procesów pracy oraz wykonywane czynności  opis stanowiska
na przed przystąpieniem do pracy oraz należy
 Jakie typowe czynności są wykonywane?
ją okresowo weryfikować. Ponadto, ocenę
 Czy wykonywane są czynności z powstawaniem bioaerozoli?
ryzyka należy powtórzyć:
 Czy w procesie pracy jest wiele czynności wykonywanych manualnie (możliwe ryzyko
" w przypadku każdej zmiany warunków
rozlania, stłuczenia, skaleczenia)?
pracy, która może prowadzić do większego
 Czy wykonywane są czynności z dużym stężeniem czynnika biologicznego?
zagrożenia zatrudnionych
 Czy wykonywane są czynności z czynnikami wysoce infekcyjnymi?
" po stwierdzeniu lub podejrzeniu zanie-
 Jak często wykonywane są czynności?
czyszczenia miejsca pracy
 Jak długo trwa narażenie?
" w przypadku wystąpienia wśród pra-
 Gdzie występują czynniki biologiczne (co jest ich z
ródłem)?
cowników infekcji lub choroby, która może
 Jaką drogą mogą wnikać czynniki biologiczne do organizmu przy wykonywaniu
mieć związek z czynnościami wykonywanymi
konkretnych czynności?
z udziałem czynnika biologicznego
 Czy można przewidzieć wystąpienie czynnika biologicznego na stanowisku pracy?
" kiedy lekarz zakładowy, podejrzewając
 Jakie są możliwe drogi przenoszenia (rozprzestrzeniania) czynnika biologicznego?
ewentualne problemy zdrowotne, zaleca pra-
 Czy istnieją dane dotyczące wielkości narażenia zatrudnionych (czy wykonywane
codawcy skontrolowanie miejsca pracy.
były pomiary)?
 Czy stwierdzano wypadki przy pracy lub zdarzenia niebezpieczne dla zdrowia? Jakiego
Przy ograniczaniu ryzyka zawodowego zaleca
typu?
się postępowanie zgodne z zasadą  STOP , tj. S
(substitution)  zastąpienie; T (technical safety)  Ilu pracowników jest narażonych?
 bezpieczeństwo techniczne; O (organisation)  Czy zatrudniane są kobiety w ciąży, kobiety karmiące lub młodociani?
 środki organizacyjne; P (personal safety)  środ-
ki ochrony indywidualnej. W rozporządzeniu
Specyficzne doświadczenia i praktyki
w sprawie szkodliwych czynników biologicznych
 Czy są doświadczenia z wykonywania porównywalnych czynności?
w środowisku pracy w sposób szczegółowy
 Czy występowały już zachorowania związane z omawianymi czynnościami?
podano środki ochrony zdrowia pracowników
 Czy istnieją informacje dotyczące profilaktyki w zakresie medycyny pracy dotyczące
zawodowo narażonych na te czynniki.
występujących czynników biologicznych?
Do obowiązków pracodawcy należy doku-
 Czy istnieje możliwość profilaktyki poekspozycyjnej?
mentacja oceny ryzyka. Forma dokumentacji
 Czy istnieją wytyczne branżowe?
nie jest narzucona obowiązującym formula-
rzem, niemniej jednak z dokumentacji oceny
ryzyka związanego z narażeniem na czynniki
biologiczne powinno jasno wynikać, dla jakich
[4] Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny.
PIŚMIENNICTWO
czynności analiza ryzyka była przeprowadzona
Praca zb. pod red. W. M. Zawieski. CIOP-PIB, Warszawa
i jakie czynniki (skład gatunkowy oraz przyna- [1] J. Dutkiewicz. Biologiczne czynniki zagrożenia za-
2007
wodowego  aktualne problemy.  Medycyna Pracy
leżność do grupy zagrożenia) zidentyfikowano
[5] A. Obuchowska Czynniki biologiczne na stanowisku
2004, 55, 31-40
przy wykonywanych przez pracownika czyn-
pracy. Ocena ryzyka. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia
[2] J. Dutkiewicz, R. Śpiewak, L. Jabłoński, J. Szymańska
nościach, jak długo trwa narażenie, jaki jest wy-
Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2007
Biologiczne czynniki zagrożenia zawodowego.
nik oceny ryzyka oraz jakie środki ochronne
[6] Wdrażanie prawa pracy w zakresie bezpieczeństwa
Klasyfikacja, narażone grupy zawodowe, pomiary,
i profilaktyczne zostały ustalone, a także wynik
i higieny pracy, włączając czynniki biologiczne. IMP
,
profilaktyka. IMW, Lublin 2007
kontroli ich skuteczności.
Łódz
2002
[3] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia
Przy dokumentowaniu oceny ryzyka na-
2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych [7] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej
leży uwzględniać wymagania rozporządzenia
dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia z dnia 2 marca 2007 r. zmieniające rozporządzenie
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
pracowników zawodowo narażonych na te czynniki w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
i higieny pracy [7] . (DzU nr 81, poz. 716) pracy (DzU nr 49, poz. 49)
9