Prosty wzmacniacz z lampami E K Y
PCLT86
P R O J
Prosty wzmacniacz
z lampami PCL86
AVT-455
Niejednokrotnie młody elektronik
zainteresowany  wejściem
w technikÄ™ lampowÄ… zapytuje:
 Mam lampy PCL86, PCL82,
które wyjąłem ze starego
telewizora. Czy mogÄ™ na tych
lampach zrobić jakiś prosty
wzmacniacz?
PadajÄ… odpowiedzi twierdzÄ…ce,
ale na ogół zniechęcające
do prób.
Rekomendacje:
układ polecamy zwłaszcza Przyjęło się, że lampy serii P są lub telewizyjny mógł być zasilany z
mało przydatne do zastosowań audio. sieci prądu stałego jak i zmiennego.
miłośnikom lamp elektronowych.
A szkoda, bowiem wykorzystanie wła- Napięcie anodowe uzyskiwano
Ze względu jednak na to, że
śnie tych lamp umożliwia obniżenie bezpośrednio z sieci.
kosztów budowy tego pierwszego w Dziś jedynym obowiązującym stan-
jest stosunkowo prosty
życiu wzmacniacza lampowego, zaś dardem jest sieć prądu zmiennego
do wykonania, może
lampy PCL86 i PCL82 były zapro- 230 V, ale jeszcze 40 lat temu w Pol-
zainteresować również
jektowane do układów wzmacniaczy sce można było spotkać różnego rodza-
m.cz odbiorników telewizyjnych. ju sieci, w tym także prądu stałego.
 obserwatorów tej techniki.
Nie będziemy więc tym razem Litera P w oznaczeniu mówi, że
nic wymyślać - lampy te będą pra- lampy są żarzone prądem o natężeniu
cować w typowej dla siebie aplikacji. 300 mA, nie mówi natomiast jakie
Moc wyjściowa takiego wzmacniacza napięcie ma występować na zaciskach
nie jest duża - będzie wynosić około włókna żarzenia. Taką informację
2 W na kanał przy zniekształceniach można jednak łatwo odszukać w ka-
nieliniowych 10%. talogu. Na przykład dla lampy PCL86
katalogowa wartość napięcia żarzenia
Parę słów o lampach serii P wynosi 14,5 V. Okazuje się jednak,
Popularne lampy serii E żarzy się że rozrzut napięcia tych lamp jest
prądem zmiennym 6,3 V, łącząc je znaczny i wymagane natężenie prą-
równolegle. du 300 mA osiąga się dla niektórych
Litera E w oznaczeniu mówi, że egzemplarzy przy napięciu 12,5 V a
lampa jest żarzona napięciem 6,3 V, dla innych dopiero przy 16 V. W od-
natomiast pobierany przez lampÄ™ prÄ…d biornikach telewizyjnych epoki lampo-
można znalez
ć w katalogu. wej nie miało to większego znaczenia
Inaczej jest z lampami serii P, - lampy były włączone szeregowo, a
które są zasadniczo przeznaczone do potrzebny prąd żarzenia ustalał opor-
żarzenia szeregowego. nik redukcyjny, jak na rys. 1.
Ten sposób żarzenia był stosowany W odbiorniku pracowało zazwy-
w niektórych odbiornikach radiowych czaj kilkanaście lamp, toteż łączny
(najczęściej z lampami serii U - prąd spadek napięcia na włóknach lamp
żarzenia 100 mA) i w większości te- wynosił sto kilkadziesiąt woltów,
lewizorów epoki lampowej. dzięki czemu po dołączeniu oporni-
Zaletą było wyeliminowanie trans- ka redukcyjnego cały układ żarzenia
formatora sieciowego, a co za tym mógł być zasilany bezpośrednio z
idzie - lampowy odbiornik radiowy sieci. Niekiedy, aby ograniczyć straty
Elektronika Praktyczna 2/2005
17
Prosty wzmacniacz z lampami PCL86
filtr zasilacza z elementami dla kanału
prawego C23, C24, R17. Takie rozwiÄ…-
zanie redukuje wzajemne oddziaływanie
wzmacniaczy obu kanałów na siebie
- zmniejszają się przesłuchy. Napięcie
żarzenia jest uzyskiwane z odpowied-
niego uzwojenia transformatora siecio-
wego, prostowane w mostku Pr2, wy-
gładzane za pomocą kondensatora C14,
Rys. 1. Zasada zasialania włókien lamp bezpośrednio z sieci a następnie stabilizowane za pomocą
prostego, parametrycznego stabilizato-
mocy na oporniku redukcyjnym włą- Schemat elektryczny wzmacniacza ra napięcia z tranzystorem T1 i diodą
czano szeregowo diodę. Dzięki temu jest pokazany na rys. 2. stabilizacyjną D1. Kondensator C13 za-
prąd żarzenia płynął tylko przez pół Jest to wzmacniacz w klasie A, zaś bezpiecza przed udarem prądu żarzenia
okresu sinusoidy 50 Hz. lampy pracują w zasadzie w typowej zaraz po włączeniu.
Należy wspomnieć jeszcze o roli dla siebie aplikacji. Układ zawiera tylko
termistora. Otóż zaraz po włączeniu dwie lampy, bowiem w bańce lampy Obliczenia
odbiornika lampy są jeszcze zimne, PCL86 znajduje się trioda napięciowa W zasadzie powyższy opis wzmac-
zaś ich włókna żarzenia mają mniej- oraz pentoda mocy. Ze względu na to, niacza mógłby wystarczyć do jego po-
szą oporność niż w stanie gorącym. że oba kanały są identyczne omówimy prawnego i świadomego złożenia. Ale
Tym samym mógłby nastąpić udar tylko elementy kanału lewego. Dopro- dlaczego elementy mają takie, a nie
prądu, powodując przepalenie włókna wadzony do połowy podwójnego po- inne wartości? Zaraz to wyjaśnimy,
którejś z lamp. tencjometru siły głosu P1 sygnał kana- wykonując orientacyjne obliczenia. W
Zapobiega temu termistor. Zaraz łu lewego jest podany do siatki triody tab. 1 zebrano najważniejsze parametry
po włączeniu odbiornika termistor jest lampy V1. Potrzebne wstępne ujemne lampy PCL86, zaczerpnięte z katalogu.
zimny i jego oporność jest duża. Prąd napięcie siatki jest uzyskiwane wskutek
żarzenia jest więc niewielki. Prąd ten spadku napięcia na oporniku R2. Obliczenie stopnia końcowego
jednak zaczyna nagrzewać termistor, Po wzmocnieniu w triodzie sygnał Zasadniczy schemat stopnia końco-
dzięki czemu jego oporność maleje. zostaje podany do siatki pentody koń- wego przedstawiono na rys. 3. Z łatwo-
Prąd żarzenia powoli rośnie do nomi- cowej lampy V1. ścią można dostrzec analogię do układu
nalnej wartości 300 mA. Dlatego trzeba Wzmocniony w końcówce mocy sy- stopnia końcowego z pełnego schematu
było czekać nieraz ponad 3 minuty aż gnał za pośrednictwem transformatora elektrycznego (rys. 2).
odbiornik się nagrzeje. głośnikowego Tr1 steruje głośnik. Kon- Przyjmiemy napięcie zasilania
Ten tani układ, sprzyjający zmniej- densator C8 wpowadza niewielką ko- Ua=230 V, zgodnie z wartością z
szeniu masy odbiornika (brak transfor- rekcję dla wyższych częstotliwości. Aby tab. 1.
matora sieciowego) ma jednak tę wadę, wzmacniacz pracował bardziej  miękko Optymalną oporność obciążenia
że odbiornik nie jest galwanicznie od- zastosowano mieszane ujemne sprzęże- znajdziemy ze wzoru:
izolowany od sieci i może wystąpić nie zwrotne: globalne obejmujące oba
pełne napięcie sieci na chassis (metalo- stopnie wzmocnienia i transformator z
wej podstawie) odbiornika. Dla użytkow- elementami C9, R7, P2. Potencjometrem
nika nie było to jednak groz
ne, bowiem montażowym P2 można ustalić głębo- W tych warunkach katalog podaje
obudowa odbiornika była najczęściej kość sprzężenia zwrotnego (a tym sa- jako optymalną oporność obciążenia
drewniana, zaś wszystkie pokrętła były mym czułość i poziom zniekształceń). 5,1 k&!, gdyż uwzględnia spadek na-
wykonane z tworzyw sztucznych. Poprzez dobór pojemności C9 reguluje pięcia na rezystancji czynnej pierwot-
się głębokość sprzężenia zwrotnego dla nego uzwojenia transformatora.
Wzmacniacz wyższych częstotliwości.
Miło wspominać historię, wróćmy Jak wiadomo, reaktancja po- Tab. 1. Parametry lampy PCL86
jednak do czasów współczesnych. Za- jemnościowa maleje ze wzro-
Parametr
silanie wzmacniacza lampowego bezpo- stem częstotliwości, a więc wraz
prąd żarzenia Iż 300 mA
średnio z sieci należy wyrzucić do la- z częstotliwością współczynnik
napięcie żarzenia Uż 14,5 V
musa. To po prostu zbyt niebezpieczne sprzężenia zwrotnego rośnie, co
napięcie siatki Us0 -1,7 V
zważywszy, że obudowy wzmacniaczy osłabia tony wysokie.
napięcie anody triody Ua 230 V
są najczęściej metalowe. Dodatkowo tworzy się lokalne
Z tego względu transformator siecio- ujemne sprzężenie zwrotne prądo-
nachylenie charakterystyki triody Sa 1,6 mA/V
wy jest nieodzowny. Można go jednak we na rezystorze R2.
współczynnik amplifikacji K 100 V/V
a
zamówić w cenie kilkudziesięciu zło- Napięcie anodowe dla obu
napięcie anody pentody Ua 230 V
tych lub użyć dwóch oddzielnych, o kanałów jest uzyskiwane z trans-
napięcie siatki pierwszej Us0 -5,7 V
czym będzie jeszcze mowa. formatora sieciowego Tr3 wsku-
napięcie siatki drugiej Us2 230 V
Pierwszy wzmacniacz początkującego tek prostowania pełnookresowego
elektronika - lampowca powinien być w mostku scalonym Pr1. Napię- prąd siatki drugiej Is2 6,5 mA
możliwie prosty. cie to zostaje następnie w filtrze
prÄ…d anodowy Ia 39 mA
Nie będzie się on zasadniczo różnił oporowo - pojemnościowym z
nachylenie charakterystyki pentody Sa 10,5 mA/V
od typowych, prostych układów z daw- elementami C10, C11, R8. Za-
rezystancja wewnÄ™trzna Á 45 k&!
nych lat. stosowano oddzielny, identyczny
Elektronika Praktyczna 2/2005
18
Prosty wzmacniacz z lampami PCL86
Rys. 2. Schemat wzmacniacza z lampami PCL86
Dołączony głośnik, stanowiący ob- optymalną oporność obciążenia. W oporność obciążenia 5,2 k&!. Jest to
ciążenie wzmacniacza ma najczęściej powyższych wzorach na przekładnię więc wartość zbliżona do wymaganej
impedancję 4 lub 8 &!. Dlatego w przy- pominięto sprawność transformatora. przez lampę PCL86, zaś prąd ano-
padku podłączenia głośnika 8 &! jest Należy teraz poszukać odpowied- dowy lamy PCL86 jest mniejszy niż
potrzebny transformator o przekładni: niego transformatora. lampy EL84. Oznacza to, że trans-
Niepisana zasada głosi, że najle- formatorowi nie grozi przeciążenie
piej używać podzespołów łatwo do- i bez obaw może współpracować z
stępnych w handlu. Okazuje się, że lampą PCL86.
zaś w przypadku głośnika 4 &!: firma Zatra S.A produkuje transfor- TG5/623/01 jest przystosowany do
matory TG5/623/01 i TG5/623/02. współpracy z głośnikiem 8 &!, zaś
Są one zaprojektowane do współ- TG5/623/02 nadaje się do współpra-
pracy z lampą EL84, która ma spo- cy z głośnikiem 4 &!. Deklarowa-
aby lampa  widziała głośnik jako czynkowy prąd anodowy 48 mA i ne przez producenta pasmo prze-
Elektronika Praktyczna 2/2005
19
Prosty wzmacniacz z lampami PCL86
Ponieważ na kondensatorze Ck od-
kłada się napięcie 5,7 V jego napięcie
pracy powinno wynosić przynajmniej
10 V. Na rys. 2 oprócz kondensatorów
elektrolitycznych C6 i C20 sÄ… jeszcze
kondensatory C7 i C21. LikwidujÄ…
one ujemne sprzężenie zwrotne dla
wyższych częstotliwości. Są one po-
trzebne, gdyż kondensatory elektroli-
tyczne mają dość dużą indukcyjność
własną i nie likwidują skutecznie
Rys. 3. Podstawowy schemat stop- Rys. 4. Uproszczony schemat sprzężenia zwrotnego dla wyższych
nia końcowego wzmacniacza napięciowego częstotliwości.
Od wartości opornika i kondensa-
noszenia tych transformatorów to Co prawda nie znamy nachylenia tora siatkowego zależy pasmo prze-
40-20000 Hz. W modelu zastosowano katodowego Sk, ale musi być ono po- noszenia. Im większe są ich warto-
pierwszy z tych transformatorów. równywalne z nachyleniem charak- ści, tym lepsze jest przenoszenie to-
Należy wspomnieć, że transfor- terystyki anodowej, gdyż prąd siatki nów niskich. Z drugiej jednak strony
mator w znacznej mierze decyduje drugiej jest niewielki w porównaniu opornik siatkowy nie może mieć zbyt
o jakości wzmacniacza: od wartości z prądem anodowym. Tym samym dużej wartości. Przyjmijmy wartość
indukcyjności głównej zależy w du- błąd obliczenia nie będzie duży. Z opornika R =680 k&!.
s
żej mierze jak wzmacniacz będzie kolei za dolną częstotliwość granicz- Potrzebną wartość pojemności ob-
przenosić tony niskie. Z kolei induk- ną podstawiamy 30 Hz a nie 40 Hz liczymy ze wzoru:
cyjność rozproszenia ma decydujący (dolna częstotliwość przenoszenia
wpływ na przenoszenie tonów wyso- transformatora) by niepotrzebnie nie
kich, zaś przekładnia transformatora zawężać pasma.
wpływa na zniekształcenia nieliniowe Wynika to z faktu, że pasmo prze- Powyższy wzór pozwala obliczyć
i sprawność. noszenia transformatora jest podawane pojemność dla spadku wzmocnienia,
Spodziewaną moc wyjściową od- dla nierównomierności charakterystyki równgo 3 dB, związanego z obwodem
daną przez wzmacniacz z rys. 3 przy równej 3 dB - oznacza to, że trans- C , R . Pojemność kondensatora C
s s s
dopuszczalnych zniekształceniach mo- formator powoduje spadek wzmocnie- ma małą wartość i nic nie szkodzi,
żemy oszacować ze wzoru: nia 3 dB dla częstotliwości 40 Hz. aby zastosować kondensatory o więk-
P "0,4·U ·I "0,4·230 V·6 mA"3,3 W Powyższy wzór pozwala na obli- szej pojemnoÅ›ci - np. 47 nF. DziÄ™ki
uż a0 a0
Potrzebne napięcie siatki U uzy- czenie kondensatora katodowego przy temu eliminujemy praktycznie wpływ
s0
skuje się wskutek spadku napięcia na spadku 3 dB dla najniższej częstotli- obwodu siatkowego na przenoszenie
oporniku katodowym Rk. Przepływający wości. Gdyby do wzoru podstawiać najniższych częstotliwości.
przez ten opornik prąd jest równy su- częstotliwość 40 Hz otrzymamy po- Dlatego dobrano takie wartości po-
mie prądu anodowego I i prądu siatki jemność kondensatora Ck, przy której jemności C1, C2, C5, C15, C16, C19
a
osłonnej I . Stąd wartość opornika Rk: spadek wzmocnienia wzmacniacza na rys. 2.
s2
końcowego wyniesie 6 dB (3 dB trans- Obliczmy jeszcze potrzebną dla
formatora i 3 dB związane z obwo- pełnego wysterowania amplitudę sy-
dem Ck, Rk). 6 dB to już duży spadek gnału na siatce lampy mocy:
wzmocnienia (2 razy). PodstawiajÄ…c do
Tracona na tym oporniku moc wzoru mniejszą częstotliwość zapewni-
wyniesie: my spadek wzmocnienia mniejszy od
P=U ·(I +I )"5,7 V· 6 dB dla 40 Hz. WydawaÅ‚oby siÄ™, że Obliczenie wzmacniacza
s0 a s2
·(39 mA+6,5 mA)"0,6 W powyższe obliczenie Ck jest zbÄ™dne, napiÄ™ciowego
Dlatego moc tego opornika powin- bo można by było zastosować kon- Z a s a d n i c z y s c h e m a t s t o p n i a
na wynosić 0,4 W lub więcej. densator o możliwie dużej pojemno- wzmocnienia napięciowego przedsta-
Najbliższą obliczonej wartością z ści. Pojemność kondensatora nie może wiono na rys. 4.
szeregu jest 120 &! i taką wartość mają być jednak zbyt duża, bo wzmacniacz Obliczmy oporność wewnętrzną
oporniki R6 i R15 na rys. 2. Włącze- końcowy będzie chwilami się  zaty- triody:
nie opornika katodowego powoduje kał - z
le działał przy zmianach sy-
jednak powstanie prądowego ujemnego gnału wejściowego. Wynika to z faktu,
sprzężenia zwrotnego i w efekcie spa- że im większa pojemność kondensato-
dek wzmocnienia. Aby temu zaradzić ra tym dłużej trwa jego ładowanie i Jak wiadomo, rezystancja opornika
bocznikuje się opornik katodowy kon- rozładowywanie. R powinna być 2...8 razy większa od
a
densatorem o pojemności: rezystancji wewnętrznej lampy. Przyj-
mijmy więc R =220 k&!, co jest zresztą
a
wartością sugerowaną przez katalog.
W tych warunkach wzmocnienie
napięciowe, bez uwzględnienia spad-
ku wzmocnienia zwiÄ…zanego z ujem-
Rys. 5. Schemat filtru RC nym prądowym sprzężeniem zwrot-
Elektronika Praktyczna 2/2005
20
Prosty wzmacniacz z lampami PCL86
Przyjmiemy typową wartość z szere-
gu - 1,2 k&!.
Tracona na tej oporności moc
wynosi:
P=(U -U )·I =50 V·46,5 mA"2,3 W
we a o
Dlatego zastosujemy opornik o mocy
5 W lub (lepiej) 8 W.
Ponieważ filtr zasila wzmac-
niacz małej mocy, więc dopuszczalny
współczynnik tętnień za filtrem wy-
nosi 0,05%.
Załóżmy, ze oba kondensatory filtru
Rys. 6. RozkÅ‚ad wyprowadzeÅ„ lamp PCL86, ECL86, EM84 i EM800 majÄ… pojemność 100 µF. Jest to duża
wartość pojemności, jednak łatwa do
nym w obwodzie katody wyniesie: Napięcie anodowe U ma mieć nabycia. W związku z tym możemy z
a
wartość 230 V. Znaczy to, że na re- niewielkim błędem przyjąć, że tętnienia
zystorze (lub rezystorach w przy- na tym kondensatorze filtru wynoszÄ…
padku filtru wieloogniwowego) fil- około 5%. Dokładniejsze obliczenie tęt-
tru ma nastąpić spadek napięcia nień na tym kondensatorze jest oczywi-
Ujemne napięcie siatki pierwszej U U  U =50 V. ście możliwe, jednak je tu pominiemy.
s0 we a
ma być równe -1,7 V i jest uzyskiwane Obciążeniem filtru (rezystancja R Wymagany współczynnik filtracji fil-
na oporniku Rk. Jego wartość powinna z rys. 5) są oba stopnie wzmacnia- tru wynosi więc:
wynieść w przybliżeniu: cza: napięciowy i mocy.
Natężenie prądu pobieranego z fil-
tru jest równe sumie natężenia prądu
anodowego triody wzmacniacza na- Sprawdzimy teraz, czy uda siÄ™
pięciowego (poniżej 1 mA), natężenia uzyskać taki współczynnik filtracji w
prądu siatki drugiej pentody mocy układzie z rys. 5.
Współczynnik ujemnego prądowego (6,5 mA) i prądu anodowego pentody Filtracja F tego układu wynosi:
sprzężenia zwrotnego: mocy (39 mA):
I =I +I +I "1 mA+39 mA+
o a1 a2 s2
+6,5 mA"46,5 mA
Oporność obciążenia filtru wynosi:
Wzmocnienie napięciowe stopnia
zmaleje więc:
1+bK =1+0,01·78 V/V=1,78 razy Za f wstawiamy 100 Hz, gdyż
u
czyli wyniesie około 43 V/V. Jest to Prąd I płynie przez rezystor filtru taka jest częstotliwość tętnień przy
o
wzmocnienie napięciowe stopnia przy Rf, który powinien mieć wartość: dwupołówkowym prostowaniu.
rozwartej pętli globalnego sprzężenia Pierwszy kondensator filtru (rys. 2)
zwrotnego, obejmujÄ…cego transformator. ma w istocie pojemność 200 µF (dwa
Ponieważ lampa mocy wyma- kondensatory C11 i C24).
ga dla pełnego wysterowania sygna-
łu 3,7 V, zaś wzmacniacz napięcio-
wy ma wzmocnienie 43 V/V, więc
na wejście wzmacniacza wystarczy
podać sygnał 3,7 V/43 V/V=86 mV.
Po włączeniu pętli sprzężenia wzmoc-
nienie jednak spadnie.
Pojemność sprzęgająca w anodzie
jest pojemnością siatkową lampy mocy
i została już obliczana.
Filtr zasilacza
Zastosujemy tani filtr oporowo-
-pojemnościowy, rezygnując z drogich
dławików.
Autor dysponował transformatorem
sieciowym, który na uzwojeniu ano-
dowym ma napięcie Utr=200 V. Po
wyprostowaniu w prostowniku (most-
ku) napięcie U (rys. 5) wyniesie w
we
przybliżeniu:
Rys. 7. Charakterystyka amplitudowo - częstotliwościowa wzmacniacza z
lampami ECL86
Elektronika Praktyczna 2/2005
21
Prosty wzmacniacz z lampami PCL86
miejscami przewody pętli sprzężenia
zwrotnego. Po tej czynności układ
przestanie się wzbudzać.
Następnie do wejść wzmacniacza na-
leży podać sygnał z dowolnego z
ródła
i dobrać wartości elementów w pętlach
sprzężenia zwrotnego według własnych
upodobań (kręcąc potencjometrami P2,
P3 i trymerami C9, C22). Ważne jest
tylko, aby ustawienia w obu kanałach
były takie same (symetria).
Na rys. 6 przedstawiono schemat
wyprowadzeń lampy PCL86, ECL86,
Rys. 8. Schemat połączeń oka magicznego EM84 i EM800.
O tych dodatkowych lampach pi-
W związku z tym wzór na filtrację chociaż z pewnością nie każdemu szemy dalej. Przypominam, że wypro-
jest obarczony pewnym błędem, gdyż przypadnie to do gustu. wadzenia lamp rysowane są od strony
zakłada, że oba kondensatory filtru Na płytce nie przewidziano ścieżek cokołu - nóżek lampy.
(rys. 5) mają te same wartości pojem- doprowadzających napięcie żarzenia do
ności (filtracja jest większa od 120). lamp. Połączenie między stabilizatorem Uwagi końcowe
Dodatkowy kondensator C25 z a lampami trzeba więc wykonać prze- Należy wspomnieć, że istnieje moż-
rys. 2 o niewielkiej pojemności zwiera wodem - skrętką. Na płytce przewi- liwość zastosowania innych transfor-
do masy zakłócenia o wyższych często- dziano odpowiednie punkty lutownicze matorów głośnikowych. Ich koszt sta-
tliwościach. Ponieważ w zasilaczu wy- dla tych przewodów.
WYKAZ ELEMENTÓW
stępują napięcia do 280 V więc kon- Złącza śrubowe ARK umożliwiają
Rezystory
densatory filtru muszą mieć napięcie wygodne dołączenie transformatorów,
R1, R10: 470 k&!/0,6 W
przebicia przynajmniej 350 V. potencjometrów oraz gniazd wejścio-
R2, R11: 2,1 k&!/0,6 W
Na rys. 2 są jeszcze dwa dodatko- wych. Tranzystor T1 należy zaopatrzyć
R3, R12: 220 k&!/0,6 W
we filtry z elementami C3, C4, R4 w w radiator, pamiętając o posmarowa-
R4, R7, R13, R16: 10 k&!/0,6 W
kanale lewym oraz C17, C18, R13 w niu styku tranzystor - radiator pastÄ…
R5, R14: 680 k&!/0,6 W
kanale prawym. Wygładzają one do- silikonową celem zapewnienia dobrego
R6, R15: 120 &!/2 W
datkowo napięcie zasilania dla stopni oddawania ciepła. Jeśli współczynnik
R8, R17: 1,2 k&!/5 W
wzmocnienia napięciowego, dla których wzmocnienia prądowego tranzystora jest
P1: 2x47 k&! logarytmiczny
dopuszczalne tętnienia są mniejsze od zbyt mały (będzie wówczas zbyt małe
P2, P3: 100 k&! montażowy
0,05%. napięcie żarzenia) należy zmniejszyć
Kondensatory
wartość oporności R9.
C1, C15: 1 µF/250 V
Układ żarzenia Parę słów na temat transformatora
C2, C5, C16, C19: 47 nF/400 V
Ograniczymy się tu tylko do sieciowego. Oczywiście byłoby najlepiej
C3, C17: 4,7 µF/350 V
paru słów komentarza. Napięcie ża- zamówić transformator, który dostar-
C4, C18: 22 nF/400 V
rzenia lamp ma wynosić 14,5 V. Jest czałby napięcia 16 VAC przy prądzie
C6, C20: 100 µF/25 V elektroli-
ono stabilizowane za pomocą układu 2 A (z zapasem) dla żarzenia lamp,
tyczny
z diodą i tranzystorem. Ponieważ na 200 VAC/100 mA (napięcie anodowe) i
C7, C21: 22 nF/100 V
tranzystorze występuje spadek na- ewentualnie napięcia 6,3 VAC/0,6 A dla
C8, C26: 1 nF/630 V
pięcia około 0,7 V dioda musi mieć wskaz
ników wysterowania oraz 6...9 V/
C10, C11, C23, C24: 100 µF/
napięcie stabilizacji nieco wyższe niż 1 A dla układów sterowania, jeśli takie
400 V elektrolityczny
14,5 V. Dobieramy więc diodę o na- chcielibyśmy w przyszłości dobudo-
C25: 100 nF/400 V
pięciu stabilizacji 15 V. wywać. Z drugiej jednak strony mam
Półprzewodniki
świadomość, że każdy chce ponieść jak
D1: dioda stabilizacyjna C15 V
Montaż i uruchomienie najmniejsze koszty. Najtańszym rozwią-
T1: BD285 lub podobny
Układ można zrealizować metodą zaniem może być użycie dwóch trans-
Pr1: mostek prostowniczy 1 A/
montażu przestrzennego ( na pająka ) formatorów: około 16 V/2 A dla żarze-
1000 V
majÄ…c odpowiednie chassis metalowe nia lamp i drugiego 200 V/80...100 mA
Pr2: mostek prostowniczy 2 A/
(tak był zbudowany prototyp, współpra- dostarczającego napięcia anodowego.
50 V
cujący z tunerem opisywanym w EP7/ Tym drugim może być transformator ze
Lampy
2004 przez Tomasza Jabłońskiego) lub starego odbiornika radiowego, o czym
V1, V2: PCL86
zastosować obwód drukowany. jest mowa dalej.
Różne
Uruchomienie, w przypadku po- Doprowadzenia do potencjome-
2 podstawki  noval
prawnego montażu nie powinno na- tru i do gniazdek wejściowych (typu
1 włącznik dwustabilny
stręczać trudności. chinch) trzeba wykonać przewodem
B1: bezpiecznik 2 A
Przy montażu na płytce należy ekranowanym.
B2: bezpiecznik 500 mA
pamiętać o tym, że podstawki pod Jeśli po nagrzaniu się lamp z gło-
2 gniazda  chinch
lampy lutuje się od strony druku. Ta- śnika wydobywa się pisk (występuje
2 gniazda głośnikowe
kie rozwiązanie umożliwia wyekspo- dodatnie sprzężenie zwrotne) nale-
transformatory wg opisu
nowanie lamp na zewnątrz obudowy, ży wzmacniacz wyłączyć i zamienić
Elektronika Praktyczna 2/2005
22
Prosty wzmacniacz z lampami PCL86
nowi znaczącą część ceny wzmacnia- gnetofonu ZK120, 125, 140, 145 (silnik w obu tych przypadkach taki sam,
cza - jego koszt wynosi około 400 zł jest jednocześnie transformatorem). lampy różnią się jedynie rozkładem
(licząc obudowę), jeśli zastosujemy W takim przypadku jest zbędne wyprowadzeń. Na rys. 6 przedstawio-
nowe transformatory. Dlatego niektórzy wlutowywanie elementów stabilizatora i no rozkład wyprowadzeń lamp EM84,
Czytelnicy będą woleli rozebrać stary prostownika napięcia żarzenia PR2, T1, gdyż ta lampa jest najłatwiej dostępna.
telewizor i użyć transformatorów typu D1, C13, C14. Przewody doprowadzają- O elektronowych wskaz
nikach pisaliśmy
TG 2,5-1-666 (zamiast 666 mogą wy- ce napięcie żarzenia lutujemy do punk- już nieraz, więc nie ma sensu na ten
stąpić inne cyfry, jak 665 lub 667 - tów lutowniczych mostka PR2. temat się rozpisywać.
oznaczają one kategorię klimatyczną) Na rys. 7 zamieszczam charaktery- Na rys. 8 przedstawiono układ połą-
czy TG5/46 albo TG5/53. Te trans- stykę amplitudowo - częstotliwościową czeń wskaz
nika wysterowania.
formatory, mimo że nie najlepszej wzmacniacza w wersji z lampą ECL86, Napięcie żarzenia dla wskaz
ników
jakości (węższe pasmo przenoszenia) współpracującą z transformatorem TG 2- wysterowania pobiera się z tego same-
umożliwią zaoszczędzenie niebagatel- -20-666 przy obciążeniu 4 &!. go uzwojenia transformatora sieciowe-
nej kwoty około 200 zł. Trzeba jeszcze dodać, że pojemność go, co i dla lamp wzmacniacza (jeśli
Taka oszczędność się opłaca, jeśli w pętli ujemnego sprzężenia zwrotnego we wzmacniaczu pracują lampy ECL86
ktoś ma zamiar tylko pobawić się lam- wynosiła przy zdejmowaniu charakte- transformator ma uzwojenie 6,3 V; w
pami, nie zajmując się nimi na dłużej. rystyki 20 pF, zaś ustawiona oporność przeciwnym przypadku trzeba przewi-
Szkoda byłoby jednak niszczyć do- potencjometru w pętli wynosiła 70 k&!. dzieć uzyskiwanie napięcia 6,3 V z do-
brze zachowany lampowy telewizor, ma- Nawet z niezbyt dobrej jakości transfor- datkowego uzwojenia transformatora sie-
gnetofon czy radio tylko po to by  wy- matorem dało się uzyskać pasmo 50 Hz ciowego lub z oddzielnego transformato-
grzebać transformator. Te dawne urzą-  15 kHz przy nierównomierności cha- ra). Jeśli włókna lamp są włączane za
dzenia stanowią przecież sobą zabytki, rakterystyki mniejszej od 3 dB. bezpiecznikiem B1 to trzeba zastosować
jest to swoisty signum temporaris epoki Parę słów o mocy wyjściowej. Moc bezpiecznik 2,5 A. Napięcie anodowe
Polski Ludowej. ta jest nieduża i  jak dla typowej +220...250 V można pobierać z drugiego
Istnieje możliwość zastosowania in- aplikacji lampy ECL86 wynosi około kondensatora filtru zasilacza. Na płytce
nych lamp, jak ECL86, ECL82, PCL82. 2 W na kanał. Przy obciążeniu 8 &! i drukowanej wzmacniacza nie przewi-
Schemat układu zostaje właściwie ten zniekształceniach nieliniowych h=1% dziano jednak miejsca dla zacisków śru-
sam. Natomiast trzeba zmienić transfor- moc wynosi 0,4 W. Przy h=10% moc bowych dla tego napięcia. Trzeba więc
matory i niektóre wartości rezystorów. osiąga 2,5 W. dolutować odpowiedni przewód bezpo-
W przypadku zastosowania lampy EC- Przy obciążeniu 4 &! i zniekształce- średnio do punktu lutowniczego  plusa
L86 trzeba zmienić napięcie żarzenia na niach h=1% moc wynosi około 0,5 W, kondensatora filtru (C10 lub C23).
6,3 V, transformatory głośnikowe mogą zaś przy h=10% moc wynosi około Napięcie sterujące wskaz
nika wyste-
być typu TG 2-20-666 (stosowane w 2,7 W. Zniekształcenia były wyznaczane rowania pobiera się z uzwojenia pier-
magnetofonach szpulowych typu ZK140) przy częstotliwości f=1000 Hz. wotnego transformatora głośnikowego (z
lub TG 2-10-666 (w wielu odbiornikach Napięcie wejściowe, potrzebne do anody pentody głośnikowej). Można do-
radiowych, np. Kankan), rezystory R2 i pełnego wysterowania (h=10%) (przy łączyć dwa wskaz
niki wysterowania -
R11 trzeba zmienić na 1,75 k&!, zaś R6 potencjometrze głośności ustawionym na dla każdego kanału wzmacniacza. Trze-
i R15 na 180 &!. maksimum) wynosi około 250 mV. ba mieć jednak na uwadze, że dla wy-
Płytka drukowana pozostaje ta sama, Do wzmacniacza można łatwo do- mienionych wcześniej transformatorów
gdyż układ wyprowadzeń ECL86 i łączyć magiczne oko, jako wskaz
nik sieciowych: TS 40/29/6760 i TS 30/1/676
PCL86 jest taki sam. wysterowania. będzie to bardzo duże obciążenie. W
Transformator sieciowy można wziąć Przewidziano dwie różne płytki dla takim przypadku należy się raczej za-
z dowolnego starego odbiornika radio- wskaz
ników wysterowania: dla lampy opatrzyć w transformator o większej
wego. Dość często spotykane są trans- EM80 (odpowiednikiem rosyjskim jest obciążalności.
formatory typu TS 30/1/676 i TS 40/29/ 6E1P) oraz dla lampy EM84 (i typów Aleksander Zawada, EP
676. Można także użyć silnika z ma- EM87, EM800). Schemat połączeń jest [e-mail]
Elektronika Praktyczna 2/2005
23