Opracowanie koncepcji
funkcjonalnej klastra (inicjatywy
klastrowej) w zakresie
odnawialnych z
ródeł energii
Autorzy:
Michał Przybyłowski
Piotr Tamowicz
Współpraca:
Tomasz Richert
Niniejsze opracowanie zostało sporządzone przez konsorcjum badawcze w składzie Instytut Badań
nad Gospodarką Rynkową oraz ICG  Piotr Tamowicz, w ramach projektu Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Zachodniopomorskiego dotycząceo rozwoju i animacji klastrów na obszarze
województwa.
Gdańsk, maj 2011
SPIS TREŚCI
1. ODNAWIALNE y
RÓDA
A ENERGII W EUROPIE I POLSCE...................................................... 3
2. ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA......................................................................................... 4
3. ROZKA
AD PRZESTRZENNY I PODMIOTOWY KLASTRA....................................................... 8
4. SPECYFICZNE CZYNNIKI LOKALIZACYJNE........................................................................... 14
5. WKA
AD KLASTRA W GOSPODARK
REGIONU ..................................................................... 16
6. POTENCJAA
EKONOMICZNY I MOśLIWOŚCI ROZWOJU KLASTRA.................................. 17
7. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU I ANIMACJA KLASTRA ............................................. 19
8. INNOWACJE I WSPÓA
PRACA Z SEKTOREM B+R................................................................... 20
9. KIERUNKI AKTYWNOŚCI I PLAN DZIAA
AC
POTENCJALNEJ INICJATYWY
KLASTROWEJ..................................................................................................................................... 21
SPIS TABEL ......................................................................................................................................... 24
SPIS RYSUNKÓW............................................................................................................................... 24
SPIS WYKRESÓW .............................................................................................................................. 24
ZAA

CZNIK 1 KLASTRE OZE W GÓRNEJ AUSTRII  STUDIUM PRZYPADKU................... 25
Załącznik 2 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH INSTYTUCJI OTOCZENIA BIZNESU Z
ZAKRESU OZE.................................................................................................................................... 28
2
1. ODNAWIALNE y
RÓDA
A ENERGII
W EUROPIE I POLSCE
Od początku obecnego stulecia w krajach EU-25 odnotowywany jest systematyczny wzrost ilości
energii pierwotnej pozyskiwanej ze z
ródeł odnawialnych. W okresie 2001-2008 było to średnio
rocznie około 6,9%. Poniewa\
w tym samym okresie wystąpił spadek produkcji energii pierwotnej (z
893,8 Mtoe w roku 2001 do 803,6 Mtoe w roku 2008 ) udział energii odnawialnej w bilansie
energetycznym Europy zwiększył się z niecałych 11% (rok 2011) do 17,6% (rok 2008)1.
Ilość energii pierwotnej pozyskanej ze z
ródeł odnawialnych oraz jej udział w pozyskaniu energii
ogółem jest bardzo zró\
nicowana w skali Europy. Do europejskich liderów rynku odnawialnych
z
ródeł energii nale\
ą takiej kraje jak A
otwa gdzie całość wytwarzanej energii pochodzi ze z
ródeł
odnawialnych Austria z udziałem na poziomie 78%, Finlandia 56% i Szwecja 49% (dane dla roku
2008). Najsłabiej odnawialne z
ródła energii są eksploatowane w Czechach i Polsce gdzie udział ten
wynosi 7,6%2.
Podstawowym z
ródłem energii odnawialnej w skali Unii Europejskiej jest biomasa stała (np. odpady
drzewne, słoma, rośliny energetyczne). Paliwo to jest obecnie z
ródłem około 46% produkowanej
energii odnawialnej. Drugim z
ródłem energii jest woda (hydroelektrownie), których udział wynosi
18,6%. W następnej kolejności występuje energia pozyskiwana z odpadów komunalnych (biogaz) 
10,5% oraz energia wiatru  7,2%. Ze względów klimatycznych i geograficznych takie z
ródła jak
promieniowanie słoneczne czy geotermia nale\
ą do z
ródeł praktycznie nieistotnych.
Z uwagi na odmienne warunki klimatyczne i geograficzne struktura energii odnawialnej wytarzanej w
poszczególnych krajach wykazuje znaczne zró\
nicowanie. Dominuje energia pozyskiwana z biomasy
stałej, której udział w roku 2008 wynosił od 35% w Niemczech do 98% w Estonii. Największymi
producentami energii pierwotnej z biomasy są Niemcy, Francja, Szwecja, Finlandia i Polska. W
przypadku hydroenergetyki zró\
nicowanie jest jeszcze większe i wynosi od 0,3% w Estonii do 39,4%
w Austrii. Energetyka solarna największy udział osiąga w Niemczech  2,5%.
Jednym z kluczowych celów UE w zakresie rozwoju energetyki odnawialnej jest zwiększenie udziału
OZE w produkcji energii elektrycznej. W latach 2004-2008 udział energii elektrycznej wytworzonej z
nośników odnawialnych zawierał się w przedziale 13,7%  16,6%. Bardzo du\
e zró\
nicowanie
występowało na poziomie poszczególnych krajów gdzie udział odnawialnych nośników w produkcji
energii elektrycznej wahał się od 2% - 4% w przypadku Estonii i Polski do co najmniej 50% w
przypadku Austrii i Szwecji.
W krajach UE-25 głównym z
ródłem energii elektrycznej wytwarzanej z nośników odnawialnych jest
woda. Udział tego nośnika w roku 2008 wyniósł około 56,6% i był ni\
szy o około 10 punktów
procentowych ni\
cztery lata wcześniej. Dla poszczególnych krajów udział energii wody w produkcji
energii elektrycznej z nośników odnawialnych wahał się do 14% (Estonia) do 97% (A
otwa). Do
największych rynków pod względem zainstalowanej mocy w przypadku tego z
ródła nale\
ą takie kraje
jak Włochy (2,5 tys. MW), Francja (2 tys. MW), Hiszpania (1,9 tys. MW) i Niemcy (1,6 tys. MW).
Ze względu na bardzo zró\
nicowane warunki hydrologiczne ilość wytwarzanej energii elektrycznej
nie jest ściśle powiązana z wielkością zainstalowanych mocy wytwórczych. Z tego powodu
1
Energia ze z
ródeł odnawialnych w 2009 roku. GUS. Warszawa 2010.
2
Tam\
e, str. 20.
3
największym wytwórcą energii są Włochy (10,3 tys. MWh), a następnie Niemcy (6,3 tys. MWh),
Francja (6,1 tys. MWh) i Austria (4,6 tys. MWh)3.
Drugie miejsce pod względem wykorzystania zajmuje energia elektryczna wytwarzana z wiatru. Jej
udział w okresie 2004-2008 w krajach UE-25 wzrósł z 13,5% do 21,8%. Obecnie energetyka wiatrowa
jest najszybciej rozwijającym się segmentem rynku energetyki odnawianej. W roku 2009 po raz drugi
z rzędu odnotowano bardzo szybki przyrost instalowanych mocy wytwórczych  zainstalowano 10
tys. MW, co oznacza wzrost do roku poprzedniego o 23%. W efekcie na energetykę wiatrową
przypada obecnie około 9% wszystkich mocy wytwórczych energetyki odnawialnej w Europie. Do
największych europejskich rynków energetyki wiatrowej nale\
ą obecnie Niemcy i Hiszpania. Ich
udział w rynku pod względem wielkości zainstalowanej mocy wynosi odpowiednio 34% i 25,5%. Oba
kraje dominują te\
w zakresie produkcji energii elektrycznej z udziałami wynoszącymi odpowiednio
28,6% i 28,8%. Kraje te najwcześniej zaczęły inwestować w energetykę wiatrową co spowodowało,
\
e znacznie wyprzedziły pozostałe kraje. W efekcie moc zainstalowana we Włoszech (4,8 tys. MW)
znajdujących się na trzecim miejscy w Europie jest blisko pięciokrotnie mniejsza w stosunku do mocy
posiadanej przez Hiszpanię. Na dalszych miejscach w Europie pod względem zainstalowanej mocy
znajdują się takie kraje jak: Francja (4,6 tys. MW), Wielka Brytania (4,4 tys. MW), Dania (3,5 tys.
MW).
Biomasa sucha, która jest podstawowym z
ródłem ciepła jest tak\
e istotnym paliwem do produkcji
energii elektrycznej. Udział tego paliwa w bilansie energii elektrycznej wynosi obecnie około 10,2%
(r. 2008) wobec 8,6% w roku 2004. Ilość energii elektrycznej wyprodukowanej z biomasy suchej w
okresie 2001-2009 średniorocznie rosła o około 14,7%. Tradycyjnie największymi producentami
energii elektrycznej z biomasy są kraje skandynawskie, Niemcy oraz Polska.
Polska z du\
ym opóz
nieniem przystąpiła do inwestycji w odnawialne z
ródła energii skutkiem czego
pomimo posiadania znacznego potencjału (biomasa, wiatr) zajmuje bardzo odległe miejsce w
rankingach europejskich. W efekcie udział z
ródeł odnawialnych w produkcji energii pierwotnej
wynosił w roku 2009 - 9% przy średniej dla UE-25 - 17,6%, a w przypadku energii elektrycznej -
4,2% przy średniej dla UE-25 - 16,6% (rok 2008). Pod względem zainstalowanej mocy Polska
zajmowała w Europie (dane dla roku 2008) 13 miejsce w przypadku elektrowni wiatrowych, 12
miejsce w produkcji energii pierwotnej z biogazu czy 10 miejsce pod względem mocy
zainstalowanych kolektorów słonecznych.
Mimo znacznego zapóz
nienia znaczenie i udział z
ródeł odnawialnych w bilansie energii
systematycznie rośnie. W przypadku produkcji energii elektrycznej głównym paliwem odnawialnym
jest biomasa stała (56,5% całej energii elektrycznej ze z
ródeł odnawialnych w roku 2009), woda,
której udział spadł jednak z 68% w roku 2004 do 27,4% w 2009 r. oraz wiatr (udział w roku 2009
wynoszący 12,4% wobec 4,6% w roku 2004). Szczególnie dynamicznie rozwija się produkcja energii
elektrycznej z wiatru. W ciągu ubiegłej dekady zwiększyła się ona blisko 78 razy.
2. ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA
Pod pojęciem klastra odnawialnych z
ródeł energii (OZE) rozumiemy zlokalizowaną na terenie regionu
zachodniopomorskiego zbiorowość podmiotów gospodarczych działających w zakresie wytwarzania
energii elektrycznej i cieplnej z tzw. z
ródeł odnawialnych, adekwatne instytucje otoczenia biznesu
oraz regionalne i ponadregionalne instytucje B+R. Pod pojęciem OZE będziemy rozumieć takie z
ródła
odnawialne jak:
3
The State of Renewable Energies in Europe. 10th EurObserv ER Report. Paris 2010.
4
a) energia wiatru
b) energia spadku wody
c) energia otrzymywana ze spalania biomasy/biogazu
Ze względu na znaczne zró\
nicowanie warunków funkcjonowania poszczególnych  podsektorów
energetyki odnawialnej, głównym składnikiem klastra OZE w zachodniopomorskim jest energetyka
wiatrowa.
Z zebranych danych oraz przeprowadzonych wywiadów wynika, \
e podmioty współtworzące klaster
OZE i realizowane przez nie procesy inwestycyjne oraz wytwórcze charakteryzuj się bardzo du\
ą
komplementarnością, tj. zakresem i liczbą powiązań wewnątrz- i międzysektorowych. Zasięg
powiązań mo\
na scharakteryzować następująco:
a) powiązania międzysektorowe
z przemysłem przetwórczym:
i. przemysł stalowy, wyrobów z metalu, hutniczy (konstrukcja wie\
, gondoli, piast
wirników turbin, itd.)
ii. przemysł elektromaszynowy (generatory, transformatory, układy regulacji, itd.)
iii. przemysł maszynowy (sprzęgła, hamulce, ło\
yska, itd.)
iv. przemysł wyrobów z metalu (kotły do spalania biomasy).
z sektorem budownictwa
i. budowa farm, wykonywanie instalacji, przyłączeń
z sektorem usług
i. usługi developerskie
ii. usługi specjalistyczne (ekspertyzy środowiskowe, energetyczne)
iii. usługi projektowe
przemysł drzewny (dostawcy biomasy suchej)
rolnictwo (dostawcy hodowlanych roślin energetycznych)
z sektorem nauki i szkolnictwa wy\
szego (ZUT, AM)
i. zlecenia badawcze
ii. kształcenie w wybranych specjalnościach
b) powiązania wewnątrz-sektorowe
inwestorzy
i. wytwórcy energii
ii. spółki dystrybucyjne
Nale\
y wyraz
nie zaznaczyć, \
e zasięg i intensywność tego typu powiązań będzie się zmieniać
(rozszerzać) wraz z rozwojem rynku OZE (liczbą zainstalowanych megawatów mocy wytwórczej).
Szczególnym impulsem dla klastra będzie rozwój farm wiatrowych na morzu (tzw. offshore). Projekty
tego typu ze względu na specyficzne miejsce lokalizacji wymagają znacznie silniejszego włączenia do
5
macierzy powiązań przemysłu produkcji środków transportu (statki do budowy farm offshore, statki
do bie\
ącego dozoru/obsługi), producentów wyrobów z metalu (konstrukcje wie\
/platform),
szkolnictwa specjalistycznego4.
4
Mo\
na oczekiwać, \
e pierwsze korzyści dla zachodniopomorskiego klastra OZE związane z rozwojem farm
offshore będą wynikać z rozwoju tego typu energetyki po stronie niemieckiej (perspektywa 3-4 najbli\
szych lat)
ni\
polskiej (perspektywa 7-10 lat).
6
Rysunek 1 Struktura klastra OZE (w zakresie energetyki wiatrowej)
Przemysł Budownictwo Usługi
przetwórczy
Inwestorzy Inwestorzy Inwestorzy
Operatorzy farm Operatorzy farm
Rynek Rynek
regionalny krajowy
y
ródło: opracowanie własne.
WNIOSKI
Klaster OZE to:
struktura o wąskiej specjalizacji produktowej (wspólnota produktu  energia
elektryczna/cieplna), du\
ej rozległości podmiotowej i zakresie powiązań wewnątrz- i
międzysektorowych
podmioty zajmujące się głównie wytwarzaniem czystej energii z wiatru, energetyka oparta o
biomasę czy siłę spadku wody jest znacznie mniej reprezentowana w strukturze klastra
podmioty dostarczające produktów i usług komplementarnych niezbędnych w procesie
inwestycji i eksploatacji (usługi projektowe, instalacyjne, developerskie,
producenci/dostawcy maszyn i urządzeń)
7
Usługi
Przemysł
Przemysł
maszynowy
Budowa farm
developerskie
Monta
\

instalacji
Przemysł stalowy
Usługi eksperckie
elektromaszynowy
Usługi projektowe
3. ROZKA
AD PRZESTRZENNY
I PODMIOTOWY KLASTRA
Analizując rozkład przestrzenny podmiotów współtworzących klaster nale\
y wyraz
nie rozró\
nić
pomiędzy podmiotami gospodarczymi (firmami), a instalacjami wytwórczymi gdy\
te dwa
zagadnienia nie są to\
same. Jakkolwiek w energetyce odnawialnej najczęściej stosowanym
rozwiązaniem operacyjnym jest powoływanie do realizacji określonego zadania/projektu tzw. spółek
celowych, zlokalizowanych regionalnie nie oznacza to, \
e stojące za nimi podmioty (spółki matki) są
równie\
zlokalizowane regionalnie.
W przypadku energetyki wiatrowej rozkład przestrzenny wskazuje na koncentrację instalacji w
północnej części województwa (powiaty: kamieński, kołobrzeski, sławieński, białogardzki). Z kolei
energetyka wodna to głównie powiaty koszaliński, gryficki i łobeski (tabela 1). Rozkład ten, choć nie
w pełni pokrywa się z siatką podmiotów tworzących klaster (w mniejszym stopniu dotyczy to
energetyki wodnej), pokazuje gdzie będą się koncentrować korzyści w postaci wpływów podatkowych
i czynszów dzier\
awnych. Lokalizacje te mogą te\
mieć znaczenie dla lokalnych rynków pracy.
Tabela 1 Rozkład przestrzenny instalacji sektora OZE (stan na kwiecień 2011)
Elektrownie
Elektrownie wiatrowe Elektrownie wodne
biogazowe
Powiaty
Moc Moc Moc
Liczba Liczba Liczba
zainstalowa zainstalowa zainstalowa
instalacji instalacji instalacji
na na na
Białogardzki 1 90 2 0,6 - -
Choszczeński 1 6 1 0,03 - -
Drawski - - 1 0,1 - -
Goleniowski 1 0,2 1 0,01 - -
Gryficki 1 29,9 9 3,4 - -
Gryfiński - - 4 0,2 - -
Kamieński 3 90,6 - - - -
Kołobrzeski 2 71,5 1 0,02 - -
Koszaliński(*) 2 50 10 4,4 3 1,3
A
obeski - - 10 0,6 - -
Myśliborski 1 0,1 6 0,7 -
Policki 1 0,6 1 0,02 3 1,2
Pyrzycki - - - - - -
Sławieński 6 77,2 5 0,7 -
Stargardzki 2 34,6 6 0,3 1 0,2
Szczecinecki - - 3 0,2 1 0,2
Świdwiński - - 3 0,06 - -
m. Świnoujście - - - - 1 0,3
Wałecki 2 5 1 0,1
m. Szczecin - - 1 0,04 3 1,3
y
ródło: na podstawie danych Urzędu Regulacji Energetyki.
(*) wraz z miastem Koszalin
8
W poni\
szej tabeli (2) zaprezentowano listę i ogólną charakterystykę podmiotów operujących w
sektorze OZE (głównie energetyka wiatrowa). Mając na uwadze przedstawioną wcześniej
charakterystykę powiązań w ramach klastra  szczególnie tych międzysektorowych  łatwo zauwa\
yć,
\
e lista nie jest ani kompletna ani wyczerpująca. Liczne powiązania międzysektorowe sprawiają, \
e
taką kompletną listę trudno byłoby w sposób wiarygodny ustalić gdy\
dla wielu podmiotów sektor
OZE jest jednym z kilku obszarów specjalizacji (np. firmy budowlane, producenci konstrukcji
stalowych, itp.).
Podmioty wymienione w tabeli (2) mo\
na generalnie podzielić na trzy grupy. Po pierwsze mamy tu
szereg spółek developerskich (a więc de facto firm usługowych), zajmujących się realizacją projektu
uruchomienia farmy (od wyboru lokalizacji a\
po prace budowlano-monta\
owe i przyłączeniowe). Są
to podmioty własnościowo powiązane z developerami międzynarodowymi (Niemcy, Hiszpania,
Dania), jak równie\
podmioty o kapitale polskim. Wiele z tych spółek starając się być jak najbli\
ej
rynku lokalizuje swoje biura na terenie regionu. Poniewa\
działalność developerów często wykracza
tak\
e poza samo uruchomienie farmy wielu z nich prowadzi tak\
e  pośrednio poprzez spółki celowe
 operacyjne zarządzanie farmami. Stąd te\
w zale\
ności od podejścia do struktury klastra mo\
na
zaliczać spółki celowe lub tylko tzw. podmioty dominujące.
Druga kategoria to spółki dostarczające maszyn i urządzeń. Jest ona najmniej liczna bo zawiera
zasadniczo dwa podmioty: spółkę Vestas (dostawca turbin) i LM Wind Power (producenta łopat
wirników). Du\
ą korzyścią jest fakt zlokalizowania tych firm na terenie regionu (głównie ze względu
na oddziaływanie na rynek pracy zwa\
ywszy na przytaczane dane dotyczące struktury zatrudnienia w
sektorze energetyki wiatrowe).
Trzecia grupa to inwestorzy czyli podmioty będące właścicielami farm. W roli tej występują
praktycznie wyłącznie du\
e koncerny energetyczne posiadające koncesje na wytwarzanie i obrót
energią. Najczęściej są to zarówno krajowe firmy państwowe (np. KE ENERGA) i prywatne, jak i
filie koncernów międzynarodowych (RWE, E.ON) rejestrowane poza województwem.
Tabela 2. Podmioty wchodzące w skład klastra OZE (energetyka wiatrowa)
Uwagi
Podmiot (adres)
Akuo Energy Sp. z o.o Spółka córka międzynarodowej
70-419 Szczecin, Pl. Rodła X X X korporacji
8
AOS Sp. z o.o. S.K. Prywatna, polska spółka doradczo-
in\
ynierska.
75712 Koszalin
X X
ul. Wojska Polskiego 24-
26
Anemos Bau Polska Sp. z Spółka zale\
na firmy niemieckiej.
o.o , ul. Słowiańska 57
X X
66-400 Gorzów Wlkp.
Bałtyckie Elektrownie Operator farmy wiatrowej
Wiatrowe S.A, 76-113 X X
POSTOMINO 97
DOMREL Sp z o.o. X X Developer
9
Dostawca
developer
urz
ą
dze
ń
/
inne usługi
Produkcja /
komponentów
obrót energi
ą
/
Lokalizacja na
terenie regionu
Operator farmy
71-502 Szczecin
ul. Odzie\
owa 12c/1
Dr Barzyk Consulting kompleksowe usługi doradcze
związane z przygotowaniem i
72-006 Szczecin, X X
prowadzeniem inwestycji
ul. Teresy 5
Elektrownie Wiatrowe Operator farmy wiatrowej
Lubiechowo Sp z o.o.
X X
71-023 Szczecin, ul.
Chobolańska 29
Energia ECO Operator parku wiatrowego w
ul. Gotarda 9, 02-683 X gminie Darłowo
Warszawa
Energia Wiatrowa Strzelce Operator farmy wiatrowej
Sp. z o.o. , 71-622 X X
Szczecin, ul. J. Ch. Paska 6
E.ON Energie Odnawialne Spółka córka niemieckiego
Sp. z o.o., Szczecin, Pl. X X koncernu energetycznego
Rodła 8
EPA Wind Sp. z o.o. s.ka., Podmiot wchodzący w skład grupy
71-324 Szczecin, kapitałowej; kompleksowe
przygotowanie projektów farm
Al. Wojska Polskiego 154.
X X
wiatrowych (włączając w to
pomiary siły wiatru) na terenie
regionu i kraju.
EWE Polska Sp. z o.o. Spółka córka niemieckiego
koncerny EWE AG.,
ul. Małe Garbary 9 X X
61-756 Poznań
GSG Towers Grupa Stocznia Gdańsk S.A;
producent sprzętu offshore dla
ul. Na Ostrowiu 15/20,
X energetyki wiatrowej (wie\
e
80-873 Gdańsk
wiatrowe, konstrukcje stalowe,
statki).
Int. Transport - Production Firma transportowa (przewozy
- Wind Energy Jens Chr. ponadgabarytowe, specjalizacja w
Siig - ul. Pełczycka 17, PL przewozach elementów
X X
74-320 Barlinek wiatraków), dostawca elementów
konstrukcyjnych do farm
wiatrowych
KDE Energy Polska Projektowanie, budowa i
eksploatacja farm wiatrowych.
Pl. S. Batorego 5/19 X X X
00-207 Szczecin
LM Wind Power Blades Renomowany, globalny producent
Sp. z o.o. 72-100 łopat do turbin wiatrowych; firma
A
ozienica, ul. Nowa 3 X X zlokalizowana na terenie
Goleniowskiego Parku
Przemysłowego.
Nordex Polska Sp. z o.o. , Podmiot wchodzący w skład
ul. Pulawska 182 międzynarodowej grupy
X
kapitałowej; renomowany
02-670 Warszawa
producent turbin wiatrowych.
Polish Energy Partners X podmiot zajmujący się tak\
e
10
S.A., ul. Wiertnicza 169 outsourcingiem zarządzania
02-952 Warszawa dostawami energii; spółka
notowana na GPW.
Renpro Sp. z o. o. Projekty z zakresu energetyki
wiatrowej i biogazu.
ul. Małopolska 43 X X X
70-515 Szczecin
RP Global Poland Sp. z realizacja projektów
o.o. 70-481 Szczecin, X X developerskich z zakresu
elektrowni wodnych i wiatrowych.
Al. Wojska Polskiego 70
Sevivon Sp. z o.o. Spółka doradcza; zajmuje się
kompleksowym przygotowaniem,
75- 712 Koszalin
X X projektowaniem i nadzorem nad
ul. Wojska Polskiego 24-
budową farm elektrowni
26
wiatrowych.
Windpol Servis Sp. z o.o. Firma developerska
S.ka., Al. Wojska
X X
Polskiego 70, 70  479
Szczecin
Wiatropol International Sp. Spółka zale\
na duńskiej firmy
z o.o Greentech Energy Systems A/S;
developer, realizacja projektów
ul. Jaśkowa Dolina 81
X X
związanych z budową oraz
80-286 Gdańsk
eksploatacją elektrowni
wiatrowych.
Windhunter S.C. firma usługowo-konsultingowa;
75-664 Koszalin, ul. X X wykonywanie pomiarów wiatru,
usługi szkoleniowe
Zielona 29
Vatenfall Poland Spółka nale\
ąca do Grupy
Kapitałowej Vattenfall AB;
00-120 Warszawa
X X czwarty producent energii
Ul. Złota 59
elektrycznej w Europie; właściciel
farmy wiatrowej w Zagórzu
Vestas  Poland Sp. z o.o., Wiodący w świecie dostawca
70-812 Szczecin, nowoczesnych turbin wiatrowych;
X X B+R, produkcja, sprzeda\
,
ul. Pomorska 61-65
marketing i serwisowanie
elektrowni wiatrowych.
Vortex Polska Podmiot nale\
ący do niemieckiej
grupy kapitałowej VORTEX
Management sp. z o.o.
ENERGY; renomowany developer;
Vortex Polska sp.k.
X X X zajmuje się planowaniem,
70 - 437 Szczecin
finansowaniem, budową i
ul. Jagiellońska 89/5
zarządzaniem parkami
wiatrowymi.
y
ródło: opracowanie własne.
11
Tabela 2 Dane finansowe wybranych podmiotów sektora OZE
Przychody ze sprzeda\
y Wynik finansowy netto
Podmiot
(mln zł) (mln zł)
EPA Sp. z o.o.
2009 50,5 +1,9
2008 64,3 +12,8
2007 42,5 +4,3
EWE Polska Sp. z o.o.
2007 85,2 -13,2
2006 42,2 -16,1
Int. Transport - Production - Wind Energy
Jens Chr. Siig
2007
22,9 +2,9
2006
17,2 +0,1
Polish Energy Partners
2010 175,9 61,7
2009 106,1 46,9
2008 96,1 33,3
Vestas Poland
2008 582,2 40,9
2007 164,1 11,3
y
ródło: sprawozdania finansowe poszczególnych spółek.
Równie liczna jest zbiorowość podmiotów z obszaru energetyki wodnej. W tym przypadku
praktycznie zawsze mamy do czynienia z powiązaniem własności obiektu z lokalnie działającym
podmiotem gospodarczym. W poni\
szej tabeli przedstawiono podmioty posiadając aktualne koncesje
na wytwarzanie energii elektrycznej (energetyka wodna lub biogazownie).
Tabela 3 Podmioty z terenu regionu zachodniopomorskiego posiadające licencje na wytwarzanie
energii
Energetyka Biomasa
Nazwa firmy Adres Powiat
wodna /biogaz
EKOBIOGAZ s.c. Trzebiatów, ul.
Gryficki X
Nowotki 8A
Mała Elektrownia Wodna Brojce, Mołostówko
Gryficki X
Leon Momot 1
Elektrownia Wodna i Usługi A
obez, ul. H.
A
obeski X
Elektryczne WEMAK Sawickiej 18a
Mała Elektrownia Wodna Grzmiąca, Storkowo
STORKOWO, K. Babiak, J. 32 Szczeciniecki X
Ortmann s.c.
Mała Elektrownia Wodna Czarnogłowy,
Goleniowski X
Zbigniew Szychulski Derkacz 44
Elektrownia Wodna Kolin, Kolin 13 Stargardzki X
Przedsiębiorstwo Produkcji A
obez, ul. Drawska
Energii Elektrycznej 29 A
obeski
EKOPR
D Krzysztof Kawa
Mała Elektrownia Wodna w Stargard
Strachocinie Andrzej Szczeciński, ul. Stargardzki X
Dutkiewicz Sadowa 32
12
Elektrownia Wodna Resko, ul. B. Prusa
A
obeski X
Troszczyno 59 m.3
Elektrownia Wodna śerzyno Resko, ul. B. Prusa
łobeski X
59 m.3
Eko Energia 97 Tomasz Dębno, Barnówko
Myśliborski
Michno 49C
Mała Elektrownia Wodna Gryfino, śurawki,
Gryfiński X
ul. Stokrotki 2
MEW - PROMO Piotr Letki Szwecja, ul. Górna 1 Wałecki
ECOENERGIA A. A
obez, ul.
Kamiński, A. Barański, M. Niepodległości 44 A
obeski X
Wójcik spółka cywilna
Kamiński - Barański A
obez, ul. Gen.
A
obeski
Elektrownia Wodna s.c. Bema 17
Małe Elektrownie Szczecin, ul.
Ekologiczne Zommer - Fiske Włodkowica 23/4 Szczeciński X
s.c.
Elektrownia Nowy śytnik  Ostrowiec, Nowy
Myśliborski X
Sultana Wojciechowicz śytnik 3
MAA
E ELEKTROWNIE A
obez, ul. Kamienna
A
obeski X
WODNE Zbigniew Mosiądz 3
Barbara Złotowicz Mała Bobolice, Kępsko 7
koszaliński X
Elektrownia Wodna
BOJKO Firma Produkcyjno Darłowo, ul.
Sławieński
Usługowa Regina Bojko Zamkowa 3B
Zakład Przerobu Surowców Gwda Mała 15,
Mineralnych MINERAA
Sp. Szczecinek Szczecinecki
z o.o.
y
ródła Energii Odnawialnej Szczecin, ul.
BIOENERGIA Remigiusz Grodzka 14/14 Szczecin
Cudo
Mała Elektrownia Wodna Koszalin, ul.
Koszaliński X
Janina Sak i Spółka s.c. Jagoszewskiego 8/4
ELEKTROWNIA WODNA Koszalin, ul.
Jan Nowicki Walerego Koszalin X
Wróblewskiego 24/2
Mała Elektrownia Wodna Rąbino, Rzęcino 9/1
Świdwiński X
POPIELAWY s.c.
Przedsiębiorstwo Szczecin, ul.
Produkcyjno Handlowe Mickiewicza 155/1 Szczecin
UNIRAD Sp. z o.o.
Przedsiębiorstwo In\
ynierii Koszalin, ul.
Środowiska EKOWODROL Słowiańska 13 Koszalin
Sp. z o.o.
Wereszka Dorota Firma Malechowo,
Sławieński
Transportowo-Handlowa Niemica 45
EKOWAT Karol Zwoliński Szczecin, ul.
Szczecin
Przestrzenna 19A/1
Elektrownia Wodna INA s.c. Stargard Stargard
X
Mieczysław Karaczun, Szczeciński, ul. Szczeciński
13
Mirosław Karac Limanowskiego 44
Firma Produkcyjno - Kołobrzeg, ul.
Handlowa BIOZET Chodkiewicza Kołobrzeski
Krystyna Kwiatkowska 26A/20
TERRA Przedsiębiorstwo Gryfino, ul.
Handlowo-Usługowe Henryka Gryfiński
Sienkiewicza 6/3
BETA Sp. z o.o. Szczecin, ul. Wojska
Szczecin
Polskiego 156
SYMBIOS Sp. z o.o. Straszyn, ul.
Myśliborski
Modrzewiowa 37
MEGAWAT POLSKA Postomino, Tyń 48
Przedsiębiorstwo
Sławieński
Wielobran\
owe s.c. Andrzej
Ordon, Kazimierz Ordon
Teresa Malinowska Mała Polanów, ul.
Koszaliński X
Elektrownia Wodna Sławieńska 7
Goldap 2007 Management Szczecin, ul.
Szczecin
GmbH EW Gołdap Sp.k. Jagiellońska 89
Helena Sokalska Stargard Szcz., ul.
Stargard Szcz.
Ró\
yckiego 4
Megawatt Baltica Sp. z o.o. Szczecin, Al.
Wojska Polskiego Szczecin
70
ACOMASS EKOy
RÓDA
A Szczecin, ul. Boh.
ENERGII Robert Matera Getta
Szczecin
AMS Warszawskiego
11/10
Windpark Sniatowo Szczecin, ul.
Management GMBH EW Jagiellońska 89 Szczecin
Śniatowo Sp.k.
Grzegorz Barzyk DR Szczecin, Mierzyn,
Szczecin
BARZYK CONSULTING ul. Teresy 5
ETG - EKO s.c. Ernest Trzebiatów, ul.
Gołębiowski, Teresa Marcelego Nowotki Gryficki
Janicka, Gra\
yna Płońska 8A
y
ródło: Urząd Regulacji Energetyki.
4. SPECYFICZNE CZYNNIKI LOKALIZACYJNE
Warunkiem rozwoju energetyki odnawialnej jest występowanie specyficznych czynników
geograficzno-środowiskowych. W przypadku poszczególnych z
ródeł energii są to:
a) występowanie wiatrów o określonej sile i częstotliwości
b) występowania rzek o odpowiedniej sile spadku wody
c) dostęp do paliwa (biomasa)
14
Odpowiednia konfiguracja tych czynników stanowi podstawę podejmowania decyzji inwestycyjnych i
lokalizacyjnych. Brak ciągłości rozkładu czynników w przestrzeni mo\
e stanowić o szczególnej
atrakcyjności inwestycyjnej danego regionu/obszaru.
Energetyka wiatrowa
Według analizy Instytutu Energetyki Odnawialnej (IEO) region zachodniopomorski charakteryzuje się
najlepszymi, w porównaniu do reszty kraju, warunkami inwestycyjnymi dla rozwoju energetyki
wiatrowej (region uzyskał 37 punktów na 40 mo\
liwych w rankingu opracowanym przez IEO)5. Są to:
a) poło\
enie regionu w I i II strefie siły wiatru (powy\
ej 6,5 - 7 m/s),
b) występowanie znacznych terenów u\
ytków rolnych charakteryzujących się niską
szorstkością podło\
a i brakiem obiektów zaburzających przepływ powietrza (1,1 mln ha
co stanowi 49% powierzchni regionu),
c) wskaz
nik wykluczenia (obszary, na których nie jest mo\
liwe prowadzenie inwestycji w
energetykę wiatrową ze względu na występowanie stref ochronnych  np. natura 2000)
kształtujący się na poziomie 41% obszarów (u\
ytków rolnych) jedynie nieznacznie
przekraczający średnią krajową (38%),
d) bardzo korzystna struktura agrarna gospodarstwa rolnych: najwy\
szy w kraju odsetek
największych gospodarstw rolnych  5,9% gospodarstw ma powy\
ej 50ha; bardzo mało
gospodarstw najmniejszych o pow. poni\
ej 10ha (struktura taka oznacza znaczne
uroszczenie procesu inwestycyjnego  mniejsza trudność z pozyskaniem praw do gruntu;
mniejsza liczba zainteresowanych stron w procesie negocjowania warunków
lokalizacyjnych).
Energia z biomasy
Dominacja na terenie regionu upraw roślinnych stwarza stosunkowo korzystne warunki dla budowy
instalacji opartych o biomasę. Według danych Instytutu Energetyki Odnawialnej region posiada
aktualnie jedną z największych w kraju nadwy\
ek słomy (piąta co do wielkości) w wysokości około
456 tys. ton (w skali roku). Korzystna struktura agrarna sprzyja te\
powstawaniu du\
ych plantacji
roślin energetycznych (choć nale\
y zaznaczyć \
e będzie tu istniała konkurencja o ziemię ze strony
rolnictwa zorientowanego na uprawy roślinne; opłacalność upraw energetycznych będzie te\

uzale\
niona od ceny płaconej przez odbiorców  np. elektrociepłownie).
Mo\
liwości rozwoju energetyki opartej o tzw. suchą biomasę (np. odpady w produkcji drzewnej)
pomimo posiadania przez region znacznych obszarów leśnych są bardzo ograniczone. Wynika to z
ograniczeń środowiskowych nakładanych przez Unię Europejską, wysokich kosztów produkcji tego
typu energii oraz konkurencję o surowiec ze strony przemysłu meblarskiego (akurat bardzo dobrze
rozwiniętego na terenie regionu).
Energetyka wodna
Bardzo dobre warunki do funkcjonowania energetyki wodnej występują w rejonie Koszalina gdzie
istnieje du\
o rzek o znacznej szybkości przepływu. Czynnikiem negatywnym jest to, \
e budowa
nowych instalacji natrafia na du\
e ograniczenia środowiskowe; równie\
efektywność instalacji jest
uzale\
niona od warunków klimatycznych  wielkość opadów deszczu.
5
Michałowska-Knap K., G. Wiśniewski, Potencjał energetyki odnawialnej i biomasy w województwie
zachodniopomorskim do roku 2020/2030. Instytut Energetyki Odnawialnej. Warszawa, kwiecień 2011.
15
WNIOSKI
Unikalne czynniki lokalizacyjne (środowiskowe) sprzyjające powstaniu struktury klastra OZE:
bardzo dobre warunki wiatrowe !
du\
e obszary mo\
liwe do wykorzystania inwestycyjnego!
korzystna struktura agrarna regionu (du\
a liczba gospodarstw o pow. powy\
ej 10 ha!)
znaczne nadwy\
ki słomy mo\
liwe do wykorzystania w produkcji ciepła!
5. WKA
AD KLASTRA W GOSPODARK

REGIONU
Według danych GUS (rejestr REGON) na terenie województwa zachodniopomorskiego w sekcji PKD
 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz&  zarejestrowanych jest 448 podmiotów
(stan na 31.12.2010). Rok wcześniej w sekcji tej znajdowały się 393 podmioty (przyrost o 14%).
Podmioty te stanowią 2% wszystkich podmiotów zarejestrowanych na terenie regionu.
Praktycznie niemo\
liwe jest dokładne określenie liczby podmiotów ściśle powiązanych z OZE
(komplementarne usługi, producenci maszyn, urządzeń), ale pod względem klasyfikacyjnym (PKD)
nie zaliczanych do sektora energetycznego. Mamy tu na myśli np. takie podmioty jak LM Wind Power
(produkcja wirników), EPA (developer), Vestas (producent turbin), jak równie\
ró\
nego rodzaju
podwykonawców (firmy budowlane, instalacyjne) i poddostawców działających na ich rzecz.
Szacunkowo mo\
na zało\
yć, \
e populacja tego typu podmiotów mo\
e liczyć do kilkudziesięciu
podmiotów.
Większość firm (91%) nale\
ących do sekcji  wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną& 
to firmy o zatrudnieniu w przedziale 0-9 pracowników. W sektorze działa te\
27 firm małych i 10 firm
o zatrudnieniu ponad 50 pracowników.
Liczba pracujących w tej sekcji PKD wynosi (stan na 31.12.2009) 7514 osób co stanowi 1,5%
wszystkich pracujących. W porównaniu do roku wcześniejszego odnotowano nieznaczny spadek
liczby pracujących (o 253 osoby). Nale\
y zaznaczyć, \
e jest to liczba obejmująca tak\
e wytwórców
energii konwencjonalnej. Z danych publikowanych przez  EurObserv ER Report 6 wynika, \
e w roku
2009 w Polsce w sektorze energetyki wiatrowej było zatrudnionych około 3000 osób (blisko dwa razy
więcej ni\
rok wcześniej). Oznaczałoby to, \
e faktyczny wpływ OZE (i de facto klastra) na rynek
regionalny rynek pracy jest znacznie mniejszy ni\
wskazują to statystyki GUS (gdy\
traktują one
sektor OZE i energetykę konwencjonalną łącznie).
Obecna liczba pracujących w sektorze jest stosunkowo mała z punktu widzenia bilansu całego rynku
pracy. Dostępne dane i szacunki wskazują jednak, \
e sytuacja w tym względzie będzie się zmieniać z
korzyścią dla regionu. Z prognoz Europejskiego Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej
6
10th  EurObserv ER Report . Str. 109. Raport ten podaje, \
e w Polsce w roku 2009 w sektorze energii
słonecznej (fotovoltaika i wytwarzanie ciepła) zatrudnionych było 2100 osób, w sektorze małych elektrowni
wodnych - 300 osób, energii geotermalnej  565 osób, biogazowni  950 osób, wytwarzania energii z biomasy 
7000. A
ącznie według tych danych włącznie z sektorem wytwarzania biopaliw w sektorze OZE pracuje ok. 19
tys. osób.
16
(wskazujących, \
e w roku 2020 w Europie zatrudnienie w energetyce wiatrowej wyniesie 350 tys.
miejsc pracy; a na ka\
dy 1 MW mocy będzie bezpośrednio i pośrednio przypadało 15 pracujących)
oraz szacunków IEO wynika, \
e w Polsce w roku 2020 energetyka wiatrowa będzie dawała ok. 66 tys.
miejsc pracy. Poniewa\
obecnie zachodniopomorskie posiada około 1/3 tego rynku (pod względem
zainstalowanej mocy) byłoby ono jednocześnie największym beneficjentem wzrostu poda\
y nowych
miejsc pracy. Szacuje się, \
e instalacja na terenie regionu nowych farm wiatrowych dających w
perspektywie roku 2020 przyrost mocy do 4100 MW będzie wiązała się z szacunkowym wzrostem
liczby miejsc pracy o 11 tys.7. Jakkolwiek przyrost ten będzie obejmował tak\
e miejsca pracy
wygenerowane poza regionem (poddostawcy, podwykonawcy) du\
a jego część przypadnie na region.
Stworzenie na terenie regionu dogodnych warunków (parki przemysłowe, SSE) do lokalizacji
inwestycji komplementarnych mo\
e przyczynić się do przechwycenia jeszcze większej części
przyrostu miejsc pracy8.
Przychody netto ze sprzeda\
y produktów, towarów i materiałów przedsiębiorstw sekcji  wytwarzanie
i zaopatrywanie w energię elektryczną&  w całym roku 2010 wyniosły 309 mln zł co stanowiło 2,2%
przychodów przetwórstwa przemysłowego; wynik finansowy brutto dla tej sekcji (dane dla okresu I-
IX 2010) wyniósł 20,7 mln zł czyli 3,6% wyniku całego przetwórstwa przemysłowego.
Niewielka zyskowność tego sektora nie przekłada się na korzyści podatkowe (CIT) dla gmin. Istotnym
z
ródłem przychodów są i będą jednak\
e dochody z podatku od nieruchomości, które mogą sięgnąć 7-
10% (nominalnie 90-130 mln zł) aktualnych dochodów własnych wszystkich gmin wiejskich i
wiejsko-miejskich. y
ródłem korzyści mikroekonomicznych będzie tak\
e niewątpliwie wzrost
dochodów rolników z tytułu dzier\
awy terenów pod farmy (około 100 mln zł rocznie w skali całego
kraju).
6. POTENCJAA
EKONOMICZNY I
MOśLIWOŚCI ROZWOJU KLASTRA
Według danych Urzędu Regulacji Energetyki na terenie regionu działają obecnie 23 instalacje
wiatrowe (farmy), a ich łączna moc wynosi ok. 456 MW. Stanowi to 34% mocy krajowej energetyki
wiatrowej (tabela 5). Moc zachodniopomorskich elektrowni wiatrowych jest jednocześnie ponad
dwukrotnie większa od drugiego najsilniejszego pod tym względem regionu czyli Wielkopolski gdzie
wynosi ona 211 MW (około 60 instalacji).
Tabela 4 Sektor OZE w zachodniopomorskim na tle kraju
Polska Zachodniopomorskie
Energetyka wiatrowa
Liczba instalacji 453 23
Moc zainstalowana (MW) 1351,9 455,9
Energetyka wodna
Liczba instalacji 737 65
Moc zainstalowana (MW) 946,3 11,76
Biogazownie
7
Michałowska-Knap K., G. Wiśniewski, Potencjał energetyki odnawialnej i biomasy w województwie
zachodniopomorskim do roku 2020/2030. Instytut Energetyki Odnawialnej. Warszawa, kwiecień 2011.
8
Z danych Europejskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej wynika, \
e w strukturze zatrudnienia sektora
energii wiatrowej dominują miejsca pracy związane z produkcją turbin (37%), wytwarzaniem komponentów
(22%) i działalnością developerską (16%).
17
Liczba instalacji 168 12
Moc zainstalowana (MW) 480,7 4,54
y
ródło: na podstawie danych Urzędu Regulacji Energetyki.
Z projekcji rozwoju energetyki wiatrowej wykonanych przez IEO wynika, \
e przy kontynuacji
obecnych kierunków inwestowania, koncentracji na inwestycjach w najlepszych lokalizacjach i przy
najlepszych parametrach opłacalności (wysokowydajne turbiny) wartość zainstalowanej mocy w
regionie w roku 2020 mo\
e wynieść około 4100 MW, a w roku 2030 ok. 5000 MW. Zarówno w
jednym jak i drugim wariancie prognozy, region pozostanie w kraju niekwestionowanym liderem
(rysunek 2).
Wykres 1 Potencjał rynkowy energetyki wiatrowej w regionach Polski w perspektywie
2020/2030
y
ródło: Michałowska-Knap K., G. Wiśniewski, Potencjał energetyki odnawialnej i biomasy w
województwie zachodniopomorskim do roku 2020/2030. Instytut Energetyki Odnawialnej. Warszawa,
kwiecień 2011.
Warunki środowiskowe panujące na terenie regionu zachodniopomorskiego sprzyjają tak\
e rozwojowi
małej energetyki wiatrowej. Małe elektrownie wiatrowe mogą być wykorzystywane do podgrzewania
ciepłej wody u\
ytkowej, oświetlania miejsc (ulice, parkingi) i obiektów (znaki drogowe, reklamy).
Poniewa\
instalacje takie nie mają charakteru zarobkowego głównym motywem takich inwestycji jest
oszczędność kosztów pozyskania energii elektrycznej. Zainteresowanie tego typu instalacjami
dynamicznie rośnie szczególnie ze strony rolników, przedsiębiorców i jednostek samorządu
terytorialnego. Du\
ą sprzeda\
instalacji notuje się w regionach gdzie energia elektryczna jest
najdro\
sza lub te\
dynamika jej wzrostu jest największa (Pomorskie, Dolnośląskie).
Dobre warunki wiatrowe w zachodniopomorskim mogłyby sprzyjać lokowaniu tego typu instalacji
jako sposobu na zapewnienie lokalnej samowystarczalności energetycznej. Wymagałoby to jednak
szeregu działań wspierających proces inwestycyjny jak i promowanie tego typu inwestycji.
Mimo posiadania na terenie regionu znacznych nadwy\
ek słomy nie jest ona wykorzystywana jako
paliwo energetyczne. Mo\
liwości rozwoju energetyki w oparciu o biomasę  szczególnie tzw.
uprawową  są jednak dość znaczne. Biorąc pod uwagę areał uprawowy oraz warunki klimatyczne,
18
jak wynika z szacunków IEO zachodniopomorskie posiada piąty w kraju potencjał ekonomiczny
biomasy uprawowej umo\
liwiający wytworzenie 690 GWh co odpowiadałoby 85 MW mocy
zainstalowanej w regionie.
Na pierwszym miejscu w kraju pod tym względem znajduje się województwo lubelskie, następnie
mazowieckie, kujawsko-pomorskie i podkarpackie. Nale\
y jednak zauwa\
yć, \
e dystans do tych
dwóch ostatnich regionów jest bardzo mały (praktycznie pozycje ex-equo).
Czynnikami utrudniającymi rozwój energetyki opartej o biomasę na terenie regionu, obok kwestii
opłacalności upraw energetycznych, będzie tak\
e du\
e regionalne znaczenie wielkotowarowej
produkcji roślinnej, której opłacalność ulega poprawie.
Mimo istnienia na terenie regionu 12 instalacji elektrowni biogazowych (gdzie biogaz pozyskiwany
jest głównie ze składowisk odpadów komunalnych) o łącznej mocy 4,5 MW ten kierunek rozwoju
energetyki jest najmniej perspektywiczny. Główną przeszkodą jest tu poda\
paliwa (odpady rolnicze z
hodowli zwierzęcej), która w warunkach nastawienia gospodarstw na produkcję roślinną jest bardzo
mała. W efekcie szacuje się, \
e na terenie regionu będzie mo\
liwość zainstalowania biogazowni o
mocy ok. 20 MW. Daje to regionowi 12 pozycję w kraju (na pierwszym miejscu znajduje się
Wielkopolska i Mazowsze).
Warunki środowiskowe regionu nie sprzyjają istotnie (z powodów o których wspomniano powy\
ej)
rozwojowi małej energetyki wodnej. Na terenie regionu jest obecnie zlokalizowanych 65 elektrowni
wodnych o mocy do 5 MW, dających łącznie 11,7 MW mocy (1,2% mocy krajowej); w zakresie
najmniejszych moc tj. do 0,3 MW na terenie regionu działa 59 elektrowni.
WNIOSKI
Potencjał i perspektywy rozwoju klastra:
szczególnie du\
y potencjał i korzystne prognozy w zakresie energetyki wiatrowej !
region jest niekwestionowanym liderem i prawdziwym zagłębiem energii wiatrowej!
du\
y potencjał rozwoju energetyki opartej o biomasę uprawową (piąte miejsce w kraju)
małe szanse na istotniejszy rozwój energetyki opartej o biogaz (jedno z ostatnich miejsc w
kraju)
du\
e choć lokalne znaczenie energetyki wodnej
7. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU
I ANIMACJA KLASTRA
Wokół firm z sektora OZE powstaje szereg instytucji otoczenia biznesu. Są to głownie inicjatywy
oddolne, funkcjonujące w formie stowarzyszeń, fundacji czy izb gospodarczych. Na podstawie
kwerendy ró\
nych z
ródeł informacji nale\
y tu wymienić takie instytucje, jak (w kolejności
alfabetycznej):
1) Bałtycka Agencja Poszanowania Energii (80-298 Gdańsk, ul. Budowlanych 31)
2) Polska Izba Biomasy (Warszawa, ul. Chmielna 100)
3) Polska Izba Energii Odnawialnej (02-683 Warszawa, ul. Gotarda 9)
19
4) Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej (70-440 Szczecin, ul. Księcia Bogusława
X, 1/m.11-12)
5) Polskie Towarzystwo Biomasy (02-532 Warszawa, ul. Rakowiecka 32, p. 136)
6) Polskie Towarzystwo Energetyki Wiatrowej (80-286 Gdańsk, ul. Jaśkowa Dolina 75)
7) Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych (86-300 Grudziądz, ul. Królowej
Jadwigi 1)9.
Spośród wymienionych instytucji do najaktywniejszych nale\
y Polskie Stowarzyszenie Energetyki
Wiatrowej (PSWE) z siedzibą w Szczecinie. Powstało ono w roku 1999 i w ciągu ponad 10 letniej
działalności skupiło wokół siebie wszystkie liczące się w tym sektorze podmioty (członkami
stowarzyszenia jest około 100 osób fizyczny; w roli członków wspierających występują wszystkie
wiodące firmy tego sektora). Swoją działalność stowarzyszenie koncentruje na trzech obszarach:
a) lobbingu na rzecz zmian regulacyjnych sprzyjających rozwojowi energetyki wiatrowej
(np. Stowarzyszeniu udało się doprowadzić do korzystnych zmiany w Prawie
Budowlanym i Ustawie o podatku od nieruchomości)
b) promocji tematyki energetyki wiatrowej na formach publicznych
c) działaniach informacyjnych i integracyjnych bran\
y (organizacja dwóch stałych
corocznych imprez: Forum Energetyki Wiatrowej, Konferencja  Rynek energetyki
wiatrowej w Polsce ).
PSWE ze względu na swoją aktywność i posiadane zasoby organizacyjne ju\
obecnie pełni rolę
naturalnego animatora klastra. Słabością takiego rozwiązania jest jednak zdominowanie aktywności
przez tematykę energetyki wiatrowej czy te\
skoncentrowanie się na lobbingu. Dla ograniczenia tego
typu słabości czy ryzyk bardzo korzystne było by włączenie w proces animacji klastra tak\
e instytucji
zorientowanych na inne specjalności OZE (przede wszystkim energetyka oparta na biomasie). Tu z
kolei problemem jest nieobecność tego typu partnerów na terenie regionu, jak i ich słabość finansowo-
organizacyjna. Prawdopodobnie jedynym racjonalnym rozwiązaniem zakładającym poszanowanie
niezale\
ności PSWE byłoby zawiązanie konsorcjum kilku podmiotów i realizowanie wspólnych
projektów zorientowanych na rozwój klastra. Uwa\
amy, \
e powoływanie nowego podmiotu
mającego pełnić rolę animatora (w formie fundacji czy stowarzyszenia) nie jest konieczne (mo\
e być
wręcz niepo\
ądane).
8. INNOWACJE I WSPÓA
PRACA Z SEKTOREM
B+R
Sektor OZE charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem innowacyjności. Wynika to z konieczności
ponoszenia wysokich nakładów na B+R w zakresie rozwoju technologii związanych z wytwarzaniem
energii: turbiny wiatrowe, turbiny wodne, elementy konstrukcyjne turbin (np. śmigła), urządzenia
kontrolno pomiarowe, nowoczesne systemy informatyczne.
Ze względu na wieloletnie opóz
nienie w rozwoju krajowej myśli naukowej w zakresie energetyki
odnawialnej kluczowe urządzenia wykorzystywane do wytwarzania energii ze z
ródeł odnawialnych są
importowane (dostawcą turbin jest np. duński Vestas, niemiecki Enercon czy hiszpańska Gamesa).
Głównym z
ródłem innowacyjności dla krajowego sektora OZE są zatem zagraniczne ośrodki
naukowe.
9
Ogólna charakterystyka tych instytucji została zamieszczona w załączniku nr 2.
20
Z zebranych danych wynika, \
e jedynie kilka krajowych ośrodków naukowych  i to w wąskim
zakresie  prowadzi prace analityczne i badawcze dotyczące OZE (głównie tzw. małej energetyki
wiatrowej, bioenergii). Są to:
a) Akademia Górniczo-Hutnicza (Kraków),
b) Politechnika Warszawska (Wydział Mechaniczny, Energetyki i Lotnictwa, Instytut
Elektroenergetyki),
c) Politechnika Gdańska (Wydział Elektrotechniki i Automatyki),
d) Politechnika A
ódzka (Instytut Elektroenergetyki),
e) Instytut Elektrotechniki (Warszawa),
f) Politechnika Wrocławska (Zakład In\
ynierii Lotniczej)
Do grona tego trzeba te\
zaliczyć Ośrodek Szkoleniowo-Badawczy w Zakresie Energii Odnawialnej w
Ostoi (k/Szczecina) nale\
ący do Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego. Prowadzi
on prace analityczne i badawcze w zakresu OZE jednak ich skala jest stosunkowo ograniczona.
Jak na razie największe przedsięwzięcie badawcze dotyczące energii z biomasy zostało uruchomione
w połowie 2010 roku. Jest to projekt o wartości około 110 mln zł pn.:  Opracowanie zintegrowanych
technologii wytwarzania paliw i energii z biomasy, odpadów rolniczych i innych . Projekt ten będzie
realizowany przez konsorcjum naukowo-przemysłowe stworzone przez Grupę Energa S.A. i Instytut
Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku. Projekt obejmuje badania naukowe i
prace rozwojowe, których celem jest: opracowanie i udoskonalenie innowacyjnych technologii
wytwarzania energii elektrycznej i ciepła z biomasy i odpadów, wykorzystujących metody konwersji
biologicznej (zgazowania fermentacyjnego), zgazowania termicznego i pirolizy, opracowanie
technologii ukierunkowanych na wykorzystanie ogniw paliwowych zintegrowanych z układami
kogeneracyjnymi do produkcji prądu i ciepła, opracowanie efektywnej technologii produkcji paliw
płynnych z biomasy rolniczej i odpadowej, opracowanie i wykonanie 12 pilota\
owych instalacji
demonstracyjnych.
Stosunkowo słabe bie\
ące zaadresowanie problematyki B+R w zakresie OZE przez polskie ośrodki
naukowe nie powinno być przeszkodą dla potencjalnej inicjatywy klastrowej do wypracowanie
strategii zmian w tym zakresie. Jest to tym bardziej realne, \
e istnieje stosunkowo du\
a dostępność
środków finansowych na badania nad OZE na poziomie Unii Europejskiej (w ramach priorytetu
piątego 7 Programu Ramowego Badań i Rozwoju podejmowane są badania dotyczące wytwarzania
energii elektrycznej ze z
ródeł odnawialnych: wzrost ogólnej wydajności przetwarzania, efektywności i
niezawodności oraz zmniejszenie kosztów produkcji energii elektrycznej z lokalnych odnawialnych
z
ródeł energii, w tym odpadów).
9. KIERUNKI AKTYWNOŚCI I PLAN DZIAA
AC

POTENCJALNEJ INICJATYWY
KLASTROWEJ
Kierunki działania potencjalnej inicjatywy klastrowej powinny być kontynuacją i uzupełnieniem
aktywności obecnych instytucji otoczenia biznesu, powinny mieć na uwadze problemy ogólno-
sektorowe (horyzontalne) oraz zagadnienia perspektywiczne (np. rozwój offshore). Na podstawie
analizy zebranego materiału i przeprowadzonych wywiadów mo\
na wskazać następujące kierunki
aktywności i adekwatny katalog działań/zagadnień:
21
Tabela 5 Ogólny plan działania dla potencjalnej inicjatywy klastrowej
Kierunki aktywności (uwagi) Mo\
liwe działania
Działania lobbingowe 1. Organizacja cyklu/seminariów dedykowanych
dla regionalnych i lokalnych decydentów
cel: wprowadzenie zmian prawnych
politycznych (np. radni) celem przedstawienia
ułatwiających prowadzenie inwestycji i
korzyści z rozwoju OZE w regionie oraz
eksploatowanie OZE. Pomimo i\
tematyka OZE
wskazania barier regulacyjnych (plany
jest szeroko dyskutowana na forum publicznym
zagospodarowania przestrzennego),
w odczucie naszych respondentów kwestia
zmian regulacyjnych nie stanowi priorytetu
politycznego pomimo istnienia określonych
wymogów prawa unijnego.
Promocja OZE i klastra 1. Organizacja cyklicznych kampanii
promocyjnych (radio, media) ukierunkowanych
Jakkolwiek region zachodniopomorski jest
na gospodarstwa domowe i MSP; intensywna
niekwestionowanym liderem pod względem
promocja bioenergetyki.
energetyki wiatrowej du\
e mo\
liwości rozwoju
i jednocześnie du\
e zapóz
nienie występuje w
przypadku pozostałych z
ródeł odnawialnych.
2. Organizacja w ogólnodostępnym miejscu (np.
Szczególnie wa\
ne jest tu propagowanie
Park naukowy Szczecinie i Koszalinie, Ośrodek
wykorzystania biomasy (potencjał regionu to
Naukowo-Badawczy w Ostoi)
85MW mocy).
 Eksperymentatorium OZE (zespół stanowisk
wyposa\
onych do przeprowadzania prostych
doświadczeń i zabawy edukacyjnej) jako atrakcji
edukacyjnej i turystycznej promującej OZE
szczególnie wśród młodzie\
y (tzw. park
tematyczny).
3. Wydawanie regionalnego newslettera OZE o
charakterze informacyjno-promocyjnym.
4. Promowanie regionalnych firm OZE
(szczególnie MSP) na imprezach zagranicznych
(targi, wystawy, konferencje); przygotowanie
materiałów promocyjnych, prezentacji
tematycznych.
Działalność szkoleniowa i edukacyjna 1. Organizacja we współpracy z
przedsiębiorstwami i sektorem szkolnictwa
Diagnozowanie potencjalnego popytu na
wy\
szego nowych specjalności zawodowych na
określone specjalności zawodowe i
uczelniach regionu oraz ró\
nych form kształcenia
uruchamianie adekwatnej poda\
y w oparciu o
podyplomowego i specjalistycznego (działania
zasoby edukacyjne i szkoleniowe dostępne w
takie są ju\
podejmowane przez Akademię
regionie. Z przeprowadzonych wywiadów
Morską),
wynika, \
e dynamiczny rozwój zainstalowanych
mocy będzie (zasadniczo ju\
to się dzieje)
generował znaczny popyt na
2. Prowadzenie analizy rynku pracy (popyt i
wysokokwalifikowane kadry in\
ynierskie z
poda\
) w zakresie OZE w formie
takich specjalności jak obsługa sprzętu
 obserwatorium rynku pracy OZE .
pływającego offshore. Szczególnym z
ródłem
popytu będzie energetyka offshorowa. Ju\

obecnie PSEW prowadzi wstępne rozmowy z
Zachodniopomorskim Uniwersytetem
22
Technologicznym oraz Akademią Morską na
temat wdro\
enia programów nauczania oraz
programów szkoleniowych dotyczących
specjalności związanych z obsługą farm
pływających.
Promocja BIZ 1. Działania promocyjne w kierunku akwizycji
BIZ (we współpracy z PAIZ),
Promocja regionu w celu przyciągania
inwestycji green field. Poniewa\
kluczowy
wzrost liczby pracujących w sektorze OZE
2. Ukierunkowanie oferty instytucji otoczenia
będzie dotyczył produkcji urządzeń i
biznesu (szczególnie parków przemysłowych) na
komponentów istotne jest aby działać w
inwestorów OZE.
kierunku przyciągania na obszar regionu
kolejnych firm produkcyjnych (tak jak LM
Wind Power). Potrzebne jest do tego
przygotowanie zintegrowanej oferty
lokalizacyjnej przede wszystkim z
wykorzystaniem takich instytucji jak parki
przemysłowe.
Promocja kontaktów z B+R 1.Stworzenie punktu kontaktowego promującego
udział regionalnych firm w programach
badawczych (międzynarodowych) dotyczących
OZE,
2. Stworzenie systemu stypendiów oraz grantów
badawczych dla doktorantów w zakresie nauk
ścisłych piszących prace o walorach
aplikacyjnych w obszarze OZE.
y
ródło: opracowanie własne.
23
SPIS TABEL
Tabela 1 Rozkład przestrzenny instalacji sektora OZE (stan na kwiecień 2011).....................8
Tabela 2 Dane finansowe wybranych podmiotów sektora OZE ............................................12
Tabela 3 Podmioty z terenu regionu zachodniopomorskiego posiadające licencje na
wytwarzanie energii..............................................................................................................12
Tabela 4 Sektor OZE w zachodniopomorskim na tle kraju....................................................17
Tabela 5 Ogólny plan działania dla potencjalnej inicjatywy klastrowej ..................................22
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1 Potencjał rynkowy energetyki wiatrowej w regionach Polski w perspektywie
2020/2030 ............................................................................................................................18
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1 Struktura klastra OZE (w zakresie energetyki wiatrowej) ......................................7
24
ZAA

CZNIK 1
KLASTRE OZE W GÓRNEJ AUSTRII
 STUDIUM PRZYPADKU
Rok powołania inicjatywy 2000
Liczba uczestniczących firm 150
A
ączna liczba zatrudnionych 6200
A
ączne przychody firm Ź 1,7 mld
Udział eksportu w przychodach >50%
Liczba zrealizowanych projektów B+R 74
Liczba mieszkańców Górnej Austrii 1,4 mln
Inicjatywa klastrowa została utworzona w roku 2000 z inicjatywy władz municypalnych regionu
Górnej Austrii. Jej głównym celem jest wsparcie rozwoju przedsiębiorstw funkcjonujących w zakresie
wytwarzania energii ze z
ródeł odnawialnych (głównie biomasa, energia słońca), wytwarzania
technologii i urządzeń stosowanych w sektorze energetyki odnawialnej oraz przedsiębiorców
zajmujących się optymalizacją zu\
ycia energii (zarządzanie). Region posiadający bardzo dobre
warunku geograficzne i nale\
y obecnie do czołowych krajowych producentów energii ze z
ródeł
odnawialnych (32% energii pierwotnej pochodzi z OZE w tym 13,9% z wody, 13,6%, wiart i słońce
łącznie 3,7%). Funkcję animatora klastra pełni regionalna agencja ds. energii O.O.
Energiesparverband.
Do głównych zadań animatora nale\
y:
Prowadzenie działań informacyjnych i komunikacyjnych (dystrybucja informacji w ramach
klastra i na zewnątrz, prowadzenie punktu kontaktowego i informacyjnego na temat
dostępnych z
ródeł finansowania publicznego, uruchamiania wspólnych projektów, itd.)
Programowanie i organizowanie szkoleń i innych form dokształcania dla pracowników firm
członkowskich; dystrybucja informacji rekrutacyjnej
Inicjowanie kontaktów i współpracy w ramach krajowych i międzynarodowych projektów
współpracy i projektów badawczych pomiędzy członkami klastra a innymi firmami oraz
instytucjami naukowymi
Wsparcie członków klastra w udziale w projektach badawczych
Wsparcie działalności eksportowej poprzez organizację wyjazdów zagranicznych (targi,
konferencje, prezentacje), nawiązywanie kontaktów z zagranicznymi rynkami, organizacjami,
sieciami,
Opracowywanie materiałów promocyjnych na temat OZE, prowadzenie kampanii
edukacyjnych.
25
26
27
Załącznik 2
CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH INSTYTUCJI OTOCZENIA
BIZNESU
Z ZAKRESU OZE
Rok Liczba
Nazwa podmiotu Cele działania Dorobek Opis
powstania Członków
Bałtycka Działania słu\
ące racjonalizacji Wiele zrealizowanych projektów, Spółka zajmuje się projektowaniem,
Agencja przetwarzania, przesyłania i niektóre z nich otrzymały wyró\
nienia planowaniem oraz audytem systemów
Poszanowania 1996 Brak danych wykorzystania energii oraz i nagrody. energetycznych. Działa głównie w celach
Energii promocję odnawialnych z
ródeł zarobkowych.
energii.
Polska Izba Wzrost energetycznego Członek konsorcjum projektu Polska Izba Biomasy działa na rzecz
Biomasy wykorzystania biomasy badawczego zamówionego przez integracji środowiska producentów biomasy
wszędzie tam, gdzie jest to Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa jak i producentów urządzeń do przetwórstwa
ekonomicznie i społecznie Wy\
szego. i wykorzystania biomasy. Promuję energię z
Około 100 uzasadnione, wzrost produkcji biomasy na ró\
norakich targach
2004
podmiotów urządzeń do przetwarzania i wystawienniczych.
energetycznego wykorzystania
biomasy, wsparcie dla rozwoju
rynku biomasy w Polsce dla
energetyki rozproszonej.
Polska Izba Integracja przedsiębiorców, Aktywnie uczestniczy w działaniach Polska Izba Gospodarcza Energii
Energii zmiana prawa, zwiększenie i legislacyjnych dotyczących OZE Odnawialnej aktywnie działa na rzecz
Odnawialnej ułatwienie dostępu inwestorów zarówno na poziomie krajowym jak i korzystnych zmian legislacyjnych. Zrzesza
do z
ródeł finansowania lokalnym. Współpraca na poziomie wiele firm z sektora OZE i nie tylko.
kilkadziesiąt
2004
przedsięwzięć OZE, promocja międzynarodowym z podobnymi Wspólnie z Wojskową Akademią Techniczną
firm
przedsięwzięć OZE. organizacjami europejskimi i prowadzi studia podyplomowe z zarządzania
światowymi. projektami wykorzystującymi OZE.
Polskie Promocja informacji o Udział w targach i nieliczne Towarzystwo poprzez swoje działania dą\
y
Towarzystwo korzyściach u\
ycia biomasy, publikacje. do zwiększenie produkcji energii z biomasy.
Biomasy integruje środowisko Inicjuje i wspiera badania naukowo-
około 60 producentów i odbiorców badawcze dotyczące wykorzystania biomasy
1999
członków biomasy, opracowuje strategię w sektorze przemysłu.
wprowadzania biomasy do
krajowych i lokalnych planów
energetycznych.
Polskie Promocja, publikacje i lobbing Prowadzi kilka projektów Organizacja wspiera rozwój energetyki
Towarzystwo około 30 dotyczący Morskiej Energetyki dotyczących morskiej energii morskiej u wybrze\
y Bałtyku. Swoje
1997
Energetyki podmiotów Wiatrowej (MEW). wiatrowej przy wybrze\
ach Bałtyku. działania prowadzi równie\
na poziomie
Wiatrowej międzynarodowym
Towarzystwo Reprezentowanie małej energetyki wodnej na arenie politycznej poprzez czynny udział w procesach legislacyjnych,
Rozwoju działalność integrującą bran\
ę MEW poprzez organizowanie spotkań bran\
owych, konferencji, szkoleń oraz
Małych 1988 Brak danych działalność edukacyjną w zakresie małej energetyki wodnej oraz pozostałych odnawialnych z
ródeł energii.
Elektrowni
Wodnych
29