Piaszczyste "awice pQdmorskie
Klify na wybrze u Ba"tyku
utwory morenowe mogą by przykryte warstwą piasku ke-
Klify na wybrzeŻu Ba"tyku
mowego lub eolicznego taki klif nazywany jest dwudziel-
Kod Physis: 18.21
1230
nym. Na stoku klifu mogą wystpowa wysiki wody.
W zaleŻnoĘci od budowy geologicznej i rodzaju procesów
stokowych wyróŻnia si trzy podstawowe typy geodyna-
A. Opis g"ównego typu siedliska
miczne klifów: osypiskowy, obrywowy, zsuwiskowo-sp"ywo-
wy. Pierwszy z nich, najczĘciej spotykany, charakterystycz-
ny jest dla klifów zbudowanych z piaszczysto-Żwirowych
Definicja
utworów fluwioglacjalnych, na których ospywanie dominu-
Strome urwiska brzegowe powstające wskutek abrazji, czy- je nad pozosta"ymi procesami stokowymi; nachylenie sto-
li podcinania dolnej czĘci przez fale i grawitacyjnego ob- ku wynosi ok. 40. Nie ma tu okreĘlonej powierzchni prze-
rywania czĘci górnej. Klif podcinany stale lub okresowo mieszczania materia"u. Pojedyncze roĘliny lub ca"e kpy
przez sztormy jest nazywany klifem Żywym, natomiast klif zsuwają si w dó" z masami piasku, swą wdrówk zaczy-
po"oŻony ca"kowicie poza zasigiem fal jest okreĘlany jako nając nierzadko od podcitej wierzchowiny. Górna czĘ
martwy. Klify martwe, które są ponownie podcinane, nazy- zbocza (korona), stabilizowana przez korzenie drzew ros-
wa si klifami odm"odzonymi. Klify są zbudowane z bar- nących na wierzchowinie, moŻe by pionowa. Typ obrywo-
dzo róŻnych utworów geologicznych na wybrzeŻach ba"- wy cechuje klify zbudowane ze zwiz"ych utworów, a pod-
tyckich są to wapienie, piaskowce, kreda, ska"y krystalicz- cinanie podstawy i obrywy duŻych mas powodują, Że nie-
ne, piaski i gliny; w Polsce wystpują tylko klify gliniaste poroĘnite roĘlinnoĘcią zbocza nierzadko są pionowe. Typ
i piaszczyste. zsuwiskowo-sp"ywowy wiąŻe si ze zróŻnicowaną budową
litologiczną wielowarstwowego zbocza i obecnoĘcią wody
gruntowej, co z kolei powoduje obecnoĘ licznych p"asz-
czyzn poĘlizgu i rozmaitoĘ procesów stokowych, a w kon-
sekwencji wybitną rozmaitoĘ roĘlinnoĘci. rednie nachyle-
nie zestopniowanych zboczy wynosi 40 50 i jest bardzo
zróŻnicowane, od poziomych lub nawet nachylonych
w kierunku do zbocza stopni do pionowych progów i zbo-
czy nisz osuwiskowych. WielkoĘ zmian oraz bogactwo
i zróŻnicowanie roĘlinnoĘci jest tu najwiksze, od nagiego
pod"oŻa do m"odego lasu.
Tempo abrazji jest bardzo zróŻnicowane. rednio wynosi
ono ok. 1 m rocznie i waha si midzy 0,5 1,5 m/rok, ale
lokalnie moŻe osiąga wartoĘ nawet 3,6 m/rok w ciągu
ostatnich 500 lat (Trzsacz).
Wskutek abrazji stoki klifowe wraz z roĘlinnoĘcią ulegają
sta"emu niszczeniu, a po kaŻdym osuniciu sukcesja roĘlin-
na zaczyna si od początku na nagim stoku niszy osuwi-
Charakterystyka
skowej. Miarą tempa abrazji jest stopieł zaawansowania
ączna d"ugoĘ klifowych odcinków wybrzeŻa morskiego procesu glebotwórczego i rozwoju roĘlinnoĘci od stadiów
wynosi w Polsce ok. 70 km. WyróŻnia si 9 najwaŻniejszych inicjalnych na intensywnie abradowanych stokach, po-
odcinków klifów, o d"ugoĘci 2 25 km. WikszoĘ klifów ma przez stadia krzewiaste na stokach o stosunkowo wolnej
wysokoĘ 10 30 m n.p.m. NajwyŻsze klify znajdują si na abrazji, do lasów ze starymi drzewostanami na nieaktyw-
Wolinie, gdzie ich wysokoĘ dochodzi do 70 m n.p.m., na- nych klifach Bardzo interesującym zjawiskiem są wysiki
tomiast najniŻsze mogą mie wysokoĘ kilku metrów. Naj- wód na klifach w miejscach przecicia poziomów wodono-
czĘciej są utworzone z utworów czwartorzdowych glin Ęnych. W tych warunkach moŻe dojĘ nawet do powstania
zwa"owych lub piasków. Ich geneza, budowa, charakter lasów "gowych, jak na klifie martwym nad Zalewem
i sk"ad odpowiadają cechom podcinanych przez morze wy- Szczeciłskim i aktywnym w Jastrzbiej Górze.
soczyzn i lokalnie mogą wykazywa duŻe zróŻnicowanie, Pojcie klifu w literaturze krajowej najczĘciej jest ogranicza-
podobnie jak róŻnią si midzy sobą te wysoczyzny. Budo- ne do urwisk podcinających wysoczyzny zbudowane z utwo-
wa geologiczna klifów moŻe by bardzo z"oŻona w naj- rów zwa"owych, glacifluwialnych i i"ów zastoiskowych, pod-
bardziej skomplikowanych przypadkach pod warstwą gliny czas gdy niektórzy gemorfologowie w"ączają tu takŻe czsto
o zróŻnicowanej granulacji i sk"adzie, zdeponowanej pod- spotykane abrazyjne podcicia wydm; te ostatnie formy na-
czas zlodowacenia ba"tyckiego, mogą znajdowa si utwo- zywane bywają takŻe klifami wydmowymi dla podkreĘle-
ry miocełskie, i"y warwowe, bruk morenowy, a nawet cien- nia ich odrbnoĘci. W niniejszym opracowaniu przyjto kla-
kie pok"ady wgla brunatnego (okolice Rozewia). Zwiz"e syczne, wŻsze pojcie klifu (nieuwzgldniające klifów wy-
69
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Siedliska morskie i przybrzeŻne,
nadmorskie i Ęródlądowe solniska i wydmy
dmowych ) ze wzgldu na fakt, Że jest to pogląd nadal do- Klasa Querco-Fagetea
minujący w nauce, a takŻe ze wzgldów praktycznych, aby Rząd Fagetalia sylvaticae
1230
nie komplikowa zagadnieł ochrony i unikną wewntrz- Związek Alno-Ulmion
nych sprzecznoĘci i konfliktów w praktyce ochrony znacznie Zespó" Ficario-Ulmetum violetosum odora-
cenniejszych siedlisk związanych z wydmami (2120, *2130 tae (Violo odoratae-Ulmetum)
*2140 i w mniejszym stopniu 2160, 2170, 2180), bardzo Związek Fagion sylvaticae
prawdopodobnych w przypadku zaliczenia klifów wydmo- Zespó" Galio odorati-Fagetum Żyzna buczyna
wych do odrbnego typu siedliska przyrodniczego. niŻowa
Zespó" Luzulo pilosae-Fagetum kwaĘna bu-
czyna niŻowa
Podzia" na podtypy
Klasa Querco-Fagetea (bez okreĘlenia dalszej przyna-
1230-1 klify aktywne (Żywe) leŻnoĘci)
1230-2 klify nieaktywne (martwe) zbiorowisko Salix caprea-Populus tremula
Podzia" ten, podobnie jak kaŻda klasyfikacja, zawiera pewne zb. wierzby iwy i osiki
uproszczenia, jednak konieczne dla praktyki ochrony. Pod- zbiorowisko Salix caprea-Sorbus aucuparia
stawowym kryterium podzia"u jest rodzaj procesów geodyna- zb. wierzby iwy i jarzbiny
micznych. Pierwszy podtyp obejmuje klify obecnie abrado- zbiorowisko Fraxinus excelsior-Crataegus
wane (Żywe) z bardzo zróŻnicowanym tempem abrazji oraz monogyna zb. jesionu i g"ogu jednoszyjkowego
bdące w kołcowym stadium aktywnoĘci, natomiast drugi zbiorowisko Corylus avellana-Sorbus aucu-
klify wspó"czeĘnie nieaktywne, genetycznie wywodzące si paria zb. leszczyny i jarzbiny
z aktywnych. Z teoretycznego i praktycznego punktu widze- zbiorowisko Sorbus aucuparia-Acer pseudo-
nia wikszoĘ klifów martwych moŻe uaktywni si (odm"o- platanus zb. jarzbiny i jawora
dzi) i przekszta"ci w pierwszy podtyp, o ile ich podstawy po-
nownie znajdą si w zasigu niszczącego oddzia"ywania fal.
Bibliografia
BEDNAREK R. 1979. Gleby wybranych odcinków klifowych polskiego
Umiejscowienie siedliska w polskiej
wybrzeŻa Ba"tyku. Studia Soc. Sc. Torun. Sec. D. 10, 6: 1 124.
klasyfikacji fitosocjologicznej
CHOJNACKI W. 1979. RoĘlinnoĘ zboczy klifowych PobrzeŻa
RoĘlinnoĘ klifów stanowią liczne, zaleŻne od wielu czynni- Kaszubskiego. GTN, Acta Biol. 4: 1 40.
ków stadia rozwojowe, z których czĘ jest jeszcze nie do CIELAK A. 1995. Coastal management and protection in Poland:
kołca rozpoznana. PoniŻszy system ma w związku z tym some legal solutions and general remarks on processes of co-
w czĘci charakter prowizoryczny. astal transformation. In: van Dijk H.W.J. (Ed.), Management and
preservation of coastal habitats, Proceedings of a multidisciplina-
Klasa Aropyretea intermedio-repentis ry workshop in Jastrzbia Góra, September 1 5, 1993: 49 71.
Rząd Agropyretalia intermedio-repentis CIELAK A., SUBOTOWICZ W. 1987. Sprawozdanie na temat stanu
Związek Convolvulo-Agropyrion repentis wiedzy o polskim wybrzeŻu i jego ochronie. InŻynieria polska, 2.
Zespó" Poo-Tussilaginetum farfarae ini- KLIMASZEWSKI M. 1978. Geomorfologia. PWN, Warszawa:
cjalny zespó" podbia"u 1098 ss.
Klasa Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis MARKOWSKI R. 1988. RoĘlinnoĘ brzegu klifowego midzy Cet-
Rząd Corynepphoretalia canescentis niewem a Jastrzbią Górą. W: Herbich J., Herbichowa M.
Związek Koelerion albescentis (red.) Szata roĘlinna Pomorza zróŻnicowanie, dynamika,
Zespó" Trifolio-Anthylidetum maritimae zagroŻenia, ochrona. Przewodnik Sesji Terenowych 51. Zjaz-
murawa naklifowa z przelotem du PTB 15 19.IX.1998. Wydawnictwo Uniwersystetu Gdał-
Zbiorowisko Bromus hordaceus (B. mollis)- skiego, Gdałsk: 111 115.
Myosotis collina (M. ramosissima) zb. stok"o- MARKOWSKI R., FA"TYNOWICZ W., SŃGIN P. 1998. Rezerwat
sy mikkiej i niezapominajki pagórkowej im. prof. Z. Czubiłskiego. Nadmorski klif woliłski i jego ro-
Klasa Rhamno-Pruntetea ĘlinnoĘ. W: Herbich J., Herbichowa M. (red.) Szata roĘlinna
Rząd Prunetalia spinosae Pomorza zróŻnicowanie, dynamika, zagroŻenia, ochrona.
Związek Prunion fruticosae Przewodnik Sesji Terenowych 51. Zjazdu PTB 15 19.IX.1998.
Zespó" Hippophatum rhamnoides (= zb. Wydawnictwo Uniwersystetu Gdałskiego, Gdałsk: 37 40.
Sorbus aucuparia-Hippopha rhamnoides) nakli- PIOTROWSKA H. 1955. Zespo"y leĘne Wolina. PTPN, Prace Kom.
fowe zaroĘla rokitnika (w ujciu Piotrowskiej Biol. 16, 5: 1 168.
2003 Prunetalia naleŻą do Querco-Fageetea) PIOTROWSKA H. 1966. Stosunki geobotaniczne wysp Wolina
Zbiorowisko z Prunus spinosa i Rhamnus i po"udniowo-wschodniego Uznamu. Monogr. Botan. 22:
cathartica 1 155.1993.
70
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Piaszczyste "awice pQdmorskie
Klify na wybrze u Ba"tyku
PIOTROWSKA H. 1977. Rola roĘlinnoĘci w umacnianiu wybrzeŻa about the Anthropogenic Changes of Forest Communities.
klifowego. W: Pomorskie Ęrodowisko przyrodnicze jego Phytocoenosis 3 (N.S.), Suppl. Cartogr. Geobot 2: 287 293
1230
ochrona i kszta"towanie. Mat. Konf. 5, S"upsk: 26 45. PRUSINKIEWICZ Z. 1971. Naspy przyklifowe - nowy typ gleb
PIOTROWSKA H. 1979. Specific Aspects of the Cliff-Flora of morskiego pobrzeŻa. Zesz. Nauk. UMK w Toruniu, Nauki
Wolin Island. Fragm. Flor. Geobot. 25, 1: 17 31. Mat. Przyr. 26, Geogr. 8: 133 157.
PIOTROWSKA H. 1985. Violo odoratae-Ulmetum z Wolina na tle PRZEWOŁNIAK M. 1981. Krajobrazowy system interakcyjny strefy
"gów wiązowych Polski. Fragm. Flor. Geobot. 29, 1: 39 51. nadmorskiej w Polsce. Wyd. Uniwersytetu Gdałskiego, Gdałsk.
PIOTROWSKA H. 1998. Wyspa Wolin ze szczegónym uwzgld- SUBOTOWICZ W. 1982. Litodynamika brzegów klifowych wy-
nieniem Woliłskiego Parku Narodowego. W: Herbich J., brzeŻa Polski. Ossolineum, Gdałsk: 1 153.
Herbichowa M. (red.) Szata roĘlinna Pomorza zróŻnicowa- SUBOTOWICZ W. 1984. Brzegi klifowe. W: Augustowski B. (red.),
nie, dynamika, zagroŻenia, ochrona. Przewodnik Sesji Tere- PobrzeŻe Pomorskie. Ossolineum, Wroc"aw: 121 149.
nowych 51. Zjazdu PTB 15 19.IX.1998. Wydawnictwo Uni- SUBOTOWICZ W. 1993. Catastrophical development of the cliff co-
wersystetu Gdałskiego, Gdałsk: 9 22. ast in Poland. In: van Dijk H.W.J. (ed.) Management and prese-
PIOTROWSKA H. 1993. Buczyna storczykowa wzd"uŻ nadmorskie- rvation of coastal habitats, Proceedings of a multidisciplinary
go klifu na wyspie Wolin. Zesz. Nauk UG., Biologia 10: 5 29. workshop in Jastrzbia Góra, September 1 5, 1993: 31 37.
Piotrowska H., Olaczek R. 1979. Mapa roĘlinnoĘci Woliłskiego SUBOTOWICZ W. 1995. Brzeg morski jego rozwój i degrada-
Parku Narodowego. Przyroda Polska 7/8: 9 11. cja. W: Przewoęniak M. (red.) Ochrona przyrody w woj.
PIOTROWSKA H., OLACZEK R. 1987. The application of the the- gdałskim. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznał: 149 152.
ory of phytocoenosis degeneration to studies of the vegeta- SUBOTOWICZ W., ROSA B. 1984. Typologia strefy brzegowej
tion of the Wolin National Park. M. Luther-Univ. Halle-Witten- i podstawy wykorzystania. W: Augustowski B. (red.) PobrzeŻe
berg, Wiss. Beitrge 46, 3: 175 186. Pomorskie. GTN, Gdałsk: 78 90.
PIOTROWSKA H., OLACZEK R. 1991. The Real Vegetation Map
of the Woliłski National Park as a Source of Information Jacek Herbich
71
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Siedliska morskie i przybrzeŻne,
nadmorskie i Ęródlądowe solniska i wydmy
Ęrednio ze sobą odcinkach wybrzeŻa. Na roĘlinnoĘ kli-
B. Opis podtypów
1230
fów sk"adają si zatem zarówno zbiorowiska typowe dla
nich i niewystpujące gdzie indziej, jak i liczne przypad-
1
kowe kombinacje gatunków zaleŻne od typów ekosyste-
Klify aktywne (Żywe)
mów porastających wierzchowin.
Kod Physis 18.21
Inicjalną roĘlinnoĘ najczĘciej tworzą inicjalne stadia
budowane przez gatunki "ąkowe, ruderalne i porbowe.
Na pod"oŻu gliniastym lub ilastym, czsto dobrze uwod-
Cechy diagnostyczne
nionym, wystpuje inicjalny zespó" podbia"u Poo-Tussila-
Cechy obszaru ginetum farfarae. Gatunkami pionierskimi są podbia"
Klify po"oŻone w strefie niszczącego oddzia"ywania fal Tussilago farfara i regionalnie ostroŻeł polny Cirsium
z zachodzącym procesem abrazji, której tempo jest bardzo arvense, a po paru latach po wzgldnym utrwaleniu pod-
zróŻnicowane. Opis w ca"oĘci odpowiada charakterystyce "oŻa pojawiają si roĘliny "ąkowe, jak kupkówka Dactylis
typu w jego czĘci dotyczącej aktywnych klifów. glomerata i groszek "ąkowy Lathyrus pratensis. Stosunko-
wo szybko pojawiają si kie"kujące z nasion m"ode osob-
Fizjonomia i struktura zbiorowisk niki rokitnika Hippopha rhamnoides i rzadziej inne, jak
Fizjonomia i struktura stadiów rozwojowych roĘlinnoĘci są jarzbina Sorbus aucuparia i róŻa polna Rosa canina,
bardzo zróŻnicowane zaleŻnie, od typu klifu, rodzaju prowadząc w d"uŻszych okresach tzw. spokoju do rozwo-
pod"oŻa i intensywnoĘci abrazji. Rozwój roĘlinnoĘci za- ju formacji zaroĘlowych.
czyna si od opanowywania nagiego pod"oŻa stopniowo Na drobnoziarnistym, lekko alkalicznym pod"oŻu na osy-
zasiedlanego przez inicjalną roĘlinnoĘ, do formacji piskowych klifach wystpuje murawa naklifowa z przelo-
krzewiastych lub niskopiennych lasków na klifach o ma"o tem Trifolio-Anthyllidetum. MoŻe ona nastpowa po po-
intensywnej abrazji i relatywnie d"ugim okresie midzy przednio opisanym zbiorowisku, a w miejscach, na któ-
poszczególnymi osuniciami. Obok roĘlin osiedlających rych glina jest przysypana warstwą piasku osypującego si
si na zboczu rosną inne, które zsun"y si z podcitej z góry lub nawiewanego z plaŻy, jest zespo"em pionier-
wysoczyzny na klifach zsuwiskowo-sp"ywowych mogą to skim. Stosunkowo najliczniej wystpują tu oba gatunki
by nawet pokaęne fragmenty fitocenoz przemieszczają- charakterystyczne koniczyna "ąkowa Trifolium pratense
cych si w dó". W zaleŻnoĘci od budowy klifu i tempa ssp. maritimum i przelot zwyczajny Athylis vulneraria, na-
abrazji, wszystkie stadia rozwoju mogą wystpowa dający bardzo specyficzną fizjonomi. Zbiorowisko to jest
w uk"adzie mozaikowym lub na sąsiadujących bezpo- stosunkowo krótkotrwa"e i na intensywnie abradowanych
Wysoki, aktywny klif z p"atami roĘlinnoĘci zielnej. Fot. J. Herbich
72
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Piaszczyste "awice pQdmorskie
Klify na wybrze u Ba"tyku
klifach ulega zniszczeniu, a na stabilizujących si na pe- deralne, zaroĘlowe i leĘne (borów mieszanych, lasów mie-
wien okres wyparte jest przez pojawiające si krzewy szanych, a nawet lasów "gowych). Najbardziej charakte- 1230
i drzewa: rokitnika, wierzb iw Salix caprea, osik Popu- rystycznym gatunkiem inicjalnych i m"odych stadiów roz-
1
lus tremula i sosn Pinus sylvestris. wojowych jest przelot zwyczajny Anthyllis vulneraria i pod-
W duŻszych okresach spokoju dominacj zdobywa rokit- bia" Tussilago farfara. Istotny jest fakt, Że doĘ liczna gru-
nik, tworząc zwarte zaroĘla o wysokoĘci 2 3m, o bardzo pa gatunków pospolitych w ca"ej Polsce na klifach wyst-
specyficznej kombinacji gatunków w runie panują cz- puje w specyficznych dla strefy nadmorskiej podgatun-
sto roĘliny "ąkowe, a w warstwie krzewów drzewa kach: koniczyna "ąkowa Trifolium pratense subsp. mariti-
i krzewy typowe dla lasów liĘciastych, o kompozycji ga- mum, przelot zwyczajny Anthyllis vulneraria subsp. mariti-
tunkowej zróŻnicowanej regionalnie i w zaleŻnoĘci od ma, groszek "ąkowy Lathyrus pratensis subsp. maritimum,
pod"oŻa; są to najczĘciej wierzba iwa, jarzbina, róŻa kostrzewa "ąkowa Festuca rubra subsp. sericea, bylica
polna, wiciokrzew suchodrzew Lonicera xylosteum, jawor, polna Artemisia campestris subsp. sericea.
jesion, brzoza brodawkowata Betula pendula, osika, so-
sna. Wszystkie wymienione gatunki, lecz bez rokitnika, Odmiany
mogą tworzy niskopienne laski, odznaczające si wyst- WyróŻnienie odmian siedliska jest bardzo trudne i jedno-
powaniem w runie kombinacji gatunków lasowych i "ą- czeĘnie ma"o celowe ze wzgldu na jego bardzo niestabil-
kowych. W zaleŻnoĘci od sk"adu gatunkowego, bdące- ny charakter, nak"adający si na zróŻnicowanie czsto
go efektem budowy i dynamiki klifu oraz w"asciwoĘci skomplikowanej budowy geologicznej pod"oŻa powodują-
pod"oŻa, wyróŻnia si zbiorowiska iwy i osiki Salix ca- cej zadsadniczo odmienne warunki panujące w poszcze-
prea-Populus tremula, iwy i jarzbiny Salix caprea-Sorbus gólnych warstwach. Jako odmiany moŻna traktowa po-
aucuparia, jesiona i g"ogu jednoszyjkowego Fraxinus szczególne typy zbiorowisk roĘlinnych, które w wikszoĘci są
excelsior-Crataegus monogyna, leszczyny i jarzbiny Co- takŻe utoŻsamiane ze stadiami rozwojowymi roĘlinnoĘci.
rylus avellana-Sorbus aucuparia, jarzbiny z jaworem
Sorbus aucuparia-Acer pseudoplatanus. Dwa ostatnie MoŻliwe pomy"ki
zbiorowiska, bardzo bogate florystycznie, wystpują na NiemoŻliwe ze wzgldu na wyjątkowo charakterystyczny
fragmentach klifów z wysikiem wody. krajobraz i sąsiedztwo.
Reprezentatywne gatunki
Identyfikatory fitosocjologiczne
Ze wzgldu na dynamik i nietrwa"y charakter poszcze-
gólnych stadiów rozwojowych roĘlinnoĘci oraz zasilanie Związek Convolvulo-Agropyrion repentis
flory klifów przez roĘliny zielne i drzewa zsuwające si Zespó" Poo-Tussilaginetum farfarae inicjalny
z podcinanych wysoczyzn, bardzo trudne jest wskazanie zespó" podbia"u
gatunków reprezentatywnych. Związek Koelerion albescentis
Jedynym w pe"ni specyficznym gatunkiem jest rokitnik Zespó" Trifolio-Anthylidetum maritimae mura-
Hippopha rhamnoides, którego naturalny zasig krajo- wa naklifowa z przelotem
wy jest ograniczony niemal wy"ącznie do klifów. Jest on Zbiorowisko Bromus hordaceus (B. mollis)-My-
gatunkiem charakterystycznym i dominantem w niektó- osotis collina (M. ramosissima) zb. stok"osy
rych zbiorowiskach. Flora drzew i krzewów na klifach mikkiej i niezapominajki pagórkowej
jest wyjatkowo bogata i budowana praktycznie niemal Związek Prunion fruticosae
przez wszystkie niŻowe gatunki drzew i krzewów rosną- Zespó" Hippophatum rhamnoides naklifowe
cych w lasach i zaroĘlach na glebach mineralnych, a lo- zaroĘla
kalnie zróŻnicowana zaleŻnie od stanu rozwojowego ro- Zbiorowisko z Prunus spinosa i Rhamnus
slinnoĘci i charakteru pod"oŻa. Do najwaŻniejszych na- cathartica
leŻą: wierzba iwa Salix caprea, jarzbina Sorbus aucu- Klasa Querco-Fagetea (bez okreĘlenia dalszej przyna-
paria, róŻa polna Rosa canina, wiciokrzew suchodrzew leŻnoĘci)
Lonicera xylosteum, brzoza brodawkowata Betula pen- Zbiorowisko Salix caprea-Populus tremula zb.
dula, osika Populus tremula, g"óg jednoszyjkowy Cra- wierzby iwy i osiki
taegus monogyna, leszczyna Corylus avellana, lokalnie Zbiorowisko Salix caprea-Sorbus aucuparia
sosna zwyczajna Pinus syslvestris, jawor Acer pseudo- zb. wierzby iwy i jarzbiny
platanus, jesion wynios"y Fraxinus excelsior, czereĘnia Zbiorowisko Fraxinus excelsior-Crataegus mo-
dzika Cerassus avium, bez czarny Sambucus nigra. Lo- nogyna zb. jesionu i g"ogu jednoszyjkowego
kalnie kaŻdy z wymienionych gatunków moŻe by domi- Zbiorowisko Corylus avellana-Sorbus aucupa-
nantem lub wspó"dominantem. ria zb. leszczyny i jarzbiny
Podobnie zmienny jest charakter flory roĘlin zielnych, na Zbiorowisko Sorbus aucuparia-Acer pseudo-
który sk"adają si gatunki siedlisk inicjalnych, "ąkowe, ru- platanus zb. jarzbiny i jawora
73
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Siedliska morskie i przybrzeŻne,
nadmorskie i Ęródlądowe solniska i wydmy
Dynamika roĘlinnoĘci
1230
Spontaniczna
Jest to jeden z najbardziej dynamicznie zmieniających si
1
typów siedlisk, co powoduje równie szybkie i g"bokie
zmiany roĘlinnoĘci, od nagiego zbocza niszy usuwiskowej
lub osypiska do wielowarstwowych lasów, aby po kolejnej
katastrofie powróci do punktu wyjĘcia. Bardzo interesu-
jące postaci klifu odm"odzonego (tj. martwego, powtór-
nie uaktywnionego), którego dolna abradowana czĘ
jest naga (lub z inicjalnymi stadiami rozwoju roĘlinnoĘci),
a górna zadrzewiona, stwierdzono midzy Dziwnów-
kiem i Pobierowem (375 385 km brzegu) i lokalnie
w Poddbiu (225 km brzegu).
Powiązana z dzia"alnoĘcią cz"owieka
Lokalnym zagroŻeniem jest ochrona techniczna brzegu, po-
Znaczenie ekologiczne i biologiczne
legająca na powstrzymaniu abrazji poprzez budow opasek
u podstawy klifu (patrz uwaga w opisie 1230-2). Na znacz- Unikatowy w Polsce typ krajobrazu ze specyficznymi dla nie-
nych odcinkach naturalne procesy abrazyjne zosta"y zwol- go procesami geodynamicznymi, powodujący wykszta"cenie
nione przez budow ostróg (co by"o celem ich budowy). i rozwój specyficznych zbiorowisk roĘlinnych, zarówno na kli-
fie (zwaszcza murawu z przelotem, zaroĘla rokitnika), jak
w sąsiadującej z nagim klifem tzw. strefie wzbogacenia z bu-
Siedliska przyrodnicza zaleŻne
czyną storczykową (9150-5), której istnienie jest uwarunko-
lub przylegające
wane sąsiedztwem aktywnego, nagiego, marglistego klifu.
Z nagimi klifami, zw"aszcza zbudowanymi z utworów za-
sobnych w wglan wapnia, wiąŻe si bardzo interesujące Gatunki z za"ącznika II Dyrektywy
zjawisko wzbogacenia siedlisk na przylegających do klifu Siedliskowej
fragmentach wysoczyzn. Drobnoziarnisty materia" wywie- Brak.
wany z powierzchni nagiego klifu jest transportowany
przez wiatr w g"ąb lądu i osadzany na powierzchni star- Gatunki z za"ącznika I Dyrektywy Ptasiej
szych gleb leĘnych. W ten sposób powstaje bardzo specy- Brak gatunków specyficznych, ornitofauna jest typowa dla
ficzny typ gleb naspy przyklifowe, odznaczające si duŻą zaroĘli o róŻnym stopniu zwarcia.
ŻyznoĘcią i zasobnoĘcią w wglan wapnia. Stanowią one
siedliska buczyny storczykowej Cephalantero-Fagetum
Stany, w jakich znajduje si siedlisko
(9150-5) odznaczającej si znacznym bogactwem flory-
stycznym i m. in. z udzia"em storczyków. Rozciąga si ona Stany uprzywilejowane
pasem szerokoĘci kilkuset metrów i przemieszcza wraz Klify aktywne z niezak"óconym przebiegiem abrazji o re-
z cofaniem brzegu powodowanym abrazją. gionalnie, lokalnie i okresowo zróŻnicowanej intensywno-
Na plaŻy u podstawy klifu w okresach spokoju mogą two- Ęci, której odbiciem jest bogactwo typów roĘlinnoĘci i jej
rzy si wydmy przednie (2110), natomiast nad klifami stadiów rozwojowych.
wystpują bardzo zróŻnicowane siedliska leĘne i nieleĘne,
zaleŻnie od sposobu uŻytkowania i budowy geologicznej Inne obserwowane stany
wysoczyzny. Najbardziej interesujące są siedliska leĘne, Klify lokalnie stabilizowane w celu ochrony miejscowoĘci
zw"aszcza buczyny (9150, 9110, 9130), dąbrowy acydo- na wysoczyznach, co objawia si rozwojem stadiów roĘlin-
filne (9190), grądy (9160, 9170), bory mieszane, a na- noĘci typowych dla klifów nieaktywnych. Lokalnie ruderali-
wet bory nadmorskie na wydmach pokrywających niskie zacja roĘlinnoĘci w wyniku wyrzucania Ęmieci w bezpoĘred-
morenowe wysoczyzny. nim sąsiedztwie miejscowoĘci.
Rozmieszczenie geograficzne Tendencje do przemian w skali
i mapa rozmieszczenia kraju i potencjalne zagroŻenia
Przerywany pas wzd"uŻ ca"ego odcinka wybrzeŻa klifowe- Lokalnie ochrona techniczna brzegu, która poprzez ca"kowitą
go nad otwartym morzem. ączna d"ugoĘ wybrzeŻa z ak- eliminacj nawet sporadycznego podcinania klifu w skali wie-
tywnymi klifami wynosi ok. 45 km. loletniej powoduje radykalną zmian jakoĘciową procesów
74
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Piaszczyste "awice pQdmorskie
Klify na wybrze u Ba"tyku
zachodzących w biotopie i fitocenozie, a zatem powstanie ta- bilizacji klifów. W skali ca"oĘci zasigu siedliska dzia"ania
1230
kich biotopów i biocenoz, jakie w naturalnych warunkach nie te nie odgrywając istotnej roli, cho lokalnie powodują
rozwin"yby si w tych miejscach. W skali ca"oĘci obszaru wy- zasadnicze zmiany.
1
stpowania siedliska zmiany te nie odgrywają istotnej roli. Sie-
dlisko aktywnego klifu jest jednym z nielicznych, których pe"- Przyk"ady obszarów objtych dzia"aniami
na regeneracja w razie zniszczenia (w tym przypadku wywo- ochronnymi
"anego stabilizacją) jest moŻliwa. Jej warunkiem jest jedynie Woliłski Park Narodowy, Rezerwat Rozewie.
istnienie abrazji jako czynnika kszta"tującego siedlisko.
Inwentaryzacje, doĘwiadczenia,
UŻytkowanie gospodarcze
kierunki badał
i potencja" produkcyjny
Najbardziej aktualne dane pochodzą z klifów Wolił-
Znikome ze wzgldu na niedostpnoĘ oraz bardzo niską skiego Parku Narodowego, natomiast z PobrzeŻa
bonitacj drzew rosnących w niskopiennych laskach w naj- Kaszubskiego i innych odcinków zebrane materia"y,
wolniej abradowanych czĘciach klifów; ponadto gatunki pochodzące g"ównie z lat 1970 1995, ze wzgldu
te, z pojedynczymi wyjątkami, nie są przedmiotem gospo- na ogromną dynamik siedliska, mają w znacznej
darki leĘnej. Najbardziej wartoĘciowe wysokopienne czĘci charakter historyczny. Wynika stąd koniecz-
drzewstany wystpują na terenach prawnie chronionych noĘ aktualizacji danych oraz przeprowadzenie po-
i wy"ączone są z gospodarczego uŻytkowania. dobnych prac nad dynamiką roĘlinnoĘci, jak prace
z lat 70. z PobrzeŻa Kaszubskiego. Brak jest danych
dotyczących relacji przestrzennych poszczególnych
Ochrona
typów zbiorowisk roĘlinych na aktywnych klifach. Ko-
Przypomnienie o wraŻliwych cechach nieczne jest wiksze niŻ dotąd wzajemne powiązanie
Siedlisko wraŻliwe na zmiany intensywnoĘci abrazji. Od- badał geobotanicznych, gleboznawczych i geody-
cicie od wp"ywu morza powoduje stabilizacj klifu i roz- namicznych.
wój roĘlinnoĘci leĘnej.
Monitoring naukowy
Zalecane metody ochrony
Brak aktywanych dzia"ał ochronnych najkorzystniejsza dla Powinien by prowadzony zgodnie z opracowanym pro-
siedliska jest ochrona bierna i utrzymanie naturalnych pro- gramem szczegó"owych badał nad dynamiką roĘlinnoĘci
cesów kszta"tujących klify i oddzia"ujących na nie. Na obsza- na wybranych odcinkach wybrzeŻa. NiezaleŻnie od tego,
rach chronionych zgodnie z zapisami planów ochrony. monitoring powinien obejmowa dynamik powierzchnio-
wego udzia"u poszczególnych typów roĘlinnoĘci na aktyw-
Inne czynniki mogące wp"yną na sposób nych klifach moŻna do tego wykorzysta np. zdjcia sa-
ochrony telitarne o duŻej rozdzielczoĘci.
Lokalnie koniecznoĘ ochrony miejscowoĘci po"oŻonych
na skrajach wysoczyzn nad klifami, prowadząca do sta- Jacek Herbich
75
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Siedliska morskie i przybrzeŻne,
nadmorskie i Ęródlądowe solniska i wydmy
Luzulo pilosae-Fagetum (9110), "gu wiązowo-jesionowego Ęle-
Klify nieaktywne (martwe)
1230
dziennicowego w podzespole z fio"kiem wonnym Ficario-Ulme-
Kod Physis: czĘ 44.41, 41.121, 41.131
tum minoris violetosum odoratae (91F0-2); siedliska te są wy-
2
czerpująco opisane w odnoĘnych charakterystykach w tomie 5.
Cechy diagnostyczne
Odmiany
Cechy obszaru Za odmiany moŻna uzna poszególne zespo"y roĘlinne, mia-
Klify nieaktywne, z procesami abrazyjnymi wstrzymanymi nowicie: Żyznej buczyny niŻowej (por. opis 9120), kwaĘnej
wskutek dzia"ania procesów naturalnych lub technicznej buczyny niŻowej (por. opis 9110), "gu wiązowo-jesionowe-
ochrony brzegu. go w podzespole z fio"kiem wonnym (por opis 91F0-2).
Fizjonomia i struktura zbiorowisk MoŻliwe pomy"ki
Lasy mieszane (bukowe, "gowe), lokalnie bory mieszane. NiemoŻliwe ze wzgldu na unikatowe po"oŻenie.
Niekiedy las budowany jest przez charakterystyczne kar"owa-
te drzewa z koronami uszkadzanymi przez czynniki atmosfe-
Identyfikatory fitosocjologiczne
ryczne i s"ony aerozol. Stuktury warstwowa i florystyczna wy-
sokopiennych lasów na klifach od dawna nieaktywnych są za- Związek Alno-Ulmion
zwyczaj typowe dla nieklifowych fitocenoz porastających stro- Zespó" Ficario-Ulmetum violetosum odoratae
me zbocza, mianowicie Żyznej buczyny niŻowej Galio odora- (Violo odoratae-Ulmetum) "g wiązowo-jesionowy
ti-Fagetum (9120-1), kwaĘnej buczyny niŻowej Luzulo pilosae- w podzespole z fio"kiem wonnym
Fagetum (9110-1), "gu wiązowo-jesionowego Ęledziennico- Związek Fagion sylvaticae
wego w podzespole z fio"kiem wonnym Ficario-Ulmetum mi- Zespó" Galio odorati-Fagetum Żyzna buczyna niŻowa
noris violetosum odoratae (91F0-2); siedliska te są wyczerpu- Zespó" Luzulo pilosae-Fagetum kwaĘna buczyna
jąco opisane w odnoĘnych charakterystykach w tomie 5. niŻowa
Reprezentatywne gatunki
Dynamika roĘlinnoĘci
Struktura florystyczna wysokopiennych lasów na klifach od daw-
na nieaktywnych jest zazwyczaj typowa dla nieklifowych fitoce- Spontaniczna
noz porastających strome zbocza, mianowicie Żyznej buczyny ni- Dojrzewanie naturalnych zbiorowisk leĘnych na ustabilizo-
Żowej Galio odorati-Fagetum (9120), kwaĘnej buczyny niŻowej wanych zboczach klifów.
Klif z niskopiennym lasem. Fot. J. Herbich
76
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Piaszczyste "awice pQdmorskie
Klify na wybrze u Ba"tyku
Powiązana z dzia"alnoĘcią cz"owieka
Znaczenie ekologiczne i biologiczne
1230
CzĘ obecnie zalesionych klifów jest sztucznie ustabilizo-
wana, co umoŻliwi"o trwa"y rozwój roĘlinnoĘci leĘnej (przez Gatunki z za"ącznika II Dyrektywy
2
budow opasek z narzutem kamiennym na linii brzegowej Siedliskowej
w Jaros"awcu, Rozewiu, Oksywiu, Red"owie). Na najbar- Brak.
dziej znanym z nich (Rozewie) drzewa przynajmniej w cz-
Ęci zosta"y posadzone. W ostatnich latach umocniono ga- Gatunki z za"ącznika I Dyrektywy Ptasiej
bionami podstaw aktywnego, czĘciowo zalesionego kli- Brak gatunków specyficznych, wystpują gatunki typowe
fu w Jastrzbiej Górze. dla konkretnych zbiorowisk leĘnych.
Pewnym paradoksem jest fakt, Że jeden z najbardziej zna-
nych fragmentów zalesionego martwego klifu w Polsce,
Stany, w jakich znajduje si siedlisko
chroniony jako rezerwat przyrody (Rozewie), jest w wik-
szoĘci tworem antropogenicznym, powsta"ym wskutek sta- Stany uprzywilejowane
bilizacji podstawy klifu opaską betonową i nasadzeł drzew Klify z niezak"óconym przebiegiem naturalnie rozwijającej
na pod"oŻu zdrenowanym w celu ograniczenia destrukcyj- si zróŻnicowanej roĘlinnoĘci leĘnej.
nego wp"ywu wysików.
Inne obserwowane stany
Lokalnie ruderalizacja roĘlinnoĘci w wyniku wyrzucania
Siedliska przyrodnicze zaleŻne
Ęmieci w bezpoĘrednim sąsiedztwie miejscowoĘci.
lub przylegające
Na plaŻy u podstawy klifu mogą tworzy si wydmy
Tendencje do przemian w skali
przednie (2110), natomiast nad klifami wystpują bar-
kraju i potencjalne zagroŻenia
dzo zróŻnicowane siedliska lesne i nieleĘne, zaleŻnie
od sposobu uŻytkowania i budowy geologicznej wyso- Klify martwe są poroĘnite przez róŻne stadia rozwojowe
czyzny. Najbardziej interesujące są siedliska leĘne, lasów mieszanych (buczyn 9110, 9120), lasów "gowych
zw"aszcza buczyny (9110, 8120), dąbrowy acydofilne (91F0-2 Ficario-Ulmetum minoris violetosum odoratae),
(9190), grądy (9160, 9170), bory mieszane, a nawet lokalnie borów mieszanych.
bory nadmorskie na wydmach pokrywających niskie
morenowe wysoczyzny.
UŻytkowanie gospodarcze
i potencja" produkcyjny
Rozmieszczenie geograficzne
Znikomy ze wzgldu na zajmowane powierzchnie, po"oŻe-
i mapa rozmieszczenia
nie przewaŻającej czĘci siedliska na obszarach chronio-
Zbiorowiska leĘne g"ównie na klifowych brzegach Zato- nych (prawnie i glebochronnych), niską bonitacj drzew
ki Gdałskiej i na Wolinie nad Zalewem Szczeciłskim spowodowaną bardzo trudnymi warunkami.
oraz na Rozewiu, a wzd"uŻ otwartego morza rozproszo-
ne. ączna d"ugoĘ wybrzeŻa z martwymi klifami wyno-
Ochrona
si ok. 25 km.
Przypomnienie o wraŻliwych cechach
Siedlisko wraŻliwe na zmiany intensywnoĘci abrazji; jej
ewentualny powrót oznacza odm"odzenie klifu i przekszta"-
cenie w 1210-1. W wikszoĘci przypadków moŻe by to
proces naturalny.
Zalecane metody ochrony
Na obszarach chronionych dzia"ania zgodnie z zapisami
planów ochrony (Woliłskiego Parku Narodowego i rezer-
watu Rozewie), na pozosta"ych najkorzystniejsza jest
ochrona bierna lub zgodnie z zapisami dotyczącymi bu-
czyn (9110, 9120) i "gu wiązowo-jesionowego Ęledzien-
nicowego w podzespole z fio"kiem wonnym (91F0-2),
w razie tzw. wyŻszych koniecznoĘci zgodnie z zasadami
przyjtymi dla lasów glebochronnych i po dokonaniu od-
powiednich ekspertyz. Szczegó"owe zasady, ze wzgldu
na wyjątkowo zróŻnicowany charakter siedliska i brak
77
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Siedliska morskie i przybrzeŻne,
nadmorskie i Ęródlądowe solniska i wydmy
szczegó"owych danych dla terenów nieobjtych ochroną, 1970 1995, ze wzgldu na dynamik siedliska, mają
1230
mogą by opracowane jedynie doraęnie w odniesieniu w znacznej czĘci charakter historyczny. Wynika stąd ko-
do konkretnych miejsc. niecznoĘ aktualizacji danych. Brak jest danych dotyczą-
2
cych szczegó"owych relacji przestrzennych poszczególnych
Inne czynniki mogące wp"yną na sposób typów zbiorowisk roĘlinych na klifach.
ochrony siedliska
Lokalnie wp"yw sąsiedztwa miejscowoĘi oraz duŻej liczby
Monitoring naukowy
zwiedzających (zw"aszcza rez. Rozewie).
Powinien by prowadzony zgodnie z opracowanym pro-
Przyk"ady obszarów, objtych dzia"aniami gramem szczegó"owych badał nad dynamiką roĘlinnoĘci
ochronnymi na wybranych odcinkach wybrzeŻa. NiezaleŻnie od tego,
Woliłski Park Narodowy, Rezerwat Rozewie. monitoring powinien obejmowa dynamik powierzchnio-
wego udzia"u poszczególnych typów roĘlinnoĘci na klifach,
moŻna do tego wykorzysta np. zdjcia satelitarne o duŻej
Inwentaryzacje, doĘwiadczenia,
rozdzielczoĘci. Monitoring w obrbie poszczególnych od-
kierunki badał
mian (zespo"ów roĘlinnych) nie powinien odbiega od mo-
Najbardziej aktualne dane pochodzą z klifów Woliłskiego nitoringu odnoĘnych fitocenoz Ęródlądowych
Parku Narodowego i Rozewia, natomiast materia"y zebra-
ne z innych odcinków pochodzące g"ównie z lat Jacek Herbich
78
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Jak fotografować ptaki na wybrzeżu108 Armstrong Lindsay Na złotym wybrzezuŻycie w morzu późnojurajskim i na jego wybrzeżuweekend na lazurowym wybrzezu harlequin?mozestawy cwiczen przygotowane na podstawie programu Mistrz Klawia 6PKC pytania na egzaminPrezentacja ekonomia instytucjonalna na MoodleSerwetka z ukośnymi kieszonkami na sztućceMUZYKA POP NA TLE ZJAWISKA KULTURY MASOWEJzabawki na choinkewięcej podobnych podstron