DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA WETERYNARIA W PRAKTYCE
dr n. wet. Katarzyna Mróz*, dr med. Maria Saduś-Wojciechowska**, prof. dr hab. Józef Nicpoń*
*Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
**Klinika Onkologii Klinicznej i Doświadczalnej, Pododdział Transplantacji Szpiku i Leczenia Chłoniaków, Centrum Onkologii, Instytut Marii Skłodowskiej-Curie,
oddział w Gliwicach
Hematologia
w praktyce
Badanie szpiku  to proste!
HAEMATOLOGY IN PRACTICE
BONE MARROW EXAMINATION!
Wraz z rozwojem technologii coraz częściej cytologii i tak naprawdę powinna być wy-
w gabinetach i przychodniach weterynaryj- konywana przez specjalistyczne laboratoria
Streszczenie
nych spotyka się analizatory hematologicz- hematologiczne lub pracownie histopatolo-
ne, a badanie krwi jest już obecnie na stałe giczne (1, 5). Dla każdego lekarza praktyka
Badanie szpiku kostnego jest stosowa-
włączone w algorytmy postępowania dia- podstawą w badaniu szpiku jest jego pobra-
ne jako element procedur diagnostycz-
gnostycznego. W wypadku wyników znacz- nie i przygotowanie w sposób dostosowa-
nych wielu chorób hematologicznych
nie wykraczających poza wartości referen- ny do oczekiwanych przez nas badań, jakie
oraz spoza układu krwiotwórczego.
cyjne pozostają jeszcze klasyczne techniki mają być wykonane.
Ocena cytologiczna aspiratów szpiku
pomiarów liczby płytek, leukocytów czy ery-
kostnego może dostarczać szeregu in-
trocytów oraz niezmiennie ważny rozmaz CZYM JEST BADANIE SZPIKU
formacji wyjaśniających problem zmian
oceniany mikroskopowo, co często pozwala I KIEDY JE WYKONAĆ?
klinicznych. Lekarz weterynarii, jeżeli
na sprawdzenie wyników automatycznych. Aby wykonać ocenę szpiku kostnego, wy-
istnieją wskazania, nie powinien być
Niejednokrotnie nawet te etapy nie dają nam konuje się biopsję szpiku, która może być
niezdecydowany w kwestii wykonania
jednak jasnego rozpoznania i wówczas po- przeprowadzona różnymi technikami
biopsji szpiku.
jawia się pytanie, czy należy zbadać szpik? i z różnych miejsc (2, 9, 11). Warunkiem
Czy to jest ten etap w algorytmach postępo- uzyskania materiału do badań jest wkłu-
Słowa kluczowe
wania hematologicznego, kiedy bez wiedzy cie igły w te elementy kostne, gdzie wy-
badanie szpiku kostnego, pies, kot
o tym, co się dzieje w szpiku, stoimy jakby stępuje szpik kostny czerwony, odpowie-
w miejscu? Czy jest to konieczne? Niniejszy dzialny za proces hematopoezy. Pamiętając,
Abstract
artykuł jest próbą zweryfikowania pewnych że szpik kostny jest częścią składową ukła-
informacji o badaniu szpiku i przekonania du krwiotwórczego i że nie wszystkie etapy
Bone marrow examination is useful
lekarzy praktyków, że - wbrew powszech- dojrzewania komórek krwi zachodzą wła-
as a part of diagnostic procedures in the
nie panującym opiniom  to proste... śnie tutaj, należy uwzględnić w niektórych
case ofmany nonhematological and he-
Badanie szpiku składa się z kilku etapów, przypadkach także konieczność wykona-
matological disorders. Cytologic exami-
z których w codziennej praktyce nie wszyst- nia dodatkowej biopsji węzłów chłonnych
nation of bone marrow aspirates can
kie muszą być wykonywane przez każdego (lub ich wycięcia w całości) bądz
innych
provide a wealth of problem-solving in-
lekarza weterynarii, ale każdy lekarz po- tkanek i narządów, jak np. śleldziony (np.
formation. Veterinary practitioners sho-
winien bez strachu pobrać szpik i zinter- w celu wykluczenia/potwierdzenia ognisk
uld not hesitate to perform bone marrow
pretować wyniki, które otrzyma od leka- hematopoezy pozaszpikowej). Szpik kost-
aspirates when indicated.
rza specjalisty. ny najczęściej pobiera się do badań cyto-
Zanim skierujemy naszego pacjenta logicznych (ewentualnie cytochemicznych
Key words
na badanie szpiku, należy przypomnieć lub immunologicznych) i zazwyczaj jest
bone marrow examination, dog, cat
sobie choćby podstawowe informacje do- on uzyskiwany drogą aspiracji. Taka tech-
tyczące układy krwiotwórczego. Ocenia- nika pobierania szpiku kostnego określana
jąc rozmaz krwi obwodowej, zazwyczaj jako biopsja aspiracyjna szpiku lub punkcja
spotykamy tam w pełni dojrzałe komór- szpiku (ang. Bone Marrow Aspiration, BMA),
ki, prawidłowe lub o zmiennym kształcie, co zdecydowanie najczęściej jest wykorzy-
nieprawidłowym zabarwieniu, niekiedy stywane w codziennej praktyce. W uza-
z ziarnistościami, wtrętami lub obecnością sadnionych przypadkach, kiedy oprócz
czynników infekcyjnych. W szpiku kostnym komórek hematopoetycznych należy oce-
oprócz tych komórek, których rozpoznanie nić także podścielisko szpikowe, wykonuje
jest dla nas proste, zdecydowanie większy się trepanobiopsję, czyli tzw. biopsję koro-
odsetek stanowią komórki prekursorowe wą (ang. Bone Marrow Trephine Biopsy, Core
poszczególnych szeregów. Ich ocena wy- Biopsy), kiedy uzyskany materiał przezna-
maga większego doświadczenia z zakresu czony jest do badań histopatologicznych.
PAy
DZIERNIK " 10/2009
20
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA
W wypadku wykonywania punkcji szpiku
aspiruje się komórki krwiotwórcze zawie-
1
szone w krwi z zatok szpikowych (niejako
zostają one  wyssane z naturalnego połą-
czenia ze zrębem), natomiast biopsja ko-
rowa ma na celu wycięcie całego kawałka
kości ze wszystkimi warstwami (korowa,
gąbczasta) łącznie z komórkami hemato-
poetycznymi zawieszonymi w rusztowa-
niach zarówno kostnych, jak i wytworzo-
nych przez tkankę łączną (liczne włókna).
Trepanobiopsja umożliwia również wy-
konanie badań cytologicznych, ponieważ
po uzyskaniu wycinka kostnego można
albo wykonać z niego preparaty odcisko-
we, albo niezależnie w tym samym miej-
scu nakłucia zaaspirować komórki szpiko-
we. Alternatywną formą pobrania szpiku
jest tzw. biopsja chirurgiczna, która pozwa-
la na uzyskanie próbek do badań histopa-
tologicznych w trakcie zabiegów operacyj-
nych (np. usunięcie zmian nowotworowych
w obrębie kości) (2, 5, 9, 10).
Biopsja aspiracyjna szpiku kostnego i/lub 2
trepanobiopsja mogą być wykonane z róż-
nych powodów. Najczęściej podstawowym
celem jest ocena możliwości krwiotwór-
czej szpiku w zakresie produkcji i dojrze-
wania komórek krwi, rozpoznanie białacz-
ki lub innych chorób szpiku kostnego oraz
pomoc w diagnostyce i ustaleniu stadium
zaawansowania różnych rodzajów nowo-
tworów (ramka 1). Badania szpiku wy-
korzystuje się również do określenia, czy
ciężka niedokrwistość jest spowodowana
Ryc. 1. Pobieranie szpiku u kota
obniżoną produkcją erytrocytów, ich zwięk- w warunkach praktyki weteryna-
ryjnej. Dojście do jamy szpikowej
szoną utratą, produkcją nieprawidłowych
kości udowej od strony krętarza
czerwonych krwinek czy też niedoborem
większego
lub nadmiarem witamin i mikroelemen-
Ryc. 2. Miejsca dostępu do jam
szpikowych  od strony skrzydła
tów (3, 4, 7, 8, 13).
kości biodrowej i od strony krętarza
Podjęcie decyzji o skierowaniu psa lub
większego (strzałki)
kota na badanie szpiku wymaga od lekarza
Ryc. 3. Zmiany w szpiku kostnym
w przebiegu leczenia ALL z zastoso-
dokładnej analizy danych uzyskanych z wy-
waniem cyklofosfamidu. Widoczne
wiadu, badania klinicznego i badań dodat-
liczne komórki w fazie podziałów
kowych, ale w dużej mierze rozstrzygają-
ce są wyniki badań laboratoryjnych krwi.
3
Zwierzęta przed każdym badaniem szpiku
kostnego powinny mieć wykonane badania
morfologiczne oraz oceniony rozmaz krwi,
ponieważ najczęściej wyniki tych badań sta-
nowią podstawę do skierowania. Wysyła-
nie pacjenta na konsultację hematologiczną
ze wskazaniem do punkcji szpiku lub pobie-
ranie szpiku i wysyłanie materiału do badań
z powodu np. tylko powiększonych węzłów
chłonnych i gorączki, bez wykonania pod-
stawowych badań morfologicznych i oceny
rozmazu, jest błędem w sztuce lekarskiej!
Dlatego, zanim wykonamy biopsję szpiku
kostnego, należy naszego pacjenta do tego
badania zakwalifikować. Wówczas napraw-
dę istotne znaczenie ma znajomość wska-
zań do oceny szpiku i umiejętność zwery-
fikowania w ich aspekcie wyników badań,
które do tego czasu zostały wykonane.
PAy
DZIERNIK " 10/2009
21
www.weterynaria.elamed.pl
DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA WETERYNARIA W PRAKTYCE
Typowym przykładem może być nieprze- waż pozwala wówczas skoncentrować się służącą do klasyfikacji chorób według sta-
myślane skierowanie do oceny szpiku suki na istotnych dla danego przypadku zmia- dium ich zaawansowania. Wówczas ocena
z leukocytozą rzędu 50-70 G/l ok. dwa mie- nach (3, 9, 10, 15). zajęcia szpiku przez komórki nowotwo-
siące po cieczce z podejrzeniem białaczki. Wśród wskazań do badania szpiku rowe ma istotne znaczenie diagnostycz-
Znalezienie w rozmazie form młodszych uwzględnia się nie tylko zmiany jakościo- ne, wpływające na rokowania i decyzje te-
niż granulocyty pałeczkowate (przesunięcie we i ilościowe w obrazie morfologicznym rapeutyczne.
regeneracyjne lub regeneracyjne w lewo), krwi, w badaniach biochemicznych, ale tak- Przed wykonaniem biopsji szpiku należy
jako wskazanie do wykonania badania szpi- że pewne zaburzenia w obrazie klinicznym. uwzględnić również przeciwwskazania,
ku w takich przypadkach ma wielokrotnie W niektórych przypadkach zmiany te mogą które muszą być rozpatrywane indywidu-
bezpodstawny charakter, szczególnie jeśli występować równolegle, co tylko potwier- alnie. Wśród przeciwwskazań wymienia
pominięto badanie USG. Jest to uzasadnio- dza konieczność oceny szpiku. Podstawo- się skazy krwotoczne wrodzone lub naby-
ne tym bardziej, że przy objawach  ostre- we wskazania do biopsji szpiku zostały ze- te (hemofilia, koagulopatie lub niedobory
go brzucha niewykonanie USG wiąże się brane w ramce 2. czynników krzepnięcia). Małopłytkowość,
równocześnie z brakiem wykluczenia ropo- Badanie szpiku, wykonywane techniką traktowana jako przeciwwskazanie do ba-
macicza, które bardzo często jest przyczy- biopsji aspiracyjnej lub/i trepanobiopsji, dania szpiku, przy skłonności do krwa-
ną osłabienia, gorączki, a przede wszystkim także u zwierząt powinno być obowiązko- wień w wielu przypadkach wymaga mimo
znacznej leukocytozy i innych zmian hema- wo włączone w procedury diagnostyczne wszystko oceny szpiku. Za przeszkodę
tologicznych. Kierując psa lub kota na bada- przy podejrzeniu anemii aplastycznej, ze- uznaje się skazy płytkowe z poziomem
nie szpiku, należy zawsze uwzględnić cało- społów mielodysplastycznych, ostrej bia- trombocytów poniżej 10 G/l, chociaż jeżeli
ściowy obraz zmian klinicznych, z czasem łaczki oraz przewlekłej białaczki szpikowej, zachodzi konieczność oceny utkania hema-
ich trwania i nasileniem, wyniki badań la- zwłóknienia szpiku i samoistnej nadpłytko- topoetycznego, w celu uniknięcia powikłań
boratoryjnych oraz badań dodatkowych. wości czy szpiczaka mnogiego. W wypad- zaleca się wcześniejsze transfuzje koncen-
Zawężenie podejrzeń w rozpoznaniu róż- ku chłoniaków zarówno ziarniczych, jak tratów płytkowych lub - przy braku dostęp-
nicowym jest także istotne przy ocenie już i nieziarniczych (Hodgin i non Hodgin lym- ności - przetoczenie pełnej krwi (2, 8, 9).
uzyskanych aspiratów szpikowych, ponie- phoma) badanie szpiku stanowi procedurę Wśród innych przeciwwskazań wymienia
się stany zapalne lub wcześniejszą radio-
terapię w obrębie miejsc dostępu do jamy
" Diagnostyka  potwierdzenie/wykluczenie zmian chorobowych
szpikowej. W chorobach, którym towa-
" Monitoring terapii  ocena leczenia z zastosowaniem cytostatyków lub radioterapii
rzyszy resorpcja kości, niedopuszczalne
" Obserwacja postępu zmian chorobowych (np. przy chłoniakach  ocena zajęcia
jest pobieranie szpiku z mostka, ponieważ
szpiku)
znacznie wzrasta ryzyko perforacji klatki
piersiowej i uszkodzenia serca i/ lub płuc.
Ramka 1. Celowość badania szpiku u psów i kotów
CO JEST POTRZEBNE,
Wyjaśnienie przyczyn zmian utrzymujących się przez dłuższy czas (towarzyszących
ABY WYKONAĆ BIOPSJ
SZPIKU?
chorobom nowotworowym spoza układu krwiotwórczego lub przewlekłym
Podstawowym elementem w zestawie przy-
zapaleniom):
gotowanym do pobierania aspiratów lub
" niedokrwistość nieregeneracyjna;
bioptatów jest specjalna igła do biopsji
" neutropenia lub leukocytoza (długotrwała o umiarkowanych wartościach,
szpiku, zaopatrzona w ruchomy man-
z uwzględnieniem przesunięcia w lewo);
" małopłytkowość, nadpłytkowość; dryn. Mandryn, który zapobiega zatkaniu
" pancytopenia światła igły przez elementy tkanek mięk-
Diagnostyka chorób nowotworowych układu krwiotwórczego (wstępne rozpoznanie/ kich i odłamki czy wióry kostne, wyjmuje
podejrzenie na podstawie zmian we krwi): się dopiero po osiągnięciu jamy szpikowej.
" pancytopenia lub różne formy cytopenii (nagłe i gwałtownie postępujące, o cechach Do niedawna stosowano igły wielorazowe-
znacznych odchyleń od wartości referencyjnych, np. AML, ALL, MDS); go użytku, wielokrotnie sterylizowane, jed-
" długotrwała leukocytoza (z nieregeneracyjnym przesunięciem w lewo), erytrocytoza,
nak obecna dostępność igieł jednorazowych
nadpłytkowość (np. CML);
umożliwia, także w weterynarii, zachowanie
" anormalne formy komórek w krwi (blasty, patologiczne przesunięcie w lewo);
lepszych warunków sterylności. Jednorazo-
" hiperkalcemia;
we igły typu Illinois� do biopsji aspiracyjnej
" hiperproteinemia (w chłoniakach B-komórkowych, szpiczaku mnogim  nadmiar
szpiku doskonale sprawdzają się w prak-
patologicznych przeciwciał);
tyce weterynaryjnej, zwłaszcza że nowsze
" gammapatia monoklonalna;
modele, oprócz ogranicznika, mają dodat-
" gorączka (długotrwała, nawracająca);
kowo uchwyt ułatwiający stabilizację igły
" ocena  efektu wyparcia przez komórki nowotworowe (chłoniaki, białaczki);
przy jej wprowadzaniu do jamy szpikowej.
" immunofenotypizacja chłoniaków i białaczek;
U psów i kotów najczęściej stosuje się igły
" ocena cytochemiczna
o rozmiarach 0,9-1,6 mm, o długości 25-
Diagnostyka chorób nowotworowych spoza układu krwiotwórczego:
-75 mm. W wypadku punkcji wykonywa-
" kostniaki, kostniakomięsaki (zmiany stwierdzone w RTG);
nej u kotów lub psów małych (szczeniąt,
" obecność przerzutów w szpiku kostnym (punkcja lub trepanobiopsja)
rasy toy) możliwe jest również wykorzy-
Diagnostyka zakażeń (czynniki bakteryjne, grzybicze, wirusowe, pasożytnicze):
stanie igieł do punkcji rdzeniowych (np.
Toxoplasma gonidii, Erlichia canis, Cytauxzoon felis, Leishmania donovani,
Spinocan�) (9). Rozmiar igieł dopasowuje
Histoplsma capsulatum, Babesia canis, FeLV.
się indywidualnie do każdego psa lub kota,
Diagnostyka zaburzeń metabolicznych jako przyczyn nieprawidłowości w obrazie krwi,
zależnie od wielkości zwierzęcia, stopnia
ocena rezerw żelaza w niedokrwistościach
otłuszczenia i miejsca wkłucia. W zestawie
Ramka 2. Wskazania do badania szpiku do punkcji szpiku oprócz środków znieczu-
PAy
DZIERNIK " 10/2009
22
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA
lających, igieł i strzykawek powinny znaj- ber niosą za sobą ryzyko perforacji klatki syjną z ogranicznikiem chroniącym przed
dować się odtłuszczone szkiełka mikro- piersiowej, a także uszkodzenia płuc i ser- zbyt głębokim umiejscowieniem igły w ja-
skopowe oraz szkiełko zegarkowe i szklana ca podczas nakłuwania. mie szpikowej. Dopiero po zyskaniu pew-
szpatułka do przenoszenia grudek szpiko- Zanim wykona się punkcję, należy przy- ności, że koniec igły biopsyjnej znajduje
wych, a także zestaw probówek z antyko- gotować pacjenta i miejsce wkłucia. U ludzi się w jamie szpikowej, wyjmuje się man-
agulantem (EDTA lub heparyna). szpik pobiera się zazwyczaj tylko w znie- dryn i dołącza strzykawkę. Poprzez cofnię-
czuleniu miejscowym; jedynie u dzieci na- cie tłoka strzykawki wytwarza się w niej
POBIERANIE MATERIAA
U leży w niektórych przypadkach zastosować podciśnienie i szpik może być aspirowany
 JAK TO ZROBIĆ? lekką premedykację. U psów i kotów znie- do jej wnętrza. Moment zasysania (aspi-
Do pobrania szpiku drogą aspiracji lub tre- czulenie miejscowe jest również zawsze racji) miazgi jest bolesny, lecz trwa bardzo
panobiopsji należy wcześniej wyznaczyć wymagane, natomiast konieczność sedacji krótko. Po pobraniu materiału (wystarczy
miejsce wkłucia igły. W praktyce istnieje zależy od kondycji i zachowania pacjenta około 0,5 ml, nie powinno się aspirować
kilka możliwości aspiracji szpiku. U psów z uwagi na trudności unieruchomienia pa- więcej niż 2 ml) do strzykawki odłącza się
dużych ras szpik kostny może być pobiera- cjenta przy wprowadzaniu igły i aspirowa- ją od igły punkcyjnej, a jej ujście zamyka
ny ze skrzydła kości biodrowej, niejedno- niu szpiku. Warto zastosować znieczulenie ponownie mandrynem. W sytuacjach gdy
krotnie jednak lekarze uznają za łatwiejszy miejscowe powierzchniowe przy użyciu zaaspirowany materiał jest ubogogrudko-
dostęp do jamy szpikowej  wprowadza- chlorku etylu, a dopiero póz
niej znieczu- wy lub całkiem pozbawiony grudek, moż-
nie igły od strony stawu barkowego do ko- lenie nasiękowe (11). Do najczęściej stoso- na sprawdzić, wykonując szybkie barwie-
ści ramiennej (ryc. 1). U kotów i psów ma- wanych środków należy 1-2-procentowy nie, czy uzyskany aspirat to szpik, czy krew
łych ras, ze względu na delikatną strukturę roztwór lignokainy. W miejscu wprowa- z sinusoid. Taka procedura jest możliwa
miednicy, igłę wprowadza się najczęściej dzania igły należy wygolić sierść i dobrze jedynie u pacjentów w stanie premedyka-
do jamy szpikowej kości udowej od stro- zdezynfekować ten obszar skóry. Następ- cji, ponieważ pies lub kot po znieczuleniu
ny dołu krętarzowego lub do nasady bliż- nie dokładnie w miejscu, w którym będzie tylko miejscowym zazwyczaj nie są w sta-
szej kości ramiennej od strony stawu bar- przeprowadzona biopsja szpiku, cienką igłą nie przez kilka minut pozostać bez ruchu
kowego (polecane szczególnie u pacjentów wprowadza się najczęściej lignokainę lub z igłą wbitą w kość. Jeżeli mamy pewność,
otyłych, ryc. 2). inny środek, aby dobrze znieczulić tkankę że uzyskany materiał to rzeczywiście szpik,
Istnieje także metoda pobierania szpi- podskórną oraz okostną. W trakcie znie- wówczas można zdecydowanym ruchem
ku u psów z mostka i żeber, jednak różni- czulania okostnej pacjent może odczuwać usunąć igłę. Problemem jest brak możli-
ce pomiędzy poszczególnymi rasami psów, niewielki ból. Po kilku minutach (czas po- wości aspiracji szpiku, nawet jeżeli kolejna
zmienność osobnicza i dodatkowo wystę- trzebny do znieczulenia tkanki podskór- próba pobrania materiału z innego miejsca
pujące wady mostka oraz skrzywienia że- nej i okostnej) wprowadza się igłę biop- też nam na to nie pozwala. Brak aspiracji
PAy
DZIERNIK " 10/2009
23
www.weterynaria.elamed.pl
DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA WETERYNARIA W PRAKTYCE
Piśmiennictwo
nazywamy punkcją suchą (punctio sicca), na mówić o częściowym lub całkowitym
1. Abella-BourgŁs N., Trumel C., Chabanne L.,
a w takich sytuacjach wymagane jest wy- upośledzeniu czynności krwiotwórczych,
Diqu�lou A.: My�logramme et biopsie de moelle
konanie trepanobiopsji i ocena histopato- co określa się mianem hipoplazji lub apla-
osseuse.  EMC-V�t�rinaire , 2005, 2, 74-95.
logiczna uzyskanego materiału. zji. Zmiany te mogą dotyczyć wszystkich li-
2. Bain B.J.: Bone Marrow Aspiration. J. Clin.
Do możliwych powikłań należy zaliczyć nii komórkowych; wówczas zmiany patolo-
Pathol., 2001, 54, 657-663
ból w miejscu biopsji i ewentualne krwawie- giczne opisuje się jako hipoplazję szpiku lub
3. Barger A.M., Grindem C.B.: Interpretacja
nia. Perforacja klatki piersiowej przy pobie- wieloukładową aplazję szpiku, ale mogą one
wyników morfologicznego badania krwi psów
raniu szpiku z mostka lub żeber jest zawsze również obejmować tylko jedną linię komó-
i kotów.  Wet. po Dypl. , 2001, 2, 50-62.
prawdopodobna, ale rzadkość wykonywa- rek (np. wybiórcza aplazja szeregu czerwo-
4. Boone L., Radlinsky M.: Bone Marrow Aspirate
nia punkcji w tym miejscu ogranicza czę- nokrwinkowego). Obraz szpiku bogatoko-
from a Dog with Anemia and Thrombocytopenia.
stotliwość takich problemów. Jeśli nie za- mórkowego, w którym stwierdza się wzrost
 Vet. Clin. Pathol. , 2000, 20, 59-61.
chowamy warunków sterylności, musimy liczby komórek krwiotwórczych, opisy- 5. Freeman K.P.: Bone Marrow Evaluation. [W:]
liczyć się z możliwością zakażenia. wany jest jako hiperplazja (przerost), jed- Schalm s Veterinary Hematology. 5th ed. Red.
Feldman B.F., Zinkl J.G., Nemi C.J. Lippincott
nak pojęcie to należy oddzielić od rozrostu
Williiams & Wilkins, Philadelphia 2000, 28-
CO DALEJ? nowotworowego. Stosunek komórek linii
-32.
Uzyskany aspirat szpiku kostnego przeno- erytrocytarnej do komórek liniii granulocy-
6. Grindem C.B., Neel J.A., Juopperi T.A.: Cyto-
si się na płytkę Petriego lub szkiełko zegar- tarnej, określany jako indeks M:E (meyloid:
logy of Bone Marrow.  Vet. Clin. Small Anim. ,
kowe, co umożliwia makroskopową ocenę erythroid ratio), w prawidłowym szpiku psa
2002, 32, 1313-1374.
materiału, uwzględniającą zawartość grudek waha się od 0,9 do 4,0. Przy zaburzonej he-
7. Lubas G., Caldin M., Furlanello T., So-
szpikowych, zabarwienie miazgi szpikowej mopoezie stanowi on wskaz
nik hipoplazji
zmen M.: Non-regenerative Anemias: a Dia-
i obecność kropli tłuszczu. Z grudek szpi- lub hiperplazji szeregu erytrocytarnego lub
gnostic Challenge. FECAVA Congress, Berlin
kowych wykonuje się in situ kilka rozma- granulocytarnego. Zmiany jakościowe do-
2001, 186-193.
zów na szkiełku podstawowym (podobnie tyczące nieprawidłowości w morfologii ko-
8. Miller E.: Diagnoza i leczenie krwią anemii oraz
jak rozmaz krwi). W przypadkach pobiera- mórek szpiku określane są mianem dyspla-
trombocytopenii. Materiały III Konferencji chi-
nia szpiku do większej ilości badań, z uwagi zji szpiku. Patologiczne defekty odnoszące
rurgicznej  Krwiolecznictwo w medycynie
na szybkie krzepnięcie szpiku, można po- się do poszczególnych szeregów opisuje się weterynaryjnej . Wydz. Med. Wet. AR Wro-
zostawić materiał na dłużej w probówkach jako dyserytropoezę, dysmielopoezę (syn. cław, 25.06.2006 r., 110-129.
9. Mischke R.: Praktische H�matologie bei Hund
heparynizowanych lub z EDTA (2, 5, 10, 14). mielodysplazję) oraz dysmegakaripoezę.
und Katze. Schl�tersche GmbH & Co, Han-
Rozmazy wymagają odpowiednio długiego Badania cytochemiczne, traktowane jako
nover 2003, 11-25, 37-46, 57-84, 97-110,
i prawidłowego wysuszenia i w takiej formie metody uzupełniające, stosowane są w wy-
119-129, 137-172
(niekiedy zabezpieczone poprzez utrwale- branych przypadkach. W ramach komplek-
10. Moritz A., Bauer N.: Knochenmarkgewinnung
nie np. Cytofiksem�) mogą być przesłane sowej oceny szpiku badanie cytochemiczne
und Interpretation  praktische Hinweise. FECA-
do oceny przez specjalistów. Zabezpiecze- ułatwia określenie przynależności komó-
VA Congress, Berlin 2001, 204-210.
nie szkiełek w transporcie jest wymagane, rek na podstawie aktywności enzymatycz-
11. Mróz K.: Znaczenie biopsji aspiracyjnej szpiku
podobnie jak przy przesyłaniu rozmazów nej określonych szeregów komórkowych
kostnego w diagnostyce chorób krwi i układu
krwi. Badanie szpiku najczęściej obejmu- lub wykrycie w cytoplazmie pewnych sub-
krwiotwórczego u psów. Praca doktorska, Wy-
je ocenę cytologiczną, a w uzasadnionych stancji. Dzięki reakcjom cytochemicznym
dział Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytet
przypadkach może być ona poszerzona określa się aktywność enzymów: peroksy-
Przyrodniczy, Wrocław 2007.
o badania cytochemiczne, immunologicz- dazy (POX), fosfatazy alkalicznej (AP) i es- 12. Mróz K., Saduś-Wojciechowska M., Jana-
ne, cytogenetyczne i inne. W celu szybkiej teraz; można zdefiniować rodzaj komórek czyk B., Nicpoń J.: Jak zrozumieć mielogram?
Cytologia szpiku w diagnostyce chorób hemato-
oceny rozmazy mogą być barwione ko- blastycznych w przebiegu ostrych białaczek,
logicznych u psów i kotów.  Mag. Wet. , 2008,
mercyjnymi metodami (Haema-Color�, co w opisie uwzględniane jest np. jako POX
9, 844-848.
Diff-Ouick�), jednak do uzyskania wiary- + lub -. Badania immunocytochemiczne po-
13. Sułek K.: Diagnostyka i leczenie niedokrwistości.
godnych wyników wymagane jest zasto- zwalają dodatkowo określić fenotyp komó-
[W:] Podstawy hematologii (red. A. Dmo-
sowanie klasycznych technik (barwienie rek na podstawie oznaczenia ich antygenów
szyńska, T. Robak). Wydawnictwo CZELEJ,
panoptyczne Pappenheima z użyciem roz- powierzchniowych (Cluster of Differentiation
Lublin 2003, 175-205.
tworu Maya-Gr�nwalda-Giemsy (MGG),  CD). Doświadczony patolog lub hema-
14. Sułek K., Rzepecki P., Hałka J.: Diagnostyka
metody Wrighta lub Romanowskiego). tolog, oceniając szpik, przekazuje lekarzo-
cytomorfologiczna szpiku. Wydawnictwo
Dokładne badanie cytologiczne szpiku wy- wi informację, co dzieje się w szpiku kost-
Salezjańskie, Warszawa 2003, 11-25, 44-70,
maga oceny 500-1000 komórek, a w nie- nym, ale niekiedy wynik mielogramu nie
77-103, 112-169, 176-179, 182-188, 204-225,
których przypadkach - wykonania badań stanowi ostatecznej diagnozy. W większości
267-302.
cytochemicznych. Wymagania dla przesy- przypadków pozwala jednak na potwierdze- 15. Weiss D., Tvedten H.: The Complete Blood
łanego materiału zależą od charakteru i licz- nie lub wykluczenie wstępnego rozpozna- Count and Bone Marrow Examination: Ge-
neral Comments and Selected Techniques. In:
by zleconych badań. Do badań cytologicz- nia o zajęciu szpiku kostnego przez proces
Small Animal Clinical Diagnosis by Laboratory
nych wystarczy przesłać gotowe, wysuszone chorobowy (np. rozpoznanie białaczki), ale
Methods. Saunders, 2nd Ed, St.Louis 2004,
rozmazy, natomiast niekiedy wymagane jest może również wskazać konieczność dal-
33-37.
przesyłanie szpiku zawieszonego w pro- szej diagnostyki (np. cytochemii lub trepa-
bówkach z antykoagulantem. nobiopsji przy trudnościach w ocenie cy- dr n. wet. Katarzyna Mróz
tologicznej). Katedra Chorób Wewnętrznych
CO OZNACZA WYNIK? Badanie szpiku w większości przypad- i Pasożytniczych
Podstawowym wynikiem badania szpiku ków ma bardzo istotne znaczenie w roko- z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów
kostnego jest mielogram, który uwzględ- waniach i decyzjach dotyczących leczenia. Wydział Medycyny Weterynaryjnej
nia odsetkowy udział poszczególnych form Dlatego przy niedokrwistościach nie reagu- Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
komórkowych (1, 6, 10, 12, 14). W przy- jących na terapię albo w neutropenii może 50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47
padkach szpiku ubogokomórkowego moż- warto czasami ocenić jego stan? q� e-mail: [e-mail]
PAy
DZIERNIK " 10/2009
24
www.weterynaria.elamed.pl