Choroby Serca i Naczyń 2008, tom 5, nr 4, 204 208
F A R M A K O T E R A P I A C H O R Ó B U K A
A D U K R 
Å» E N I A
Redaktor działu: prof. dr hab. med. Krzysztof J. Filipiak
Miejsce nowoczesnych dożylnych b-adrenolityków
na oddziałach kardiologicznych
 zasady stosowania i wskazania dla esmololu
Krzysztof J. Filipiak1, Janina Stępińska2, Artur Mamcarz3, Grzegorz Opolski1
1
I Katedra i Klinika Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
2
Oddział Intensywnej Terapii Kardiologicznej oraz Klinika Wad Nabytych Serca Instytutu Kardiologii w Warszawie
3
III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii II Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
We współczesnej farmakoterapii kardiologicznej nadal potrzebne są preparaty przeznaczone do podawania
w krótkotrwałym leczeniu tachykardii nadkomorowej  dożylne b-adrenolityki stosowane śród- i okołoope-
racyjnie, w celu szybkiego zwolnienia czynności komór u pacjentów z migotaniem lub trzepotaniem przed-
sionków oraz we wszystkich innych przypadkach wymagających zwolnienia czynności komór przez zasto-
sowanie preparatu o szybkim działaniu.
Prezentowany w niniejszym autorskim opracowaniu lek b-adrenolityczny  esmolol może być stosowany
w postaci dożylnej w przypadku tachykardii i nadciśnienia tętniczego podczas zabiegu operacyjnego, w przy-
padku niewyrównanej tachykardii zatokowej, w warunkach oddziału intensywnej opieki kardiologicznej.
Choroby Serca i Naczyń 2008, 5 (4), 204 208
Słowa kluczowe: dożylne beta-adrenolityki, esmolol, rekomendacje, nadkomorowe zaburzenia rytmu
WPROWADZENIE  CEL OPRACOWANIA kazuje istotnej wewnętrznej aktywności sympatykomi-
Celem niniejszego opracowania jest zarówno przedsta- metycznej. Po podaniu dawki początkowej stężenie
wienie polskim lekarzom właściwości esmololu i jego po- w osoczu, w stanie równowagi dynamicznej, uzyskuje się
tencjalnego miejsca w armamentarium farmakologicznym w ciągu pół godziny. Działanie lecznicze następuje jed-
oddziałów intensywnej opieki kardiologicznej, oddziałów nak wcześniej niż ustabilizowanie się stężenia w osoczu.
pooperacyjnych, pracowni hemodynamicznych, jak i do- Pełne ustąpienie objawów b-blokady obserwuje się na
starczenie merytorycznych argumentów twórcom recep- ogół 18 30 minut po podaniu leku, a w czasie 20 30 mi-
tariuszy szpitalnych na rzecz szerszego wprowadzenia nut po zakończeniu wlewu na ogół już nie można wykryć
tego leku do codziennej praktyki. stężeń esmololu we krwi.
Lek wywołuje, typowe dla b-adrenolityków, działania
ELEMENTY FARMAKOLOGII KLINICZNEJ ESMOLOLU hemodynamiczne i elektrofizjologiczne:
Esmolol (grupa farmakoterapeutyczna wg kodu ATC " zwalnia czynność serca;
C07AB09) jest kardioselektywnym b-adrenolitykiem po- " wydłuża czas refrakcji w węz
le zatokowo-przedsion-
dawanym pozajelitowo. W dawkach leczniczych nie wy- kowym;
" spowalnia przewodzenie przedsionkowo-komorowe;
" wydłuża odstęp przedsionkowo-komorowy;
Adres do korespondencji:
" przedłuża czynnościowy okres refrakcji przedsionków
dr hab. med. Krzysztof J. Filipiak, prof. WUM
I Katedra i Klinika Kardiologii i komór;
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Centralny Szpital Kliniczny " działa ujemnie inotropowo;
ul. Banacha 1a, 02 097 Warszawa
e-mail: [e-mail] " obniża ciśnienie tętnicze.
Copyright © 2008 Via Medica, ISSN 1733 2346
204
www.chsin.viamedica.pl
Krzysztof J. Filipiak i wsp., Miejsce nowoczesnych dożylnych b-adrenolityków na oddziałach kardiologicznych
Nietypowa i bardzo interesująca charakterystyka far- we służące dobraniu odpowiedniej ilości roztworu leku do
makologiczna esmololu na tle innych b-adrenolityków planowanego sposobu podawania oraz masy ciała pacjen-
wiąże się z krótkim czasem jego działania. Okres półtrwa- ta. Otwarty produkt leczniczy zachowuje stabilność fizy-
nia w fazie dystrybucji wynosi zaledwie 2 minuty, a okres kochemicznÄ… przez 24 godziny w temperaturze 2 8 °C. Lek
półtrwania w fazie eliminacji to około 9 minut po podaniu można przechowywać w temperaturze pokojowej nie-
dożylnym (różnice indywidualne: 4 16 minut). ObjÄ™tość przekraczajÄ…cej 25 °C.
dystrybucji leku wynosi 3,4 l/kg mc. Nieco odmiennie stosuje się esmolol w okresie około-
Esmolol jest metabolizowany przez esterazy do kwa- operacyjnym. Podczas znieczulenia, w celu kontroli tachy-
śnych metabolitów i metanolu. Stężenia metanolu miesz- arytmii i (lub) nadciśnienia tętniczego, rekomenduje się
czą się w granicach endogennych stężeń tej substancji podanie w ciągu 15 30 sekund 80 mg leku we wstrzyknię-
w organizmie. Metabolizm odbywa siÄ™ przez hydrolizÄ™ ciu, a nastÄ™pnie 150 µg/kg mc./min we wlewie. Szybkość
grup estrowych w erytrocytach i (lub) w tkance. Metabo- wlewu należy dostosować do potrzeb, maksymalnie do
lizm esmololu nie zależy od dawki w zakresie 50 300 µg/ 300 µg/kg mc./min. Po wybudzeniu ze znieczulenia nale-
/kg mc./min. WiÄ…zanie z biaÅ‚kami osocza wynosi 55%. Lek ży podawać go we wlewie 500 µg/kg mc./min w ciÄ…gu 4 mi-
jest wydalany przez nerki  częściowo w postaci niezmie- nut, a nastÄ™pnie 300 µg/kg mc./min we wlewie. W fazie po-
nionej (< 2% podanej dawki), częściowo w postaci kwa- operacyjnej, gdy jest dość czasu na dostosowanie dawki,
śnego metabolitu, który nie wykazuje istotnego działania lek należy podać w ciągu minuty, przed każdym zwiększe-
blokujÄ…cego receptory b. niem dawki, 500 µg/kg mc./min, aby uzyskać szybki poczÄ…-
tek działania. Należy podawać dawki 50, 100, 150, 200, 250
DANE DOTYCZ
CE LEKU I ZASAD JEGO STOSOWANIA i 300 µg/kg mc./min przez 4 minuty, aż do osiÄ…gniÄ™cia po-
W PRAKTYCE żądanego działania. W zależności od stanu pacjenta wlew
Chlorowodorek esmololu (Esmocard®) jest dostÄ™pny można przerwać w dowolnym momencie, a w razie po-
w Polsce zarówno w postaci roztworu do iniekcji (Esmo- trzeby rozpocząć go ponownie, stosując mniejszą dawkę,
card® 100 mg/10 ml), jak i koncentratu do przygotowywa- jeżeli czÄ™stość rytmu serca i ciÅ›nienie tÄ™tnicze powróciÅ‚y do
nia roztworu do iniekcji (Esmocard® 2500 mg/10 ml). Ten zadowalajÄ…cego stanu.
drugi produkt wymaga rozcieńczenia przed użyciem. Warto podkreślić, że u wszystkich leczonych esmolo-
W przypadkach częstoskurczów nadkomorowych, migo- lem należy ciągle monitorować ciśnienie tętnicze oraz za-
tania/trzepotania przedsionków i tachykardii zatokowej naj- pis EKG, dlatego lek ten jest przeznaczony dla oddziałów
częściej rekomenduje się stosowanie leku w 5-minutowym intensywnej opieki medycznej. Zarówno z uwagi na moż-
schemacie: dawka nasycajÄ…ca wynoszÄ…ca 500 µg/kg mc./min, liwość podrażnienia żyÅ‚, jak i wynaczynienia roztworu,
podawana w ciągu minuty, następnie trwający 4 minuty należy unikać podawania leku w stężeniach większych niż
wlew dawki podtrzymujÄ…cej 50 µg/kg mc./min (wlew pod- 10 mg/ml i podawania wlewów do maÅ‚ych żyÅ‚ oraz przez
trzymujący). Jeżeli reakcja nie jest zadowalająca, należy po- igły motylkowe. W razie wystąpienia odczynu miejscowe-
wtarzać 5-minutowy schemat, aż do uzyskania pożądanego go trzeba znalez
ć inne miejsce podania.
działania terapeutycznego. W kolejnych, powtarzanych wle- Lek nie wymaga modyfikacji dawki u osób w podeszłym
wach można rozważyć stopniowe zwiększanie dawki pod- wieku. W przypadku niewydolności nerek należy, z jednej
trzymujÄ…cej, odpowiednio do 100 lub 150, lub 200 µg/kg mc./ strony, zachować ostrożność, pamiÄ™tajÄ…c, że kwaÅ›ny meta-
/min w 4-minutowych wlewach. bolit esmololu jest wydalany znacznie wolniej u osób z dys-
Analogicznie, w sytuacji osiągnięcia pożądanej często- funkcją wydzielniczą nerek. Z drugiej jednak strony, kwa-
ści rytmu serca lub w sytuacji obniżenia ciśnienia tętnicze- śny metabolit leku ma zaniedbywalnie małą aktywność
go, można zmniejszać intensywność 4-minutowego wle- b-adrenolityczną. Niewydolność wątroby nie wpływa na
wu podtrzymujÄ…cego o 25 lub 50 µg/kg mc./min. W przy- dawkowanie leku.
padku wystąpienia działań niepożądanych można zmniej- Przeciwwskazania do dożylnego podawania esmololu
szyć dawkę lub przerwać podawanie esmololu. Farmako- są typowe, jak dla innych b-adrenolityków (m.in.: ciężka
logiczne działania niepożądane leku powinny ustąpić bradykardia, zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-
w ciągu 18 30 minut [1]. Do charakterystyki leku dostęp- komorowego niezabezpieczone stymulatorem, wstrząs kar-
nego w Polsce dołączone są wygodne tabele przeliczniko- diogenny, ciężkie niedociśnienie tętniczne, niewyrówna-
205
www.chsin.viamedica.pl
Choroby Serca i Naczyń 2008, tom 5, nr 4
na niewydolność serca, nadciśnienie płucne, ostry napad należy natychmiast przerwać podawanie leku i podjąć nie-
astmy, kwasica metaboliczna) i nie wymagają szerszego zbędne leczenie. Ze względu na krótki okres półtrwania
omówienia, podobnie jak sytuacje, w których lek można w fazie eliminacji esmololu (ok. 9 min) lek można jednak
podawać, ale wymaga to znacznej ostrożności (m.in.: pa- uznać za bezpieczny środek dożylny. Postępowanie
cjenci z hipoglikemią, niewydolnością serca, astmą oskrze- w przypadku zatrucia, jeżeli konieczne, jest objawowe
lową w wywiadzie, łuszczycą, zaburzeniami krążenia ob- (atropina, b2-sympatykomimetyki, ewentualnie krótko-
wodowego). Działania niepożądane nie różnią się od ob- trwała elektrostymulacja).
serwowanych w przypadku stosowania innych b-adreno-
lityków. Jako jedyne działania niepożądane, występujące DOTYCHCZASOWE DOŚWIADCZENIA KLINICZNE
z częstością większą lub równą 1%, wymienia się tylko nie- DOTYCZ
CE ESMOLOLU
dociśnienie tętnicze i nadmierne pocenie się. Bardzo rzad- Esmolol wzbudzał zainteresowanie klinicystów już
ko mogą wystąpić, analogicznie jak w przypadku innych w połowie lat 80. ubiegłego wieku, gdy opisywany był jako
b-adrenolityków, groz
ne powikłania, takie jak asystolia pierwszy, ultrakrótkodziałający, kardioselektywny b-ad-
i zahamowanie zatokowe. renolityk przeznaczony do podawania dożylnego [2]. Już
Interakcje leku dotyczą potencjalnie wszystkich innych wtedy dostrzeżono w nim b-adrenolityk z wyboru do sto-
leków  zarówno zwalniających częstość rytmu serca, jak sowania w krótkotrwałej terapii krytycznie chorych na
i obniżających ciśnienie tętnicze. Jednoczesne stosowanie oddziałach intensywnej opieki (nie tylko kardiologicznej)
esmololu, zarówno z lekami przeciwarytmicznymi klasy I [3]. Monografia podsumowująca zarówno jego działanie
(dizopyramid, chinidyna), jak i z amiodaronem, może wy- farmakodynamiczne, jak i pierwsze doświadczenia kli-
dłużać czas przewodzenia przedsionkowo-komorowego, niczne ukazała się w 1995 roku [4]. Wśród stanów klinicz-
a także powodować ujemne działanie inotropowe. nych, w których z powodzeniem podawano ten lek, wy-
Nie zaleca się stosowania leku podczas ciąży, chociaż mieniono osiem sytuacji klinicznych, omówionych w ta-
dostępne dane nie wystarczają, by określić możliwości beli 1.
potencjalnie szkodliwego wpływu leku na płód. Nie zale-
ca siÄ™ stosowania w trakcie laktacji, ale nie wiadomo, czy MIEJSCE ESMOLOLU W OBOWI
ZUJ
CYCH
lek przenika do mleka matki. STANDARDACH EUROPEJSKIEGO TOWARZYSTWA
Opisywano przypadki nieumyślnego przedawkowa- KARDIOLOGICZNEGO
nia esmololu. Dawki bardzo duże, podane w krótkotrwa- W opublikowanych przez europejskie i amerykańskie
Å‚ym bolusie, w zakresie od 625 mg do 2,5 g (12,5 50 mg/ towarzystwa kardiologiczne (American College of Cardiolo-
/kg mc.), mogą być śmiertelne. W razie przedawkowania gy/American Heart Association/European Society of Cardiology
Tabela 1. Sytuacje kliniczne, w których stosowano esmolol dożylnie (i.v.) wraz z opisywanym sposobem daw-
kowania; zmodyfikowano na podstawie [4]
Sytuacja kliniczna  potencjalne wskazania Efektywna dawka esmololu Ewentualna kontynuacja terapii
do stosowania esmololu i.v. w bolusie [mg] esmololem w postaci wlewu
Tachykardia odruchowa zwiÄ…zana 100 200 mg (1,5 mg/kg mc.) 
z intubacjÄ… dotchawiczÄ…
Pacjenci w trakcie kardiochirurgicznej 80 mg (1 mg/kg mc.) 12 mg/min (150 µg/kg mc./min)
rewaskularyzacji wieńcowej
NadciÅ›nienie tÄ™tnicze w fazie pooperacyjnej 40 mg/min przez 4 minuty 150 300 µg/kg mc./min
(operacje kardiochirurgiczne
oraz neurochirurgiczne)
Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca 500 µg/kg mc./min przez minutÄ™ 100 (50 300) µg/kg mc./min
Migotanie/trzepotanie przedsionków 10 20 mg 2 16 mg/min przez 30 minut
Åšwieży zawaÅ‚ serca 500 µg/kg mc./min przez 30 60 s 50 300 µg/kg mc./min przez 48 h
Zaostrzenie niewydolności serca 10 20 mg 2 16 mg/min
u osób z chorobą wieńcową
Objawy niestabilnej dławicy piersiowej 10 20 mg 8 300 mg/min
206
www.chsin.viamedica.pl
Krzysztof J. Filipiak i wsp., Miejsce nowoczesnych dożylnych b-adrenolityków na oddziałach kardiologicznych
[ACC/AHA/ESC]) w 2006 roku zaleceniach postępowania PODSUMOWANIE STANOWISKA AUTORÓW
w migotaniu przedsionków wymieniono esmolol, obok Leki b-adrenolityczne nadal stanowią ważny element
propranololu, metoprololu i atenololu, jako b-adrenolityk farmakoterapii pacjentów leczonych na oddziałach inten-
w dożylnej postaci do podawania w celu kontroli często- sywnej opieki kardiologicznej. Jednak długi okres półtrwa-
ści akcji komór [5]. Stwierdzono, że podanie dożylnego nia większości preparatów ogranicza ich zastosowanie w tej
esmololu, w sytuacji pooperacyjnej (operacje pozaserco- populacji chorych, a wyniki ostatnich badań nad podawa-
we) wiązało się z szybszą konwersją do rytmu zatokowe- niem dożylnym b-adrenolityków (metoprolol w świeżym
go niż w przypadku podawania diltiazemu, chociaż zawale serca  badanie COMMIT) nasuwają wątpliwości
w perspektywie kilkugodzinnej odsetek osób z rytmem za- co do korzyści z ich stosowania w tej formie. Uwag tych nie
tokowym w obu grupach był podobny [6]. W dalszej czę- można jednak przełożyć na ultrakrótkodziałający b-adreno-
ści zaleceń pada stwierdzenie, że esmolol prawdopodob- lityk  esmolol. Spośród b-adrenolityków dożylnych, wy-
nie wykazuje łagodne działanie przywracające rytm za- mienianych w obowiązujących standardach postępowania
tokowy po podaniu dożylnym w napadzie migotania (esmolol, metoprolol, propranolol), wydaje się on optymal-
przedsionków, ale nie zostało to zweryfikowane w prawi- nym i najbezpieczniejszym wyborem. Dostępne dane suge-
dłowo zaplanowanym badaniu porównawczym z uży- rują, że z uwagi na jego bardzo krótki okres półtrwania może
ciem placebo [7]. być stosowany nawet u osób ze względnymi przeciwwska-
W szczegółowych zaleceniach, dotyczących dawkowa- zaniami do stosowania b-adrenolityków, także u pacjentów
nia dożylnych b-adrenolityków w sytuacji  ostrej (ang. z ostrymi zespołami wieńcowymi, jeżeli konieczne jest zwol-
acute setting), w celu kontroli częstości akcji komór, poja- nienie częstości rytmu serca [11 15]. Powinien on być sto-
wiają się już tylko trzy b-adrenolityki (tab. 2). sowanym rutynowo elementem armamentarium farmako-
W 2004 roku ukazał się pierwszy europejski konsensus logicznego oddziałów intensywnej terapii, w tym zwłasz-
na temat miejsca i znaczenia leków b-adrenolitycznych cza oddziałów intensywnej terapii kardiologicznej i kardio-
w praktyce klinicznej [8]. W tym dokumencie, sygnowanym chirurgicznej, a także pracowni hemodynamicznych i elek-
przez grupÄ™ roboczÄ… Europejskiego Towarzystwa Kardio- trofizjologicznych.
logicznego, podkreśla się po raz kolejny, że esmolol jest je- Najnowsze doniesienia wskazują na potencjalną rolę
dynym, krótkodziałającym b-adrenolitykiem dożylnym tego leku w szybkim zwolnieniu częstości rytmu serca
dostępnym obecnie komercyjnie na rynku na kontynencie i przygotowaniu pacjentów do badania metodą wielorzę-
europejskim. Również polscy eksperci zwracają uwagę na dowej tomografii komputerowej [16]. Autorzy postulują
unikatową charakterystykę farmakologiczną tego leku [9]. szersze i częstsze stosowanie esmololu w Polsce.
W zaleceniach Europejskiego Towarzystwa Kardiolo-
gicznego, dotyczących rozwarstwienia aorty, esmolol  DEKLARACJA KONFLIKTU INTERESÓW
obok dożylnego propranololu, metoprololu lub labetalo- AUTORÓW OPRACOWANIA
lu  jest rekomendowany do stosowania w celu obniże- Autorzy opracowania nie pobierali wynagrodzenia za
nia ciśnienia tętniczego w tej grupie chorych (klasa zale- przygotowanie niniejszego manuskryptu. Nie byli i nie są
ceń I, poziom wiarygodności C) [10]. powiązani żadną zależnością finansową z podmiotem
b
Tabela 2. Zasady dawkowania trzech dożylnych (i.v.) b
b-adrenolityków, w celu kontroli częstości akcji komór w migo-
b
b
taniu przedsionków, w warunkach intensywnej opieki  zalecenia American College of Cardio-logy/American Heart
Association/European Society of Cardiology z 2006 roku
Zalecany Klasa zaleceń Dawka nasycająca Początek Dawka
b działania podtrzymująca
b
b-adrenolityk (I klasa = najwyższa
b
b
klasa zaleceń)
esmolol i.v. I 500 µg/kg mc./min 5 min 60 200 µg/kg mc./min
w ciÄ…gu jednej minuty
metoprolol i.v. I 2,5 5 mg przez 2 minuty, 5 min Nie
maks. 3 dawki
propranolol i.v. I 0,15 mg/kg mc. 5 min Nie
207
www.chsin.viamedica.pl
Choroby Serca i Naczyń 2008, tom 5, nr 4
odpowiedzialnym za dystrybucję leku w Polsce  firmą Profesor Krzysztof J. Filipiak zgłasza potencjalny kon-
Orpha-Devel Handel und Vertriebs GmbH. Niniejszy kon- flikt interesów  jest Przewodniczącym Komitetu Tera-
sensus powstał w wyniku przedyskutowania i spisania peutycznego Centralnego Szpitala Klinicznego Warszaw-
wniosków z dyskusji panelowej dotyczącej prezentowa- skiego Uniwersytetu Medycznego, współautorem recep-
nego zagadnienia, zorganizowanej i moderowanej przez tariusza obowiÄ…zujÄ…cego w tym szpitalu.
niezależny podmiot. Spisania dyskusji i nadania mu for-
my artykułu podjął się pierwszy autor opracowania.
9. Filipiak K.J., Opolski G. Leki blokujÄ…ce receptory beta-adrenergiczne. W: Szcze-
PIÅšMIENNICTWO
pańska-Sadowska E., Rużyłło W., Januszewicz W., Januszewicz A. (red.). Czyn-
1. Esmocard. Charakterystyka Produktu Leczniczego (ChPL). Podmiot odpowie- niki neurogenne w patogenezie, diagnostyce i leczeniu chorób układu sercowo-
dzialny: Orpha-Devel Handel und Vertriebs GmbH. Polska 2008. -naczyniowego [w druku].
2. Lowenthal D.T., Porter S., Saris S.D. i wsp. Clinical pharmacology, pharma- 10. Erbel R., Alfonso F., Boileau C. i wsp. Diagnosis and management of aortic dis-
codydnamics and interactions with esmolol. Am. J. Cardiol. 1985; 56: 14F section. Eur. Heart J. 2001; 22: 1642 1681.
 18F. 11. Kirshenbaum J.M., Kloner R.F., McGowan N., Antman E.M. Use of an ultrashort-
3. Zarolinski J., Borgman R.J., O Donnell J.P. i wsp. Ultra-short acting beta-bloc- -acting beta-receptor blocker (esmolol) in patients with acute myocardial ischemia
kers: a proposal for the treatment of the critically ill patient. Life Sci. 1982; 31: 899 and relative contraindications to beta-blockade therapy. JACC 1988; 12: 733 780.
 907. 12. Kirshenbaum J.M., Kloner R.A., Antman E.M., Braunwald E. Use of an ultra-short acting
4. Wiest D. Esmolol  a review of its therapeutic efficacy and pharmacokinetic cha- beta-blocker in patients with acute myocardial ischemia. Circulation 1985; 72: 873 880.
racteristics. Clin. Pharmacokinet. 1995; 28: 190 202. 13. Hohnloser S.H., Meinertz T., Klingernheben T. i wsp. Usefulness of esmolol in
5. Fuster V., Ryden L.E., Cannom D.S. i wsp. ACC/AHA/ESC 2006 guidelines unstable angina pectoris. Am. J. Cardiol. 1991; 67: 1319 1323.
for the management of patients with atrial fibrillation. Europace 2006; 8: 651 14. Mooss A.N., Hilleman D.E., Mohiuddin S.M., Hunter C.B. Safety of esmolol in patients
 745. with acute myocardial infarction treated with thrombolytic therapy who had relative
6. Balser J.R., Martinem E.A., Winters B.D. i wsp. Beta-adrenergic blockade acce- contraindications to beta-blocker therapy. Ann. Pharmacother. 1994; 28: 701 703.
lerates conversion of postoperative supraventricular tachyarrhythmias. Anesthe- 15. Labovitz A.J., Barth C., Castello R. i wsp. Attenuation of myocardial ischemia du-
siology 1998; 89: 388 409. ring coronary occlusion by ultrashort-acting beta adrenergic blockade. Am. Heart
7. Platia E.V., Michelson E.L., Porterfield J.K. i wsp. Esmolol versus verapamil in the acute J. 1991; 121: 1347 1352.
treatment of atrial fibrillation or atrial flatter. Am. J. Cardiol. 1989; 63: 925 929. 16. Degertekin M., Gemici G., Kaya Z. i wsp. Safety and efficacy of patient prepara-
8. Lopez-Sendon J., Swedberg K., McMurray J. i wsp. Expert consensus document tion with intravenous esmolol before 64-slice computed tomography coronary
on beta-adrenergic receptor blockers. Eur. Heart J. 2004; 25: 1341 1362. angiography. Coron. Artery Dis. 2008; 19: 33 36.
208
www.chsin.viamedica.pl