David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
Seria: Psychoterapia w praktyce klinicznej
Teoria psychodynamiczna dla klinicystów
David Bienenfeld, lek. med.
Profesor, zastępca kierownika Oddziału Psychiatrii Uniwersytetu Stanowego Wright, Dayton,
Ohio
Tłum. Anna Zaborska
Wydawnictwo: Lippincott Williams&Wilkins
1
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
Spis treści
Dedykacja
Wprowadzenie
Wprowadzenie do opisu przypadków
Podziękowania
Opis przypadków
Rozdziały
1. Psychologia popędowa
2. Rozłam: Alfred Adler i Carl Jung
3. Psychologia ego
4. Psychoanaliza interpersonalna
5. Teoria relacji z obiektem
6. Psychologia self
7. Afekt i psychopatologia
8. Terapia i leczenie I: Psychologia popędowa i psychologia ego
9. Terapia i leczenie II: Teorie relacyjne
DODATKI
A. Słownik terminologii psychodynamicznej
B. Główni twórcy teorii psychodynamicznej w ujęciu chronologicznym
C. Zarys ogólnego postępowania diagnostycznego w podejściu
psychodynamicznym
D. Porównanie modelu poznawczego i psychodynamicznego
Indeks
2
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
Chana Rochel i Eliezer  ukochanym dzieciom, które były moim światłem i moją inspiracją.
 Zakres, w jakim ktoś nie jest w stanie wyjaśnić pojęcia, wskazuje na to, w jakim stopniu sam
go nie rozumie. Nie oszukujmy samych siebie, myśląc, że rozumiemy pojęcie i mamy jedynie
trudności w jego wyjaśnieniu. Rabin Chaim Soloveitchik
Nie omijaj wprowadzenia
Dlaczego warto poznawać podejście psychodynamiczne?
Ci z nas, którzy zaczynają uczyć się psychoterapii, czynią to, ponieważ pobudza ich do tego
praktykowanie tej sztuki. Intymny kontakt z cierpieniem ludzi, którzy proszą o pomoc,
niewystarczająca satysfakcja z umożliwiania zdrowienia emocjonalnego poprzez nasze
osobiste interwencje - oto nasze motywacje. Dla porównania studiowanie metapsychologii,
badanie terminów, hipotez oraz modeli stworzonych przez tych, którzy byli przed nami,
wydaje się być dość suche i abstrakcyjne. Zupełnie właściwe jest to, że duża część literatury
na temat teorii psychodynamicznej koncentruje się na technice, na tym, co mówić i robić, aby
pomóc ludziom w zdrowieniu.
Jakie jest zatem znaczenie i wartość teorii dla poznających podejście psychodynamiczne?
Uczymy się przez analogię. Chirurg spędza większość czasu przeznaczonego na szkolenie,
ucząc się, jak i gdzie ciąć i szyć, a większa część jego kariery to doskonalenie tych
umiejętności. Nie ma jednak sensu uczenie się o nacięciach i szwach bez pewnej biegłości w
anatomii. Wysiłek poświęcony nużącemu zadaniu dostarcza podstawowego naukowego
fundamentu dla osiągnięcia umiejętności klinicznych. Student psychofarmakologii jest
podekscytowany poznawaniem terapeutycznych efektów różnych leków, ich właściwym
dawkowaniem oraz niestandardowymi kombinacjami. Skuteczne nabycie takiej wiedzy nie
pojawia się w sposób automatyczny czy poprzez naśladownictwo. Ściśle mówiąc, uczący się
powinien posiadać znaczącą biegłość w dziedzinie neurofizjologii, mikoroanatomii
centralnego układu nerwowego, fizjologii nerek i wątroby oraz innych nauk klinicznych. W
celu poznania tych dziedzin musi opanować podstawy biochemii i psychofarmakologii itd.
Nie można stać się ekspertem w dziedzinie psychofarmakologii bez uprzedniego poznania
chemii organicznej.
Podjąłem się zredagowania tego tekstu, kierując się przesłanką, że teoria psychodynamiczna
jest zasadniczą nauką leżącą u podstaw psychoterapii. Uczenie się tego podejścia staje się
bardziej sensowne, kiedy ugruntowane jest w teorii dotyczącej tego, jak ludzki umysł pracuje
w zdrowiu, cierpieniu oraz w chorobie. Wyedukowany terapeuta uczy się wraz z upływem
czasu, jak równoważyć dwie opozycyjne potrzeby: 1) słuchania z nastawieniem
zakorzenionym w teorii na tyle, aby stworzyć hipotezy dotyczące tego, co mówi pacjent oraz
2) słuchania  świeżym i naiwnym uchem , otwartym na przekaz, który nie pasuje do
teoretycznych nastawień. Celem tej książki jest wzmocnienie pierwszej umiejętności oraz
zachęcenie, by kształcący się w dziedzinie psychoterapii nie zatracili również tej drugiej
zdolności.
Nic w tej książce nie jest prawdą
Masa cząsteczkowa cyny, przyspieszenie przedmiotów wynikające z ziemskiej grawitacji,
liczba pozycji ze standardowego opowiadania, które może przypomnieć sobie 80%
dwudziestodwuletnich ochotników biorących udział w badaniu  to wszystko rzeczy
obiektywnie weryfikowalne. Na obrazach uzyskiwanym w badaniu PET widzimy dowody na
3
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
funkcje metaboliczne płatów ciemieniowych w różnych warunkach, możemy też wziąć do
ręki wzgórze nieżyjącej osoby. Nie jesteśmy w stanie dokonać pomiaru popędu, nigdy nie
zobaczymy ego i nie jesteśmy wziąć do ręki self. Pojęcia, którymi będziemy się zajmować
szczegółowo nie posiadają odpowiadającej im rzeczywistości. Są tylko ideami i hipotezami.
A zatem jaka jest ich przydatność?
Kiedy patrzę na niebo nocą, widzę pas Oriona i mogę śledzić gwiazdy Małej Niedz
wiedzicy,
aby znalez
ć biegun północny oraz wyznaczyć kierunek północny. Mogę wykorzystywać te
konstelacje gwiazd, aby zlokalizować Wenus czy Marsa w danej porze roku. Nie twierdzę, że
istnieje drabina, niedz
wiedz
czy myśliwy na niebie. Ale wiem, że te konstelacje pomagają mi
uporządkować to, co w innym przypadku byłoby pozbawionym sensu zgromadzeniem świateł
na niebie i pozwalają mi również określić własne położenie geograficzne. Abstrakcyjne
pojęcia teorii psychodynamicznej mają taką samą funkcję. Spontaniczna wypowiedz
pacjenta
zwykle zawierać będzie kilka kwestii wyrażonych wprost i pośrednio. Jeśli słucham nie
przyjmując z góry żadnych założeń, nigdy nie będę w stanie zrobić nic więcej poza
powtórzeniem słów pacjenta. Aby zastosować użyteczne interwencje, muszę być w stanie
stawiać hipotezy, a aby postawiać hipotezy, muszę dysponować podbudową teoretyczną,
która dostarcza mi takiego samego rodzaju mapy umysłu pacjenta jak gwiazdozbiory Zodiaku
w odniesieniu do nieba.
Thomas S. Kuhn w  Strukturze rewolucji naukowych opisał, jak typowe postępowanie
naukowe ma zmodyfikować stawianie hipotez w celu wyjaśnienia jak największej liczby
obserwowalnych danych. Przyjrzymy się temu procesowi w działaniu, śledząc ewolucję teorii
psychodynamicznych wraz z upływem czasu. Wyjaśnienia, które sprawdzały się w leczeniu
przez Zygmunta Freuda pacjentów z histerią na przełomie XIX i XX w. w Wiedniu, nie były
już tak skuteczne, gdy do jego gabinetu zaczęli się zgłaszać pacjenci z zachowaniami
kompuslywnymi oraz urojeniami prześladowczymi, dlatego dokonał zmian w swoich
własnych teoriach. W miarę jak psychoanaliza okazała się przynosić korzyść pewnej grupie
pacjentów, coraz więcej osób z różnymi zaburzeniami przychodziło, by szukać pomocy.
Leczenie osób ze znacznie głębszymi zaburzeniami postrzegania, myślenia i osobowości
wymagało zmian, modyfikacji teorii oraz od czasu do czasu zastąpienia starej teorii nową.
Rdzeń teorii można ocenić tylko w sposób pragmatyczny. Jak wiele teoria pozwala
zrozumieć z treści, które próbuje objaśnić?
Nie ma w tej książce nic odkrywczego
Mam nadzieję, że nie stworzyłem tutaj nic nowego. Nie twierdzę, że jestem autorem nowych
teorii psychodynamicznych. Celem tej pracy jest zebranie dokonań największych myślicieli w
tym obszarze w sposób, który jest zrozumiały dla terapeuty oraz poczynienie porównań tam,
gdzie są one pouczające. Dostarczam pewnego kontekstu historycznego, mając nadzieję, że
burzę mit, że te teorie są po prostu całkiem wymyślone.
Starłem się unikać oceny, wyrażania poparcia czy krytykowania którejkolwiek z teorii.
Rzeczywistością, której nie da się uniknąć jest fakt, że ci, którzy uczą psychoterapii częściej
odwołują się do preferowanych przez siebie konstruktów teoretycznych. Porywające
dyskusje, które mają miejsce na konferencjach klinicystów, gorąca wymiana poglądów w
publikacjach wszystko to służy ożywianiu spotkań między różnymi punkami widzenia i
pobudzaniu postępu w myśleniu; ale może także powodować podziały, co zniechęca uczących
się. Podsumowania przedstawione tutaj proponują czytelnikowi materiał, który może
stosować i oceniać pod względem wiarygodności i użyteczności.
4
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
Pani Gray, Pan Brown i Pani White
Na początku książki prezentowane są trzy podsumowania opisu przypadków. Każda z trzech
opisanych osób możemy spotkać w praktyce psychoterapeutycznej. Na ich problemy można
spojrzeć z innej perspektywy, prowadzącej do odmiennych wniosków. W każdym rozdziale
kilka opisów przypadków ilustruje zastosowanie niektórych opisywanych zasad
teoretycznych. Moją intencją było uczynienie teorii bardziej namacalnymi poprzez
wprowadzenie pojęć dotyczących znanych problemów klinicznych. Zarys dra Klastera
odnoszący się do diagnozowania przypadku w dodatku C robi użytek z głównych teorii
psychologicznych w odniesieniu do realnego pacjenta w formacie, który umożliwia
czytelnikowi stosowanie w praktyce konstruktów teoretycznych opisanych w tej książce.
To zaledwie początek
Pozycja ta ma celowo charakter wprowadzający. Brak w niej wyczerpujących opisów
jakiegokolwiek aspektu podejścia psychodynamicznego. Zdecydowałem się nie cytować
piśmiennictwa w tekście, ponieważ celem tej ksiązki nie jest udowodnienie czegokolwiek
czytelnikowi sceptycznie nastawionemu do podejścia naukowego. Zamiast tego zawarłem
polecane pozycje na końcu każdego rozdziału dla czytelnika, który pragnie zgłębić któreś z
pojęć.
W miarę jak czytelnik zdobywa doświadczenie kliniczne, będzie zadawał nawet bardziej
wnikliwe i interesujące pytania. Terapeuta o aktywnym umyśle będzie stale przyswajał i
oceniał nowe zaułki teorii mających dla niego naczelne znaczenie. Mam nadzieję, że pozycja
stanie się wstępem do życia będącego nieustannym pogłębianiem swej wiedzy.
Podziękowania
Jestem wdzięczny wielu osobom, które towarzyszyły mi podczas tworzenia tej ksiązki. Dr
Herald Kay, mój szef i wieloletni mentor, rozwijał moje zainteresowanie tym tematem
zarówno poprzez wspieranie mnie i własny przykład w środowisku, które nierzadko odwodzi
od zajmowania się podejściem psychodynamicznym. Sherron Henry, koordynator mojego
programu, odciążyła mnie od wielu obowiązków, które mogły kolidować z moją pracą nad
książką, doktor Andrew Klafter przyczynił się do powstania dodatku z terminami
psychodynamicznym; jest wspaniałym przyjacielem oraz wiarygodnym z
ródłem informacji
zwrotnym. Lisa Kairis i Charley Mitchel wsparły mnie swoim doświadczeniem w zakresie
redakcji tekstu i publikowania oraz swoją osobistą zachętą, ażeby urzeczywistnienie moich
marzeń przyjęło formę książki, którą teraz trzymacie w ręku.
Wprowadzenie do studiów przypadków
Prezentowane są tutaj historie Pani Gray, Pana Browna oraz Pani White. Mimo że są fikcyjne,
przedstawiają typowych pacjentów z powszechnie spotykanymi problemami. Wybrano ich
problemy, żeby podkreślić możliwości różnych modeli teoretycznych w zakresie dostarczenia
wyjaśnień z odmiennych punktów widzenia.
Będą one cytowane w tekście uzupełniającym, który pojawia się w całej książce. Każdy opis
będzie używany jako ilustracja kilka razy z wybranej perspektywy. Czytelnik może uważać za
przydatne zastosowanie różnych modeli dla każdego przypadku.
PAN BROWN
Pan Brown jest czterdziestodwuletnim, żonatym mężczyzną, który od około roku jest
w terapii odbywającej się raz w tygodniu. Pierwotnie zgłosił się z powodu lęku, który według
niego miał kilka z
ródeł: jego starsza córka rozpoczynała naukę w college u i niepokoił się,
czy będzie w stanie utrzymać ją i rodzinę. Żona była na niego zła, ponieważ ostatnio wycofał
5
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
się z konkursu na lepiej płatna pracę w swojej firmie, tak więc atmosfera między małżonkami
była napięta.
Pan Brown jest synem odnoszącego sukcesy przedsiębiorcy, który miał duże
oczekiwania zarówno względem siebie jak i osób ze swojego otoczenia. Jego matka była
spokojna i bierna, a stosunki między rodzicami były chłodne i czasami napięte. Starszy brat
pana Browna bardzo dobrze radził sobie w szkole i w sporcie; pacjent nieco gorzej. W jego
wspomnieniach brat był wyraz
nie faworyzowany przez ojca, podczas gdy on sam był dużo
bardziej związany z matką.
W szkole średniej i w college u, jeśli chodzi o życie towarzyskie, był nieśmiały. Jego
brat był studentem jednej z ośmiu prestiżowych uczelni w Stanach Zjednoczonych, on
uczęszczał do szkoły państwowej, gdzie był przeciętnym uczniem pomimo ponadprzeciętnej
inteligencji. Po college u zapisał się na studia o kierunku przedsiębiorczość, ale nie zaliczył
kliku przedmiotów tuż przed uzyskaniem tytułu magistra z zarządzania i dyplomu nie
otrzymał. Pracując w biznesie, piastował różnorodne stanowiska, ale widoczny jest pewien
wzór jego zachowań  najpierw zgłaszał zarządowi swoją kandydaturę do awansu, następnie
wycofywał się lub sabotował podjęty w tym celu wysiłek. Sam zauważył ten wzorzec
postępowania u siebie, ale nie był w stanie go wytłumaczyć. Dostrzegał, że coś, co miało
związek z postępowaniem konkursowym bądz
też perspektywa awansu sprawiała, że
denerwował się, a to zniechęcało go w doprowadzenia do końca rozpoczętych starań.
PANI GRAY
Pani Gray jest dwudziestodziewięcioletnią kobietą, która zgłosiła się na terapię cztery
miesiące temu, ponieważ nie była zadowolona w ciągu ostatniego roku z relacji z jej
chłopakiem Michaelem. Opisywała, że czuje się sfrustrowana i zła. Michael nadużywa
alkoholu i często jest agresywny w słownie w stosunku do niej, nawet jeśli nie pije, czasami
gdy jest pijany bywa agresywny fizycznie. Spotkał go dwa miesiące po zakończeniu
poprzedniej relacji, kiedy była na tyle przygnębiona, że rozważała samobójstwo.  Wiem, że
ta relacja jest dla mnie zła przyznaje,  ale czuję, że byłabym zbyt samotna bez niego, no i
przez większość czasu jest sympatyczny .
Pani Gray jest jedynaczką, a jej ojciec był również alkoholikiem. Widziała jak bił
matkę, która na ogół była bierna. Miała wiele luk w pamięci, kiedy próbowała przypomnieć
sobie podczas terapii dzieciństwo. Pamięta jednak nauczycielkę z piątej klasy - p. Hawkins,
która była jej powierniczką.  Mogłam jej wszystko powiedzieć. Naprawdę ufałam jej. Kiedy
skończyła się piąta klasa, poczułam ogromną pustkę w swoim życiu. .
W okresie dorastania sporadycznie zażywała narkotyki i piła alkohol oraz często
angażowała się w ryzykowne zachowania. Przeżywała niepokój w związku z chłopcami,
pragnąc ich towarzystwa, ale często kończyła znajomość, mając poczucie, że jest przez nich
wykorzystywana. Wyszła za mąż w wieku 17 lat, ale rozwiodła się po niespełna dwóch
latach, kiedy mąż ją opuścił. W tym czasie próbowała popełnić samobójstwo przez
przedawkowanie tabletek nasennych dostępnych bez recepty. Ukończyła szkołę średnią i
college i miała wiele korzystnych posad, ale rzadko pracowała dłużej niż rok.  Każdą pracę
rozpoczynam z takimi ogromnymi oczekiwaniami i zawsze się rozczarowuję. Ludzie po
prostu nie dotrzymują swoich obietnic.
Od próby samobójczej w wieku lat 19, przyjmowała leki przeciwdepresyjne i
przeciwlękowe, które czasami pomagały jej w radzeniu sobie z bezsennością i brakiem
energii, ale nigdy nie pomogły w radzeniu sobie z leżącymi u podstaw jej problemu
bezradnością, lękiem i złością. Aż do chwili obecnej nigdy nie uczęszczała na intensywną
terapię. Na pierwszą sesję przyszła niespokojna co do możliwości zaangażowania się w
terapię i zaufania psychiatrze. Pod koniec spotkania, powiedziała:  Nikt dotychczas nie
6
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
słuchał mnie tak uważnie. Myślę, że naprawdę mnie rozumiesz. Sesje często zaczynały się
od opisu problemów, które miały miejsce w poprzednim tygodniu i niepokojów z nim
związanych. Często prosiła o radę. Kiedy psychiatra powstrzymuje się od dawania rad, jest
urażona w związku z jego odmową; kiedy zasugerował coś, wracała zła, że jego rada nie
odniosła skutku. Dwa tygodnie temu, kiedy psychiatra zapowiedział, że zbliża się jego urlop
(pierwszy w przebiegu dotychczasowej terapii), który rozpocznie za cztery tygodnie, p. Gray
zlekceważyła informację. Na następnej sesji relacjonowała:  wszystko układa się tak z
le jak
wtedy zanim zaczęłam terapię . Jej przygnębienia oraz poczucie uwięzienia w relacji były
intensywne, a pacjentka wydawała się niedostępna dla empatycznego odzwierciedlania.
Jakkolwiek interpretacja spotykała się z pogardą. P. Gray nalegała na zmianę leków i
domagała się lorazepamu na swoje pobudzenie i bezsenność. Psychiatra przepisał 21 tabletek
(1mg) lorazepamu na nadchodzący tydzień. Na następnej sesji p. Gray płakała i okazywała
bezradność. Gdy spotkanie prawie dobiegało końca, powiedziała:  To nie ma sensu. Ja
naprawdę chcę umrzeć. Wjadę samochodem w słup telegraficzny w drodze do domu.
PANI WHITE
Pani White jest pięćdziesięciosześcioletnią kobietą, która przyszła z polecenia
przyjaciela na terapię, ponieważ czuła się przygnębiona. Opisuje swoją depresję jako
poczucie beznadziejności. Ma mało motywacji do robienia czegokolwiek więcej ponad to co
konieczne, jak również czerpie mniej przyjemności niż dawniej z zajęć, w które się angażuje.
Nie potrafi odnalez
ć celu i sensu w życiu. Uważa, że zachowuje się  jak pomylona w
stosunku do męża i jest nie jest tak podekscytowana niż powinna być w związku ze zbliżającą
się trzydziestą piątą rocznicą małżeństwa. Nigdy przedtem nie korzystała z terapii ani nie
przyjmowała  leków na nerwy i nigdy przedtem nie myślała o sobie jako o osobie
szczególnie depresyjnej czy lękliwej.
P. White bez trudu identyfikuje dwa ostatnie wydarzenia, które poprzedziły jej obecny
stan. W zeszłym roku jej najmłodsza córka ukończyła szkołę średnią i wybrała college na
prowincji. Państwo White owie mają pięcioro dzieci, wszystkie z nich mieszkają ponad 100
mil od nich i często kontaktują się z rodzicami telefonicznie, wspierając ich. Bycie matką
było zawsze dla p. White z
ródłem dumy i satysfakcji:
 Wiem, co to znaczy puste gniazdo powiedziała na pierwszej sesji   dom wydaje się
ogromny i pusty, kiedy Suzie wyjechała. Nie myślałam, ze kiedykolwiek będzie mi
brakowało prania jej rzeczy, ale tak jest .
Drugie zdarzenie, które miało miejsce w tym roku to wcześniejsza emerytura jej męża.
Pracował na stanowisku kierowniczym średniego szczebla i większość obowiązków
związanych z życiem rodziny i prowadzeniem gospodarstwa zostawiał żonie  pomagał jej
tylko w sytuacjach trudnych. Ich małżeństwo było szczęśliwe za wyjątkiem dających się
przewidzieć incydentalnych konfliktów i sytuacji napięcia. Pan White wolał pracować dłużej
w ciągu tygodnia, kuszony perspektywą wcześniejszej emerytury. Pani White postrzega go z
odrobiną goryczy. Dużo czasu spędza z przyjaciółmi oraz na pracach dla lokalnej
społeczności, jednak spędza w domu więcej czasu niż kiedykolwiek wcześniej.  Wiem, że to
jest w takim samych stopniu jego jak mój dom, ale wydaje mi się, że ciągle plącze mi się pod
nogami. W ostatnim tygodniu przemeblował wszystkie szafki w pralni. Stara się mnie
odciążyć i sam sobie przygotowuje lunch, ale zostawia po sobie straszny bałagan .
Pani White pochodzi ze statecznej rodziny. Jej rodzice byli  bardzo konserwatywni ;
ojciec pracował w fabryce, a matka zajmowała się utrzymaniem domu. Pamięta, że zawsze
mogła liczyć na swoją rodzinę; wspomina to wyrażając podziw dla swoich za ich
niezmienność. P. White ukończyła college i uczyła w szkole podstawowej do urodzenia
7
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
pierwszego syna, potem już nie pracowała. Należy do wspólnoty religijnej oraz kilku
organizacji społecznych, ale nie zaangażowała się bardziej w pracę którejś z nich.
Jako pacjentka przychodzi na sesje regularnie i punktualnie. Prawie zawsze zgadza się
z terapeutą, nawet, gdy on nie jest pewny co do poprawności swoich interwencji. Ma
poczucie winy z powodu własnej depresji   Nie powinnam mieć pretensji do męża;
pracował ciężko dla nas wszystkich. I nie chciałabym, żeby moja córka dowidziała się, jak
bardzo za nią tęsknię. Nie chciałabym, żeby czuła się z
le powodu wyprowadzenia się z
domu .
Psychologia popędowa
 Namiętności zwykle budzą się z wielkich konfliktów
Tytus Liwiusz
Cele rozdziału
Czytelnik nauczy się:
1. definiować podstawowe założenia psychologii psychodynamicznej
2. opisywać główne jednostki funcjonalne psychologii popędowej, w tym:
a. popędy
b. system nieświadomości, przedświadomości i świadomości
c. struktury id, ego i superego
3. przedstawiać w zarysie kompleks Edypa
Historyczne z
ródła psychoanalizy
Prawdopodobnie myśl i praktyka psychodynamiczna mają swe korzenie w gabinecie
neurologa. Przed końcem XIX w. europejskich lekarzy intrygowała tajemnica wielu
 histeryków , którzy zgłaszali się do nich. Były to zazwyczaj młode kobiety, które opisywały
 mieszankę objawów włączając w to omdlenia, niedowład i zaburzenia dotyczące organów
zmysłów. Z powodu centralnego miejsca objawów neurologicznych, pacjentów tych często
kierowano na konsultacje do neurologów, którzy byli skonsternowani nie tylko
niewytłumaczalnością objawów, ale także często zmiennością i teatralnością zachowania
osoby cierpiącej.
Klinicyści byli zaciekawieni doniesieniami o sukcesie osiągniętym przez Jeana
Martina Charcota i Hipolita Bernheima, którzy byli w stanie zmniejszyć objawy histeryczne,
stosując niedawno rozpowszechnioną techniką  hipnozę. Bernheim wierząc, że histeria jest
rezultatem sugestii, miał w zwyczaju podawać sugestie posthipnotyczne, które cofnęłyby
objawy histerii choćby tylko tymczasowo .
Pośród tych, którzy gromadzili się w klinice Bernheima w 1988 był wiedeński
neurolog Zygmunt Freud (1856-1939). Urodził się on w małym miasteczku na Morawach,
należących do Korony Austriackiej i był synem dziarskiego handlarza wełną i jego żony. Jego
rodzina przeprowadziła się do Wiednia, kiedy miał pięć lat. Był znakomitym uczniem w
ciągu całej edukacji, a wybór medycyny był dla niego czymś naturalnym. Na Uniwersytecie
Wiedeńskim pracował w laboratorium sławnego fizjologa Ernsta Br�cke. W czasach kiedy
medycyna nadal skażona była pozostałościami ludowych mądrości i mistycznymi filozofiami,
Br�cke utrzymywał, że wszystkie siły działające w organizmie można zredukować do
poznanych sił fizycznych i chemicznych. Idea redukcjonizmu przemawiała do Freuda i
spędził on znaczną część swojej kariery, starając się zredukować zjawiska psychologiczne do
ich podstaw neurologicznych, jednak ostatecznie zaniechał tych starań. Freud szczególnie
interesował się badaniami neurofizjologicznymi, ale możliwości w tej dziedzinie były
ograniczone, więc rozpoczął praktykę jako neurolog kliniczny. Br�cke pomógł Freudowi
8
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
podjąć studia zarówno u Charcota w Paryżu jak i u Bernheima w Nancy. Po powrocie do
Wiednia został asystentem doktora Josefa Breuera. Jedna z pacjentek Breuera prezentowała
wiele objawów natury histerycznej, które pojawiły się, gdy opiekowała się umierającym
ojcem. Szczególnie doświadczała także stanów, które określała jako  zachmurzenia , które
nazywał  spontaniczna hipnozą . W tych stanach relacjonowała swoje fantazje i często czuła
się prze krótki czas lepiej. Kiedy wspomnienia wiązały uczucia ze znaczeniem symptomu,
ulga była bardziej trwała.
Breuer i Freud uważali, że każdy objaw histeryczny ma swoje z
ródło w jakimś
psychologicznie traumatycznym wydarzeniu i kiedy ujawni się znaczenie objawów, pacjent
traci potrzebę doświadczania ich. Pacjentka ta znana jest jako Anna O. od momentu
przedstawienia jej przypadku przez Freuda i Breuera w 1895 roku w  Studiach nad histerią .
Obdarzyła Breurera nadmiernym uczuciem i rozwinęła objaw ciąży histerycznej, uważając, ze
Breuer jest ojcem jej dziecka. Breuer, żonaty mężczyzna, gwałtownie zakończył jej leczenie i
przekazał opiekę nad nią Freudowi, który kontynuował  czyszczenie komina jak Anna O.
nazywała leczenie poprzez rozmowę i odkrył bogactwo seksualnych motywacji leżących u
podłoża jej histerii.
W ramach dopisku  Anna O., która naprawdę nazywała się Berta Pappenheim, ukończyła
swoje leczenie i została pierwszym pracownikiem socjalnym w Niemczech oraz wymowną
orędowniczką praw wyborczych kobiet. Póz
niej Freud posunął technikę Bernheima jeszcze
krok naprzód, odkrywając, że jeśli pozwala swoim pacjentom przypominać sobie wydarzenia
towarzyszące z
ródłom ich objawów histerycznych w stanie hipnozy, objawy wycofywały się
na dłużej niż w przypadku samej tylko sugestii, czasami nawet na stałe. Wkrótce Freud
zaprzestał całkowicie stosowania hipnozy i zachęcał po prostu pacjentów do przypominania
sobie bez cenzury. W ten sposób narodziła się psychoanaliza.
Podstawowe założenia psychoanalizy
Dwie idee, które wysnuto z leczenia osób z histerią, stosując metodę przypominania sobie
zapomnianych doświadczeń, uformowały podstawowe założenia psychoanalizy:
1. Aktywność umysłowa nie jest przypadkowa, ale każdy proces umysłowy powiązany
jest z myślami i wydarzeniami, które go poprzedzają (psychiczny determinizm).
2. Przeważająca część aktywności umysłowej przebiega poza świadomością (w
dynamicznej nieświadomości).
Zdolność przypisania znaczenia pozornie przypadkowym objawom charakterystycznym
dla histeryków uczyniło psychiczny determinizm atrakcyjną hipotezą, ponieważ miał
tłumaczyć to, co wydawało się niewytłumaczalne. Kliniczne wyzdrowienia (nawet jeśli były
krótkotrwałe), które miały swe z
ródło w komunikowaniu znaczenia objawów pacjentowi,
dodatkowo wspierały wiarygodność tego przekonania. Dzięki zaangażowaniu wystarczająco
dużego umysłowego wysiłku i inwencji, możliwe jest przypisanie znaczenia wszystkim
naszym myślom, uczuciom, zachowaniom, snom czy pomyłkom. Jednak aby tak się stało,
wymaga to przeciągnięcia nici motywacji przez obszar, który nie jest spójny z świadomymi
myślami i wspomnieniami. Tak więc zasada determinizmu psychicznego wymaga istnienia
dynamicznej nieświadomości. Jeśli cała nasza psychiczna aktywność powiązana jest z innymi
procesami umysłowymi, ale nie jesteśmy w stanie dostrzec większości tych powiązań, w
takim razie musi istnieć świat aktywności psychicznej niedostępny świadomej części umysłu.
Mimo że wiele specyficznych elementów teorii Zygmunta Freuda modyfikowano
bądz
poddawano w wątpliwość, te dwie podstawowe zasady pozostają fundamentem teorii
psychodynamicznych. Podczas gdy Schopenhauer, Nietzsche, Goethe, Schiller i inni artyści
9
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
oraz naukowcy uznawali istnienie życia psychicznego poza świadomością, to Freud jako
pierwszy docenił jego znaczenie i dokonał szczegółowego opisu w języku naukowym.
Psychologia u schyłku XIX wieku opisała już wiele zagadnień dotyczących pamięci,
inteligencji czy innych funkcji świadomej części umysłu, jednak to właśnie w dziedzinie
nieświadomości Freud i jego następcy mieli wnieść największy wkład.
Popędy i poziomy funkcjonowania psychiki
Początkowo Freud opisał trzy systemy: system świadomości (Św), system przedświadomości
(PŚw) i system nieświadomości (NŚw), odzwierciedlające odpowiednie poziomy
funkcjonowania psychiki (patrz: tab. 1-1).
Systemy te zawierają wręcz nawałnicę psychicznej aktywności, tak więc gdzie jest z
ródło
energii dla wszystkich tych myśli i uczuć? Według Freuda energia ta pochodzi z popędów.
Popędy można porównać do instynktów u zwierząt  są to biologicznie zdeterminowane siły,
które umożliwiają rozmnażanie się jednostek i gatunków. Pojęcie instynktu, zawiera jednak
zachowania i aktywność motoryczną, które mają swe z
ródło w popędzie biologicznym. U
ludzi popędy są tylko poczuciem przymusu czy przynaglenia ku jakiemuś celowi, nie są
tożsame z działaniem. Początkowo poglądy Freuda, spójnie z paradygmatem Darwina,
postulował istnienie popędu seksualnego (rozrodczego) i samozachowawczego. Wkrótce
wycofał się z tego drugiego i przez prawie trzy dekady budował swoje teorie w oparciu o
popęd seksualny. Popęd ten popycha ludzi do reprodukcji, wchodzenia w relacje oraz do
emocjonalnego zaangażowania się. Przed rokiem 1922 Freud odwołując się do jednego
popędu nie był w stanie wytłumaczyć bogactwa konfliktów i zamieszania, jakie obserwował
w życiu psychicznym i zaczął postulować istnienie drugiego popędu  agresji. Popęd ten
pobudza do destrukcji i rozłączania.
Popędy same w sobie są nieświadome mimo że ich nazwy odzwierciedlają świadome
potrzeby. Są one biologicznie napędzane. Agresja, którą osoba odczuwa względem kogoś,
kogo nienawidzi oraz pociąg do obiektu swojej miłości są przejawami czy też pochodnymi
popędu, ale same w sobie nie są popędami.
W przypadku zwierząt instynkt kieruje aktywnością i każda instynktowna potrzeba jest albo
zaspokojona lub też nie. U ludzi popędy mają naturę czysto psychiczną. Presja popędu
stwarza w jednostce pobudzenie lub napięcie. Naturalnym stanem jest minimalizowanie tego
napięcia i jest to możliwe albo poprzez bezpośrednią gratyfikację albo poprzez jakiś sposób
przystosowania się (zobaczymy w dalszej części tego rozdziału, w jaki sposób
przystosowujemy się). Następnie każda myśl, emocja czy fantazja zawiera mieszaninę
popędu seksualnego i agresywnego. Nie ma miłości bez wrogości czy lęku; złości bez
przywiązania czy zawiści. Uwzględniając tylko te proste zasady, psychika staje się teraz
bardzo aktywnym terenem:
Tab. 1-1
System Definicja Przykład
Świadomość (Św) Aktywność psychiczna Powitanie przyjaciela po imieniu
całkowicie świadoma, treści
znajdujące się obecnie w polu
świadomości
Przedświadomość Aktywność psychiczna dostępna Znajomość imienia przyjaciela bez
(PŚw) świadomości, ale w tym przypominania sobie go e chwili
10
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
momencie nie znajdująca się w obecnej
polu świadomości
Nieświadomość Aktywność psychiczna poza - Pomyłkowe nazwanie przyjaciela
(NŚw) świadomością  przejawia się w innym imieniem z powodu
sposób pośredni spostrzeżonej, ale zapomnianej
zniewagi
- Śnienie o przyjacielu, który
pojawia się w marzeniu sennym
pod postacią zniekształconego
symbolu
Popęd seksualny i popęd agresywny współistnieją; co nierzadko doświadczane jest
jako przykrość; kiedy popęd nie może być bezpośrednio zaspokojony, osoba jest zawieszona
w stanie napięcia i niespełnionego pobudzenia; a całe poruszenie pojawia się poza wąskimi
granicami świadomości.
Pani Gray doświadczała w okresie wczesnego dzieciństwa intensywnych emocji
związanych zarówno z popędem seksualnym jak i popędem agresywnym. W sposób naturalny
związana z obojgiem rodziców poprzez wrodzoną potrzebę bliskości, czuła się dotknięta przez
przemoc ojca i czuła urazę do matki za jej bierność. Natomiast jej wspomnienia zostały
zepchnięte do nieświadomości, co wyjaśnia niemożność przypomnienia sobie dużej części
wczesnego etapu życia.
MODEL STRUKTURALNY
System nieświadomości, przedświadomości i świadomości to elementy modelu
topograficznego psychiki. Opis topograficzny sam w sobie nie przedstawia, jak popędy
działają i co kieruje ruchem między systemami w tym modelu. Stąd też nie jest
wystarczający dla wyjaśnienia wielu wyobrażeń i objawów analizantów Freuda.
Wytłumaczenie to jest podane w drugim modelu stworzonym przez Freuda  w modelu
strukturalnym. Struktury ujęte w tym modelu to: id, ego i superego.
Id jest najbardziej prymitywna strukturą psychiczną. Obejmuje pochodne popędu
seksualnego i popędu agresywnego w ich najbardziej czystej formie. Ma charakter
niewerbalny, ponieważ ma swoje z
ródło w najwcześniejszym okresie rozwoju
umysłowego; id poprzedza rozwój pamięci, dlatego też brak mu poczucia czasu i nie
jest w stanie stworzyć chronologicznej narracji czy poczucia ciągłości self i
obiektów.
Ego jest strukturą, która dąży do zaspokojenia popędów  bezpośrednio, jeśli to
możliwe, pośrednio lub odracza ich gratyfikację, jeśli to konieczne. Funkcje ego,
które pojawiają się jako pierwsze w rozwoju to kontrola funkcji motorycznych, takich
jak wkładanie palca do buzi, a póz
niej chodzenie czy mówienie. Poznawcze
zdolności ego umożliwiają rozwój pamięci, co sprawia, że odroczona gratyfikacja
impulsów id jest możliwa.
Superego jest strukturą, która kieruje dopuszczalnymi sposobami zaspokojenia bądz

rozładowania popędów. Składa się zarówno z ideałów, do których dąży ego, jak i
sumienia, które ogranicza zachowania motywowane przez popędy. Na początku
dziecko bezrefleksyjnie internalizuje wartości uznawane przez rodziców i inne
znaczące figury. Jednak prawdziwa konsolidacja superego pojawia się jako rezultat
sytuacji edypalnej (którym zajmiemy się póz
niej).
11
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
Rozwój psychiczny
Umysł noworodka składa się wyłącznie z id. Dziecko doświadcza przyjemnych i
nieprzyjemnych odczuć fizycznych takich jak głód i sytość, zimno i ciepło. Popychane jest w
kierunku gratyfikacji impulsów id, spośród których najwcześniejszy skupia się na pielęgnacji
i karmieniu. Jednak noworodek zdany jest całkowicie na łaskę swojego środowiska i nie jest
w stanie sam nic zrobić, aby zaspokoić impulsy. Wraz z dojrzewaniem centralnego układu
nerwowego pojawia się zdolność różnicowania ja-inni oraz zdolność manipulowania
składowymi self. Tak więc dziecko uświadamia sobie, że może włożyć kciuka do buzi i
przynajmniej częściowo zaspokoić potrzebę ssania. Prawie równocześnie pojawia się
przyjemne uczucie pochodzące ze ssania kciuka, tak więc noworodek staje się zarówno
sprawcą jak i odbiorcą gratyfikacji impulsów id; to przejście jest początkiem ego. (Freud ujął
to następująco:  Ego jest początkowo ego cielesnym ).
Wkrótce dziecko nabędzie zdolność komunikowania się, a rozwijająca się
świadomość przechowuje w pamięci, że płacz często przynosi ulgę. Zdolność ta zamieni się
w umiejętność mówienia, tak jak funkcje motoryczne rozwiną się w umiejętność
raczkowania i chodzenia. Ego kieruje tymi funkcjami, aby zaspokoić potrzeby i zredukować
stan przykrości.
Podobnie rozwijający się mózg nabywa zdolność zapamiętywania. Podczas gdy
noworodek jest świadomy istnienia matki, tylko gdy jest ona w jego bezpośredniej bliskości,
dziewięciomiesięczne dziecko wie, że jego matka istnieje, nawet, gdy nie jest obecna.
Pamięć jest podstawą zdolności ego do fantazjowania: kiedy matka jest nieobecna, dziecko
przywołuje jej obecność w fantazjach i samo siebie uspokaja do chwili pojawienia się matki.
W terminologii modelu strukturalnego funkcja ta znana jest jako odroczona gratyfikacja i jest
kamieniem milowym w rozwoju ego. Ego jest teraz w stanie służyć id nie tylko
umiejętnościami motorycznymi, ale także instrumentami o charakterze mentalnym.
Freud zdefiniował dwa typy funkcji mentalnych dla opisania czynności rozwijającej
się psychiki. Każda odnosi się zarówno do zbioru wzorców poznawczych oraz do sposobów
przemieszczania i rozładowywania energii popędowej:
Proces pierwotny jest najwcześniejszym, wrodzonym stylem aktywności psychicznej.
Szuka natychmiastowej gratyfikacji impulsów popędowych i jest niezwykle płynny w
swoich poznawczych skojarzeniach. Proces wtórny jest cechą charakterystyczną dojrzałego
ego. Posiada zdolność odraczania zaspokajania impulsów popędowych, a jego zasady
poznawcze są bardziej sztywne (patrz tab. 1-2)
Tab. 1-2 Charakterystyczne cechy poznawcze procesu pierwotnego
Cecha Definicja Przykład ze snu lub
przejęzyczenia
Nieobecność Wszystkie wypowiedzi i Mężczyzna mówi do żony:
zaprzeczeń emocje są sformułowane  Chcę, żebyś poszła na zakupy
twierdząco, bez żadnych ze swoimi przyjaciółmi , w
warunków czy zastrzeżeń. sytuacji, gdy chce by ona została
Jedynie kontekst określa w domu i zamierzał powiedzieć:
12
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
prawdziwe znaczenie  Nie chcę, żebyś szła& 
wypowiedzi.
Równość Przeciwstawne wyobrażenia i Pogardzany nauczyciel
przeciwstawieństw pojęcia występują razem i wychowania fizycznego
mogą wzajemnie siebie reprezentuje w pamięci
zastępować. uwielbianego nauczyciela sztuki
Reprezentacja przez Części obiektu bądz
pamięci Wyobrażenie huśtawki
analogię bądz
aluzję reprezentują całość. Podobne reprezentuje czas spędzony w
wyobrażenia są wzajemnie dzieciństwie na zabawie z ojcem.
swobodnie wymienianie.
Płynność form Wyobrażenia wrażeń Uczucie dreszczy z zimna
zmysłowych odpowiadają reprezentuje gniew mężczyzny,
słowom czy pojęciom. który umówił się na randkę w
ciemno i czeka w padającym
śniegu na kobietę, która nie
przychodzi
Brak pojęcia czasu Brak logicznego czy Obecny mąż pojawia się we śnie
czasowego następstwa. odnoszącym się do
Przeszłość, teraz
niejszość a wcześniejszego etapu życia
nawet przyszłość stanowią żony.
jedną całość.
Cały czas obiekty popędów zmieniają się i rozwijają według wzorca, który zdaniem Freuda
jest zdeterminowany biologicznie:
Faza oralna rozwoju popędowego trwa większość pierwszego roku życia. Niemowlę
koncentruje się na gratyfikacji oralnej popędów seksualnych (jeszcze nie
oddzielonych od przyjemności związanej z jedzeniem) przez ssanie oraz popędów
agresji przez gryzienie.
Drugi i trzeci rok życia to faza analna. Dziecko czerpie przyjemność seksualną
zarówno z wydalania jak i zatrzymywania ekskrementów. Wydalanie i
zatrzymywanie wiąże się również z gratyfikacją popędu agresji. Faza ta jest ważna,
ponieważ przyczynia się do poczucia panowania nad swoim ciałem i zdolności
kontrolowania środowiska przez dziecko.
Faza falliczna zwykle rozpoczyna się w trzecim lub czwartym roku życia. Dziecko
doświadcza genitalnych z
ródeł przyjemności i rozpoznaje różnicę pomiędzy
chłopcami i dziewczętami. Masturbacja jest istotnym z
ródłem gratyfikacji seksualnej,
oddawanie moczu może być ujściem dla agresji. Jest to ostatnia faza
wczesnodziecięcego rozwoju psychoseksualnego i łączy się z zadaniami
rozwojowymi okresu latencji, dojrzewania i dorosłości.
Tak jak wszystkie schematy rozwojowe, którymi się zajmiemy, także te przedstawione
przez Freuda nie mają sztywnego przebiegu. Zaniedbania środowiskowe czy
traumatyczne sytuacje mogą manifestować się w jednej fazie i utrzymywać się także w
kolejnej  zjawisko zwane fiksacją. Fiksacja ma wpływ na ujawnianie się cech charakteru
w kolejnych fazach rozwoju oraz w życiu dorosłym. Lękotwórcze okoliczności mogą
prowadzić do okresowej regresji do wcześniejszej fazy, a oralne i analne pragnienia
nigdy nie znikają całkowicie; trwają w zniekształconych formach nawet u zdrowych
jednostek.
13
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
Style charakteru
Czy to z powodu fiksacji w obliczu frustracji czy z powodu regresji w obliczu lęku,
każda z faz może kształtować osobowość dorosłego człowieka. Oczywiście wpływy
fiksacji są bardziej trwałe niż regresji.
Osobowość oralna bierna jest rezultatem sfrustrowanych potrzeb bycia
karmionym piersią we wczesnym niemowlęctwie. Osoby takie mają tendencję do
nadmiernej zależności od innych i poszukują gratyfikacji oralnej poprzez
jedzenie, picie czy palenie. Osobowość oralna agresywna wywodzi się z
nieudanych prób w okresie ząbkowania, np. kiedy matka odrzuca dziecko za
gryzienie jej sutka i próbuje odstawić dziecko od piersi zbyt wcześnie. W
dorosłości tacy ludzie są agresywni słownie, sarkastyczni i kłótliwi.
Osobowość analna ekspulsywna (analna agresywna) jest efektem dzieciństwa, w
którym rodzice są nadmiernie ulegli w zakresie treningu czystości dziecka, dając
m nagrody za zachowania pożądane i oczywiście cierpiąc, gdy dziecko odnosi
porażkę. Dorośli z takimi cechami charakteru są leniwi i nie są w stanie utrzymać
porządku. Mogą być nadmiernie hojni lub okrutni i destrukcyjni.
Osobowość analna zatrzymująca jest wynikiem nadmiernie surowego treningu
czystości. Rodzice stosują kary bądz
zawstydzają dziecko, a dziecko odpowiada
(lub mści się) wstrzymywaniem defekacji za wszelką cenę. Takie dzieci jako
dorośli mogą być skąpi, uparci, sztywni i kompulsywnie dbać o porządek.
Osobowości falliczne są bardziej skomplikowane i gorzej zdefiniowane.
Wywodzą się z kryzysu Edypa opisanego poniżej. Jeśli chłopiec jest odrzucany
przez swoja matkę i czuje zagrożenie ze strony ojca, może mieć poczucie
nieudolności i albo wycofywać się z kontaktów heteroseksualnych albo może też
reagować w sposób przesadny i stać się przesadnie męski - macho (tzw. kompleks
Don Juana). Dziewczynka odrzucana przez ojca i onieśmielana przez matkę
podobnie albo wycofa się lub stanie się przesadnie kobieca.
Z drugiej strony, gdy matka darzy większymi względami syna niż słabego męża czy
jeśli ojciec preferuje bardziej córkę niż żonę, brak jest potrzeby rywalizacji. Chłopiec
wyrośnie na nadmiernie zadowolonego z siebie i/lub zniewieściałego mężczyznę;
dziewczynka na kobietę próżną i/lub zmaskulinizowaną.
KRYZYS EDYPALNY
Okres od czwartego do szóstego roku życia jest najbardziej burzliwym czasem w schemacie
Freuda. Ciało rozwinęło falliczne impulsy. Ego może korzystać z intelektu, który postrzega,
rozumie i zapamiętuje bardzo dużo i który umożliwia przemieszczanie się i komunikację.
Niepohamowane ego chłonie przyjemności, by zaspokoić impulsy id. Jednocześnie dziecko
inkorporuje prymitywne poczucie dobra i zła, nagrody i kary oraz normy społecznych. Teraz
scena jest przygotowana na pasjonujący dramat kryzysu edypalnego.
Edyp był tragicznym bohaterem greckiej mitologii. Ciążyło nad nim fatum, którego
nie mógł uniknąć  zamordował mężczyznę, którego nie znał, a który był jego ojcem,
poślubił kobietę, której nie znał, a która okazała się być jego matką. Gdy poznał prawdę,
oślepił się z powodu poczucia winty i wstydu. Z tej opowieści Freud odczytał uniwersalny
wzór rozwoju.
14
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
Każde dziecko, z niemożliwym do eksploracji dojrzewaniem fallicznych impulsów,
zaczyna doświadczać silny pociąg seksualny do matki. (Najpierw zajmiemy się tym, co
dzieje się z chłopcami w tym okresie). Czteroletni chłopiec pobudzony przez swoja matkę,
chce osiągnąć z nią fizyczną bliskość. Jednak, ego rozpoznaje trudności w zaspokojeniu tego
impulsu id. Po pierwsze z powodu obecności ojca, którego pozycja jest wyraz
nie mocniejsza
i jest mało prawdopodobne, że zrezygnuje on z relacji z żoną. Po drugie (Freud przyjął takie
założenie) chłopiec zauważa, że dziewczęta i kobiety nie maja penisa, którego ma ojciec. W
swoich fantazjach wyobraża sobie, że one utraciły swoje penisy i że on także straci własnego
penisa, jeśli odkryje, ze rywalizuje on z ojcem o matkę. Zazdrość i nienawiść skierowane w
stosunku do ojca oraz pragnienie pozbycia się go jest równoważnikiem morderstwa (w
fantazji). Pragnienie to nasila jeszcze bardziej lęk przed kastracją.
Ego wreszcie osiągnęło zdolność rozwoju na skutek identyfikacji ze znaczącą figurą z
otoczenia. Aby poradzić sobie z potencjalnie obezwładniającym lękiem edypalnego
konfliktu, ego identyfikuje się z ojcem  jest to mechanizm zwany jako identyfikacja z
agresorem. Poprzez asymilację siły ojca, chłopiec zachowuje trochę poczucia pewności
siebie. Ponadto przez posiadanie ograniczeń wypływających z moralności rodziców, chłopiec
odczuwa pewna ulgę, jeśli chodzi o lęk przed rewanżem z zewnątrz. Takie przyswojenie
sobie celów oraz sumienia jest początkiem ostatniego elementu teorii strukturalnej 
superego. Superego zawiera zmodyfikowane i przemieszczone potrzeby z id, przekształcając
je w społecznie akceptowane ideały i dostarczając alternatywnych dróg gratyfikacji. Zatem
ego zyskuje energię przekierowaną z id, ale staje przed innym wyzwaniem, ponieważ musi
teraz żonglować impulsami id z jednej strony i ograniczeniami płynącymi ze wstydu,
wątpliwości, poczucia winy i kary, które pochodzą od superego z drugiej strony. Teraz
obecne są wszystkie składniki konieczne do pojawienia się konfliktu psychicznego i
psychopatologii nerwicowej, którymi zajmiemy się póz
niej.
Pan Brown posiada pragnienie edypalnego zjednoczenia się z matką, co
wymagałoby usunięcia ojca. W świecie dorosłych osiągnięcia zawodowe są
symbolicznym ekwiwalentem identyfikacji z ojcem i dają obietnicę edypalnego
zjednoczenia się z matką. Każde zbliżanie się do sukcesu pochodzącego z zewnątrz
jest jednak postrzegane przez jego superego jako pojawienie się potrzeb agresji
wobec rywala. Superego reaguje uruchamiając zwątpienie w siebie oraz lek przed
karą.
Teorie Freuda dotyczące rozwoju psychoseksualnego dziewcząt nigdy go w pełni nie
satysfakcjonowały i traciły jedynie na wiarygodności z upływem czasu. Przejście małych
dziewczynek przez labirynt sytuacji edypalnej jest przedstawiane tutaj dla dopełnienia opisu:
dziewczynka także odczuwa pociąg seksualny do matki. Jednak zauważa, że nie ma nawet
penisa, którego ma ojciec i wnioskuje z tego, że straciła penisa lub nigdy go nie miała. Jest
rozwścieczona na matkę za to, że pozwoliła na takie upośledzenie jej i radzi sobie ze swoją
wściekłością poprzez identyfikację z matką i wtórnie zaczyna odczuwać pociąg do ojca.
Widząc, że ojciec nie pozwoli sobie na bycie  wykradzionym matce, jest zmuszona tłumić i
przekierowywać impulsy id. Rozwój superego jest napędzany nie przez lęk kastracyjny ale
przez zazdrość o penisa. Metodologiczne, kliniczne i polityczne braki tego modelu są
oczywiste i będą omówione w dalszej części ksiązki.
15
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
SYNTEZA SYSTEMÓW I STRUKTUR
Do tego punktu model ma trzy wymiary:
1. Popędy są natury agresywnej lub seksualnej i dostarczają energii
2. Myśli i uczucia zawarte są w systemie nieświadomości, przedświadomości i
świadomości
3. Aparat, który uruchamia popędy składa się z id, ego i superego
Elementy te wystarczają, aby opisać bogatą strukturę aktywności umysłowej. Ważne
jest, aby pamiętać, że model strukturalny nie zastępuje modelu topograficznego, raczej
jest jego uzupełnieniem. Elementy id, ego i superego działają w świadomych,
przedświadomych i nieświadomych formach, mimo że oczywiście życie świadome
zdominowane jest przez ego. Zachowywanie równowagi przez ego pomiędzy impulsami
id i wymogami superego oraz rzeczywistości wzmacnia rozwój szeregów mechanizmów
obronnych, które zostaną szczegółowo opisane przez następców Freuda (rozdział 3). W
czasie snu, kiedy wymogi rzeczywistości oraz społeczeństwa są nieobecne, kiedy
energia obron jest obniżona, wymogi id oraz reakcje superego symbolizowane są w
zawiłym życiu marzeń sennych. Nieustanne manipulowanie popędami i obronami nigdy
nie przebiega w sposób idealny, a elementy zamaskowanych impulsów id wymykają się
jako czynności pomyłkowe, błędy, które są znane jako freudowskie pomyłki. I prawie
nieuchronnie konflikt obecny w systemie prowadzi do psychopatologii, co opracowano
w rozdziale 7.
MARZENIA SENNE
Zygmunt Freud nazwał sny  królewską drogą do nieświadomości .  Interpretacja marzeń
sennych (1900) było prawdopodobnie jego najbardziej rewolucyjnym dziełem. Potoczne
wyobrażenia na temat klasycznej psychoanalizy prawie niezmiennie zawierają odniesienia do
interpretacji snów, i faktycznie badanie marzeń sennych zachowuje centralne miejsce w
psychologii popędowej. Kultura popularna początku XX wieku zwykle uważał sny jako
zapowiedz
przyszłości. Jednak psychologia musiała stworzyć logiczne wytłumaczenie snów.
Mimo że sformułowania Freuda poddawano poważnej krytyce i znaczącym zmianom nawet
na polu psychologii popędowej, jego wysiłki mają przełomowe znaczenie, a ich zasadnicze
elementy są obecne do dzisiaj w praktyce psychoanalizy popędowej.
Chociaż większość snów, które pamiętają dorośli, jest tak zagmatwana, że ma
tendencję do wywoływania niepokoju, psychologia popędowa utrzymuje, że ich celem jest
ochrona przed przebudzeniem się. Sen chroni osobę, która śpi przed zakłóceniami
wynikającymi z dyskomfortu w obrębie ciała takiego jak ból, uczucie zimna czy głodu; przed
świadomymi troskami związanymi z myślami, które pojawiły się poprzedniego dnia; oraz
przed nieświadomymi impulsami wywodzącymi się z id. Przegląd niektórych istotnych pojęć
ułatwi zrozumienie tego procesu.
Wydarzenia i wyobrażenia doświadczane przez śniącego to jawna treść marzenia
sennego (możemy je pamiętać bądz
też nie po obudzeniu, ale gdy śpimy uważamy je za
świadome). Myśli i doznania, które grożą przebudzeniem się śniącego stanowią utajoną treść
marzenia sennego. Nieświadome operacje umysłowe, które utrzymują utajoną treść poza
świadomością i kształtują obrazy związane z jawną treścią nazywane są pracą marzenia
sennego (ryc. 1-1).
Utajona treść marzenia sennego zawiera kilka składników:
1. bodz
ce zmysłowe pojawiające się w nocy takie jak doznania cielesne wspomniane
powyżej, jak również hałasy, wiatr i inne zakłócenia
16
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
2. troski życia związanego z czuwaniem, włączając obawy i lęki, których raczej byśmy
chcieli się pozbyć, często zwane resztkami z dnia
3. wyparte impulsy id zarówno libidalne jak i agresywne, domagające się zaspokojenia
To ta ostatnia grupa, wyparte impulsy id, stanowi istotną i zasadniczą część utajonej treści
marzenia sennego, z
ródło większości jego energii psychicznej. W rzeczywistości doznania
cielesne czy troski okresu czuwania same w sobie nie wystarczają, żeby śpiący człowiek
przebudził się czy żeby nawet same marzenia senne same pojawiły się. Muszą zwerbować
pewną część represjonowanego id, aby stworzyć marzenie senne.
Freud opierał się na snach z wczesnego dzieciństwa, aby sformułować własny model
snów osób dorosłych. (Można polemizować z jego metodologią, ponieważ nigdy sam nie
poddawał analizie małych dzieci; ale naszym celem tutaj jest tylko opisać jego wnioski).
Jawna treść marzeń sennych wczesnego dzieciństwa, twierdził, w całości reprezentowała
natychmiastowe spełnienie pragnień id. Jest to możliwe, ponieważ małe dzieci nie mają
jeszcze wystarczająco rozwiniętego ego, które czyniłoby prawomocną represję większości
pragnień i nie ma superego, które wnosi lęk i poczucia winy. Tak więc id małego dziecka
osiąga częściową gratyfikację swoich pragnień w jawnym śnie i traci moc przebudzenia
dziecka. Dziecko śni o ssaniu piersi, energia libidalna jest więc wystarczająco opanowana,
aby chronić sen dziecka.
W okresie póz
niejszego dzieciństwa, sny zaczynają przypominać sny dorosłych. Stają
się bardziej oddzielone od rzeczywistości i czasami są bardziej emocjonalnie niepokojące.
Tutaj, mówi Freud, fantazja o zaspokojeniu pragnienia wciąż stanowi rdzeń, ale jawna treść
reprezentuje zniekształcenie nakazane przez inne siły. To zniekształcenie jest rezultatem
pracy marzenia sennego, które składa się z dwóch głównych składowych:
Treść utajona tłumaczona jest na język procesu pierwotnego. Tak jak opisano
powyżej, proces pierwotny ignoruje porządek chronologiczny i pozwala na
swobodną, symboliczną substytucję. Nośnik snów ma charakter głównie wzrokowy;
tak więc proces pierwotny szuka obrazu, który jest bliski fantazji spełniającej
pragnienie i zwykle korzysta z resztek z dnia. Ponieważ obrazy wzrokowe są ze swej
natury pojedyncze, reprezentacje snów wymagają kondensacji - operacji procesu
pierwotnego angażującej połączenie kilku wyobrażeń i pragnień w jeden nośnik.
Proces pierwotny szuka jedynie ujścia dla pragnień id bez zakłócania snu, nie ma
więc potrzeby, aby te obrazy były zrozumiałe dla świadomego umysłu oraz, żeby
fabuła snu była sensowna dla procesu wtórnego.
Ego wywiera obronny wpływ, aby panować ponadto nad reprezentacjami pragnień id.
Skoro Freuda dzieliły dekady od sformułowania modelu strukturalnego, kiedy
wydawał  Objaśnianie marzeń sennych , pierwotnie zastosował termin  cenzor
marzenia sennego , dopóki nie opisał póz
niej ego w sposób bardziej obszerny. Ego
przeciwstawia się pojawianiu się wielu pragnień id w świadomości, kiedy osoba jest
w stanie czuwania i musi opierać się tym impulsom także we śnie. Ego czyni więc
celowy wysiłek, żeby zamaskować pragnienia pod postacią nierozpoznawalnych
obrazów. Ponadto ego jest odpowiedzialne za panowanie nad tymi elementami
resztek z dnia, które są z
ródłem poczucia winy, lęku czy innych form
niezadowolenia. Tak jak wzmacnia mechanizmy obronne w ciągu dnia, ego
aktywizuje zniekształcenia w nocy, aby powstrzymać nieprzyjemne emocje przed
zakłócaniem snu. Podczas gdy zniekształcenia procesu pierwotnego czynią obrazy
pojawiające się w czasie snu nierozpoznawalnymi w sposób bierny (tj. proces
pierwotny nie potrzebuje obrazów, żeby być zrozumiałym), obrony ego czynią to w
17
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
sposób aktywny (tj. obrony są skuteczne tylko wtedy, gdy obrazy są nie do
rozszyfrowania.
Emocje także podlegają takim poprawkom. Często są tłumione, modyfikowane czy
nawet zastępowane przez emocje im przeciwne. Złość może stać się miłością, strach
zaufaniem. Ostatecznie jawna treść snu jest  wytworem kompromisu , używając słów
Freuda, pomiędzy opozycyjnymi siłami utajonej treści i obronnych działań ego. W
przeciwieństwie do popularnego fałszywego przekonania, psychologia popędowa nie
twierdzi, że istnieje słownik tłumaczący obrazy pojawiające się w marzeniu sennym.
Pociągi i węże nie oznaczają zawsze penisa, góry i chmury nie oznaczają zawsze piersi.
Nawet proces pierwotny kształtuje się pod wpływem doświadczenia, tak jak ego.
Określony symbol, który pojawia się w śnie ma szczególne znaczenie dla każdego
śniącego. Analiza snów wymaga objaśnienia tego specyficznego znaczenia w celu
zidentyfikowania pragnień id zmuszających marzenie senne i mechanizmy ego do
kształtowania jego zawartości.
Pani White relacjonuje, że robiła zakupy w centrum handlowym poprzedniego dnia,
próbując się rozerwać i miała sen, którego akcja toczyła się w centrum handlowym.
 Stałam w przedsionku, wpatrując się z przyjemnością na kolorowy telefon komórkowy
zwisający z okna w suficie. Obcy mężczyzna odszedł od bankomatu i stanął obok mnie.
Przysuwał się coraz bliżej aż zaczął napierać na mnie. Odwróciłam się i uściskałam go.
Zachęcana przez terapeutę do podawania skojarzeń do różnych elementów snu,
opowiadała, że telefon komórkowy ze snu sprawił, że pomyślała o telefonie, który wisiał
nad łóżeczkiem jej najmłodszego dziecka. Bankomat przypomniał jej o banku, gdzie
pracował jej mąż. Terapeutka postawiła hipotezę, że P. White pragnęła powrotu czasu,
kiedy jej dzieci spały w dziecięcych łóżeczkach i była szczęśliwa jako matka. Mężczyzna
reprezentował jej męża, który przeszedł na emeryturę i wtargnął na jej teren. Jej
agresywne impulsy, nieakceptowane przez ego, zostały przekształcone w czyn pozornie
świadczący o uczuciu.
Ryc. 1-1 Model powstawania snów według Freuda
Bodz
ce zmysłowe
Ukryta treść
Resztki z dnia Impulsy id
Proces pierwotny
Praca marzenia sennego Wyeliminowanie zaprzeczeń
Reprezentacja symboliczna
Zniekształcenia czasu
Wyparcie przez ego
Jawna treść snu
Opracowanie wtórne
Przypomniane i opowiedziane sny
18
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
Nawet bezpośrednio po obudzeniu proces zniekształcenia nie jest jeszcze ukończony.
Proces wtórny, teraz wzbudzony, nie toleruje zniekształconej, zagmatwanej oraz niespójnej
treści jawnej marzenia sennego i zaczyna natychmiast opakowywać ją w sposób bardziej
gustowny. Ego w stanie czuwania, zarówno świadomie jak i nieświadomie, redaguje i
opracowuje marzenie senne. Sprawia, ze symbole stają się bardziej zrozumiałe i mniej
dziwaczne. Porządkuje chaos marzenia sennego i wprowadza logikę, aby nadawała sens
zawiłej fabule snu. Rezultaty tego wtórnego opracowania służą tylko temu, aby prawdziwe
pragnienia i kompromisy stały się nawet jeszcze mniej zrozumiałe za fasadą racjonalności.
POMYA
KI i ŻARTY
Prawdopodobnie każdy współczesny czytelnik zna zwrot  freudowska pomyłka . Takie
pomyłki razem z dowcipami i humorem Freud uważał za  psychopatologię życia
codziennego . Zjawiska te były dla niego kolejnym dowodem, że model wyprowadzony z
analizy osób neurotycznych był równie prawomocny jak psychologia ogólna.
Dla tych  demaskująch zachowań, które nazywamy freudowskimi pomyłkami,
używał terminu Fehlleistungen, na ogół tłumaczonego jako czynności pomyłkowe i termin
ten najczęściej stosowany jest do przejęzyczeń i pomyłek w pisaniu, które mają, dające się z
nich wywnioskować, psychologiczne znaczenie. W rzeczywistości najprostszą czynnością
pomyłkową jest zapominanie. Jeśli ktoś zapomina o urodzinach małżonka czy wizycie u
gastroenterologa, powie:  Nie miałem żadnego powodu, żeby o tym zapomnieć , ponieważ
powód jest nieświadomy. Takie zapominanie jest bezpośrednią manifestacją wyparcia. Aby
zapobiec poczuciu winy z powodu gaśnięcia uczuć w stosunku do współmałżonka czy lęku
przed kolonoskopią, osoba może po prostu zapomnieć o zwiąnym z tym zdarzeniu. Stosując
terminologię psychoekonomii, energia ego jest kierowana przeciwko superego lub id.
Przejęzyczenia czy pomyłki w pisaniu, najczęstsze i najbardziej interesujące
czynności pomyłkowe, wykazują podobieństwo, jednak reprezentują one porażkę ego w
całkowitym wyparciu z
ródła lęku czy poczucia winy. Wynikiem tego jest wyrażenie w
umiarkowanie zamaskowanej formie tego, co osoba miała zamiar nieświadomie powiedzieć.
Nauczyciel, który zwraca się do ucznia nazywając go  pacjentem ujawnia swoje emocje
względem postawy i zachowań ucznia.
Podczas gdy ukryta intencja wydaje się być oczywista w kontekście konkretnej
czynności pomyłkowej, taka korelacja ma charakter tylko przypuszczenia dopóki nie
potwierdzi się je czy nie zmieni się stosując metodę swobodnych skojarzeń i analizę. Forma
pomyłki jest często warunkowana przez proces pierwotny. Tak więc niespodziewane
wypowiedzenie neologizmu jest próbą czynioną przez nieświadomą część psychiki w celu
zamaskowania lęku przez proces taki jak zagęszczenie (kondensacja), polegający na
połączeniu słów. Połączenia procesu pierwotnego pomiędzy wyobrażeniami
(przemieszczenie, reprezentacja całości przez część itd.) kształtują pomyłkowe terminy czy
nazwy, których używamy. Metafory i poezja stosują takie same mechanizmy, z tą jedną
ważna różnicą , że wybierane one celowo, a nie dyktowane przez nieświadomość.
Wypadki stanowią inny przypadek czynności pomyłkowych. Z definicji brak tu
świadomej intencji, ale wszystkie działania prowadzące do wypadku reprezentują pracę
nieświadomości. W większości wypadków karzące superego stwarza warunki powodujące
stratę czy doznanie urazu z potrzeby ukarania czy rekompensaty.
Humor, szczególnie dowcipy, odnoszą się do podobnej dynamiki. Używają takich
form procesu pierwotnego jak zagęszczenie (konieczne dla gry słów) i reprezentacja przez
analogię. Dla Freuda większość dowcipów koncentruje się albo na treściach związanych z
wrogością lub seksem, odzwierciedlających impulsy popędowe. Bez względu na to jak
19
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
inteligentny jest żart, odnosi efekt tylko wtedy, gdy posiada określony cel. Osoba
opowiadająca dowcip lub robiąca komuś kawał chwilowo regresje się, aby użyć asocjacji
procesu pierwotnego i stworzyć żart. Kiedy zostaje on opowiedziany, pozwala na pewną
formę gratyfikacji ukrytego w nim pragnienia. Słuchacz także regresje się, aby zrozumieć
wiadomość przekazaną przez proces pierwotny i jego pragnienie też jest gratyfikowane.
Energia, która była używana do panowania nad lękiem jest nagle uwalniania jako śmiech.
NARCYZM I RELACJE Z OBIEKTEM
Czytelnik żyjący w XXI wieku, obeznany ze scenerią, w której ludzie poszukujący
psychoterapii zwykle wiążą swoje cierpienie z trudnościami w relacjach z innymi, zauważy,
że psychologia Zygmunta Freuda podkreśla indywidualny rozwój i indywidualne
funkcjonowanie, przypisując jedynie ogólne role rodzicom i innym ludziom. Ponieważ Freud
badał i tłumaczył moc nieświadomości, wydaje się zrozumiałe, że kierował swoją uwagę na
jednostkę. Jednak był zmuszony podjąć ryzyko pewnych spekulacji co do tego, w jaki sposób
wchodzimy w relacje z innymi, mając na celu jednak jedynie wyjaśnienie roli innych ludzi w
indywidualnym rozwoju. Jego wysiłki dały początek teoretycznym rozważaniom, które
zostały o wiele bardziej rozwinięte przez i innych, tak jak to opisano w rozdziałach 3-6.
Znacznie zniekształcone spostrzeganie Breuera przez Annę O., zjawisko, które
póz
niej zostanie nazwane przeniesieniem, pokazało wyraz
nie, że nawet w najwcześniejszych
fazach psychoanalitycznego postępowania diagnostycznego ludzie postrzegają innych, w
sposób, który nie odzwierciedla wiernie obiektywnej rzeczywistości. Wiele z historii, które
usłyszał Freud, sprawiło, że zainteresował go związek między rzeczywistością i percepcją
innych. Freud określił psychologicznie znaczące osoby, rzeczy i idee istniejące poza self jako
obiekty, termin ten na stałe zagościł w słowniku terminów związanych z teorią
psychodynamiczną.
W większości dzieł Freuda, obiekt jest po prostu czymkolwiek, do czego popęd dąży.
To natura popędu determinuje psychologiczne postrzeganie obiektu. W najwcześniejszym
etapie życia, popęd seksualny czy libidinalny jest znacznie silniejszy i ma większe znaczenie
niż popęd agresji. Ponadto nawet popęd seksualny przy całej swojej prymitywności nie
tworzy jeszcze spójnej całości; właściwości fazy oralnej, analnej i fallicznej przedstawione
wcześniej to prawie odrębne popędy.
Niemowlę gromadzi doświadczenia satysfakcji i frustracji i nawet zanim ego jest
zdolne do świadomego zapamiętywania, tworzy wewnętrzne wyobrażenia zadowolenia.
Wyobrażenia te powiązane są z warunkami, w których są tworzone, włączając w to obiekt
odpowiedzialny za ich powstawanie. Skoro popęd seksualny nadal nie jest jednorodny,
wyobrażenia są również fragmentaryczne. Takie wyobrażenia określamy jako obiekty
częściowe; najbardziej klasyczny przykład to pierś, która zaspokaja oralne pragnienie jest
postrzegana jako obiekt dla self, ale jeszcze nie jako część matki, do której należy.
Na samym początku popędy nie posiadają obiektów, ponieważ umysł dziecka nie jest
nawet w stanie stworzyć obiektu. Jako że na początku libido jest nakierowane
autoerotycznie, dziecko często uzyskuje satysfakcję poprzez ssanie kciuka, a kciuk sam w
sobie nie jest jeszcze rozpoznawany jako część siebie, staje się wczesnym obiektem
częściowym. Pierś jest pierwszym obiektem poza self.
W miarę jak rozwijający się mózg gromadzi doświadczenia, umożliwia pojawienie
się zdolności zapamiętywania i wraz z tym rozwój ego, co opisano już wcześniej. Teraz
relacje z obiektem przyjmują inną formę. Ego, które dokonuje syntezy w zakresie percepcji,
staje się magazynem wyobrażeń związanych z obiektem. Skoro pierwszą troską ego staje się
self i skoro pierwszymi obiektami libido są składowe self, jednym z najważniejszych
20
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
obiektów, które ego zawiera jest obraz self. Inwestowanie libido w obraz siebie jest
nazywane narcyzmem, jest to termin, który przejdzie wiele zmian w ciągu dekad po tym jak
pierwszy raz przedstawił je Freud. Ego w tym momencie ma nowe i ważne możliwości:
może zaprzęgnąć energię libidalną i zainwestować ją w wewnętrzny obraz obiektu. Freud
utrzymywał, że w ciągu życia większość libido ma charakter narcystyczny oraz że tego
rodzaju narcyzm, w większości wypadków, jest zdrowym paliwem dla normalnego
psychologicznego funkcjonowania.
Jednak inwestowanie energii libidalnej wyłącznie w narcystycznym kierunku jest
przedsięwzięciem, które jest przyczyną porażki. Nawet niemowlę potrzebuje innych.
Gromadzenie doświadczeń kontaktu z innymi pozwala ego stwarzać wyobrażenia obiektów
istniejących poza self. Inwestowanie energii popędowej w te wyobrażenia jest początkiem
relacji z obiektem. Nawet wiele lat po określeniu modelu strukturalnego, Freud ujmował to w
następujący sposób:  Powtarzające się epizody zadowolenia uczyniły matkę obiektem .
Jednak dysponujemy ograniczoną ilością energii popędowej. Kateksja jednego
obiektu, oznacza wycofanie energii z innych obiektów. Teraz ego posiada nawet jeszcze
potężniejszą zdolność  umiejętność przydzielania wyobrażeniom obiektów wewnątrz siebie
energii popędowej, zarówno libidinalnej jak i agresywnej. Domyślnie poprzez przydzielanie
popędów do obiektów, ego zmienia naturę obiektów. Domyślamy się także, że w tym
schemacie o wyniku zerowym libido zainwestowane w obiekty istniejące poza self, musi
jednak zostać wycofane z narcystycznego libido.
Zdrowie psychiczne wymaga relacji z innymi ludz
mi postrzeganymi jako obiekty
całościowe a nie częściowe. Pojawienie się ego wymaga porzucenia inwestowania w siebie
oraz scalenia obiektów częściowych w całościowe. Dla niemowlęcia twarz uśmiechnięta jest
innym obiektem niż rozgniewana twarz. Dziecko korzysta z pamięci, aby skojarzyć obie
twarze. Zdolność tolerowania ambiwalencji, która zaczyna wzrastać od drugiego do piątego
roku życia ma decydujące znaczenie dla zasymilowania odmiennych aspektów w
ujednolicony obiekt. Sukces bądz
porażka w tym zakresie determinuje ostateczne szczęście
w realnym świecie relacji z innymi.
Punkty do nauczenia się
Model psychologii popędowej został zapoczątkowany wraz z badaniami Zygmunta Freuda
nad histerią. Podkreśla on prymat nieświadomych procesów psychicznych w kształtowaniu
myślenia i zachowania. Energia dla umysłowych czynności pochodzi z wrodzonych
popędów  popędu seksualnego i popędu agresji. Model topograficzny opisuje warstwy
psychiki: świadomość, przedświadomość i nieświadomość. Model strukturalny opisuje
systemy, z których składa się psychika. Id stanowi magazyn niezmodyfikowanych impulsów
popędowych; ego jest narzędziem służącym gratyfikacji, zmianie czy odraczaniu tych
impulsów, a superego stanowi zbiór celów oraz sumienie, które stwarza ograniczenia dla
myśli i zachowań.
Obrony stanowią mechanizmy, dzięki którym ego zaspokaja lub zmienia kierunek impulsów
popędowych.
Dojrzewanie biologiczne dyktuje następstwo obiektów powiązanych z popędami od fazy
oralnej przez analną do fallicznej.
Kryzys edypalny jest dla rozwijającego się dziecka główną zmianą w czasie, której struktury
i systemy krystalizują się. Marzenia senne reprezentują pragnienia id, zniekształcone przez
proces pierwotny i obrony ego, aby dostarczyć wyjątkowego okna wychodzącego na
nieświadomość.
21
David Bienenfeld   Teoria psychodynamiczna dla
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
klinicystów - rozdz. 1
www.kcp.krakow.pl
Materiały do użytku wewnętrznego
Zalecane lektury:
Brenner C. An Elementary Textbook of Psychoanalysis (revised ed.). New
York: Anchor Books, 1973.
Dilts SL. Models of the Mind; A Framework for Biopsychosocial Psychiatry.
Philadelphia: Brunner-Routledge, 2001.
Jacobs M. Sigmund Freud. London: Sage Publications, 1992.
Kline P. Psychology and Freudian Theory: An Introduction. London: Methuen & Co., 1984.
Meissner WW. Freud and Psychoanalysis. South Bend, IN: Notre Dame Press, 2000.
22