sredniowiecze001aangelsa

Temat: Sztuka i kultura średniowiecza

W średniowieczu głównym mecenasem sztuki był Kościół, powołany do szerzenia
chrześcijaństwa. Dla potrzeb tej misji budowano wspaniałe świątynie, zakładano
klasztory i szkoły. Rozwój myśli teologicznej wymagał pisania traktatów,
sporządzania odpisów, kościoły należało przyozdabiać rzeźbami i malowidłami -
świątynia nie mogła mieścić się w szałasie, miała odzwierciedlać dostojeństwo i
wspaniałość Boga i jego ziemskiego przedstawicielstwa, czyli Kościoła. Prawie
cała średniowieczna sztuka była podporządkowana religii. W związku z tym siłą
rzeczy musiała być odbiciem jej filozofii. Świątynie, budowano po to, aby
wzbudzić w ówczesnych ludziach zachwyt i szacunek dla Boga, aby jego religia
kojarzyła się z bogactwem, pięknemi potęgą. Kościół nie mógł być czymś
zwyczajnym, takim jak zamek, musiał wyróżniać sięi zwracać uwagę, musiał nauczać
i chwalić Stwórcę.
Architektura
Jeśli chodzi o architekturę, to znamy tylko część dawnych osiągnięć, gdyż wiele
budowli zostało zburzonych, lub przebudowanych.
Okres ten zdominowały dwa style architektoniczne :styl romański(od X w.) i styl
gotycki(XII-XV w.).
Budowle w stylu romańskim są przysadziste, mało wyszukane w formie, zwykle
zaokrąglone (rotundy), o grubych, kamiennych murach, małych, półokrągłych oknach
przypominających strzelnice - w owych czasach świątynia pełniła często funkcję
warowni. Surowość i prostota tego stylu były łagodzone bogatym zdobnictwem
kolumn i bram wejściowych - świadczą o tym słynne Drzwi Gnieźnieńskie, wykonane
z brązu i przedstawiające sceny z życia św. Wojciecha.
Przykłady zabytków sztuki romańskiej:
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą
Kościoły w Sandomierzu, w Opatowie, w Krakowie (św. Andrzeja)
Zabudowania klasztorów: Sulejów, Koprzywica, Wąchock.
Zupełnie innym stylem był gotyk. Gotyckie katedry są lekkie, strzeliste; długie,
wąskie nawy przykrywa wysokie, krzyżowe sklepienie, ogromne, wypełnione
witrażami okna są zakończone ostrym łukiem i zdobione witrażem. Cała budowla
zdaje się być w ruchu, w jednym kierunku - ku górze. Gotycka świątynia
przypomina strzałę wskazującą na niebo, czyli doskonałego Boga - jest to
przykład architektonicznego teocentryzmu.
Przykłady zabytków gotyku:
Kościół Mariacki w Krakowie
Kościół Mariacki w Gdańsku
Kolegiata w Wiślicy
Zamek w Malborku
Katedra na Wawelu
Sztuka
Cechy sztuki średniowiecza:
Brak przestrzeni (dopiero Giotto zmienia perspektywę i potrafi oddać głębię
przestrzeni).
Postacie ludzkie pozbawione są wierności wobec anatomicznej budowy, ciało
ludzkie ulega deformacji (wydłużeniu), za to z niezwykłą siłą ukazane zostają
uczucia, np. cierpienie.
Upodobanie do scen okrutnych (sceny sądu ostatecznego lub ukrzyżowanie
Chrystusa).
Stosowanie symbolu i alegorii w sztuce.
Motyw danse macabre - tańca śmierci jako jeden z popularnych motywów w sztuce.
Ważne dzieła:
Ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie (przykład rzeźby
gotyckiej).
Sąd ostateczny Hansa Memlinga - w kościele Mariackim w Gdańsku (malarstwo
gotyckie).
Pieta z kościoła w Lubiążu (rzeźba z XIV w. przedstawienie Matki Boskiej ze
zwłokami Chrystysa).
Drzwi Gnieźnieńskie, wykonane z brązu i przedstawiające sceny z życia św.
Wojciecha (przykład rzeźby romańskiej).
Piśmiennictwo
Średniowieczna literatura jest nam znana z tej niewielkiej jej części, która
dochowała się do dzisiejszych czasów.
Książka średniowieczna miała kształt rękopiśmiennego, szytego z prostokątnych
pergaminowych kart kodeksu. Kodeks rękopiśmienny, do którego często dopisywano
na pustych kartach inne teksty, i to w różnym, często nie zawsze zaznaczonym,
czasie. Jej społeczny zasięg, ze względu na jej jednoegzemplarzowość, był bardzo
ograniczony. Także bardzo wysoki był koszt jej wytworzenia, związany z ogromnym
nakładem pracy, jak również z bogatym zdobiennictwem okładki (złoto i klejnoty)
. Pojedyncza księga osiągała niekiedy cenę, będącą równowartością kilku wsi.
Dopiero wynalazek druku udostępnił książkę, umożliwiając krążenie wielu jej
egzemplarzy, taniejących w miarę rozwoju drukarni. Cena książki drukowanej
spadła do ok. 20 % książki pisanej ręcznie. Należy uświadomić sobie zasięg i
siłę, jakimi dysponowało słowo drukowane. W znacznym stopniu brało ono udział w
rozwoju komunikacji międzyludzkiej, utrwalając osiągnięcia myśli ludzkiej,
filozofii i literatury.
Rozmaitość zachowanych tekstów wskazuje na istnienie twórczości religijnej i
świeckiej, na obecność utworów różnogatunkowych, w tym prozaicznych i
wierszowanych. Dostrzec można także wpływ dzieł obcojęzycznych, które przyswoiła
sobie literatura polska - takich jak "Psałterze" czy też tłumaczenie Biblii.
Należy podkreślić szybki rozwój literatury świeckiej, a także jej szeroką
tematykę (sprawy społeczne, stanowe, obyczajowe, a nawet miłosne). Literatura
była wrażliwa na realia i aktualne wydarzenia w kraju. Posiadła także zdolność
sprawnego, a nawet artystycznego wyrażania nowych treści.
W bardzo krótkim okresie czasu, zwłaszcza w XV w. pojawiło się wiele utworów, w
tym duża ilość wybitnych. Odegrały one doniosłą rolę w kształtowaniu się naszego
języka, kultury, cywilizacji i świadomości narodowej. Przygotowały wreszcie
grunt dla dynamicznego rozwoju literatury w kolejnej epoce - renesansie.
Problem anonimowości
Autor w średniowieczu był przeważnie anonimowy., gdyż epoka ta ceniła chwałę
samego dzieła wartościowanego głównie z punktu widzenia jego moralnej,
religijnej, wychowawczej użyteczności. Stąd też wynikał (zdumiewający nas dziś)
brak ochrony tzw. Praw autorskich, zgoda na to, obecnie nazwalibyśmy dosłownym
zapożyczeniem z cudzego dzieła, a nawet plagiatem (kradzieżą literacką).
Średniowieczna praktyka twórcza nie tylko dopuszczała, ale wręcz doradzała
korzystanie z nie swoich dzieł, wplątaniee ich fragmętów do własnego utworu,
łączenie tycz fragmętów w jedną, nowo skomponowaną całość.







Prawie cała średniowieczna sztuka była podporządkowana religii. W związku z tym
siłą rzeczy
musiała być odbiciem jej filozofii. Świątynie, budowano po to, aby wzbudzić w
ówczesnych
ludziach zachwyt i szacunek dla Boga, aby jego religia kojarzyła się z
bogactwem, pięknem
i potęgą. Kościół nie mógł być czymś zwyczajnym, takim jak zamek, musiał
wyróżniać się
i zwracać uwagę, musiał nauczać i chwalić Stwórcę.











Piśmiennictwo
Piśmiennictwo polityczne i histograficzne - traktaty Pawła Włodkowica
(1370-1434) "O władzy
papieża i cesarza w stosunku do niewiernych", "O zakonie Krzyżaków i o wojnie
Polaków
przeciwko wymienionym braciom" (pisane po łacinie). Włodkowic w swoich pismach
przeciwstawiał się szerzeniu chrześcijaństwa drogą przemocy zbrojnej. Przeczy to

rozpowszechnionej wizji średniowiecznego fanatyzmu i braku refleksji. Jan
Ostroróg (1436-1501)
w utworze "Memoriał w sprawie uporządkowania Rzeczypospolitej" przedstawił
światłe myśli
i podjął temat stosunków między władzą królewską a kościelną, sądownictwa i
obronności
państwa. Postulował wzmocnienie władzy królewskiej i uniezależnienie jej od
papiestwa.
Europejska literatura średniowieczna przyniosła także takie arcydzieła, jak
"Boska komedia"
Dantego, "Wielki testament" Franciszka Villon (największe osiągnięcie
średniowiecznej liryki
francuskiej, uważane za dzieło na pograniczu średniowiecza i renesansu).
GATUNKI LITERACKIE
LIRYKA
pieśń
hymn
satyra
miłosna
psalm } modlitewnik
EPIKA
kronika
kazanie
hagiografia (żywoty świętych, opisując idealizują je, propagują wzorzec
osobowy � asceta)
apokryt (gatunek literacki przedstawiający żywot najświętszej rodziny)
romans rycerski
epos rycerski
traktat
DRAMAT
liturgiczny
misterium
moralitet