Charakterystyka Kultury Polskiej Średniowiecza


Początki ( X-XI-XII ) Kultury Polskiej

Przyjęcie chrześcijaństwa odegrało zasadniczą rolę w formującym się państwie
pierwszych piastów i ówczesnym procesie przemian społeczno-ustrojowych.
Najwyrażniej początkowe wpływy chrześcijanstwa widać w budowlach jakie zaczeły
być wznoszone oraz w technice ich wznoszenia. Na ziemiach polskich zabudowa w
ówczesnych czasach była głownie wykonywana w technice drewniano-ziemnej ( wiemy
to np. z relacji Ibrahima Ibn-Jakuba). Chrześcijaństwo wniosło ze sobą nowy
budulec
kamień oraz nowe formy architektoniczne.
Równocześnie z rozwojem materjalnym kultury polskiej rozwijała się kultura
społeczna. Zaszczepiono w pierwotnych polskich wzorcach kulturowych bardziej
rozwinięte i niosące większe wartości oraz możliwości wzorce
chrześcijańsko-śródziemnomorskie. Idealnie wręcz pasowało to do tworzenia się w
Polsce klasy feudalnej, która miałe pewne zapotrzebowania na ideologie.
Zajeło co najmniej sto lat aby rozwojowe idee chrześciajńskie zaczeły
oddziaływać na społeczeństwo. Pojmowano wówczas religię jedynie za środek
władzy, anie jak należało by się spodziewać przyjmowanie dogmatów religijnych.
Ważne jest również to, iż wtedy wszystkie intelektulane środowiska europejskie
pozostawały pod wpływem tejże kultury. Dzięki chrześcijaństwu raczkująca polska
�elita kulturalna" znacznie zbliżyła się do europejskiej.
Jak napisałem powyżej wytworzyły się w Polsce dwa nurty kulturowe. Pierwszy
ludowy, w którym aż do Xvw widać było wpływy kultury pogańskiej oraz drugi
oficjalny-elitarny. Ten drugi był na samym początku głównie reprezentowany
przez twórców z zachodu, jak np. św.Brunon z Klagenfurtu ( �Żywot św.Wojciecha"
z Xiw ). Polskie objawy przyjmowania zachodniej kultury i jednoczesnego
zacieśniania się więzów kulturowych pojawiły się na początku XII w. , np. Piotr
Włostowicki
�Pieśń Maura".
Najstarsze zapisy rocznikarskie, dość skąpe co prawda, pochodzące z tablic
paschalnych pochodzą z XI i XII w.. Jednakże pierwszą kroniką która właściwie
otwiera poczet polskich kronik jest pochodząca z XI w. kronika Gala Anonima.
Pisana po łacinie, opisywała historię Polski od jej początku aż do XII w.
Dzieki niej wiemy o początkach polskiej polityki, gospodarki oraz kultury. Co
ważne pisana ona była na zapotrzebowanie króla oraz jego dworu, na historię
kraju z jakim się identyfikowali(!).
Wraz z rozwojem państwowości zwiększała się ilość aktów prawnych wydawanych
przez kancelarię królewską. Pierwszym z nich, prawdopodobnie był Dagome Iudex z
roku 990
przekazywał on Polskę pod opiekę papiestwa oraz określał granice
państwa. Początkowo małą ilość pism kancelaryjnych tłumaczyła mała umiejętność
czytania i pisania kadry urzędniczej.
Od XI w. zaczeły się pojawiać szkoły kształcące przedstawicieli duchowieństwa.
Dzieki im wielu wyższych duchownych opanowało sztukę pisania i czytania jak i
również niektórzy władcy polscy ( Mieszko II, kazimierz odnowiciel). Okres
władzy wczesnopiastowkiej stworzył podstawy organizacji państwowej, która miała
dość utrudnione działanie w tych prymitywnych warunkach.
Następowała również stopniowa integracja Polaków jako narodu. Posiadano wspólny
język, wspólne zwyczaje, religię oraz zaczęto odczuwać odrębność kulturową od
innych narodowości, właśnie dzieki rozbudowanym kontaktom z zagranicą. Kontakty
z zagranicą odbywały się na płaszczyźne gospodarczej, dyplomatycznej oraz
religijnej. Polskie społeczeństwo zdecydowanie wyrosło ze swoich plemienych
korzeni i szybko dorastało do standardów europejskich.
Władcy polscy z tejże epoki starali się również nadgonić pięciowiekową lukę
pomiędzy nimi a resztą Europy. Budowano więc kamienne dwory wraz z kaplicami (
Kraków, Przemyśl, Płock), przy budowie których konstruktorzy korzystali ze
wzoró bizantyjskich i karolińskich. Dość szybko porzucone te wzorce i
skoncetrowano się na wzorach romańskich, które były bardziej złożone i
umożliwaiły budowę coraz bardziej monumentalnych budowli. Starano podkreślać
triumf chrześcijaństwa budując dużo budowli sakralnych ( kraków, Poznań,
Kruszwica).
Początki romańskich sztuk plastycznych były dość skąpe i głównie ograniczały
się do tematyki kościelnej, np. Pontyfikał krakowski.


Rozwój kultury polskiej w XIII w.

Wraz z upłwem lat naród polski, do jakiego zaliczała siebie wówczas głównie
szlachta, integrował się. Miały także na to wpływ takie wydarzenia historyczne
jak walki o przezwyciężenie rozbicia dzielnicowego czy też walik z agresorem z
zewnątrz.
Mimo dość szybkiego rozwoju kulutrowego państwa polskiego, nie istniały w
Polsce główne nurty myślowe Europy zachodniej. Dzieki dużej liczbie migracji z
całej Europy zaszczepiono w Polsce wszystkie dotychczasowe osiągnięcia kultury
łacińskiej. Miały na to wpłych również kontakty gospodarcze oraz reformy
kościelne.
Zwiększała się również ilośc Polaków z dobrym wykształceniem, szczególnie prym
wiedli w tym przedstawiciele stanu duchownego, będący dość często absolwentami
uniwersytetów w Boloni lub Paryżu. Upowszechnie się sztuki czytania i pisania w
znaczącym stopniu wpłyneło na rozwój dziejopisarstwa. Pojawiały się roczniki
polskie ( Rocznik małopolski, Rocznik świętokrzyski, Kronika wielkopolska ). W
żywocie św.Stanisława, dominikanin Wincenty z Kielczy zawarł ówczsne idee
filozoficzne i polityczne.
Jednym z pierwszych Polaków mających wpływ na rozwój nauki był Witelo. Jego
dzieło �Perspektywa" ( po 1270r) zawierało całą wiedzę z dziedziny matematyki i
optyki. Było ono podstawą nauk ścisłych aż do XVII w. Również mistrz Franko z
Polski przycznił się do rozwoju astronomi ( XIII w.).
Zdecydowanie rozwijał się system szkolnictwa w formie szkół przykatedralnych,
kształcących w zakresie trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka) oraz
quadrivium (muzyka, geometria, arytmetyka, astonomia). W wyzszych szkołach
katedralnych wykładanno nawet teologię i filozofię. Zwiększała się liczba szkół
parafailnych i przyklasztornych. Postępem była oranizacja miesjich szkół
parafialnych, które deukowały młodych kupców, dzięki temu liczba wykształconego
miszczaństwa zwiększała się.
W ciagu XIII w. miały miejsce dwa ruchy filozoficzne w Polsce. Pierwszy
promowany w początkach wielu przez dwory Krakowa, Poznania, Wrocławia zakładał
ascezę, dewocję i cnoty ewangeliczne. W drugiej połowie XIII w. zaczeły do
Polski przenikać ważne i mające duże znaczenie dla polskiej elity ideały życia
rycerskiego. Cnoty te znajdowały duże uzanie pośród polskich mążowładców.
Oprócz rozwoju rycerstwa wyższego, niżsi stanem rycerze rozwijali swoje
umiejętności wobec szybkiego rozwoju państwowości. Dokument pisany stawał się
podstwą do regulowania ustaleń prawnych.
Swój wkład w integrację narodowej wspólnoty miały żywoty świetych polskich,
które wraz ze wzrosten piśmiennictwa znajdywały coraz szersze grono
czytelników. Powstwało wiele pieśni polskich, najstarsze z nich to pieśni
rycerskie śpiewane już w XIII w., wśród nich prawdopodobnie strasza
Bogurodzica.
W XII i na początku XIII wielkie znaczenie w Polsce miała sztuka romańska.
Budowano monumentalne kościoły z kamienia ciosanego, na podstawie starannie
wyliczonych planów. Symbolizowały one potęgę państwa i religii. Miał one
różnorakie funkcje począwszy od religijnych poprzez stanowisk obronnych,
składów aż po miejsca zebrań. Część budowli fundowało państwo a część
mążowładcy polscy. Wiele budowli z tamtych czasów aż po dziś dzień zachwyca
możliwościami i estetyką ( Łęczyca, Kruszwica, Płock, Opatów). Nowy budulec
jakim była cegłą pojawił się na początku XIII w. i dośc szybko wyparł
całkowicie kamien i umożliwił dalsze upowszechnianie się budownictwa
murowanego. Pod wpływem głównie zakonów żebraczych i za pomocą cegły
rozpowrzechnił się w Polsce styl gotycki. Dzieki lekkości cegły możliwe stało
się zastosowanie ostrołuku i przerzuceniu ciężaru sklepień na kolumny. Kościoły
budowane tą techniką zyskały na lekkości konstrukcyjnej oraz zatraciły swoje
walory jako punkty obronne. Przyład takiego kościoła to kościół św.Wincentego
we Wrocławiu.
Za pomocą sztuki plastycznej, propagowano w XII i XIII w. treści ideowe
kościoła, państwa oraz klasy panujacej. Swietym przykładem takiej sztuki są
odlane z brązu drzwi do katedry Gnieźniejskiej, na których przedstawione są
sceny z życia św.Wojciecha. Był to jednocześnie symbol potęgi koscioła.
Powstawały również dzieła dla dobrze wykształconej elity kulturalnej. Do
dzisiaj możemy podziwiać wspaniałe mozaiki o motywach portretowych (Wiślica)
czy też miniatury w księgach i freski. Malarstwo epoki przedstawiało życie
codzienne w połączeniu z symbolami ideologii średniowiecza.

Kultura polska w XIV w.

W roku 1364 król Kazimierz Wielki ufundował w Krakowie pierwszy polski
uniwersytet. Ufundowano 11 katedr( 8 prawniczych, 2 medyczne i 1 sztuk
wyzwolonych). Uniwersytet pozostając pod kontrolą kanclerza państwa posiadał
jednocześnie dużą autonomię. Profil uniwerytetu wskazuje, iż miał on
dostarczać, bardzo wtedy potrzebnej, wykwalifikowanej kadry urzędniczej.
Tworząc uniwersytet wzorowano się na Boloni jako o wiele starszym ośrodku
uniwersyteckim. Procesowi temu przewodzili: arcybiskup jarosław Bogoria ze
Skotnik, kanclerz Janusz Suchywilk oraz późniejszy biskup krakowskiFloriana
Mokrskiego. Wszystkim trzem wychowankom Akademi Bolońskiej przyświcała idea
stworzenie ośrodka wiedzy odziałującego na całe Królestwo.
Połowa wieku XIV w. była okresem kiedy znacznie poszerzył sie krąg elity
intelektualnej w Polsce. Dzięki znacznemu rozwojowi miejskich szkół
parafialnych, w których kształcono w zakresie przekraczającym trivium możliwy
był znaczny udział polskich studentów na uniwesytetach w Pradze i Paryżu.
Ośrodków takich kształcących dość zaawansowaną wiedzą było w całym Królestwie
około 40.
Znacznemu rozwojowi podległy także horyzonty ludzi kierujacych polityką
państwa, ich działalność przekroczyła wąskie ramy polityki książąt
dzielnicowych. Istotność patrzenia ponad podziałami, zakomunikował proces
warszawski. W kronice Jana z Czarnkowa, widać zaangażowanie polityczne autora
światomego ogólnych celów społecznych a nie tylko swoich celów osobistych.
Polska stała się w tamtym czasie mocnym partnerem polityki europejskiej, czego
świetnym przykładem jest zjazd monarchów w Krakowie w 1364 r. (cesarz, królowie
Cypru,Danii, Węgier oraz wielu książąt) oraz rosnący autorytet władcy polskiego
na terenach bliskich Polsce.
Wraz ze wzrostem poziomu życia, poszerzały się zainteresowania intelektualne
Polaków. Na terenie miast rozpowszechniła się sztuka czytania i pisania. Dzieki
ciągłym kontaktom naukowym oraz handlowym z Zachodem, Polacy nabywali coraz to
nowych umiejętności. Było to koniecznością dla Polski bowiem była ona żywą
częścią Europy. Widać w tamtejszej Polsce znaczącą zmianę społeczeństwa,
zamiast kulury wiejskiej i zamkniętej, zaczeła pojawiać się kultura otwarta,
widzącej korzyści w poznaniu i przyswojeniu nowych rodzajów działania.
Przyładem tego niech będzie bardzo duże zapotrzebowanie na prowadzenie
korespondencji w różnych językach, księg sądowych, kancelari miejskich itp..
Kazimierz Wieki w celu zwiększenia się świadomości narodowej Polaków,
rozpowrzechniał termin Korony królestwa Polskiego zamiast dotychczasowej nazwy
Królestwa Polskiego. Nowe pojęcie odróżniało państwo od panującej dyanstii lub
osoby. Wyrosło ono z formy państwa składającej się z wielu stanów. Nazwa ta
powodowała to, iż Polacy zaczynali czyć się współodpowiedzialni za swój kraj,
rozwijało to ich politycznie. Król stawał się najwyższym dostojnikiem, który
podejmując decyzje musiał odwoływać się do szerszych interesów.

Kultura Polska u Schyłku Średniowiecza (XV w.)

XV wiek to szybki rozwój kultury polskiej, miedzy innymi dzieki dość szerokiej
znajmomości czytania, pisania i rachowania. Umiejętności te odgrywały już
znaczną rolę w rzyciu codziennym kupca, magnata a nawet rycerza. Sieć szkół
parafialnych i miejskich stale się rozwijała, przygotowywały one kadry
przyszłych studentów. Zaczynały działalność również katedry teologiczne i
prawnicze w Gnieźnie, Płocku, Wrocławiu i Poznaniu. Rozkwitał uniwersytet
krakowski szczególnie po odnowieniu w 1400r. Miał on służyć: christianizacji
Litwy
integracja państw króla; służbie Rzeczypospolitej
dostarczanie wysoko
kwalifikowanej kadry urzędniczej; poniesieniu kultury umysłowej w Polsce. Po
1400r. Na uniwersytecie istaniały 42 katedry ( 11 teologi, 8 prawa, 1 medycyny
oraz 22(!) sztuk wyzwolonych), dość szybko uczelnia stała się wielkim ośrodkiem
wiedzy humanistycznej.
Największe odkrycia naukowe zostały właśnie dokonane na Uniwerytecie. Marcin
Król z Żórawicy (1422-60) był autorem dzieł o liczbach ułamkowych, geometrii
oraz pracy modernizującej tablice astronomiczne. Sławni uczeni nauk
społecznych: Mateusz z Krakowa, prekursor reformy kościoła; Jakub Parkoszowic,
pierwszy traktat o ortografi polskiej(!) 1440r.; Stanisław ze Skalbmierza,
autor tezy o owjnie obronnej jako jedynej sprawiedliwej; Paweł Włodkowic,
analizujący prawo do walki z poganami i ich sytuację prawną.
Na uniwersytecie krakowskim pojawiły się pierwsze jaskólki humanizmu. Co prawda
ucznie ci nie zrywali ze śreniowieczną koncepcją świata, ale korzystający już w
znacznym stopniu w oparciu o kulturę antyczną. Jan z Ludziska jako pierwszy
zwrócił uwagę na położenie chłopów, apelując do Kazimierza Jagiellończyka o
polepszenie ich doli.
W piędziesiątych latach tego stulecia, Jan Długosz zaczą pracować nad olbrzymią
historią Polski. W trakcie tworzenia tej wielkiej syntezy o wysokim poziomie
naukowym, odwoływał się do doświadczeń lietarury światowj poczynając od
starożytności.
Świadomość narodowa Polaków rozwijała się również, wyrażana w większości przez
szlachtę, bazując na odrebności kulutrowej oraz wspólnej narodowej przeszłości.
Co ciekawe ludzie ze wszystkich warstw społecznych brali wówczas udział w
rozwoju kultury państwa. Niemniej w życiu społecznym mieszczanie oraz chłopi
uważani byli za niepłnoprawnych obywateli państwa. Mimo to w roku 1400
mieszczanie stanowili 50% studentów i chociaż w ciągu następnych alt odsetek
ten spadł do 33%, nadal przedstawiciele mieszczaństwa mieli duży wpływ na
warstwę oświeconą oraz na świadomość narodową. Był to czas olbrzymiego rozwoju
intelekualnego społeczeństwa polskiego.
Pod koniec XV w. bardzo wyraźnie było widać w Polsce wpływy obce w kulturze.
Dużo odziałał szczególnie przybysz z Włoch Filippo Buonaccorsi znany również
jako Kallimacha, wychowawca synów królewskich oraz autor żywota polskiego
humanisty Grzegorza z Sankoka. Z niemiec przybył do nas Konrad Celtis. Obaj oni
przyswajali Polakom osiągnięcia antycznej filozofi, co automatycznie prowadziło
do rodzenia się sceptycyzmu do uznanych prawd średniowiecznych. Ważną rolę
odegrał także ideologia husycka, przenikała ona nawet do warstw niższych
społeczeństwa.
W tym okresie wytworzyła się również ważna ideologia mieszczańska oparta na
cechach psychiki, których społeczeństwa feudalne nie posiadały, oraz z
praktycyzmem w działalności handlowej.
Ludność u samego schyłku średniowiecza przejeła wzory estetyczne i etyczne od
warstw uprzywilejowanych. Stworzył się wówczas odrębny typ chrześcijaństwa
wiejski, który przetrwał w niezmienionej formie po czasy nowożytne.
Jako, że rozwój wiedzy rozwijał całą kulturę, rowijała się również sztuka
piękna. Istaniało wtedy już masowe zapotrzebowanie na dzieła muzyczne. Sztuki
plastyczne przeobrażały się pod wpływem obcych wpływów, powstawały wybitne
dzieła z zakresu malarstwa, rzeźby oraz architektury. Drogi prądów
artystycznych do Polski:
Z południa
odziałujące na formę miniatury, kolorystykę, tło, rzeźbę kościelną
oraz wyroby złotnicze i hafciarskie.
Z Rusi
malarstwo religijne, kaplica zamkowa w Lublinie
Poprzez kontakty bałtyckie
wpływ na gotycką architekturę państwa zakonnego
Cały czas w większych miastach Polski wznoszono monumentalne budowle sakralne w
stylu gotyckim, nadawało to odpowiednią rangę społeczeństwu miejskiemu.
Budownictwo murowane rozwijało się intensywnie, stosując się do akceptowanychw
Polsce wzorów estetycznych ( strzelistość, barwa, gra światłocieni). Polacy
stworzyli nawet własny typ gotyku drewnianego oraz murowanego, np. trójdzielne
sklepienia.. Wielki rzeźbiarz Wit Stwosz, stowrzył wspaniałe dzieło
ołtarz w
kościele Mariackim, będący wspaniałym przykładem późnego gotyku oraz rozkwitu
rzeźbiarstwa w Polsce.