RETORYKA 2.
Jak mówić, żeby być górą. Ciemne strony retoryki, sofiści, erystyka
Sztuka prowadzenia sporów, dyskusji i debat  podstawowe zasady
Sofiści
Wędrowni nauczyciele filozofii i retoryki w starożytnej Grecji (V-IV w.
Erystyka i sofistyka  Erystyka jest to sztuka dyskutowania dla
p.n.e.), przygotowujący obywateli do życia publicznego, oferowali
odniesienia zwycięstwa w dyskusji (a nawet kłótni), niezależnie od
to, czego ambitny młody człowiek chciał się nauczyć, ponieważ
prawdy i fałszu, prawdopodobieństwa i pozoru. Erystyka jest
najcenniejszą umiejętnością w demokratycznych Atenach była
"nieuczciwym sposobem walki słownej", który ma prowadzić do
sztuka przekonywania współobywateli w debatach na
pozornego zwycięstwa. Natomiast sofistyka jest równie nieuczciwa,
zgromadzeniu, w radzie lub w sÄ…dzie.
tylko że jej celem jest pozorna mądrość dobrze opłacana, czyli jest to
"sztuka robienia pieniędzy z pozornej mądrości"
Słynni sofiści Protagoras z Abdery, Gorgiasz z Leontinoj, Prodikos
z Keos
Sofistykę utożsamia się z erystyką - sztuką prowadzenia sporów.
Gorgiasz z Leontinoj (ok. 483  ok. 375 p.n.e.) 
Niekiedy sofizmaty utożsamiano z erystycznymi środkami dyskusji, i
teoretyk retoryki i poezji, teoretyk wymowy, prekursor
wtedy termin  sofistyka stał się synonimem terminu  erystyka .
teorii sztuki. W rozprawie O niebycie czyli o przyrodzie
(444-441 p.n.e.) reprezentował sofistyczną sztukę
Erystyka a retoryka  przekonanie publiczności a przekonanie
dowodzenia najmniej prawdopodobnych tez. Nie ma
partnera.
nic. Gdyby nawet coś było, to byłoby to
niepoznawalne. Ale, gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o
tym nie udałoby się przekazać. Dyskurs jest więc dla niego jedynie
Uwagi ogólne
środkiem służącym do wpływania na ludzi i ich namiętności; pozwala
A
atwiej jest poglądy negować niż wspierać
on w "sprzyjającej chwili" (kairos) osiągnąć zamierzony cel. By
Należy precyzyjnie określić sytuację w jakiej stawia nas
właściwie posługiwać się dyskursem, należy opanować odpowiednią
przeciwnik.
umiejętność (retorykę, czyli sztukę przekonywania(Pochwała Heleny,
Nie musimy obalać poglądów niesprawdzalnych 
Obrona Palamedesa).
rzecznik takiego dowodu ma przekształcić go w
sprawdzalny.
Nie musimy uzasadniać, gdy nasze stanowisko jest
Protagoras z Abdery (ok. 480 - 410 p.n.e.)  jeden z
neutralne
najsłynniejszych sofistów. Głosił relatywizm poznawczy   Człowiek
Nie dowodzimy poglÄ…du oczywistego w danej grupie
jest miarą wszechrzeczy , to znaczy, że nie ma żadnej
społecznej
rzeczywistości samej w sobie, a wszystko, co istnieje, jest zawsze
Jeżeli bronimy tezy  trzeba uczynić ja jak najsłabszą,
rzeczywistością ze względu na jakąś istotę i dla niej.
jeżeli atakujemy  jak najmocniejszą
Ich póz
niejsi naśladowcy nie poszli jednak ich śladami i w miejsce
Typy argumentów w retoryce
rzetelnych badań nad językiem zajmować się zaczęli sztuką
żonglowania słowami, mającą na celu przekonanie, za wszelką cenę,
Ad rem - merytoryczne (temat)
nawet kosztem logiki i zdrowego rozsądku, i dowiedzenia słuszności
Ad hominem - populistyczne (publiczność)
bronionej, często absurdalnej, tezy.
Ad personam  wycieczki osobiste (przeciwnik)
sofistyka nauka i działalność sofistów starożytnej Grecji; wykrętna,
Argument z absurdu (ad absurdum)  konsekwencjÄ…
niesolidna argumentacja.
przyjęcia danego stanowiska jest przyjęcie innego 
absurdalnego.
Etym. - gr. sophistikós 'sofistyczny' (z sophistés 'mistrz; mÄ™drzec;
Argument z przeciwieństwa  obala się wypowiedz

sofista; krętacz') i sóphisma 'wybieg, wykręt; sofizmat' od sophós
dowodząc jej przeciwieństwa
'zręczny; mądry; chytry'. [Kopaliński]
Argument z przykładu  silnie oddziaływujący przykład
lub kontrprzykład (25)
Negatywne określenie sofistyki pociągnęło za sobą stosowanie
Argument do słuchaczy argumentum ad populum
nazwy "sofizmat" dla określenia pozornie poprawnego argumentu,
(argument odwołujący się do tłumu) POPULIZM
zawierającego świadomie zatajone błędy logiczne,
Argument odwołujący się do upodobań ludu
(tzw. demagogia) - sposób argumentowania
Sofiści uważali także moralność to w dużej części wynik umowy
polegajÄ…cy na rozbudzaniu emocji przez
(thesei), która zmienia się z czasem.
odwoływanie się do dumy, egoizmu narodowego
czy rasowego czy instynktów lub przesądów
Platon - Gorgiasz . słuchaczy celem ich pozyskania dla swoich
Opis dialogu pomiędzy Sokratesem a Gorgiaszem i jego dwoma potrzeb. Demagogia (demos lud, agogos
uczniami. Strony zastanawiajÄ… siÄ™, czy retoryka jest sztukÄ… i jak ma
wiodący, prowadzący) Za demagogię uważane
się do kuchni i fryzjerstwa. są kłamstwa, składanie popularnych i
Biuro Karier Politechniki Krakowskiej, e-mail [e-mail], www.pk.edu.pl/kariery
efektownych, ale nie dających się spełnić Chwyty erystyczne wg Schopenhauera
obietnic albo składanie obietnic bez intencji ich
realizacji, schlebianie masom, szukanie kozła (1) Uogólnienie.
ofiarnego, stosowanie nielogicznych, ale Przyjęcie tezy przeciwnika i uogólnienie jej ,
przekonywujących argumentów. rozszerzenie znaczenia. żeby mieściła się ona w jakiejś
Argument z tradycji  to jest właściwe, bo zawsze tak szerszej prawidłowości.
było (2) Homonimia
Argument z przyjaz
ni  powołanie się na przyjaz
ń z rozciągnięcie tezy na pojęcia mające związek
osobą (zrób to dla kumpla...) brzmieniowy z tym co mówi bez związku znaczeniowego
Argument do człowieka (ad hominem, ad personam) (3) Zmiana statusu twierdzenia oponenta relatywne a
(16) (43) absolutne
Argument z groz
by argumentum ad baculinum (4) Ukrywanie celu argumentacji
(argument odwołujący się do "kija", szykanowanie) oponent nieświadom wniosku, do którego zmierzamy,
Argument z nagrody (marchewka) bezładne podsuwanie różnych przesłanek, dochodzenie
Argument z niewiedzy argumentum ad ignorantiam  do wniosku nam korzystnego
nie dowiedzione = nieprawdziwe (5)(6) Fałszywe przesłanki  błędy logiczne
Argument z konsekwencji  ukazanie skutków (dusza jest nieśmiertelna bo nigdy nie umiera) Metoda
pozytywnych lub negatywnych (24) użycia tezy dowodowej jako przesłanki dowodu, tzw.
Argument z nienawiści  wykorzystanie negatywnych petitio principi
konotacji  np odraza do oskarżonego (7) Taktyka zapytań  z (4).
Argument z rozsądku wartościowe, bo powszechnie Staramy się postawić przeciwnika w sytuacji osoby
przyjęte pytanej, a siebie w sytuacji osoby pytającej  gdy
Argument z bojaz
ni  nawiązując do lęków słuchaczy pytanie nie leży w obrębie naszej roli.
(uwaga na mechanizmy obronne) (8) Doprowadzenie przeciwnika do złości.
Argument z upodobań ogółu (9) Stawianie pytań wbrew kolejności
Argument z namiętności  odwołanie do emocji odpowiedniego wnioskowania
Argument ze współczucia (np pomoc ludziom (10) Kontrolowanie sposobu odpowiadania
pokrzywdzonym) (11) Wykorzystanie wnioskowania przez indukcjÄ™
Argument z litości argumentum ad misericordiam (12) Wykorzystania porównania
Przykład: (13) Teza i antyteza. Metoda rozróżniania i dzielenia
Student, który nie zdał egzaminu prosi Spreparowanie sytuacji wyboru  między naszą tezą a
wykładowcę o to, by nie stawiał mu dwói z racji odpowiednio spreparowaną antytezą (czy chcecie
na to, że straci stypendium za wyniki w nauce. powrotu Pana Jonesa, wzmocnienie uprawnień policji
Argument z poczucia spokoju (zrób to dla świętego albo anarchia)
spokoju) (14) Ignorowanie zdania przeciwnika
Argument z autorytetu argumentum ad verecundiam wykorzystując bezczelność i siłę głosu  i tak mamy
(29) rację i już
Argument z próżności argumentum ad vanitatem. (15) Obejście dowodu
Sposób argumentowania polegający na wypowiadamy coś słusznego ale zagmatwanego,
wykorzystaniu próżności drugiej strony w przeciwnik to odrzuca  wykazujemy błąd a zatem mylił
dyskusji, drogą umiejętnie dawkowanych, mniej się i poprzednio.
lub bardziej zasadnych, pochlebstw, zwroty (16) Argument ad hominem (argument dostosowany
typu:  nie ulega wątpliwości pańska głęboka i do człowieka, z którym toczy się spór).
wszechstronna znajomość problemu&  ,  pan Jeżeli np. ktoś broni prawa do samobójstwa,
jako ekspert w tej dziedzinie, doskonale wie, jego oponent mówi:  To dlaczego sam się nie
że&  ,  jako człowiek inteligentny na pewno pan powiesisz?" Jeżeli ktoś opowiada się za tym, by
rozumie, że&  , po których następuje podanie zalegalizować prostytucję i traktować ją jako
własnego poglądu i oczekiwanie, że zjednany zawód, jego oponent pyta:  Czy chciałbyś, żeby
komplementami dyskutant bez zastrzeżeń twoja córka mogła wybrać taki zawód?
zaakceptuje nasze stanowisko. Ad hominem / Ex concessis, czyli :Szukanie
Argument z gnuśności  lenistwa  niechęć do zmiany dziury w całym. niespójność
(to ciekawy pomysł ale jeszcze za wcześnie go Szukamy niespójności pomiędzy tym, co
wprowadzać w życie) powiedział oponent przed chwilą, a tym, co
Argument ze stopnia nasilenia powiedział wcześniej. Może też być niespójność
Argument z lekkomyślności (to co proponujesz jest między deklaracją a zachowaniem.
nieodpowiedzialne ... (17) Subtelne rozróżnienie.
Argument z milczenia  to nieprawdopodobne, bo nikt Sposób przeciwny do 1. Tam chodziło o to, żeby
o tym nie mówił uogólnić, a tu  żeby uszczegółowić jeszcze bardziej.
Argument z podobieństwa  per analogia pomogłeś (18) Mutatio controversiae, czyli zmiana tematu.
jemu, pomóż i mnie (19) Ogólnikowe twierdzenia  osiągnięcie naukowe
Argument z wiary jest do kitu, bo cała nauka jest do kitu
(20) Wysnucie wniosku bez pytania o niego
przeciwnika
(21) Na sofizmat  sofizmatem.
(22) Wmawianie błędu logicznego
Biuro Karier Politechniki Krakowskiej, e-mail [e-mail], www.pk.edu.pl/kariery
(23) Prowokowanie oponenta oporem skojarzenia i opatruje odpowiednią formułą. Przykład:
(24) Naginanie wniosków mówienie o konsekwencji. "O, to już znamy: to idealizm, mistycyzm, średniowiecze
Zamiast mówić o rzeczach, które są właściwym ...Nienawistna kategoria pojęć. Zamiast dyskutować z
tematem sporu, kładziemy nacisk na meritum, przyklejamy do tego, co ktoś mówi, jakąś
konsekwencje tych rzeczy  co będzie, jeśli coś negatywną etykietkę.
się wydarzy. Przeniesienie akcentu z (32) Słuszne w teorii, niesłuszne w praktyce.
teraz
niejszości na przyszłość. Ludzie rozumieją Teoretycznie ma pan rację, ale w praktyce to się to na
konsekwencje, nie rozumiejąc mechanizmów. pewno nie sprawdzi.
(25) Exemplum in contrarium. czyli: przykład (33) Wykorzystanie słabych punktów przeciwnika
przeciwieństwa. (34) Metoda wyłącznego oddziaływania na wolę
Na wypowiedz
ogólną przeciwnika dajemy przykład, Sugerujemy przeciwnikowi, że poglądy, które on
który jest jednostkowy, ale konkretny.(inteligentne wyznaje, jemu samemu przyniosą szkodę.
blondynki) (35) Metoda "potoku bezsensownych słów"
(26) Odwracanie kierunku dowodzenia (retorsio Polega na tym, żeby wygłaszać dłuższe wypowiedzi,
argumenti) które są pozbawione sensu, ale brzmią, jakby były z
Kierunek dowodzenia odwraca się przez wydzielenie z sensem. To powoduje, że przeciwnik nie wie, co
argumentu przeciwnego jakiegoś najsłabszego ogniwa powiedzieć.
rozumowania przeciwnika i po odpowiednim (36) Odparcie słusznej tezy przeciwnika, gdy
skomentowaniu skierowanie go w stronę oponenta. posługuje się złą argumentacją, którą możemy
Przykład: Gdy przeciwnik mówi: "To jest człowiek obalić  podmiana argumentu ad rem na argument
otumaniony, trzeba go zrozumieć", można zastosować ad hominem
retorsio: "Właśnie dlatego, że jest otumaniony, trzeba go (37) Domaganie się szczegółowych wyjaśnień 
ukarać, żeby wreszcie zrozumiał". wykazanie niekompetencji przeciwnika
(27) Szczególne wykorzystanie argumentów (38) Markowanie własnego obiektywizmu  stawiamy
doprowadzających przeciwnika do złości  słabych sobie zarzuty (dotyczące spraw nieistotnych) i
punktów przyznając rację oponentowi
(28) Argumentum ad auditorem (argument odwołujący (39) Oswajanie argumentu przeciwnika 
się do słuchacza) DEMAGOGIA powtarzanie, wybijanie z rytmu
Jest to odwołanie się na przykład do uczuć słuchacza, (40) Unikanie jednoznacznego wyrażenia zgody na
zwykle w formie pytania retorycznego, w celu argumenty przeciwnika, przyjmowanie ich w sposób
demagogicznego przekonania go do jakiejś tezy, warunkowy  osłabiamy argumenty a siebie
pozyskania dla jakiejÅ› osoby, zdarzenia itp. przedstawiamy jako osobÄ™ z dobrÄ… wolÄ…
Argument odwołujący się do słuchacza - sposób (41) Krytyka z
ródeł poglądów oponenta  mówi tak,
argumentowania polegający na tym, że orator zwraca bo ma w tym swój interes
się nie do swojego przeciwnika w dyskusji, lecz albo do (42) Stawianie pytań w imieniu oponenta
współuczestników dyskusji, albo do biernych słuchaczy, i odpowiadanie w sposób niezgodny z jego
celem pozyskania ich sobie, lecz nie poprzez podanie poglądami (gdybym zapytał o... twoja odpowiedz

logicznych racji na rzecz tezy, lecz w każdy inny sposób, brzmiałaby...)
najczęściej odwołując się do ich emocji. (43) Ad personam.
Przykład: Kończy dyskusję.
Chcąc zakwestionować zasadność teorii Darwina orator Atakujemy osobę przeciwnika, jego cechy osobiste, a
zwraca siÄ™ do audytorium z zapytaniem: A kto z nie jego poglÄ…dy.
Państwa pochodzi od małpy?. Nie mogąc sobie poradzić z argumentami przeciwnika,
(29) Odwoływanie się do autorytetu argumentum ad orator w pewnym momencie stwierdza:
verecundiam - Doprawdy pojąć nie mogę, jak Państwo możecie
Jest to chwyt erystyczny polegający na przywoływaniu w dawać wiarę temu idiocie?
argumentacji jakiegoś autorytetu, którego przeciwnik być
może nie uznaje, ale nie ma odwagi tego okazać z
obawy wynikajÄ…cej z szacunku dla wybitnych jednostek.
Z samej mocy autorytetu ma wyniknąć akceptacja
naszego poglÄ…du.
Autorytetem może być człowiek (papież, Wałęsa), tekst
(Pan Tadeusz, Koran) lub wyniki badań  także w
materii opinii ogółu.
(30) Ironiczne ujawnienie własnej niekompetencji 
polega na ironicznym podkreśleniu braku kompetencji
oponenta. Przykład (z Schopenhauera): "To, co Pan
mówi, przechodzi moje słabe możliwości pojmowania;
być może, że to bardzo słuszne, ale ja tego nie mogę
zrozumieć i powstrzymuję się od wydania jakiegokolwiek
sÄ…du .
(31) Negatywne kwalifikowanie tezy przeciwnika.
Metoda polega na tym, że niewygodne twierdzenie
przeciwnika zalicza siÄ™ do jakiejÅ› nienawistnej dla
słuchaczy kategorii pojęć mających pejoratywne
Biuro Karier Politechniki Krakowskiej, e-mail [e-mail], www.pk.edu.pl/kariery