http://e-prawnik.pl
Stosunek pracy
Kiedy wygasa umowa o pracę?
Data: 08-07-2009 r.
Oprócz przypadków, kiedy przez złożenie oświadczenia przez jedną lub obie strony dochodzi do
rozwiązania stosunku pracy, prawo pracy zna również przypadki wygaśnięcia stosunku pracy z
mocy prawa bez konieczności składania jakichkolwiek oświadczeń w razie zajścia określonego
zdarzenia. Przepisy prawa pracy zawierają zamknięty katalog okoliczności, w których dochodzi do
wygaśnięcia stosunku pracy. W niniejszym artykule omówione zostały wszystkie przypadki, kiedy
stosunek pracy wygasa, oraz konsekwencje wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa.
Przypadki, w których dochodzi do wygaśnięcia stosunku pracy wymienione zostały w Kodeksie
pracy oraz w szeregu ustaw szczególnych. Do ustaw tych należy m.in.:
Prawo spółdzielcze,
Karta Nauczyciela,
ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.
Śmierć pracownika lub śmierć pracodawcy
Stosunek pracy wygasa z dniem śmierci pracownika. Jeżeli śmierć pracownika nie jest pewna
(zaginął on i brak aktu zgonu), konieczne będzie uznanie pracownika za zmarłego. Z wnioskiem o
uznanie za zmarłego może wystąpić każdy, kto jest zainteresowany uznaniem za zmarłego, a więc
także pracodawca.
Wszelkie prawa majątkowe wynikające ze stosunku pracy przechodzą z dniem śmierci
pracownika na jego małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania
renty rodzinnej. Prawa te przysługują wszystkim tym osobom w częściach równych. Przepisy te
pozostają w sprzeczności z przepisami prawa spadkowego i stanowią wyjątek od ogólnej zasady
prawa spadkowego, że wszelkie prawa i obowiązki z dniem śmierci przechodzą na spadkobierców
zmarłego. Tak więc małżonek i inne osoby spełniające warunki do uzyskania renty rodzinnej będą
jedynymi uprawnionymi do praw majątkowych wynikających ze stosunku pracy - także w sytuacji,
gdy nie należą do kręgu spadkobierców po zmarłym pracowniku. Dopiero w razie, gdy zmarły
pracownik nie miał małżonka oraz osób spełniających warunki do uzyskania renty rodzinnej, prawa
wynikające ze stosunku pracy przechodzą na spadkobierców zmarłego pracownika.
Stosunek pracy wygasa także w przypadku śmierci pracodawcy. W związku z wygaśnięciem
stosunku pracy przysługuje pracownikowi odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres
wypowiedzenia, a w przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania
określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni. Jednakże w praktyce często się
zdarza, że po objęciu spadku, zakład pracy, w którym zatrudniony był pracownik, prowadzą w
dalszym ciągu spadkobiercy zmarłego pracodawcy. W takiej sytuacji dochodzi do przejęcia zakładu
pracy i stosunek pracy trwa nadal. Pogląd ten znalazł potwierdzenie w orzeczeniu Sądu
Najwyższego z dnia 22 lutego 1994 r. (sygn. akt I PZP 1/94). Jest to wyjątek od zasady, że
stosunek pracy wygasa z dniem śmierci pracodawcy. W praktyce dojdzie więc do wygaśnięcia
stosunku pracy jedynie w sytuacji, gdy wszyscy jego spadkobiercy odrzucą spadek.
Na marginesie należy zaznaczyć, że za śmierć pracodawcy nie uważa się śmierci jednego ze
wspólników spółki, w której zatrudniony jest pracownik. Przepis ten dotyczy jedynie osób fizycznych
oraz przedsiębiorców będących osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą i w
ramach tej działalności zatrudniającymi pracowników.
Nieobecność pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania
Umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu
tymczasowego aresztowania. Stosunek pracy może wygasnąć wcześniej, jeżeli pracodawca
rozwiązał bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika. Należy jednak zaznaczyć, że
tymczasowe aresztowanie nie stanowi podstawy do rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika.
Pracodawca, pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania, jest
obowiązany ponownie zatrudnić pracownika, jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy
zapadł wyrok uniewinniający, a pracownik zgłosił swój powrót do pracy w ciągu 7 dni od
uprawomocnienia się orzeczenia. Jeśli jednak postępowanie karne zostało umorzone z powodu
przedawnienia, amnestii, albo w razie warunkowego umorzenia postępowania, pracodawca nie ma
obowiązku ponownego zatrudniania pracownika. Pracodawca może odmówić ponownego
zatrudnienia pracownika, jeżeli w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy nie zgłosił on gotowości
niezwłocznego podjęcia pracy, chyba że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych
od pracownika. Należy jednak podkreślić, iż pracodawca ma obowiązek ponownego
zatrudnienia pracownika, a nie obowiązek przywrócenia pracownika do pracy. Skutkuje to
tym, że pracodawca, ponownie zatrudniając pracownika, nie ma obowiązku zatrudniać go na tym
samym stanowisku i z wynagrodzeniem za pracę w tej samej wysokości.
Regulacje pozakodeksowe
Zgodnie z ustawą - Prawo spółdzielcze, spółdzielcza umowa o pracę wygasa z ustaniem
członkostwa w danej spółdzielni.
Wedle zaś ustawy - Karta Nauczyciela stosunek pracy nawiązany na podstawie mianowania lub
umowy o pracę wygasa, jeżeli nowo zatrudniony nauczyciel nie usprawiedliwi w ciągu 7 dni
swojego nieprzystąpienia do pracy.
Pracodawca, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do czynnej służby wojskowej, jest
obowiązany zatrudnić go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym
pod względem rodzaju pracy oraz wynagrodzenia, jeżeli w ciągu trzydziestu dni od dnia zwolnienia
ze służby pracownik zgłosił się do tego zakładu w celu podjęcia pracy. Niezachowanie tego terminu
powoduje wygaśnięcie stosunku pracy, chyba że nastąpiło z przyczyn usprawiedliwiających
nieobecność w pracy.
Prawo odwołania do sądu
W razie naruszenia przez pracodawcę przepisów zasad opisanych w niniejszym artykule,
pracownikowi przysługuje prawo odwołania do sądu pracy.
Pamiętaj, że:
Umowa o pracę wygasa zawsze w przypadku śmierci pracownika;
W razie śmierci pracodawcy umowa o pracę nie zawsze wygasa;
Pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę w okresie pierwszych trzech miesięcy
tymczasowego aresztowania pracownika.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. 1998 r., Nr 21, poz. 94, ze zm.);
Ustawa z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (tekst jednolity: Dz.U. 2003 r., Nr 188, poz.
1848, ze zm.);
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. 2006 r., Nr 97, poz. 674,
ze zm.);
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst
jednolity: Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416)
http://e-prawnik.pl