Monika Szyszka
Murasaki Shikibu i jej dziennik
Wstęp
W niniejszym artykule chcę pokrótce przedstawić damę dworu Murasaki Shikibu
+}_Ł� oraz jej pamiętnik zatytułowany Murasaki Shikibu-nikki +}_Ł��e� (Dziennik
Murasaki Shikibu) jako odzwierciedlenie epoki dworskiej, jak również omówić ten rodzaj
literacki. Artykuł ten może być krótkim wprowadzeniem do lektury Dziennika Murasaki
Shikibu, zapoznającym czytelnika z treścią utworu i zagadnieniami z nim związanymi.
Postać autorki
Murasaki Shikibu znana jest dzięki dwóm
dziełom: Genji-monogatari �nlirś� (Opowieść o
księciu Genji) i Murasaki Shikibu-nikki. O ile na
pierwszym miejscu zawsze wymienia się jej powieść, o
tyle często zapomina się o dzienniku, który pisała czyli w
latach 1008-10101. Przyjmuje się2, że Murasaki Shikibu
zaczęła pisać powieść po śmierci męża, tj. pomiędzy
rokiem 1001 a 1011. A ponieważ historia życia Murasaki
Shikibu nie jest do końca zbadana, istnieje wiele
wątpliwości, zarówno co do dat, jak i wydarzeń.
1
Od piątego do siódmego roku ery KankM
�[._Era KankM
według kalendarza europejskiego (słonecznego) to lata
1004-1011.
2
Shirane Haruo, The Bridge of Dreams. The Poetics in The Tale of Genji, Stanford University Press, Stanford,
California 1987, s. 219.
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
 Jedyne wiarygodne zapiski pochodzą z Dziennika Murasaki Shikibu. Wiadomo, że
autorka pochodziła z bocznej gałęzi rodu Fujiwara �źS, a cała jej rodzina od kilku pokoleń
zajmowała się literaturą. Pradziadek Murasaki  Fujiwara Kanesuke �źS|QŹ pełnił funkcję
Radcy Dworu (chk
nagon -N }�) i jednocześnie zaliczany był do  Trzydziestu Sześciu Mistrzów
Poetyckich. Czterdzieści pięć z jego wierszy ukazało się w antologiach cesarskich. Dziadek
Murasaki  Fujiwara Masatada �źS�
�`i jej wuj Tameyori �p<Ś także pisywali poezję. Ojciec
Murasaki  Fujiwara Tametoki �źS�pBf został mianowany na Asystenta Gubernatora (kami jM

�[n0N) prowincji Harima�dŁx, wraz z którym wizytował prowincje Suma ŚŁx i Akashi fów. W
984 roku awansował na stanowisko Starszego Sekretarza (shikibu _Ł�) w Ministerstwie
Ceremonii w służbie cesarza Kazana Sq\ (rządy 984-986). Po abdykacji cesarza, Tametoki
utracił stanowisko. Przez cztery lata pełnił funkcję gubernatora w prowincji Echizen �ćMR.
Póz
niej przeniesiony został do prowincji Echigo �ćŚ_. Około 970 roku poślubił córkę Fujiwary
Tamenobu �źS�p�O Zastępcy Gubernatora prowincji Hitachi �e�z. Z ich związku urodziło się
troje dzieci: syn i dwie córki. Murasaki +}, która była najmłodsza, urodziła się pomiędzy 970 a
978 rokiem. Niedługo po narodzinach Murasaki zmarła jej matka. Pisarka miała jeszcze troje
przyrodniego rodzeństwa. Przyrodni brat JM
sen X0�0F0[0�0 został opatem w świątyni Miidera
N�Nś[, a Nobumichi (Koremichi) �OS� został mianowany Zastępcą Gubernatorem prowincji
Hitachi3.
W 51. rozdziale swego Dziennika, Murasaki Shikibu opisuje, jak Tametoki, licząc na talent
Nobunoriego �O�l  młodszego brata Murasaki, szkolił go w zakresie literatury chińskiej i
3
Op. cit, s. 218
2
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
historii. Murasaki także uczestniczyła w zajęciach i jak się wkrótce okazało, była bardziej pojętna
i zainteresowana nauką niż jej brat:
W dzieciństwie, gdy mój brat, zwany Shikibu JM
, czytał Kronikę Chińską, zawsze byłam
obok niego i uczyłam się ze słuchu. Brat z trudem zapamiętywał tekst, a gdy zapomniał
jakiegoś chińskiego znaku, ja w dziwnie szybki sposób ten znak rozpoznawałam. Byłam
bardzo zainteresowana nauką, a mój ojciec widząc to mówił:
 Szkoda, że moja córeczka nie jest chłopcem. To prawdziwe nieszczęście.
Na dodatek słyszało się:
 Ten chłopiec nie ma zdolności. Jakkolwiek by się nie starał, to i tak nie zrobi kariery.4
Tametoki pozwalał córce kontynuować naukę. W ten sposób Murasaki dokładnie
zapoznała się z literaturą japońską, klasyką chińską i literaturą buddyjską (głównie z pismami
sekty tendai5). W roku 996 ojciec Murasaki objął stanowisko Gubernatora prowincji Echigo.
Prawdopodobnie córka pojechała tam razem z nim. Póz
niej dołączył do nich brat, który został
urzędnikiem w Ministerstwie Ceremonii i został przydzielony do personelu ojca. Uważa się, że
Murasaki przebywała w prowincji Echigo do 998 lub 999 roku, kiedy to została wydana za mąż.
Poślubiła swego kuzyna Fujiwara Nobutakę �źSŁ[][, który tak jak Tametoki, wywodził się ze
średniej (prowincjonalnej) arystokracji i służył cesarzowi Kazanowi. Nobutaka był człowiekiem
wykształconym, dobrze znał klasykę chińską, i posiadał bogaty księgozbiór. W roku 999 urodziła
się ich jedyna córka  Kenshi (Kataiko) �ŚP[. Wstąpiła ona na dwór cesarski i została kochanką
cesarza GoichijM
Ś_Nag. Znana jest jako poetka podpisująca się przydomkiem Daini Sanmi
'Y_n0 NMO, który otrzymała po swoim drugim mężu Takashina Nariaki ؚ�
bąz, zastępcy
4
Kono Shikibu no jM
to iu hito no, warawa ni te fumiyomi haberishi toki, kikinaraitsutsu, kano hito wa osM

yomitori, wasururu tokoro o mo, ayashiki made zo sa toku haberishikaba, fumi no shinnyk
saretaru oya wa,
[kuchioshk
, onokogo nite motaranu koso saiwai nakerikere] to zo, tsune ni nagekare haberishi.
Sore o, [onoko ta ni zaegarinuru hito wa, ika ni zo ya, hanayaka narazu nomi haberumeru yo] to, yM
yM
hito no iu
mo kikitomete ato, ichi to iu moji o da ni kakiwatashi haberazu, ito tezutsu ni, asamashiku haberi.
Murasaki shikibu-nikki, rozdz. 51. s. 244.
5
Tendai  sekta buddyjska stworzona w Chinach przez Chih-i (538-597), który głosił filozofię opartą na wierze w
pustkę, nietrwałość wszystkiego i tożsamość każdego bytu z absolutem. Chiński Tien t ai na grunt japoński
przeniósł SaichM
(767-822), który w roku 804 udał się do Chin, gdzie studiował przez rok. W 806 roku założył na
górze Hiei koło KyM
to japoński klasztor tendai. SaichM
w swych naukach podkreślał, że każdy człowiek ma
możliwość osiągnięcia oświecenia w tym życiu, i że nirwana jest nierozłącznie związana z doczesnym światem.
3
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
gubernatora prowincji Dazaifu 'Y�[ś^. Trzydzieści siedem z jej wierszy znalazło się w
antologiach cesarskich.
Czwartego miesiąca 1001 roku umarł mąż Murasaki  Nobutaka. Pięć kolejnych lat
autorka spędziła samotnie w domu. Prawdopodobnie właśnie wtedy zaczęła pisać Opowieść o
księciu Genji. W 1006 roku jej ojciec ponownie został mianowany Gubernatorem prowincji
Echizen. W tym czasie Murasaki rozstała się z domem i wstąpiła na dwór cesarzowej ShM
shi p_P[
(Akiko) (988-1074), córki swego kuzyna  Fujiwary Michinagi �źSS�w� (966-1027). Michinaga
chciał, aby jego córka była najbardziej atrakcyjną z żon cesarza IchijM
Nag, więc polecił
Murasaki Shikibu kształcić cesarzową6. Murasaki w 51. rozdziale Dziennika Murasaki Shikibu
opisuje to nieco inaczej:
Jego ekscelencja Michinaga powiedział, żebym poczytała cesarzowej Hakushimonjk
7.
Ponieważ umiem czytać poezję chińską, starałam się unikać wzroku innych ludzi. W
przerwie między wizytami dworskimi  dobrze to pamiętam  a było to latem zeszłego
roku, czytałyśmy z cesarzową dwa zwoje tekstów poematów chińskich. Uczyłam ją
systematycznie, jednak ukrywałyśmy ten fakt. Jego ekscelencja Michinaga także się z tym
krył, jednak zarówno dwór jak i cesarz zauważyli to i zaczęli przynosić w prezencie pisma
w klasycznym języku chińskim. Naprawdę, w ten sposób dzięki jego ekscelencji i mnie
doszła do takiego zaawansowania w czytaniu klasyki, że wkrótce było można o tym
usłyszeć od plotkujących służących pałacowych. Gdybym przewidziała z góry, jakie plotki
będą krążyć! W tym środowisku, czym by się zająć, robi się wokół tego zamieszanie. To
prowadzi do natychmiastowego zniechęcenia.8
6
Haruo Shirane, op.cit., s. 220.
7
Hakushimonjk
 zbiór poezji Bo Juyi (Bai Juyi, Bo Lodian, jap.Haku Kyou, Haku Rakuten; 772-846) poety epoki
Tang. Obecnie składa się z 71 zwojów.
8
Miya no, omae ni te, monjM
no tokorodokoro yomisase tamai nado shite, saru sama no shiroshime sama hoshige
ni oboitarishikaba, ito shinobite, hito no saburawanu mono no imaima ni, ototoshi no natsu goro yori, gM
to iu
fuminikuwan o zo, shidoke na nagara oshietate kikoesasete haberu, kakushihaberi. Miya mo shinobisase
tamaishikado, tono mo uchi mo keshiki o shirase tamaite, mifumi domo omedetM
kakase tamaite zo, tono wa
tatematsurase tamau. Makoto no kM
yomase tamai nado suru koto, hata, kano mono ii no naishi wa, e
kikazarubeshi. Shiritaraba, ika no so shirihaberamu mono to, subete yo no naka kotowaza shibeku ureki mono
ni haberikeri
MSN, ibid., s. 244.
4
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
W tym czasie, tzn. w roku 1008, autorka rozpoczęła pisanie dziennika. Badacze9 są
zdania, że wtedy też powstała znaczna część Opowieści o księciu Genji. Życie pałacowe skończyło
się jednak w 1011 roku, wraz ze śmiercią cesarza IchijM
. Murasaki wraz z cesarzową-wdową
przeniosła się do rezydencji nad jeziorem Biwa10. W tym samym roku jej ojciec powtórnie został
gubernatorem prowincji Echigo. Niedługo po tym, w roku 1013, umarł Nobunori, brat Murasaki.
Ojciec pogrążył się w smutku, zrezygnował z godności dworskich i przyjął święcenia kapłańskie.
Murasaki także zastanawiała się nad porzuceniem świata świeckiego, jednak nie ma
konkretnych dowodów na to, że się na ten krok zdecydowała. Ostatnia wzmianka o niej znajduje
się w ShM
yk
ki \óS} (Kronika Radcy Dworu Prawej Strony)11 Fujiwary Sanesuke �źSź[�Ś
(957-1046) z 1015 roku. Są tam informacje, że w 1015 roku Murasaki wstąpiła do klasztoru i
zmarła w 1031 roku. W żadnych z dworskich dokumentów napisanych po 1015 roku nie ma o
niej ani słowa.
Dziennik Murasaki Shikibu i Opowieść o księciu Genji
Choć pojawiają się wątpliwości, czy autorem
Opowieści o księciu Genji i Dziennika Murasaki Shikibu
jest ta sama osoba, zazwyczaj przyjmuje się, że autorka
obu dzieł jest dama dworu  Murasaki Shikibu. Mimo że
dzieła te różnią się formą literacką, Fujii Sadao pisze:
 Dziennik Murasaki Shikibu został napisany  ciężką
ręką autora Opowieści o księciu Genji (...) Gdybyśmy
stracili z oczu autora, musielibyśmy skonstruować
czytanie dzieła na nowo. Ważne jest założenie, które jest
nieuniknione, aby badania nad opowieścią nie stanęły na
rozdrożu, że autorką opowieści była Murasaki Shikibu12 .
9
Haruo Shirane, ibid., s. 221.
10
Haruo Shirane, po.cit., s. 222.
11
ShM
yk
ki albo L
uki  dziennik składający się z 61 zwojów autorstwa Fujiwary Sanesuke rozpoczął pisanie w 976
roku i kontynuował do 1032 roku. Opisywał zdarzenia i ceremonie, jakie miały miejsce w tym czasie na dworze.
12
Fujii Sadao  Inochi to yo w  Kokubungaku , 1983, s. 10.
5
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
Analizy treści oraz wyrażeń stosowanych w obu dziełach wskazują na jednego autora,
który dobrze posługuje się techniką opisu zaczerpniętą z monogatari. Onitsuka Takaaki w
książce pt. Izumi Shikibu-nikki. Murasaki Shikibu-nikki w rozdziale pt.  Dziennik Murasaki
Shikibu i Genji-monogatari 13 Pisze:  Scena popołudniowej drzemki nabiera cech opowieści
monogatari i przytacza fragment Murasaki Shikibu-nikki:
Po drodze od cesarzowej zajrzałam do pokoju Damy Radczyni. Zastałam ją podczas
14 15
drzemki. Ubrana była w szaty w kombinacjach zwanych  lespedeza i  shion . Miała
płaszcz w głębokim odcieniu borda i z połyskiem od tłuczka do zmiękczania tkanin. Twarz
Radczyni wyłaniała się z szat. Pod głową miała pudełko na kamień do rozcierania tuszu, o
które opierała czoło. Była bardzo piękna! Wyglądała jak księżniczka z ilustracji do opowieści.
 Czyż nie wyglądasz jak dama z romansu?  powiedziałam.
Spojrzała na mnie.
 T o bardzo niegrzeczne! Budzisz mnie tak okrutnie!  powiedziała. Uniosła trochę
głowę. Miała zaróżowione policzki. Była [drobna i] prześliczna. Rzadko zdarza się widzieć
takie piękno16.
Dalej przytaczając kolejny fragment dziennika, Onitsuka akcentuje jeszcze jedną ważną cechę
Dziennika Murasaki Shikibu, wskazującą na tego samego twórcę:
 Plotki dam dworu ujęte są w epizody i opowiadane w formie monogatari:
13
Onitsuka Takaaki,  Murasaki Shikibu-nikki to Genji-monogatari (Dziennik Murasaki Shikibu i Opowieść o
księciu Genji), w Izumi Shikibu-nikki, Murasaki Shikibu-nikki, Benseisha, TM
kyM
1991, tom 3, s. 235.
14
Hagi  krzew lespedezy. Kwiaty w kolorze bordowego fioletu. Kombinacja sukien o nazwie hagi składa się z sukni
w kolorze lawendy przetykanej jasnozielonymi nitkami nałożonej na suknię jasnozieloną.
15
Shion  kwiat podobny do europejskiego astra. Kombinacja o tej nazwie składa się z spodnich sukien w kolorze
jasnej zieleni i płaszcza w kolorze jasnej lawendy
16
Ue yori oruru michi ni, Ben no saishM
no kimi no tM
kuchi o sashinozokitareba, hirune shitamaeru hodo narikeri.
Hagi � shion, iroiro no kinu ni, fukaki ga uchime kokoro koto naru o ue ni kite, kao wa hikiirete, suzuri no hako
ni makura shite, fushitamaeru hitai tsuki, ito rM
tage ni namamekashi. E ni kakitaru mono no himekimi no
kokochi sureba, kuchi M
i o hikiyarite, [monogatari no onna no kokochi mo shitamaeru ka na] to iu ni, miakete,
[mono kuruoshi no misama ya. Netaru hito o kokoro naku odorokasu mono ka tote, sukoshi okiagaritamaeru
kao no], uchi akamitamaeru nado, komaka ni okashk
koso haberikashi. L
kata mo yoki hito no, ori kara ni,
mata koyonaku masaru wazarikeri
MSN, ibid., s. 165-156.
6
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
 Na dworze służy dama zwana Saemon Naishi17. Nienawidzi mnie bez powodu. Wiem, że
nie jestem pierwsza, która się jej obawia, ponieważ do moich uszu dociera wiele
nieprzyjemnych plotek.
Pewnego razu cesarz słuchał jak czytana jest Opowieść o księciu Minamoto i powiedział:
 Autorka jest bardzo utalentowana. Zapewne czytała Kronikę japońską.
Dama ta usłyszała to i rozpuściła pomiędzy arystokratami plotkę, że jestem bardzo dumna z
mojej wiedzy i wykształcenia.
W ten sposób przydano mi przydomek  Dama Od Kronik , ale to wcale nie było
zabawne. Kryłam się z czytaniem klasyki chińskiej przed służącymi w moim domu, tym
bardziej, jak mogłabym pokazać swoją wiedzę w takim miejscu jak dwór?18
Całość przyjmuje formę opowiadania 19.
Aluzje na temat Genji monogatari są z pewnością wplatane świadomie. Nie sposób więc
uznać, że autorka Dziennika Murasaki Shikibu nie ma związku z powstaniem Opowieści o
księciu Minamoto. Ponadto Onitsuka Takaaki pisze:  Uważam, że doświadczenia zapisane w 5.
roku ery KankM
mają wpływ na fragmenty napisane póz
niej. Te fragmenty kryją się w księgach
zatytułowanych:  WakayM
 (Młode liście),  Yk
giri (Wieczorna mgła),  Minori (Rytuały),
 Maboroshi (Miraż),  Hashihime (Księżniczka na moście),  Sawarabi (Wczesne paprocie),
 Yadorigi (Bluszcz),  KagerM
 (Jętka),  Yume-no ukihashi (Unoszący się most snów). Na
przykład w  Maboroshi Genji wspomina:
Przeminęły miesiące z nocami pełnymi wspomnień i nie zauważyłem jak rok minął. Mój świat
także dziś dobiega końca.
Mono omou yo suguru getsunichi mo shiranu ma ni toshi mo waga yo mo kyM
ya tsukinuru.
17
Tachibana Takako.
18
Saemon no naishi to iu hito haberi. Ayashk
suzuro ni yokarazu omoikeru mo, e shirihaberanu, kokoro ukishiri
ugoto no, M
u kikoehaberishi.
Uchi no ue no, Genji monogatari hito ni yomase tamaitsutsu kikoshimeshikeru ni, [kono hito wa nihongi o koso
yomi tamaubekere. Makoto ni zae arubeshi] to, no tamawasekeru o, futo ashiwakari ni, [imijk
namu zae ga
aru] to, tenjM
bito nado ni iichirashite, Nihongi no mitsubone to zo tsukitarikeru, ito okashiku zo haberu. Kono
furusato no onna no mae ni te dani, tsutsumihaberu mono o, saru tokoro ni zae sakashiide haberamu yo.
MSN, ibid., s. 243.
19
Onitsuka Takaaki,  Murasaki Shikibu-nikki to Genji-monogatari (Dziennik Murasaki Shikibu i Opowieść o
księciu Genji), w Izumi Shikibu-nikki, Murasaki Shikibu-nikki, Benseisha, TM
kyM
1991, s. 237.
7
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
W 5. roku ery KankM
Murasaki wspomina:
Lata przeminęły w moim świecie, a odgłos wiejącego wiatru wywołuje chłód we wnętrzu
serca.
Toshi kurete waga yo fukeyuku kaze no oto ni kokoro no ura no susamajiki ka na.
Zdania te mają związek. Nie jest ważne, który fragment był wcześniejszy, a który póz
niejszy. Czy
jednak nie są zbliżone w czasie? 20.
Oczywiście z braku miejsca nie przedstawię w tym miejscu analiz porównawczych słownictwa
i wyrażeń stosowanych w obu dziełach, na podstawie których badacze formułują powyższe
opinie. Przytoczone wypowiedzi sygnalizują tylko kierunek poszukiwania dowodów na
potwierdzenie tezy, że autorem obu dzieł była Murasaki Shikibu, dama dworu cesarzowej ShM
shi
(Akiko).
Murasaki Shikibu-nikki
 Klasyczne nikki  pisze Helen Craig McCoullough 
świadomie sfabrykowane, często są artefaktami
literatury retrospektywnej. Od pojęcia laika (i definicji
słownikowej dziennika) różnią się w czterech
aspektach. Po pierwsze, narracja nie jest niezmiennie
prowadzona w pierwszej osobie lub pisana przez
głównego bohatera. [...] Po drugie, niektóre z
przykładów zawierają zapisy zdarzeń codziennych i
niecodziennych, ale wiele innych tekstów zatrzymuje
czas i przybliża go w sposób przypominający fikcję,
historię, autobiografię lub biografię. Po trzecie, treść
jest urozmaicona i jest bardziej refleksyjna niż ta w
zwykłym dzienniku nieliterackim.
20
Ibid., s. 240.
8
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
Dziennik Murasaki Shikibu zawiera nie tylko fragmenty autobiograficzne, ale także
obszerne komentarze dotyczące charakterów koleżanek autorki  dam dworu oraz dokładne
opisy ceremonii i innych wydarzeń koncentrujących się na narodzinach pierwszego syna
cesarzowej ShM
shi, zajmujące jakieś 65 procent całego tekstu. [...] Dzieło przypomina raczej
zbiór poematów, ze wstępem prozą, w którym autorka wyjaśnia okoliczności powstania
poematu, opisuje swoje spostrzeżenia i emocje towarzyszące komponowaniu. Takie dzieła nie są
dziennikami w pojęciu autobiograficznym lub zapiskami biograficznymi, ale dziełami po części
poświęconym wspomnieniom osobistymi i zapiskom pamiętnikarskim. [...] Będziemy je raczej
nazywać nikki lub memuarami, niż diariuszami 21.
Tak więc zamiast słowa  dziennik powinniśmy używać słowa  pamiętnik lub  zapiski .
Tym bardziej że autorka nie zapisuje wydarzeń z kronikarską dokładnością. Murasaki Shikibu,
jako bardzo bystra i krytyczna obserwatorka życia dworskiego, notuje raczej obrazy z życia, a nie
zdarzenia dworskie. W jej dzienniku możemy znalez
ć opisy wydarzeń i ceremonii dworskich,
które wyznaczały tryb, w jakim toczyło się życie na dworze cesarskim, plotki na temat
mieszkańców dworu, opisy faktów zamieszczone na życzenie Michinagi czy cesarzowej,
komentarze i osobiste przemyślenie autorki.
Murasaki rozpoczęła notatki jesienią 1008 roku od opisu jesiennej scenerii otaczającej
pałac Fujiwary Michinagi. Następnie opisała dzień buddyjskiej ceremonii mishk
hM
22, spotkanie
z Michinagą i układanie poematów, spotkanie z księciem Sanmi Kimi, z gubernatorem prowincji
Harima i bankiet dostojników z kręgu cesarza. W dziewiątym miesiącu zanotowała wspomnienia
z Dnia Chryzantem, komponowania wonności, ceremonię egzorcyzmów, narodziny pierwszego
syna cesarzowej ShM
shi oraz ceremonii z tym związanych. W dziesiątym miesiącu opisała wizytę
Michinagi u wnuka23, spotkanie z Nakatsukasą, wizytę cesarza, pływanie łódkami dam dworu i
nadawanie nowych rang. W miesiącu następnym Murasaki zanotowała ceremonię golenia
główki następcy tronu i spotkanie dam dworu. W jedenastym miesiącu opisane zostały:
ceremonia pięćdziesiątego dnia po narodzinach księcia, składanie życzeń długowieczności,
wrażenia z pisania powieści, zapiski o tęsknocie za domem, o powrocie cesarzowej po porodzie
21
Craig McCullough Helen, Classical Japanese Prose. An Anthology, Stanford University Press, Stanford,
California 1990, s. 15-16.
22
Ceremonia mishk
hM
(mizuhM
) Ceremonia Pięciu Mądrych Królestw połączona z ceremonią sekty shingon,
odprawiana corocznie od ósmego dnia pierwszego miesiąca przez siedem dni.
23
Póz
niejszego cesarza GoichijM
(1016-1036).
9
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
do pałacu, o ceremoniach wręczania prezentów księżniczkom, prezentacji tancerek, o tańcach
gosechi, o romansie jednej z dam dworu oraz święcie Kamo. W dwunastym miesiącu Murasaki
opisała dwa dni z końca roku, w tym ceremonię zakończenia roku. Następnie ukazuje święta
pierwszych trzech dni Nowego Roku. Autorka nie opatrzyła datami komentarzy na temat
wyglądu i zachowania znanych sobie dam dworu, opisu zdarzeń związanych z osobą córki
Minamoto Tamemasy, krytyki Izumi Shikibu, Akazome Emon i Sei ShM
nagon, wspomnień z
czasów samotności po śmierci męża, rozważań o ludzkiej naturze, refleksji na temat swojej
sytuacji na dworze, gdy się okazało, że umie czytać klasykę chińską, rozważań natury buddyjskiej
i decyzji o zakończeniu korespondencji listownej. Wszystkie te zdarzenia miały miejsce
pomiędzy pierwszym a dziewiątym miesiącem szóstego roku ery KankM
, czyli 1009 roku.
Następna datowana notatka pochodzi z jedenastego dnia dziewiątego miesiąca tego samego roku
i opisuje buddyjską ceremonię odprawianą w kaplicy pogrzebowej. Kolejnych dwóch zapisów
autorka dokonała latem. W tym miejscu następuje luka w tekście. Być może Murasaki nie pisała
nic aż do Nowego Roku 1010, choć przy jej wcześniejszej skrupulatności jest to mało
prawdopodobne. Możliwe jest, że zapiski z tego okresu zaginęły. Wszelkie teksty spisywane były
na zwojach, które wędrowały do czytelników pojedynczo i niezależnie od siebie. Możliwe jest
więc, że część notatek zaginęła. Możliwe jest także, że w tym czasie Murasaki Shikibu,
odsunąwszy się od życia dworskiego, skupiła się na pisaniu drugiej części swojej powieści. To też
byłoby zgodne z zapiskami z nie datowanych rozdziałów 49., 52., 53. Dziennika Murasaki
Shikibu, w których wyraz
nie przebija filozofia smutku buddyjskiego, dominująca także w drugiej
części Opowieści o księciu Genji.
Kolejne datowane zapiski zaczynają się w pierwszym miesiącu 1010 roku. Znajdziemy tam
wspomnienia ceremonii wręczania prezentów cesarza i książąt, bankiet zorganizowany przez
Michinagę i święto po narodzinach drugiego syna cesarzowej ShM
shi. Zapiski damy dworu
Murasaki Shikibu kończą się na rozdziale sześćdziesiątym. I znowu trudno stwierdzić, czy
rozdział 60. jest ostatnią notatką z pamiętnika. Czy były kolejne, które zaginęły? Dziennik
Murasaki Shikibu urywa się równie niespodziewanie jak Opowieść o księciu Genji. W przypadku
powieści dla wielu badaczy, m.in. Fujioki Tadaharu i Ikedy Kikana, jest oczywiste, że powieść nie
została ukończona. Ostatnia z ksiąg zatytułowana:  Yume no ukihashi (Ulotny most snów) jest
niedokończona. Większość badaczy japońskich twierdzi, że śmierć autorki przerwała pisanie
powieści. Dowodzą oni, że pomimo wyraz
nego zbliżania się akcji do końca, księga jest
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
niekompletna. Jeśli uznać, że buddyjskie wątki i luka w tekście pamiętnika wskazują na
zaangażowanie w tym czasie w pisanie końca drugiej części powieści, to logiczne byłoby
powiązanie nagłego przerwania pisania zarówno powieści jak i pamiętnika. Możemy wtedy
przypuszczać, że Murasaki zmarła w roku 1010. Miałaby wtedy 40-48 lat, co w epoce Heian było
już podeszłym wiekiem.
Dziennik Murasaki Shikibu podzielony został przez badaczy24 na 60 rozdziałów. Są to
części powiązane tematycznie, najczęściej jednym wydarzeniem i towarzyszącym mu sytuacjom i
komentarzom. Rozdziały te zazwyczaj są tej samej długości, choć kilka z nich (18., 26., 30., 46.,
47., 49., 60.) jest dwa lub nawet trzy razy dłuższe od pozostałych. Wywołuje to wątpliwości, czy
podział na 60 rozdziałów jest poprawny? Tym bardziej że w dłuższych rozdziałach możemy
wyróżnić kilka akapitów i tematów. Hagitani Boku25 proponuje podział na 73 akapity. Do
ostatniego zalicza teksty rozdziałów od 53. do 60.. Wspomniane rozdziały dotyczą zarówno
osobistych przemyśleń, jak i ważnych wydarzeń dworskich, takich jak bankiet zorganizowany
przez Michinagę czy święto po narodzinach drugiego syna cesarzowej ShM
shi. W tej części
pamiętnika wyróżnić można co najmniej dziesięć wątków i dwanaście akapitów, co w efekcie
mogłoby dać podział całego tekstu Dziennika Murasaki Shikibu na 85 części.
Zastanawiające jest że, Murasaki Shikibu nie opisuje tak ważnego zdarzenia, jak narodziny
drugiego syna cesarzowej ShM
shi26. Nigdzie nie jest o tym wspomniane aż do rozdziału 60., w
którym narratorka przedstawia ceremonię odprawianą w piętnaście dni po narodzeniu dziecka.
O narodzinach księcia dowiadujemy się z przypisu opracowanego przez badaczy. Można odnieść
wrażenie, że brakuje co najmniej jednego rozdziału. Autorka dziennika regularnie notowała
wydarzenia, więc trudno uwierzyć, że nawet przy całkowitym poświęceniu swojej uwagi i czasu
pisaniu powieści, pominęłaby milczeniem tak ważne wydarzenie, jak narodziny drugiego dziecka
cesarzowej. Możliwe jest, że fragment nikki zaginął. Nie można wykluczyć jednak, że Murasaki
Shikibu, zmęczona już życiem dworskim skupiła się tylko na pisaniu powieści. Możemy też snuć
domysły, że dwór, zachwycony Opowieści o księciu Genji, wymógł na autorce, by zajęła się tylko
pisaniem powieści.
24
Podział wg Nihon koten bungaku zenshk
.
25
Hagitani Boku, Murasaki Shikibu-nikki no dasoku Tsurayuki no isamiashi (Rozwlekłość w Murasaki Shikibu-
nikki i porywcze kroki Tsurayukiego), ShinchM
sha, TM
kyM
2000, s. 147-148
26
W wydaniu Nihon koten bungaku zenshk
.
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
Zakończenie
W powyższym artykule, opisując koleje losu i przedstawiając
dziennik, przybliżyłam postać damy dworu Murasaki Shikibu.
Starałam się także przedstawić dziennik nikki jako gatunek
literacki, który może służyć zarówno jako zapis prywatnych
emocji, myśli i wspomnień, a także jako kronika i zapis
przejawów historii i kultury.
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
Załącznik 1.
Tytuły polskie i oryginalne początki rozdziałów Dziennik Murasaki Shikibu
1. Jesień w rezydencji Tsuchimikado (Akatsuki no kewai iritatsu mama ni)
2. Ceremonia Pięciu Ołtarzy (Mata yo fukaki hodo no tsukisahiku mori)
3. Poranna rosa na kwiatach patrini (Watadono no toguchi no tsubane ni miitaseba)
4. Trzeci Książę (Shimeyaka naru yk
gure ni)
5. Stolik do gry w go (Harima no kami)
6. Goście, którzy zostali na noc (Hachigatsu nijk
yonichi no hodo yori wa)
7. Postać śpiącej Damy Radczyni (Nijk
roku nichi)
8. Chryzantemy (Kokonoka, kiku no sen o)
9. Próba kadzideł (Sono ya sari)
10.Egzorcyzmy (TM
ka no)
11.Wyczekiwanie narodzin (TM
ka no akatsuki mo)
12. Narodziny (Miitadaki no mikuji oroshi tatematsuri)
13. Ludzkie radości (Tono mo ue mo)
14. Bambusowy miecz, pępowina i pierwsze karmienie (Uchi yori miwakashi mote maireru TM

no Chk
jM
Yorisada)
15. Ceremonia obmycia dziecka (L
nyk
dono wa toritoki to ka)
16. Kobiece szaty (Yorozu no mono no kumori naku shiroki omae ni)
17. Trzeci dzień po narodzinach (Mikka ni narasetamai yo wa)
18. Piąty dzień po narodzinach (Itsuka no yo wa)
19. Pływanie łódkami przy księżycu (Mata no yo)
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
20. Siódmy dzień po narodzinach. Zmiana szat (Nanoka no yo)
21. Dziewiąty dzień po narodzinach (Kokonoka no yo wa)
22. Michinaga okazuje zadowolenie ze swego pierwszego wnuka (Jk
gatsu tM
ka made mo)
23. Zapiski o Nakatsukasa i domu cesarskim (Nakatsukasa no miya watari no mikoto o)
24. Porównanie do wodnych ptaków (GyM
kM
chikaku narinu tote)
25. Deszczowe niebo (KoshM
jM
no kimi)
26. Wycieczka Cesarza (Sono hi ni)
27. Koncert. Awanse (Kure yuku mama ni)
28. Pierwsze golenie główki małego księcia. Mianowanie służących (Mata no ashita ni)
29. Minister Cesarzowej i Podsekretarz Cesarzowej (Kurete, tsuki itodo omoshiroki ni)
30. Ceremonia pięćdziesiątego dnia po narodzinach (L
nika wa shimotsuki tsuitachi)
31. Składanie życzeń długowieczności następcy tronu (Osoroshikaru beki yo no miyopparai)
32. Szkic powieści (Irasetamaubeki koto mo chikaku narinuredo)
33. Dorastanie następcy tronu (Wakamiya wa)
34. Tęsknota za domem (Omae no hoka ni)
35. Jego Ekscelencja Michinaga, książęta i powrót cesarzowej do pałacu (Irasetamau wa
jk
shichi nichi nari)
36. Podarki z pałacu (Yobe no miokurimono)
37. Tancerki tańców gosechi (Gosechi wa hatsuka ni mairu)
38. Pałacowa otchłań pijaństwa (Tora no hi ashita)
39. Ceremonia oglądania dziewcząt (Kakaranu toshi da ni)
40. Dama SakyM
(Jijk
no saishk
no gosechitsubane)
41. Minęły tańce gosechi (Nani bakari no mimi todomuru koto mo nakaritsuru higoro nare
do)
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
42. Święto Kamo (Rinji no matsuri no tsukai wa)
43. Koniec roku. Komponowanie poematów (Shiwasu no jk
kyk
nichi ni mairu)
44. Ostatnia noc miesiąca (Tsugomori no yo)
45. Noworoczna ceremonia dawania i otrzymywania ciastek ryżowych (ShM
gatsu tsuitachi)
46. Ludzkie postacie (Kono tsuide ni)
47. Rezydencja Sai in i pałac cesarzowej (Sai in ni)
48. Krytyka Izumi Shikibu, Akazaemon i Sei ShM
nagon (Izumi Shikibu to iu hito koso)
49. Oglądając się wstecz (Kaku, katagata ni tsukete)
50. Różne ludzkie umysły (Sama yM
)
51.  Dama od kronik . Czytanie poezji (Saimo no Naishi to iu hito haberi)
52. Waham się, czy szukać prawdy (Ika ni)
53. Kończę pisanie listów (Mifumi ni ekakitsuzuke haberanu koto o)
54. Przejażdżki łódkami (Jk
ichi nichi no akatsuki)
55. O odpowiedzi (Genji no monogatari)
56. Pukający do drzwi (Watadono ni netaru yo)
57. Ceremonia wymiany prezentów z następcą tronu (Kotoshi shM
gatsu mikka)
58. Specjalni goście jego ekscelencji Michianagi. Dzień dziecka (Futsuka)
59. Niania Nakatsukasa (Mata no hi)
60.Ceremonia piętnastego dnia po narodzinach drugiego księcia (Akarasama ni makadede)
Opracowanie własne na podstawie podziału w: Nihon koten bungaku zenshk
, pod redakcją:
Fujioki Tadaharu, Nakano KM
ichi, Inukai a Kiyoshi, Ishii Fumio, ShM
gakukan, TM
kyM
1992, tom
18.
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
Załącznik 2.
Tematy rozdziałów Dziennika Murasaki Shikibu
Ceremonie Wydarzenia Komentarze Zapiski Plotki
Bankiety
dworskie dworskie osobiste prywatne dworskie
1. *
2. * *
3. *
4. *
5. * *
6. * *
7. * *
8. * *
9. *
10. *
11. * *
12. * *
13. *
14. * *
15. * *
16. *
17. * *
18. * * *
19. *
20. * *
21. * *
22. *
23. *
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
Ceremonie Wydarzenia Komentarze Zapiski Plotki
Bankiety
dworskie dworskie osobiste prywatne dworskie
24. * *
25. * *
26. * * * * *
27. * * *
28. * *
29. * * *
30. * *
31. * *
32. *
33. *
34. *
35. * *
36. * *
37. * *
38. * * *
39. * *
40. *
41. * *
42. * * *
43. * * *
44. * *
45. * *
46. * *
47. * * *
48. * * *
49. *
50. * * *
51. *
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
Ceremonie Wydarzenia Komentarze Zapiski Plotki
Bankiety
dworskie dworskie osobiste prywatne dworskie
52. *
53. *
54. * * *
55. * *
56. * * *
57. * * *
58. * * *
59. * * *
60. * * * *
Opracowanie własne.
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
Załącznik 3.
Elementy gatunków literackich w Dzienniku Murasaki Shikibu
zbiór
poemató powieść
kroniki pisane dziennik * perspektywa
szkice zuihitsu w waka- monogata
po chińsku nikki kobieca
shk
ri
1 * *
2 * *
3 * *
4 * *
5 * *
6 *
7 * * *szaty
8 * *
9 *
10 * *
11 *
12 * *
13 *
14 *
15 *
16 * *szaty
17 *
18 * * * *wygląd
19 * *
20 *
21 *
1
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
zbiór
poemató powieść
kroniki pisane dziennik * perspektywa
szkice zuihitsu w waka- monogata
po chińsku nikki kobieca
shk
ri
22 *
23 * *
24 * *
25 * *
26 * * *szaty
27 * *
28 * *
29 * *
30 * * * *szaty
31 * * *
32 *
33 *
34 * * *
35 * *
36 * * *szczegóły
37 *
38 * *
39 * * *wygląd
40 * * * * plotki
41 *
42 *
43 * *
44 * *
45 * * *szaty
46 * *plotki
2
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone
zbiór
poemató powieść
kroniki pisane dziennik * perspektywa
szkice zuihitsu w waka- monogata
po chińsku nikki kobieca
shk
ri
47 * * *plotki
48 * *krytyka
49 * *
50 * *
51 * *
52 *
53 *
54 * *
55 * * *
56 * *
57 *
58 *
59 *
60 * * * *szaty
Opracowanie własne.
2
Matsumi Szkoła Języka Japońskiego
www.matsumi.pl
2007 � Wszelkie prawa zastrzeżone