141.
Skałki Piekło pod Niekłaniem
The Piekło Rocks at Niekłań
Fantazyjne formy skalne wyrzez
bione w płytkomorskich osadach sztormowych
Fanciful tors incised in shallow-marine tempestite
Lokalizacja: Location:
województwo świętokrzyskie District: Holy Cross
powiat konecki County: Końskie
Wólka Zychowa
Budki
gmina Stąporków Commune: Stąporków
Majdanki
Region geograficzny: Geographical regionalization:
Wyżyna Kielecka Kielce Upland
Garb Gielniowski Gielniów Ridge
Jednostka geologiczna: Geological unit:
Niekłań Wielki
antyklinorium środkowopolskie Mid-Poland Anticlinorium
permsko-mezozoiczne obrzeżenie Permo-Mesozoic cover of the Holy
Gór Świętokrzyskich Cross Mountains
Wąglów
2km
1mile
GPS: 51°112 14.763 N 20°392 53.783 E
Waloryzacja poznawcza | Cognitive valorization: «ð«ð«ð«ð
Waloryzacja turystyczna | Tourism valorization: «ð«ð«ð«ð
kałki Piekło pod Niekłaniem stanowią jedną he Piekło Rocks at Niekłań represent one of the
Sz największych atrakcji geologicznych regionu Tgreatest geological attractions of the Holy Cross
świętokrzyskiego i sztandarową grupę skałek północnej Mts. region and the most spectacular group of rocks of
części województwa. Popularyzacji tego miejsca sprzyjają the northern part of this district. Attractivity of this place
wysokie walory estetyczne i krajobrazowe oraz dobre is additionally enhanced by its high aesthetic and landscape
zagospodarowanie turystyczne, na które składają się tablice values as well, as by proper tourist infrastructure, consisting
informacyjne oraz przyrodnicza
ścieżka dydaktyczna, prowadząca
do rezerwatu.
Rezerwat geologiczny
Skałki pod Niekłaniem poło-
żony jest na obszarze 6,3 ha
w gminie Stąporków, niedaleko
miejscowości Niekłań Wielki.
Zajmuje przyszczytowÄ… strefÄ™
wzniesienia Piekło, będącego
fragmentem zachodniej części
pasma Wzgórz Niekłańsko  Bli-
żyńskich. Rezerwat w całości leży
w obrębie Konecko-A
opuszań-
skiego Obszaru Chronionego
Krajobrazu.
Przedmiotem ochrony
rezerwatowej są naturalne skał-
ki zbudowane z dolnojurajskich
(200-170 mln lat temu) pia-
skowców kwarcowych. Praw- Fig. 1. Sztandarowa grupa skałek w rezerwacie
Fig. 1. Leading tor group in the reserve
nej ochronie podlega również
| 613
photo Sławomir Bębenek
stanowisko rzadkiego gatunku paproci  zanokcicy pół- in placing information plates and establishing a educational
nocnej, stanowiącej relikt polodowcowy. Spośród zróż- natual trail leading to the reserve.
nicowanych form skalnych, najczęściej występują grzyby The Piekło Rocks at Niekłań geological reserve covers
skalne, baszty, ambony, stoły i progi o zróżnicowanych an area of 6,3 hectares in the Stąporków commune, not
wysokościach, wahających się od 2 do około 8 m. W obrę- far from the Niekłań Wielki village. It is situated in the
bie skałek występują ponadto trzy jaskinie pseudokrasowe summit part of the Piekło (Hell) hill, placed in the western
 Jama Agi, Tomkowa Dziura i Schronisko Sympozjalne. part of the Niekłań-Bliżyn Range. The reserve is located
Naturalne formy skałkowe skupione są w dwóch gru- within the limits of the Końskie-A
opuszno Landscape
pach  zachodniej i wschodniej. Długość całego kompleksu Protected Area.
nie przekracza 600 m. Część zachodnia tworzy zwartą Protected are natural rocks, built up of Lower Jurassic
grupę z dobrze wyeksponowanymi skałkami. Przeważają (Liassic) quarzitic sandstones. Legal protection concerns
tu ambony i grzyby skalne o fantazyjnych kształtach oraz as well the site of the rare species of northern spleenwort
zróżnicowanych barwach, wynikających z obecności związ- (Asplenium septentrionale) fern, a postglacial relict. Among
ków żelaza. W grupie tej występują dwie spośród trzech different rocky landforms, the most frequent are rock
jaskiń całego kompleksu. Grupa wschodnia jest nieco mushrooms, towers, pulpits, tables and rock steps of vari-
niższa i bardziej rozczłonkowana. Poszczególne skałki nie able heights changing between 2 and ca. 8 m. In addition,
przekraczają 6 m. U ich podnóża zalegają przemieszczone three pseudokarst caves: Jama Agi, Tomkowa Dziura and
niewielkie bloki skalne. Grupa wschodnia jest bardziej Schronisko Sympozjalne, occur within the rocks.
zróżnicowana morfologicznie. Prócz grzybów i ambon Natural rock forms compose two clusters: the west-
występują tu baszty skalne, stoły i progi. ern and eastern one. The length of the entire com-
Osady budujące skałki wchodzą w skład permsko plex does not exceed 600 m. The western cluster forms
-mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Są to a compact group bearing well-exposed rocks dominated
jasnobeżowe i żółte piaskowce kwarcowe, drobno- i śred- by pulpits and rock mushrooms of fanciful shapes and
nioziarniste, o spoiwie krzemionkowo-ilastym, należące variable colours, resulting from the presence of iron
Fig. 3. Mikrorzez
ba na powierzchniach skałek  struktury komórkowe
Fig. 3. Microrelief at the surfaces of tors - cellular structures
compounds. This group contains two from the three caves
occurring in the entire complex. The eastern cluster is
a little bit less high and more dismembered. Individual
rock forms do not exceed 6 m in height, and their feet
are covered by displaced small rock blocks. This group
is also more differentiated morphologically: apart from
rock mushrooms and pulpits, there are rock towers, tables
and rock steps.
Rock-building strata belong to the Permo-Mesozoic
cover of the Holy Cross Mts. These are light-beige and
yellow, fine- to medium-grained quartz sandstones of
siliceous-clayey cement, and are assigned to the lower
Fig. 2. Struktury arkadowe zachowane na kolumnach jaskini Tomkowa
Dziura
part of the Ostrowiec Formation (Sinemurian stage).
Fig. 2. Arcade structures preserved in columns of the Tomkowa Dziura
cave
These sediments represent a brackish environment and
614 |
photo Sławomir Bębenek
photo Sławomir Bębenek
do niższej części formacji ostrowieckiej (piętro synemur, are indicative of a slowly prograding marine transgression.
195-190 mln lat temu). Osady te reprezentują środowisko Strata are arranged sub-horizontally or dip at small angles
brakiczne i dokumentujÄ… powolnÄ… transgresjÄ™ morskÄ…. War- to the northeast. Their thickness does not exceed a few
stwy zalegajÄ… poziomo lub wychylone sÄ… pod niewielkim meters. The entire sequence is cut by an irregular system
kątem ku NE. Miąższość nie przekracza kilku metrów. of subvertical joints.
Całość przecina nieregularny system niemal pionowych The rocks are built of platy and bedded sandstone
spękań ciosowych. complexes of differentiated thicknesses. The lower com-
W budowie skałek zaznaczają się zróżnicowanej plex is composed of thick-bedded, parallel or cross-lam-
miąższości kompleksy piaskowców, płytowych i uławi- inated sandstones and thin-bedded sandstones showing
conych. Kompleks niższy złożony jest z gruboławico- dome-like, hummocky-type cross-stratification. This part
wych piaskowców, laminowanych równolegle lub prze- of the sequence refers to the upper near-shore zone domi-
kątnie, oraz cienkopłytowych piaskowców z kopułowym nated by strong currents and storms. The part showing
warstwowaniem przekątnym typu hummocky. Część ta hummocky-type cross-stratification, in turn, represents
odpowiada strefie wyższego przybrzeża, zdominowanego a slightly shallower shore zone, wherein  following storm
przez silne prądy i sztormy. Część warstwowana przekąt- periods  small ridges originate, which form a characteristic
nie o typie hummocky odpowiada nieco płytszej strefie structure when migrating towards the shoreline.
brzegowej, w której po okresach sztormów powstają The upper part is composed of vary-grained sand-
grzbieciki, które migrując ku brzegowi tworzą charak- stones, showing inferior sorting measures, and typified by
terystycznÄ… strukturÄ™. large-scale tabular cross stratification. The origin of this
Górną część budują średnioziarniste piaskowce, sła- part of the sequence relates to a shallower barrier zone,
biej wysortowane, z wielkoskalowym warstwowaniem typified by high energy of waves and currents.
przekątnym typu tabularnego. Powstanie tej części wiąże Spectacular rock landforms are also typified by unique
się z płytszą strefą barierową, w której panuje wysoka and original microrelief. Irregular microforms, such as
energia fal i prądów. niches or groves, are chaotically oriented, particularly
Efektowne formy skałkowe podkreśla unikalna i ory- in lower parts of the rocks. Fissility surfaces are usually
ginalna mikrorzez
ba. Nieregularne mikroformy, takie jak accompanied by furrows or arcade structures, passing
nisze czy żłobki występują chaotycznie, szczególnie w niż- sometimes into chain structures. In places, honeycomb and
szych partiach skałek. Wzdłuż powierzchni oddzielności  not infrequently  cellular structures can be found. Of
rozwinięte są najczęściej bruzdy lub struktury arkadowe, interest are single hollows developed on fissility surfaces,
przechodzące niekiedy w struktury łańcuchowe. Gdzienie- representing remnants left after tree trunks drifting in the
gdzie występują struktury plastrowe, a nierzadko komór- near-shore zone. Limonitic cementation crusts, sometimes
kowe. Ciekawostką są pojedyncze zagłębienia na grani- large-scale ones, are also common.
cy oddzielności, będące pozostałością po pniach drzew Original shapes of the rocks result from intensive Pleisto-
cene weathering, initiated after
the Middle-Polish glaciations,
as well as from corrasion-
deflational aeolian activity of
predominantly westerly winds
during accumulation of the
younger loesses in the Holy
Cross Mts. area. Both subter-
raneous and surface erosion,
leading to the formation of
caves, have also played an
important relief-forming role.
Three small caves are
developed horizontally and
their relief does not exceed
1 m. The Aga s Hole (Jama
Agi) cave has originated itself
along joints at the base of
a rock pulpit. Its shape resem-
Fig. 4. Jaskinia Jama Agi wypreparowana w ambonie skalnej bles a small corridor, ca. 8 m
Fig. 4. The Aga Cave dissected in a pulpit rock
long, tapering towards the end.
| 615
photo Sławomir Bębenek
dryfujących w strefie przybrzeża. Powszechne są, często
znacznych rozmiarów, limonityczne skorupy cementacyjne.
Oryginalne kształty skałek są wynikiem zapoczątko-
wanego po zlodowaceniu środkowopolskim intensywne-
go działania plejstoceńskich procesów wietrzeniowych,
jak również korazyjno-deflacyjnej działalności eolicznej,
szczególnie działaniu wiatrów zachodnich podczas aku-
mulacji lessów młodszych w obszarze świętokrzyskim.
Dużą rolę rzez
botwórczą odegrała i nadal odgrywa erozja
podziemna i naziemna, dzięki której doszło do powstania
form jaskiniowych.
Trzy niewielkie jaskinie rozwinięte są w poziomie, Fig. 5. Ślady po pniach drzew
Fig. 5. Traces of tree trunks
a ich deniwelacja nie przekracza 1m. Jama Agi powsta-
ła w podstawie ambony, wzdłuż spękań ciosowych. Ma
kształt niewielkiego korytarza, którego długość dochodzi The cave bears three natural entrance holes, and its height
do około 8 m, zwężającego się ku końcowi. Prowadzą is nearly 2 m. The Tomek s Hole cave (Tomkowa Dziura)
do niej trzy naturalne otwory wejściowe, a maksymalna comprises three small halls developed within a large rock
wysokość wynosi blisko 2m. Tomkową Dziurę tworzą pulpit. Larger halls bear two entrance holes, and the small-
3 niewielkie sale rozwinięte w znacznej wielkości ambonie. est hall is linked with the other ones by a short narrow.
Do większych salek prowadzą dwa otwory wejściowe. The third cave is situated in the southeastern part of the
Kolejna, najmniejsza salka połączona jest z nimi krótkim complex. It is composed of niches separated by a void,
zwężeniem. Trzecia jaskinia znajduje się w południowo- developed within a large-scale rock table.
-wschodniej części kompleksu. Tworzą ją oddzielone pustką In the vicinity of this nature reserve, historical monu-
nisze, rozwinięte w dużych rozmiarów stole skalnym. ments are located, causing the region to attract tourists.
W sÄ…siedztwie rezerwatu znajdujÄ… siÄ™ obiekty antropo- Most famous are the neogothic church of St. Lawrence
geniczne, wpływające na atrakcyjność turystyczną regionu. in Niekłań Wielki, Malachowski Palace and Saint Nicolas
Należą do nich neogotycki kościół pw św. Wawrzyńca church in Końskie and neoromanesque  neogothic church
z 1835 roku w Niekłaniu Wielkim, pałac Małachowskich of St.Louis in Bliżyn. Most interesting is the world biggest
i kościół św. Mikołaja w Końskich czy neoromańsko  heaer located in Stąporków.
neogotycki kościół św. Ludwika w Bliżynie. Ciekawostką
jest również największy grzejnik świata zlokalizowany
w StÄ…porkowie.
Autorzy | Authors: Sławomir Bębenek, Krzysztof Miśkiewicz
Wybrane pozycje literatury | Random bibliography: 241, 265, 320, 321, 322,
326
616 |
photo Sławomir Bębenek