1
Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego
ę) rzeczowniki na ą (równozgłoskowe)
B) rzeczowniki na (równozgłoskowe)
) rzeczowniki na ż
Oxytona: ą, Ćżą, ął etc.
Paroxytona: Ć, łŹ, ąĆ, ŹĆ etc.
Proparoxytona: ĄŻąą, ĄŹżą etc.
A)
W grupie ę), ze względu na miejsce akcentu w dopełniaczu l. mn., wyróżnia się dwie kategorie
rzeczowników:
takie, w których akcent w gen. pl. pada na drugą zgłoskę od końca (najczęściej są to rzeczowniki
wywodzące się z III deklinacji (języka starogreckiego); należą tu proparoxytona i paroxytona).
Akcent przesuwa się tylko wtedy, jeżeli rzeczownik jest akcentowany w nom. na trzecią zgłoskę od
końca (proparoxytonon).
takie, w których akcent w gen. pl. zawsze przesuwa się na pierwszą zgłoskę od końca, tj. . Tu
należą rzeczowniki wywodzące się głównie z I deklinacji (języka starogreckiego) oraz nieliczne z
deklinacji III.
W pozostałych przypadkach akcent pozostaje na tej samej zgłosce, na której stał w nom. sg.
Vocativus jest równy tematowi rzeczownika.
Przykład odmiany rzeczowników z grupy A 1).
ż ĄŻąą (tablica) ż ąą (zima)
sg.
Nom. ż ĄŻąą ąą
Gen. ż ĄŻąą ąą
Acc. ż ĄŻąą ąą
Voc. ĄŻąą ąą
pl.
Nom. żą ĄŻą ą
Gen. ĄąŹ ą
Acc. ż ĄŻą ą
Voc. ĄŻą ą
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
2
Tak, jak ĄŻąą odmieniają się m. in.: ą (Grek), ĄĆłą (uchodzca), ĄąŹłżą
(faktor), łŻżą (sąsiad), ąą (wrona), Źłłą (gardło), ĄŻłąĄą (książe), Źą (stal),
Ążą (płuco), ĄŹżą (agent), ąą (upały)etc.
Tak, jak ąą odmieniają się m. in.: ąłą (walka), ą (spinacz do papieru), ą
(bohater), ąąą (wiek), ąąĄą (zapalniczka), Ąąą (ojciec), ą (rura).
Przykład odmiany rzeczowników z grupy A2).
Do tej kategorii należą wszystkie rzeczowniki rodzaju męskiego na Żą, Żą, np. żŻą
(turysta), ąąŻą (rekin), ąąŻą (karierowicz), żŻą (sierżant), ąŻą (kasjer), oraz
niektóre dwuzgłoskowe rzeczowniki na ą, jak ą (miesiąc), Źą (mąż), ą (kaszel).
sg.
Nom. ż żŻą Źą
Gen. ż żŻą Źą
Acc. ż żŻą Źą
Voc. żŻą Źą
pl.
Nom. żą żŻ Ź
Gen. żą ą
Acc. ż żŻ Ź
Voc. żŻ Ź
Uw. Rzeczownik ż ą, obok potocznej formy genetiwu ż ą, posiada również formę
genetiwu ż , której często używa się przy określeniach daty, np. ą 5 ż
(piątego). Podobnie rzeczownik ż Ąąą posiada alternatywną formę genetiwu
Ąą (forma uczona). Poetycką oraz dialektalną formą genetiwu dla rzeczownika ż Źą
jest ż ą lub ż ą.
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
3
B)
Wszystkie rzeczowniki należące do grupy B) mają akcentowany dopełniacz na pierwszej zgłosce
od końca, tj. . Do grupy tej należą paroxytona oraz oxytona. W przypadku rzeczowników
akcentowanych w nom. sg. na pierwszą zgłoskę od końca akcent we wszystkich przypadkach
pozostaje niezmienny. Tylko w przypadku paroxytona należy pamiętać o przesunięciu się akcentu w
gen. pl. na końcówkę fleksyjną.
Przykład odmiany rzeczowników z grup B)
sg.
Nom. ż ą (żeglarz) ął (profesor)
Gen. ż ą ął
Acc. ż ą ął
Voc. ą ął
pl.
Nom. żą ą ął
Gen. ą ął
Acc. ż ą ął
Voc. ą ął
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
4
Do grupy trzeciej ) należą zarówno oxytona (żą), paroxytona (ĆŻż) jak i proparoxytona
(ŹĄż). W przypadku rzeczowników z grupy oxytona i paroxytona, akcent pozostaje na tej
zgłosce, na której stał w nominatiwie. Jedynie rzeczowniki akcentowane w nom. sg. na trzecią
zgłoskę od końca, w dopełniaczu obu liczb oraz bierniku l. mn. przesuwają akcent na drugą zgłoskę
od końca. Odmieniają się zatem tak, jak rzeczowniki deklinacji II (języka starogreckiego).
Przykład odmiany rzeczowników z grup )
sg.
Nom. ż ąĆ (brat) ĆŻż ŹĄż
Gen. ż ąĆż ĆŻż ąĄż
Acc. ż ąĆ ĆŻż ŹĄż
Voc. ąĆ ĆŻ ŹĄ
pl.
Nom. żą ąĆżŻ ĆŻżą ŹĄżą
Gen. ąĆ ĆŻ ąĄ
Acc. ż ąĆż ĆŻż ąĄż
Voc. ąĆżŻ ĆŻżą ŹĄżą
Uw. 1. Voc. sg. kończy się na , jednak równie często spotyka się formę wokatiwu na ż.
Dotyczy to przede wszystkich:
- imion własnych: ż, ęż, ąłż, ąż, żż etc.
- niektórych rzeczowników dwuzgłoskowych, jak łż (starzec), ąŹż (diakon), Źż(potwór),
żż (pucybut).
- deminutywów zakończonych na Źż (ĆąąŹż).
Uw. 2. rzeczownik ż (rok) posiada gen. pl. ż, który używa się w zwrotach określających
wiek (Żąą 19 ż, mam 19 lat). Rzeczownik ten posiada ponadto dwie formy liczby mnogiej:
żą żą na określenie czasy, czas gramatyczny lub ą ąą, na określenie lata . Por. także ż
Źż (skała) pl. żą Źżą, ą Źąą; ż łż (mowa, powód, słowo), pl. żą łżą (mowy,
powody), ą łąą (słowa).
Dla niektórych proparoxytona z tej kategorii akcent we wszystkich przypadkach pozostaje
niezmienny, np: ąłż (mnich, zakonnik), ąż (wiatrak), ąĆżż (wzniesienie),
ąŻąż (echo), łŹąąż (osioł), Źąż, ąĆżż (obniżenie), ĄąąŹĄż (drań),
ĄżżĆąż (ból głowy) etc.
Odmiana tych rzeczowników nie jest jednak absolutna!
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
5
Deklinacja rzeczowników równozgłoskowych rodzaju żeńskiego
rzeczowniki na ą
rzeczowniki na /
A)
Do grupy A) należą oxytona, paroxytona oraz proparoxytona. Ze względu na akcent w dopełniaczu
liczby mn. możemy tu wyróżnić dwie grupy rzeczowników:
A1) takich, w których akcent w dopełniaczu pada na drugą zgłoskę od końca.
A2) takich, które mają dopełniacz l.mn. akcentowany na zgłosce pierwszej od końca.
Przykład odmiany rzeczowników z grupy A1).
Według wzoru A1) odmieniają się wszystkie rzeczowniki na ą oraz ą, np.:
ąą (możliwość), ąą (ciężar, ciężkość), ąą (tożsamość, dowód tożsamości),
ąą (szybkość, prędkość) etc., oraz wiele rzeczowników na Żą, Źą, np.: ĄąŻą
(ojczyzna), ąĆŻą (rodzynek), łąŻą (krewetka).
Ponadto wiele innych rzeczowników, które wywodzą się głównie z języka starogreckiego i należą
do deklinacji III, np.: ąŻą (promień), ąą (obraz), ąą (kura), Żąą (skala, gama muz.),
Źą, ŁąąŻą, etc. Pozostałe rzeczowniki odmieniają się częściej według typu drugiego.
sg.
Nom. ĄŻą
ąą
Gen. ĄŻą
ąą
Acc. ĄŻą
ąą
Voc. ąą
ĄŻą
pl.
Nom. ĄŻ
żą ą
Gen. ĄŻ
ąż
Acc. ĄŻ
ą ą
Voc. ĄŻ
ą
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
6
Przykład odmiany rzeczowników z grupy A2).
Rzeczowniki należące do tej grupy wywodzą się głównie z deklinacji I (języka starogreckiego), np.:
Źłą (kotwica), ąŻżą (sala), Źą (obrona), ąĄłŻą (strajk), ąąąŹ (grusza), łĆą
(most), żąŹ (praca), ą (badanie naukowe), ąą, ąą (pszczoła), łą (język),
łąŻą, Żą (pragnienie) etc.
sg.
Nom. Źąą łą żąŹ
Gen. Źąą łą żąŹ
Acc. Źąą łą żąŹ
Voc. Źąą łą żąŹ
pl.
Nom. żą Źą ł żą
Gen. ąą ł żą
Acc. ą Źą ł żą
Voc. Źą ł żą
B)
Rzeczowniki należące do grupy B), podobnie jak rzeczowniki grupy A2), mają dopełniacz l.mn.
zawsze akcentowany na pierwszej zgłosce od końca.
Przykład odmiany rzeczowników z grupy B)
sg. córka początek cukier
Nom. ą śŹą
Gen. ą śŹą
Acc. ą śŹą
Voc. ą śŹą
pl.
Nom. żą ą śŹą
Gen. ż ą
Acc. ą ą śŹą
Voc. ą śŹą
Uw. Niektóre rzeczowniki z tej grupy nie posiadają dopełniacza l. mn., tak jak wyraz śŹą.
Należą do nich m. in.: ś (upał), Ź (gotowanie, fermentacja), Ź (grzbiet, plecy), Ź
(wdzięczność, urok), Źżą (wiosna), łą (napełnienie, zbliżenie się księżyca do pełni),
ż (praca, robota), (pamięć), ążĄą (przyjemność), żą (zmęczeni),
(trawienie), etc.
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
wybrane czasowniki i rzeczowniki w obu rodzajachrodzaj mski i eski rzeczownikow w jzyku woskimRodzaj rzeczownikaRodzaj żeński tabele odmiany oraz komentarzcj rzeczownik 29 odpRodzaj i zakres … Dz U 1995 2502 JTPWyjatki Klonowanie Identycznosc RodzajeAnaliza porównawcza rodzajów, przyczyn i okoliczności zgonów na podstawie badań sekcyjnych (2)więcej podobnych podstron