Deklinacja rzeczownikow rownozgloskowych rodzaju meskiego i zenskiego[1]


1
Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego
ę) rzeczowniki na  ą� (równozgłoskowe)
B) rzeczowniki na  �� (równozgłoskowe)
�) rzeczowniki na  ż�
Oxytona: �ą�����, Ćżą�����, �ą��ł���� etc.
Paroxytona: ��Ć���, ��łŹ���, �ą���Ć���, �ŹĆ��� etc.
Proparoxytona: ĄŻ�ą�ą�, Ą�Ź��ż�ą� etc.
A)
W grupie ę), ze względu na miejsce akcentu w dopełniaczu l. mn., wyróżnia się dwie kategorie
rzeczowników:
takie, w których akcent w gen. pl. pada na drugą zgłoskę od końca (najczęściej są to rzeczowniki
wywodzące się z III deklinacji (języka starogreckiego); należą tu proparoxytona i paroxytona).
Akcent przesuwa się tylko wtedy, jeżeli rzeczownik jest akcentowany w nom. na trzecią zgłoskę od
końca (proparoxytonon).
takie, w których akcent w gen. pl. zawsze przesuwa się na pierwszą zgłoskę od końca, tj.  ��. Tu
należą rzeczowniki wywodzące się głównie z I deklinacji (języka starogreckiego) oraz nieliczne z
deklinacji III.
W pozostałych przypadkach akcent pozostaje na tej samej zgłosce, na której stał w nom. sg.
Vocativus jest równy tematowi rzeczownika.
Przykład odmiany rzeczowników z grupy A 1).
ż ĄŻ�ą�ą� (tablica) ż ��ą���ą� (zima)
sg.
Nom. ż ĄŻ�ą�ą� ��ą���ą�
Gen. �ż� ĄŻ�ą�ą ��ą���ą
Acc. �ż� ĄŻ�ą�ą ��ą���ą
Voc.  ĄŻ�ą�ą ��ą���ą
pl.
Nom. żą ĄŻ�ą��� ��ą�����
Gen. ��� Ąą�Ź��� ��ą�����
Acc. �ż�� ĄŻ�ą��� ��ą�����
Voc.  ĄŻ�ą��� ��ą�����
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
2
Tak, jak ĄŻ�ą�ą� odmieniają się m. in.: ���ą� (Grek), Ą���Ć�łą� (uchodzca), Ąą�Źłż��ą�
(faktor), ł�Ż�ż�ą� (sąsiad), ���ą�ą� (wrona), Ź��łłą� (gardło), Ą�Żł�ąĄą� (książe), �Ź��ą� (stal),
Ą����ż�ą� (płuco), Ą�Ź��ż�ą� (agent), �ą����ą� (upały)etc.
Tak, jak ��ą���ą� odmieniają się m. in.: ął��ą� (walka), ��������ą� (spinacz do papieru), ���ą�
(bohater), ąą��ą� (wiek), ą�ąĄ���ą� (zapalniczka), Ąą���ą� (ojciec), ����ą� (rura).
Przykład odmiany rzeczowników z grupy A2).
Do tej kategorii należą wszystkie rzeczowniki rodzaju męskiego na  Żą�,  Ż��ą�, np. �ż��Ż��ą�
(turysta), �ą��ą�Żą� (rekin), ą�ą�Ż��ą� (karierowicz), ż�Żą� (sierżant), �ą�Żą� (kasjer), oraz
niektóre dwuzgłoskowe rzeczowniki na  ą�, jak ���ą� (miesiąc), Ź���ą� (mąż), ���ą� (kaszel).
sg.
Nom. ż �ż��Ż��ą� Ź���ą�
Gen. �ż� �ż��Ż��ą Ź���ą
Acc. �ż� �ż��Ż��ą Ź���ą
Voc.  �ż��Ż��ą Ź���ą
pl.
Nom. żą �ż��Ż���� Ź�����
Gen. ��� �ż��ą���� ą�����
Acc. �ż�� �ż��Ż���� Ź�����
Voc.  �ż��Ż���� Ź�����
Uw. Rzeczownik �ż ���ą�, obok potocznej formy genetiwu �ż� ���ą, posiada również formę
genetiwu ��ż� �����, której często używa się przy określeniach daty, np. ��ą� 5 �ż� �����
(piątego). Podobnie rzeczownik �ż Ąą���ą� posiada alternatywną formę genetiwu
�Ąą����� (forma uczona). Poetycką oraz dialektalną formą genetiwu dla rzeczownika �ż Ź���ą�
jest ��ż� ą����� lub ��ż� ą�����.
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
3
B)
Wszystkie rzeczowniki należące do grupy B) mają akcentowany dopełniacz na pierwszej zgłosce
od końca, tj.  ��. Do grupy tej należą paroxytona oraz oxytona. W przypadku rzeczowników
akcentowanych w nom. sg. na pierwszą zgłoskę od końca akcent we wszystkich przypadkach
pozostaje niezmienny. Tylko w przypadku paroxytona należy pamiętać o przesunięciu się akcentu w
gen. pl. na końcówkę fleksyjną.
Przykład odmiany rzeczowników z grup B)
sg.
Nom. ż �ą���� (żeglarz) �ą��ł���� (profesor)
Gen. �ż� �ą��� �ą��ł���
Acc. �ż� �ą��� �ą��ł���
Voc.  �ą��� �ą��ł���
pl.
Nom. żą �ą���� �ą��ł����
Gen. ��� �ą���� �ą��ł����
Acc. �ż�� �ą���� �ą��ł����
Voc.  �ą���� �ą��ł����
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
4
�
Do grupy trzeciej �) należą zarówno oxytona (ż��ą���), paroxytona (ĆŻż�) jak i proparoxytona
(Ź����Ąż�). W przypadku rzeczowników z grupy oxytona i paroxytona, akcent pozostaje na tej
zgłosce, na której stał w nominatiwie. Jedynie rzeczowniki akcentowane w nom. sg. na trzecią
zgłoskę od końca, w dopełniaczu obu liczb oraz bierniku l. mn. przesuwają akcent na drugą zgłoskę
od końca. Odmieniają się zatem tak, jak rzeczowniki deklinacji II (języka starogreckiego).
Przykład odmiany rzeczowników z grup �)
sg.
Nom. ż ą���Ć�� (brat) ĆŻż� Ź����Ąż�
Gen. �ż� ą���Ćż� ĆŻż� ą����Ąż�
Acc. �ż� ą���Ć� ĆŻż Ź����Ąż
Voc.  ą���Ć� ĆŻ� Ź����Ą�
pl.
Nom. żą ą���ĆżŻ ĆŻżą Ź����Ążą
Gen. ��� ą���Ć�� ĆŻ�� ą����Ą��
Acc. �ż�� ą���Ćż�� ĆŻż�� ą����Ąż��
Voc.  ą���ĆżŻ ĆŻżą Ź����Ążą
Uw. 1. Voc. sg. kończy się na  �, jednak równie często spotyka się formę wokatiwu na  ż.
Dotyczy to przede wszystkich:
- imion własnych: ���ż, ę��ż, �ą��łż, ą�ż, ż����ż etc.
- niektórych rzeczowników dwuzgłoskowych, jak ł��ż� (starzec), �ąŹ�ż� (diakon), ��Ź�ż�(potwór),
ż����ż� (pucybut).
- deminutywów zakończonych na  Ź�ż� (Ćąą�Ź�ż�).
Uw. 2. rzeczownik ����ż� (rok) posiada gen. pl. ��ż���, który używa się w zwrotach określających
wiek (�Ż�ąą 19 ��ż���, mam 19 lat). Rzeczownik ten posiada ponadto dwie formy liczby mnogiej:
żą ����żą na określenie  czasy, czas gramatyczny lub �ą ����ąą, na określenie  lata . Por. także ż
��Ź�ż� (skała) pl. żą ��Ź�żą, �ą ��Ź�ąą; ż �łż� (mowa, powód, słowo), pl. żą �łżą (mowy,
powody), �ą �łąą (słowa).
Dla niektórych proparoxytona z tej kategorii akcent we wszystkich przypadkach pozostaje
niezmienny, np: �ą�ł��ż� (mnich, zakonnik), ą������ż� (wiatrak), ą��Ćż�ż� (wzniesienie),
ą��Żąż� (echo), łŹą�ą�ż� (osioł), �Ź��ąż�, �ą��Ćż�ż� (obniżenie), ĄąąŹ����Ąż� (drań),
Ąż�ż��Ćąż� (ból głowy) etc.
Odmiana tych rzeczowników nie jest jednak absolutna!
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
5
Deklinacja rzeczowników równozgłoskowych rodzaju żeńskiego
rzeczowniki na  ą
rzeczowniki na  �/��
A)
Do grupy A) należą oxytona, paroxytona oraz proparoxytona. Ze względu na akcent w dopełniaczu
liczby mn. możemy tu wyróżnić dwie grupy rzeczowników:
A1) takich, w których akcent w dopełniaczu pada na drugą zgłoskę od końca.
A2) takich, które mają dopełniacz l.mn. akcentowany na zgłosce pierwszej od końca.
Przykład odmiany rzeczowników z grupy A1).
Według wzoru A1) odmieniają się wszystkie rzeczowniki na  ����ą oraz  ����ą, np.:
���ą�����ą (możliwość), �ą�����ą (ciężar, ciężkość), �ą������ą (tożsamość, dowód tożsamości),
�ą�����ą (szybkość, prędkość) etc., oraz wiele rzeczowników na  Ż�ą,  Ź�ą, np.: Ąą��Ż�ą
(ojczyzna), ��ąĆŻ�ą (rodzynek), łą�Ż�ą (krewetka).
Ponadto wiele innych rzeczowników, które wywodzą się głównie z języka starogreckiego i należą
do deklinacji III, np.: ą��Ż�ą (promień), �ą���ą (obraz), ���ą�ą (kura), �Ż�ą�ą (skala, gama muz.),
�Ź�ą, Łąą�Ż�ą, etc. Pozostałe rzeczowniki odmieniają się częściej według typu drugiego.
sg.
Nom. �ĄŻ�ą
� ���ą�����ą
Gen. �ĄŻ�ą�
��� ���ą�����ą�
Acc. �ĄŻ�ą
��� ���ą�����ą
Voc.  ���ą�����ą
�ĄŻ�ą
pl.
Nom. �ĄŻ���
żą ���ą�������
Gen. �ĄŻ���
��� ���ą�ż�����
Acc. �ĄŻ���
�ą� ���ą�������
Voc. �ĄŻ���
 ���������
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK
6
Przykład odmiany rzeczowników z grupy A2).
Rzeczowniki należące do tej grupy wywodzą się głównie z deklinacji I (języka starogreckiego), np.:
Źł���ą (kotwica), ąŻ�ż��ą (sala), Ź���ą (obrona), ąĄ��łŻą (strajk), ą�ą�ąŹ (grusza), ł�Ć��ą
(most), �ż��ąŹ (praca), �����ą (badanie naukowe), ą��ą, ��ą��ą (pszczoła), ł���ą (język),
ł��ąŻ�ą, �Ż�ą (pragnienie) etc.
sg.
Nom. � �Źą��ą ł���ą �ż��ąŹ
Gen. ��� �Źą��ą� ł���ą� �ż��ąŹ�
Acc. ��� �Źą��ą ł���ą �ż��ąŹ
Voc.  �Źą��ą ł���ą �ż��ąŹ
pl.
Nom. żą �Źą���� ł����� �ż��ą��
Gen. ��� �ąą���� ł����� �ż��ą��
Acc. �ą� �Źą���� ł����� �ż��ą��
Voc.  �Źą���� ł����� �ż��ą��
B)
Rzeczowniki należące do grupy B), podobnie jak rzeczowniki grupy A2), mają dopełniacz l.mn.
zawsze akcentowany na pierwszej zgłosce od końca.
Przykład odmiany rzeczowników z grupy B)
sg. córka początek cukier
Nom. � ���� ą��� śŹ�ą��
Gen. ��� ����� ą���� śŹ�ą���
Acc. ��� ���� ą��� śŹ�ą��
Voc.  ���� ą��� śŹ�ą��
pl.
Nom. żą ����� ą���� śŹ�ą���
Gen. ��� �ż��� ą���� 
Acc. �ą� ����� ą���� śŹ�ą���
Voc.  ����� ą���� śŹ�ą���
Uw. Niektóre rzeczowniki z tej grupy nie posiadają dopełniacza l. mn., tak jak wyraz śŹ�ą��.
Należą do nich m. in.: ś���� (upał), ��Ź�� (gotowanie, fermentacja), �Ź�� (grzbiet, plecy), �Ź��
(wdzięczność, urok), Ź�żą�� (wiosna), ł��ą�� (napełnienie, zbliżenie się księżyca do pełni),
�ż���� (praca, robota), ������ (pamięć), �ążĄ��ą�� (przyjemność), �ż��ą�� (zmęczeni),
������ (trawienie), etc.
Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
wybrane czasowniki i rzeczowniki w obu rodzajach
rodzaj mski i eski rzeczownikow w jzyku woskim
Rodzaj rzeczownika
Rodzaj żeński tabele odmiany oraz komentarz
cj rzeczownik 29 odp
Rodzaj i zakres … Dz U 1995 25
02 JTPWyjatki Klonowanie Identycznosc Rodzaje
Analiza porównawcza rodzajów, przyczyn i okoliczności zgonów na podstawie badań sekcyjnych (2)

więcej podobnych podstron