Zdolność prawna osoby fizycznej
Zasada: Art. 8 ż1- każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną
- dziecko musi urodzić się żywe, bez znaczenia natomiast jest to, czy jest ono zdolne do życia,
Art. 9- domniemanie, iż dziecko przyszło na świat żywe
Chwila urodzenia- odłączenie od ciała matki.
Wyjątek- zdolność prawna dziecka poczętego nie narodzonego ( NASCITURUSA ).
- Art. 927 ż2.- dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą jeśli urodzi się żywe.
- Art. 972- przepisy stosuje się do zapisu- można dokonać zapisu na rzecz dziecka poczętego nie narodzonego,
- Art. 75. kro- można uznać dziecko poczęte nie narodzone za zgodą matki
- Art. 142 kro- forma alimentów dla dziecko poczętego nie narodzonego,
- Art. 182 kro- curator ventris- dla dziecka poczętego nie narodzonego można ustanowić kuratora, jeśli jest to konieczne.
Orzecznictwo:
- dziecko, które w chwili śmierci ojca było już poczęte, może po urodzeniu dochodzić roszczeń z art. 446ż od osoby
odpowiedzialnej za śmierć ojca ( SN- 1952, 1971 ). Dodatkowo orzeczenie z 1971 mówi o tym, iż przy ubezpieczeniu dziecko
poczęte, nie narodzone, może być prane pod uwagę, jeśli w chwili zajścia upadku ubezpieczeniowego było już poczęte.
-a także odszkodowania za szkodę, jakiej doznało na skutek czynu skierowanego w okresie ciąży przeciwko matce, a
uszkadzającego płód lub powodującego zmiany w normalnym jego rozwoju ( SN- 1966 )- wyrządzony ciężarnej czyn
niedozwolony, który spowodował wady płodu jest traktowany jako czyn przeciwko dziecku, jeśli urodzi się ono żywe i
przysługuje temu dziecku roszczeniu o odszkodowanie.
Istotna jest kwestia ustalenia związku przyczynowo- skutkowego. Poważną rolę odgrywa biegły lekarz, musi stwierdzić, czy te
czynniki miały negatywny wpływ na rozwój płodu. Gorzej, jeśli opinia brzmi "nie można tego wykluczyć".
- orzeczenie NSA: dziecko poczęte może być obdarowane, jeśli darowizna ma na celu zabezpieczenie przyszłych jego
interesów ( w sprawie chodziło o podatek- ojciec dziecka nie był osobą bliską matce, a to oznaczało wyższy podatek, tak więc
matka twierdziła, że nie dla niej, ale dla dziecka, które dla ojca jest osobą najbliższą ).
Doktryna:
a) prof. Jerzy Ignatowicz: upoważnia to do obrony tezy, że prawo polskie przyjmuje rzymską zasadę NASCITURUS PRO IAM
NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR- nasciturus traktowany jest jako narodzony, kiedy jest to dla niego
korzystne,
b) prof. Radwański, prof. Grzybowski- we wszystkich przepisach nie chodzi o zdolność prawną nasciturusa- przepisy traktują
o przyszłych prawach dziecka,
c) dziecko poczęte nienarodzone ma zdolność prawną ograniczoną i warunkową.
- Prof. Szpunar i prof. Wolter twierdzili, że nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem, że urodzi się żywe.
- Prof. Walaszek uważał, że dziecko poczęte nie narodzone ma zdolność prawną pod warunkiem rozwiązującym ( że urodzi
się martwe ).
Ustawodawstwo:
16.03.1993 weszła w życie ustawa antyaborcyjna ( Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach
dopuszczalności przerywania ciąży ). Wprowadzono do Art. 8 dopisano ż2: "Zdolność prawną ma również dziecko poczęte,
jednakże prawa i zobowiązania nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe". Mogło to jednak spowodować, że dziecko urodzi
się dłużnikiem. Zamiast poprawić sytuację nasciturusa pogorszono ją. Dodano też Art. 4461 - "z chwilą urodzenia dziecko
może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem". Zmiany te nie obowiązywały długo, natychmiast
przegłosowano ustawę o zmianie ustawy. Skreślono art. 8 ż2. W art. 4461 dopisano "dziecko nie może dochodzić tych
roszczeń w stosunku do matki". Wprowadzono bowiem dopuszczalność aborcji- a co jeśli matka chciała przeprowadzić
aborcję, a lekarz ją z
le przeprowadził i spowodował uszkodzenie płodu?. 18.12.1997 w sprawie orzekł TK, uznał to
sformułowanie za sprzeczne i zdanie to zostało skreślone.
Nadal więc sytuacja prawna nasciturusa nie jest wyjaśniona. Niewyobrażalne jest jednak, aby SN pozbawił zdolności prawnej
nasciturusa, gdy chodzi o jego korzyść.
Problematyka poczęcia i urodzenia się dziecka jaka z
ródła odpowiedzialności cywilnej dotyczy następujących sytuacji:
a) PRENATAL INJURIES ( SZKODY PRENATALNE )- odpowiedzialność cywilna powstaje za szkodę wyrządzoną dziecku już
poczętemu, ale jeszcze nie narodzonemu ( Art. 4461 ).
b) PRECONCEPTION INJURIES- odpowiedzialność cywilna obejmuje
- zdarzenia mające miejsce przed poczęciem się dziecka i
- powodujące następnie uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia i
- zawinione.
CONCIPIENDUS- dziecko nie narodzone, nie poczęte.
Przykład: matka dziecka urodziła dziecko upośledzone. Będąc w drugiej ciąży domagała się badań prenatalnych- wymusiła je
i wtedy potwierdzono, iż płód jest uszkodzony i jest ten sam rodzaj wady wrodzonej jak u dziecka pierwszego, ale na aborcję
było już za póz
no. Jest to coś innego niż stan, o którym mówi art. 4461. Tam chodzi o poczęte zdrowe dziecko- czyjeś
działanie powoduje jego upośledzenie po poczęciu, a tutaj mowa jest o dziecko upośledzonym od momentu poczęcia ).
Powstaje więc alternatywa:
- usunięcie ciąży,
- urodzenia upośledzonego dziecka.
Nie miejsce tu rozwodzić się, co jest lepsze, bo tym zajmuje się filozofia. W każdym razie rodzice dziecka upośledzonego
ponoszą szkodę w postaci większych wydatków. Matka musi w całości poświęcić się dziecku, co przekreśla jej karierę
zawodową. Wysokość szkody= koszty utrzymania dziecka chorego- hipotetyczne koszty utrzymania dziecka zdrowego.
Odszkodowanie wiąże się jednak z trudnym zagadnieniem, czy dziecko chciałoby istnieć? Jeśli prawo polskie przewiduje
możliwość usunięcia ciąży, to zakład opieki zdrowotnej powinien ponieść odpowiedzialność, jeśli nie skierowano kobiety na
badania prenatalne w odpowiednim czasie.
Jeśli rodzice czynili starania, żeby nie mieć dziecka, kobieta poddała się zabiegowi sterylizacji, brała środki antykoncepcyjne,
a mimo to poczęło się dziecko, to w orzecznictwie zachodnim przyjmuje się, iż za szkodę ( urodzenie się dziecka! )
odpowiada lekarz lub farmaceuta. Współżycie płciowe rodziców traktuje się jako przyczynę szkody.
Na określenie roszczeń rodziców stosuje się następującą terminologię:
a) WRONGFUL BIRTH- roszczenia rodziców upośledzonego dziecka skierowane przeciw lekarzowi, - który w zawiniony
sposób nie rozpoznał uszkodzenia dziecka w czasie ciąży ( lub jeszcze przed poczęciem )
- uniemożliwił tym samym przerwanie ciąży ( ewentualnie "doprowadził" do poczęcia ).
Stawiany mu zarzut polega na tym, iż odebrał on powodom ( rodzicom ) prawo do zadecydowania o tym, czy chcą obciążyć
się defektywnym dzieckiem,
b) WRONGFUL CONCEPTION- roszczenia rodziców w sytuacji,
- oboje ( lub jedno z nich ) podjęci starania ( najczęściej ze względów ekonomicznych ) mające na celu uniknięcie poczęcia
dziecka ( ewentualnie jego urodzenia się)
- ze względu na niewłaściwe postępowanie lekarza do poczęcia ( lub odpowiednio urodzenia ) dochodzi.
W efekcie rodzi się dziecko zdrowe ( ewentualna defektywność nie jest elementem konstrukcyjnym roszczenia! ), ale
niechciane.
Koniec zdolności prawnej:
Zasada: Zdolność prawna osoby fizycznej ustaje z jej ŚMIERCI
.
Art. 922- z chwilą śmierci prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów
Księgi IV.
Śmierć- ustanie funkcji mózgu.
Udokumentowaniem faktu śmierci jset:
1) AKTU ZGONU sporządzanego przez kierownika usc na podstawie ( art. 51 i n. pasc ).:
a) karty zgonu- stwierdzającej zgon i jego przyczynę,
b) po osobistym naocznym stwierdzeniu zgonu przez kierownika,
c) na podstawie pisemnego zgłoszenia właściwego organu państwowego, jeżeli okoliczności zgonu były przedmiotem
dochodzenia tego organu.
2) S
DOWE STWIERDZENIE ZGONU- jeśli mimo braku aktu zgonu
- śmierć danej osoby jest niewątpliwa ( nie musi być absolutnie pewna ) i
- brak jest aktu zgonu.
Ma charakter deklaratoryjny. Postępowanie o stwierdzenie zgonu regulowane jest w kpc. W postanowieniu o stwierdzenie
zgonu sąd oznacza chwilę śmierci, a jeżeli nie jest to możliwe przyjmuje się chwilę najbardziej prawdopodobną ( Art. 538 kpc
). Przykład: Stwierdzenie zgonu następuje w takich przypadkach, jak:
- wspinają się dwaj alpiniści i jeden z nich odpada ze ściany lub zostaje porwany przez lawinę- nie sposób odszukać zwłok,
- wypadek w kopalni, odszukano zwłoki dwóch górników, a trzeciego nie,
- dziewczyna, która utopiła się podczas sztormu na oczach wszystkich,
Wyjątek: z chwilą UZNANIA ZA ZMARA
EGO
I. fakt zaginięcia osoby, która ma być uznana za zmarłą ( tzn. nie wiadomo, czy żyje czy zmarł ) i
II. upływ czasu od chwili tego zaginięcia
1) wypadki normalne, w których zaginięciu osoby nie towarzyszyły szczególne okoliczności, przemawiające za zwiększonym
prawdopodobieństwem śmierci ( Art. 29 )
a) zasada ( 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości osoba jeszcze żyła,
- wyjątek:- 5 lat, jeśli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby lat 70,
- wyjątek: uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23.
2) wypadki kwalifikowane ( , w których zaginięcie nastąpiło wśród okoliczności uzasadniających
wyższy stopień prawdopodobieństwa śmierci zaginionego ( Art. 30 )
a) w warunkach pokojowych,
- jeżeli zaginięcie nastąpiło w czasie podróży morskiej lub powietrznej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku
z innym zdarzeniem szczególnym- 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne znaczenie ( ż1 ).
- jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu 6- miesięcznego zaczyna się z chwilą upływu roku od
dnia, w którym statek miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeśli portu przeznaczenia nie było, to po upływie 2 lat od dnia, w
którym była o nim ostatnia wiadomość ( ż2 ).
- jeżeli zaginięcie nastąpiło w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nieprzewidzianym w paragrafach
poprzedzających- 1 rok od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo wg okoliczności powinno było ustać ( ż3 ).
Jeżeli koniec terminu w wypadkach normalnych lub kwalifikowanych w warunkach pokojowych przypada na okres wojny lub
działań wojennych- uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed upływem roku od końca roku kalendarzowego, w którym
wojna lub działania wojenne zostały zakończone ( w stosunku do wojny 1939- 1945- od dnia 09.05.1945 ), chyba, że wg
okoliczności nie mogły one mieć wpływu na wiadomość o zaginięciu ( art. XXXI pwkc ).
b) w warunkach wojennych ( regulują to przepisy wprowadzające kc- jeszcze niedawno wydawało się, że nie ma sensu
poruszać tego zagadnienia, ale wobec wojny w Iraku, przepisy te mogą znalez
ć zastosowanie ).
- zaginiony brał udział w działaniach wojennych ( np. na froncie lub w partyzantce )- art. XXVIII pwkc,
- zaginiony przebywał na obszarze objętym działaniami wojennymi, a istnieje prawdopodobieństwo, że zaginięcie pozostaje w
związku z niebezpieczeństwem dla życia wywołanym tymi działaniami ( np. zaginięcie w czasie nalotu )- art. XXVIII pwkc
- zaginiony w czasie wojny lub działań wojennych został pozbawiony wolności przez władze obcego państwa i osadzony w
miejscu, gdzie jego życiu groziło szczególne niebezpieczeństwo ( np. osadzenie w obozie koncentracyjnym )- art. XXIX pwkc,
W tych przypadkach- 1 rok od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone. Dla
osób, które zaginęły w związku z wojną 1939- 1945 początek tego terminu liczy się od dnia 09.05.1945 ( art. XXXII pwkc )
- zaginiony został w czasie wojny lub działań wojennych wywieziony przymusowo poza granice państwa ( np. wywiezienie na
roboty przymusowe )- art. XXX pwkc
W tym przypadku- 3 lata od końca roku kalendarzowego, w którym zaginiony wg istniejących wiadomości jeszcze żył, a w
każdym razie 2 lata od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone ( dla wojny
1939- 1945 również okres ten liczy się od dnia 09.05.1945 ).