dr Grzegorz Gorczyński
Katedra Prawa Cywilnego
i Prawa Prywatnego Międzynarodowego WPiA UŚ
Osoby fizyczne i ich zdolność do czynności prawnych  konspekt
wykładu
Bibliografia: Z. Radwański, A. Olejniczak, Prawo cywilne  część ogólna, wyd.
12, C.H. Beck, Warszawa 2014, ż 28
1. Wprowadzenie
" Osoba fizyczna = człowiek (każdy) jako uczestnik (podmiot) stosunków
cywilnoprawnych
" Być podmiotem = m.in. mieć zdolność prawną.
" Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną (art. 8 k.c.).
2. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych
zdolność prawna zdolność do czynności prawnych
możność bycia podmiotem praw i możność nabycia (własnym działaniem
obowiązków o charakterze cywilnoprawnym  w drodze czynności prawnych) praw i
obowiązków o charakterze
cywilnoprawnym
przysługuje:
" przysługuje nie wszystkim
" każdemu człowiekowi (każdej osobie osobom fizycznym
fizycznej)
" może przysługiwać albo jako
" niepodzielnie pełna, albo jako ograniczona
1
3. Kategorie osób fizycznych z punktu widzenia przysługiwania i zakresu
przysługującej zdolności do czynności prawnej
Przysługiwanie/zakres zdolności do Kryteria: wiek/ubezwłasnowolnienie
czynności prawnych
Brak zdolności do czynności 1) osoby, które nie ukończyły 13 roku
prawnych życia oraz
( nie mają zdolności do czynności 2) osoby, które zostały całkowicie
prawnych&  ) ubezwłasnowolnione
(art. 12 k.c.)
Ograniczona zdolność do czynności 1) małoletni, którzy ukończyli lat
prawnych trzynaście, oraz
( Ograniczoną zdolność do czynności 2) osoby ubezwłasnowolnione
prawnych mają&  ) częściowo
(art. 15 k.c.)
3) osoby, dla których ustanowiono
doradcę tymczasowego w ramach
postępowania o
ubezwłasnowolnienie
(art. 549 ż 1 k.p.c.)
Pełna zdolność do czynności
" osoby pełnoletnie (o ile nie zostały
prawnych
ubezwłasnowolnione i o ile nie
ustanowiono dla niż doradcy
tymczasowego)
(art. 11 k.c.)
4. Wiek i pełnoletniość
ż 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście. ż 2. Przez zawarcie małżeństwa
małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa
(art. 10 k.c.).
2
5. Ubezwłasnowolnienie  pojęcie, rodzaje i przesłanki
" Ubezwłasnowolnienie <= (prawomocne) postanowienie o
ubezwłasnowolnieniu (orzeczenie sądu), wydawane w szczególnym
postępowaniu, które regulują przepisy art. 544  5601 k.p.c.
" w sprawach o ubezwłasnowolnienie orzekają  w pierwszej instancji  sądy
okręgowe, które rozpoznają takie sprawy w składzie trzech sędziów
zawodowych (art. 544 k.p.c.)
" przy wszczęciu lub w toku postępowania w przedmiocie ubezwłasnowolnienia
osoby pełnoletniej, sąd może ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy
uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia (art. 548 ż 1 k.p.c.).
" dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia (różne przesłanki i różne skutki):
ubezwłasnowolnienie całkowite ubezwłasnowolnienie częściowe
wobec wobec osoby, która ukończyła 13 wobec osoby pełnoletniej
kogo może rok życia
być
orzeczone?
przesłanka 1) osoba, o którą chodzi, jest 1) osoba, o którą chodzi, jest
- chora psychicznie, - chora psychicznie,
- niedorozwinięta umysłowo lub - niedorozwinięta umysłowo lub
- dotknięta innego rodzaju - dotknięta innego rodzaju
zaburzeniem psychicznym, w zaburzeniem psychicznym, w
szczególności pijaństwem lub szczególności pijaństwem lub
narkomanią; narkomanią;
2) wskutek tego nie jest ona w 2) stan tej osoby nie uzasadnia
stanie kierować swym ubezwłasnowolnienia całkowitego
postępowaniem (osoba jest w stanie kierować
(art. 13 ż 1 k.c.) swoim postępowaniem) lecz
potrzebna jest pomoc do
(3) ubezwłasnowolnienia musi prowadzenia jej spraw
wymagać interes tej osoby, a nie (art. 16 ż 1 k.c.)
np. jej bliskich (np. interes
majątkowy), czy tym bardziej - tutaj kwestia w czyim interesie
interes urzędów lub osób trzecich ubezwłasnowolnienie ma być
(Sąd Najwyższy, np. orzeczenia orzekane wynika expressis verbis
w sprawach: 1 CR 320/62, I CR z treści przepisu
32/63, II CR 412/65, II CR 126/67,
I CR 175/68, I CR 320/62, 2 CR
435/61, I CR 132/68)
dla takiej opiekę (opiekun), chyba że kuratelę (kurator)
osoby pozostaje ona jeszcze pod
ustanawia władzą rodzicielską (art. 16 ż 2 k.c.)
się& (art. 13 ż 2 k.c.)
skutek brak zdolności do czynności ograniczona zdolność do
prawnych (art. 12 k.c. in fine) czynności prawnych (art. 15 k.c. in
fine)
3
6. Pełna zdolność do czynności prawnych a brak zdolności do czynności
prawnych
" Pełna zdolność do czynności prawnych = kompetencja do samodzielnego
dokonywania (wszelkich dopuszczalnych) czynności prawnych
" Brak zdolności do czynności prawnych = brak kompetencji do samodzielnego
dokonywania czynności prawnych => Czynność prawna dokonana przez taką osobę
jest nieważna (art. 14 ż 1 k.c.; tzw.  nieważność bezwzględna ).
" Wyjątek: gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła: 1) umowę 2)
należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia
codziennego, umowa taka staje się ważna 3) z chwilą jej wykonania, 4) chyba że
pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych (art.
14 ż 2 k.c.).
" Poza powyższym wyjątkiem, osoby pozbawione zdolności do czynności prawnych
mogą uczestniczyć w obrocie cywilno-prawnym w ten sposób, że zastępują je
przedstawiciele ustawowi (tj. małoletnich  zasadniczo rodzice; a osoby
ubezwłasnowolnione całkowicie  zasadniczo opiekunowie).
7. Ograniczona zdolność do czynności prawnych
W zależności od tego o jakie czynności chodzi osoba o ograniczonej zdolności do
czynności prawnych jest traktowana:
I. tak jak osoba pozbawiona zdolności do czynności prawnych (brak kompetencji do
dokonywania czynności prawnych)
II. tak jak osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych (pełna
kompetencja do dokonywania czynności prawnych)
III. w sposób dla siebie specyficzny  tj. wymaga się uzyskania zgody
przedstawiciela ustawowego na dokonanie czynności prawnej (tzw. system
kontroli)
Ad I.  Brak kompetencji: sporządzenie testamentu (art. 944 k.c.)
Ad II.  Pełna kompetencja:
1. Dokonywanie czynności, które nie mają charakteru zobowiązującego, ani
rozporządzającego (art. 17 k.c. a contrario).
2. Umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego
(art. 20 k.c.); nie muszą być wykonane i nie bada się, czy pociągają/nie pociągają
rażącego pokrzywdzenia (por. art. 14 ż 2 k.c.).
3. Rozporządzenie zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej
postanowi (art. 21 k.c.).
4. Czynności dotyczące przedmiotów, które:
- oddał im przedstawiciel ustawowy
- do swobodnego użytku, o ile
4
- w odniesieniu do tych czynności w ogóle wystarcza zgoda przedstawiciela
ustawowego (tj. nie jest wymagana np. zgoda sądu  por. art. 101 ż 3 k.r.o., gdzie dla
dokonanie czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka wymaga się
zgody sądu opiekuńczego).
5. Zawarcie umowy o pracę i inne czynności związane ze stosunkiem pracy (np.
wypowiedzenie umowy o pracę); jednakże gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru
tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może
stosunek pracy rozwiązać (art. 22 ż 3 Kodeksu pracy). Warto wiedzieć, że dotyczy to
wyłącznie osób, które ukończyły lat 16. Zatrudnianie osób młodszych jest bowiem
zabronione (art. 190 Kodeksu pracy).
Ad III. - Tzw. system kontroli
1. Dokonanie określonych czynności (art. 17 k.c. stanowi o zaciąganiu zobowiązania lub
rozporządzaniu prawem; w istocie: zdecydowana większość czynności) wymaga
uzyskania zgody przedstawiciela ustawowego (rodzica, opiekuna, kuratora, doradcy
tymczasowego).
2. W przypadku czynności prawnych jednostronnych zgoda musi być udzielona
najpóz
niej w chwili dokonywania czynności prawnej  w przeciwnym razie czynność
prawna jest nieważna (art. 19 k.c.; tzw. nieważność bezwzględna)
3. W przypadku umów, zgoda może być udzielona przed, w trakcie, a nawet już po
zawarciu umowy. W tym ostatnim przypadku mówi się o  potwierdzeniu .
4. Potwierdzić może albo przedstawiciel ustawowy (art. 18 ż 1 k.c.) albo  już po
uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych  sama osoba dokonująca
czynności prawnej (art. 18 ż 2 k.c.). W rezultacie potwierdzenia czynność prawna
(umowa) uzyskuje pełny walor prawny.
5. Sankcję, która dotyka czynność prawną (umowę) zanim dojdzie do potwierdzenia
określa się jako  bezskuteczność zawieszona , a samą umowę jako  czynność
prawną kulejącą . Istotą bezskuteczności zawieszonej jest  stan związania 
umowa wiąże osobę, która dokonała czynności prawnej z osobą o ograniczonej
zdolności do czynności prawnej. Osoba taka nie może bowiem powoływać się na
brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu
przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy;  staje się wolna po
bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu (art. 18 ż 3 k.c.). Po upływie tego
terminu umowa ostatecznie  upada  jest traktowana jak nieważna.
Prezentując status osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, trzeba wiedzieć,
że także takie osoby (podobnie jak osoby pozbawione zdolności do czynności prawnej) mają
przedstawicieli ustawowych, np. rodziców, czy kuratorów. Ci ostatni  jako przedstawiciele
ustawowi  mogą dokonywać w imieniu swoich podopiecznych czynności prawnych
samodzielnie. Przepisy o samodzielnej kompetencji takich osób (omawiana wyżej grupa II
czynności), czy o ich możności dokonywania czynności za zgodą (grupa III czynności), nie
ograniczają w niczym samodzielnych kompetencji przedstawicieli ustawowych (jeśli takie
kompetencje im przysługują; por. w tym zakresie art. 181 ż 1 k.r.o.). Nie dotyczy to czynności
prawnych z zakresu prawa pracy, gdzie kompetencje przedstawiciela ustawowego
ograniczone są do rozwiązania  za zgodą sądu opiekuńczego  stosunku pracy.
5