Polski System Medialny
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
1. Omówić definicje i zakres pojęć: prasa, system prasowy, rynek
prasowy
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Prasa:
" W sensie technicznym  urządzenie służące do wyciskania, bądz
też drukowania
" W sensie potocznym  ogół dzienników i czasopism, ukazujących się na terenie
jakiegoÅ› kraju
" W sensie normatywnym  (określone przepisami ustawy z 1984 roku) dzienniki i
periodyki, czyli tzw. prasę drukowaną a także media elektroniczne
Ust. 1984:  Prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej
całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem lub nazwą,
numerem bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe
przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasÄ… sÄ…
także wszelkie istniejące lub powstające w wyniku postępu technologicznego środki
masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły zakładowe,
upowszechniajÄ…ce publikacje publikacje periodyczne za pomocÄ… druku, wizji, fonii lub innej
techniki rozpowszechniania; prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby
zajmujące się działalnością dziennikarską
Definicja ta musi być zmieniona. Musi stać się adekwatna do rzeczywistości wydawniczej.
Powinna ona brać pod uwagę także treść i funkcje.
System  zbiór wzajemnie powiązanych elementów, wyodrębnionych z otoczenia ze względu
na te powiązania. Relacje między elementami systemu tworzą jego strukturę
System prasowy  zbiór instytucji uczestniczących w procesie komunikowania masowego o
charakterze periodycznym; Będąc złożoną całością, stanowi jednocześnie element większej
całości, jaką jest państwo. Na jego kształt i strukturę duży wpływ mają czynniki zewnętrzne,
w tym zwłaszcza warunki społeczno-ekonomiczne, prawne i ustrojowo-polityczne, istniejące
w danym państwie.
Polski system prasowy składa się z dwóch rodzajów instytucji medialnych:
" Instytucje, z rezultatami pracy, których konsumenci mają bezpośredni kontakt
(wydawnictwa prasowe oraz nadawcy telewizyjni i radiowi)
" Instytucje, z rezultatami pracy, których konsumenci na co dzień nie obcują (agencje
prasowe, agencje kolportażu)
Rynek prasowy  ogół stosunków wymiennych między kupującymi i sprzedającymi prasę
oraz ogół stosunków społecznych między odbiorcami i dysponentami prasy na jego kształt
wpływają stosunki handlowo-ekonomiczne obejmujące sprzedaż pism, programów radiowych
i telewizyjnych; rządzi się zasadą popytu i podaży; ważna jest także głębokość rynku
reklamowego
2. Typologiczne i terminologiczne wątpliwości związane z definicją prawną
pojęcia prasa
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Definicja ta zbudowana jest wyłącznie z formalnych wyznaczników, takich jak częstotliwość
ukazywania się, numer itp. Jest to zbyt ogólne, ponieważ pozwala na zakwalifikowanie do
kategorii  prasa także to co nie pełni społecznych funkcji prasie właściwych. Np. krzyżówki
i dowcipy.
1
Wadą jest też mało precyzyjna formuła  stałe przekazy teleksowe , zarówno pod względem
technicznym jak i gdy przez analogię przeniesiemy ten zapis na faksy. Wówczas praktycznie
każdy przekaz za ich pośrednictwem można by nazwać prasą.
Zbyt nieprecyzyjny fragment  wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu
technicznego środki masowego przekazywania zwłaszcza w obliczu rozwoju Internetu.
Trzeba tez usunąć  tele- i radiowęzły zakładowe , które nie powinny być obecnie specjalnie
wymieniane w definicji.
3. Główne wyznaczniki systemu medialnego RP
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
1. Zmiana relacji między państwem a system medialnym
2 Demonopolizacja działalności kolportażowej
3. Likwidacja prewencyjnej instytucjonalnej cenzury państwowej
4. Likwidacja uprzywilejowanej monopolistycznej pozycji w systemie medialnym RSW
5. Utworzenie sektora mediów publicznych
6. Utworzenie KRRiT
7. Otwarcie polskiego systemu medialnego na kapitał zagraniczny
8. Prywatyzacja i komercjalizacja treści mediów
9. Powstanie systemu mediów katolickich
4. Pojęcie  dziennik  wątpliwości typologiczne, terminologiczne i
organizacyjno-prawne
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Dziennik  umownie prasa codzienna to dwie kategorie wydawnictw prasowych: dzienniki i
gazety, czyli pisma ukazujÄ…ce siÄ™ odpowiednio 5-6 i 2-3 razy w tygodniu.
Według UNESCO dziennik to  każde pismo, które dla odbiorców stanowi podstawowe
z
ródło bieżących informacji, bez względu na częstotliwość ukazywania się. Jest ich ok. 80.
Według OBP UJ- wyróżnikiem dziennika nie tylko jest ogólnoinformacyjny charakter, ale
także częstotliwość wydawania danego tytułu. Jest ich ok. 67.
Różnie traktowanie są także takie pisma, które mają nawet po kilkanaście dodatków (mutacji)
regionalnych, a także powtarzalne dodatki tematyczne. Jedni twierdzą, że to pojedyncze
tytuły, inni zaś, że dodatki trzeba liczyć osobno. Np.  Gazeta Wyborcza jako 1 lub jako 18
terenowych mutacji.
Zgodnie z ustawą dziennik to  ogólnoinformacyjny druk periodyczny lub przekaz za pomocą
dz
więku oraz dz
więku i obrazu, ukazujący się częściej niż raz w tygodniu . W sprzeczności
stoi z tym rzeczywistość. Istnieje bowiem np.  Przegląd Sportowy , który nie jest
ogólnoinformacyjny.
Nie ma w Polsce klasycznego dziennika (7 razy w tygodniu). Większość ukazuje się 5-6 razy
(aktualne, czysta lub rozszerzona informacja), a niektóre nawet 2-3 razy (selekcja materiału,
komentarze i publicystyka). Tą ostatnią grupę prasoznawcy proponują nazywać gazetami.
Zauważalny jest brak ujednolicenia terminologii.
5. Aktualna struktura i cechy prasy codziennej w Polsce
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Dzienniki dzielimy na podstawie różnych kryteriów:
Kryterium zasięgu terytorialnego  czyli wielkości obszaru, na którym dziennik jest
dostępny w sprzedaży kioskowej. Wyodrębnia się trzy kategorie:
" Pisma ogólnokrajowe  rozpowszechniane na terenie całego kraju; na ich treść
składają się przede wszystkim materiały dotyczące zagadnień interesujących wszystkich
2
aktywnych politycznie i społecznie obywateli. Uczestniczą w demokratyzacji życia
społecznego.
" Pisma regionalne  dostępne tylko na części terytorium (jedno województwo lub
więcej); mniej miejsca na sprawy ogólnokrajowe i międzynarodowe, a więcej spraw z
regionu;
" Pisma lokalne  w obrębie jednej miejscowości czy gminy
Następował także proces specjalizacji pism (po 1990).
6. Ewolucja formuły wydawniczej dzienników w Polsce po roku 1989.
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Po roku 1989 formuła prasy codziennej zmieniła się w sposób zasadniczy. Podkreślić
zwłaszcza należy, iż nie ma obecnie w Polsce typowego dziennika będącego organem jakiejś
konkretnej partii, organizacji czy opcji politycznej.  Trybuna określa się mianem  gazety
socjaldemokratycznej a  Głos  gazety prawicowej . Pozostałe uznawane są za niezależne.
Wydawcy natomiast często umieszczają w winietach etykiety, sugerujące profil lub
określające krąg ich odbiorców. Np.  Życie Warszawy   codzienne pismo dla wyższych
sfer itp. Następował także proces specjalizacji. Niektórzy nowi właściciele dawnych
dzienników ogólnoinformacyjnych stwierdzili, iż szansą zdobycia odpowiednio licznego i
wiernego kręgu odbiorców jest dostarczana systematycznie i podawana w sposób
kompetentny informacja fachowa, obejmująca określone dziedziny. Np.  Puls Biznesu itp.
7. Omówić definicję pojęcia czasopismo
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Czasopismo (art. 7 pt. 2.3 1984):
 druk periodyczny ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu i nie rzadziej niż raz w roku
Inne wymogi formalne, wynikające z definicji prasy, takie jak stały tytuł, numer bieżący itp.,
również muszą być spełnione.
Definicja zbudowana jest w oparciu tylko o czynnik częstotliwości ukazywania się danego
tytułu, nie uwzględniając jego treści.
W rozumieniu prasoznawczym czasopismo to - periodyk nie tylko ukazujący się z określoną
częstotliwością, ale również zawierający treść, na którą składają się materiały dziennikarskie,
a ponadto spełniający funkcje społeczne przypisane prasie (informacyjna, opiniotwórcza itp.).
Powinny więc być inaczej traktowane czasopisma takie jak  Polityka , a inaczej
 Działkowiec .
8. Główne cechy typologiczne czasopism
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Grupa czasopism jest bardzo liczna i stanowi większą część rynku prasowego w Polsce.
Obecnie wydawanych jest ich ok. 5400 tytułów. Grupa ta charakteryzuje się:
" Dużą liczbą
" Dużą dynamiką rozwoju (od 1989 wzrost liczby o ok. 80%)
" Duże zróżnicowanie w obrębie czasopism:
a) w pionie  na rynku pojawiajÄ… siÄ™ coraz to liczniejsze pisma o jasno
sprecyzowanym profilu, dla określonego odbiorcy
b) w poziomie  w obrębie tej samej kategorii, powstają zarówno pisma ekskluzywne
jak i takie dla przeciętnych odbiorców; np.  Twój Styl i  Pani Domu
" Wzmożony udział reklam, których ilość jest niemalże nieograniczona
" Bardzo duży udział kapitału zagranicznego
a) przejęcie większości akcji
3
b) wprowadzenie tzw. kalki, czyli identycznego pisma z tym wydawanym w innym
kraju
c) wydawanie polskojęzycznych wersji zachodniego pisma   Playboy
9. Główne kryteria i zasady klasyfikacji czasopism
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Pierwszym kryterium jest częstotliwość ukazywania się czasopism. Na jego podstawie
wyróżniamy:
" Tygodnik  w miarę stabilna grupa ok. 200 tytułów
" Dwutygodniki  podobnie jak tygodniki, ale stopniowy spadek ilości; ok. 95 tytułów
" Miesięczniki  najdynamiczniej zmieniająca się grupa; ok. 800
" Dwumiesięczniki  stabilna grupa ok. 200 tytułów
" Kwartalniki
" Półroczniki
" Roczniki
Zauważalna jest tendencja przybywania pism, które ukazują się rzadziej niż co tydzień, gdyż
ludzie nie majÄ… czasu na prasÄ™.
Im większa amplituda czasowa tym z reguły bardziej specjalistyczny charakter, mniejszy
nakład oraz wyraz
niej określony profil odbiorców. Im zaś częstsze tym bardziej ogólne.
Czasopisma dzielimy tez ze względu na zasięg terytorialny:
" Ogólnokrajowe
" Regionalne
" Lokalne
Trzecim kryterium jest zawartość (treść). Nie jest on jednak jednoznaczny. Na jego
podstawie wyróżnia się:
" Prasa opinii  do tej kategorii należy ok. 100 tytułów, przeważnie tygodników i
miesięczników. Tworzą grupę elitarną  p dla czytelników z wyższym wykształceniem
itp. Np.  Wprost . Charakterystyczne jest podejmowanie problemów politycznych,
światopoglądowych, ideowych etc. Częstym też jest duży artykuł przewodni (cover
story). Z redakcjami często współpracują eksperci i specjaliści. Rynek prasy opinii jest
stabilny i nasycony.
" Magazyny  znacznie liczniejsza grupa (ok. 1,5 tyÅ›). Bardzo zmienna kategoria.
Często magazyny przeznaczone już nie są dla wszystkich, a dla wyodrębnionej ze
względu np. na płeć, wiek, wykształcenie, grup potencjalnych czytelników. Dobór
tematów unikających spraw trudnych. Większość spraw łatwych i przyjemnych. Język
zbliżony do potocznego. Styl prosty. Wysoki stopień ilustracyjności. Względnie stała
struktura każdego numeru. Wśród magazynów wyróżniamy
a) uniwersalne  dla wszystkich np.  Polityka
b) wyspecjalizowane  dla wybranej grupy np.  Wędkarz Polski
" Czasopisma instruktażowo-szkoleniowe  do końca lat osiemdziesiątych tworzyły ta
grupę przede wszystkim pisma PZPR, służące popularyzacji problemów pracy
ideologicznej i szkolenia partyjnego, a także dalej czasopisma branżowe, zawodowe itp.
Grupa ta zaspokaja potrzeby zawodowe określonych profesji. Są to więc pisma naukowe,
fachowe i edukacyjne. Zazwyczaj to miesięczniki. Nie zamieszczają w ogóle fotografii,
mają stałą strukturę, małe nakłady. Np.  Zeszyty Prasoznawcze . Spora grupa to pisma
dla rolników, lekarzy i tytuły techniczne. Tak jak magazyny to grupa bardzo zmienna.
Jeszcze inne kryterium to krąg odbiorców. Jest ono najmniej konkretne. Wyróżniamy np.:
prasę dziecięcą, młodzieżową, religijną, dla wsi, rozrywkową, społeczno-polityczną,
4
motoryzacyjną, erotyczną, kulturalną itp. Lista jest wręcz nieograniczona, gdyż krąg
odbiorców nie jest kryterium wystarczająco precyzyjnym.
10. Prasa lokalna w Polsce  jej status, formuła wydawnicza, funkcje
społeczne
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Dzienniki lokalne  zarówno obecnie jak i w przeszłości to najmniej liczna grupa tytułów.
Tworzą ją dzienniki wydawane wcześniej przez RSW Prasa  Książka  Ruch oraz parę
nowych, które weszły już w latach 90. Szacuje się, że stanowią one nie więcej niż 15% ogółu
prasy codziennej w Polsce. Np.  Trybuna A
ódzka ,  Express Bydgoski
Po 1990 pojawiło się mało nowych dzienników lokalnych z powodu:
" Konieczność rywalizacji z prasą regionalną i terenowymi dodatkami  Gazety
Wyborczej
" Brak długofalowego wsparcia kapitałowego
" Słabość rynku reklamowego
" Bariera kadrowa  brak odpowiednio wykształconych ludzi
Dzienniki lokalne publikują w większości materiały dotyczące spraw danego miasta czy
gminy. Bardzo rzadko natomiast piszą o sprawach z kraju czy ze świata. Często zawierają
informacje użytkowe (kina, apteki itp.)
Czasopisma lokalne  tzw. prasa sublokalna. Niski nakład. Są adresowane wyłącznie do
społeczności danej jednostki terytorialnej. Po 1989 nastąpił gwałtowny rozwój tych
czasopism, spowodowany przemianami polityczno-społecznymi oraz wprowadzaniem
demokracji. Sprzyjały temu kolejne wybory samorządowe, parlamentarne i prezydenckie.
Stanowią grupę ok. 2 tyś tytułów, która to jest najbardziej zmienna. Większość z nich
utrzymuje się z funduszy samorządowych lub dzięki różnego rodzaju organizacjom.
Pod względem statusu instytucjonalno-prawnego wyróżniamy czasopisma lokalne:
" Wydawane przez lokalne struktury partii politycznych i związków zawodowych
" Będące nieformalnymi organami władz samorządowych
" ZarzÄ…dzane przez apolityczne stowarzyszenia i fundacje
" Stanowiące czasopisma zakładowe, zarówno firm prywatnych jak i spółdzielni czy
zakładów państwowych
" Stanowiące własność prywatną
" Mające związek z instytucją Kościoła
Ogólnie pasa lokalna przyczynia się do lepszego obiegu informacji na poziomie lokalnych
społeczności. Integruje je oraz kontroluje działalność władzy na danym terytorium. Niestety
często sponsor, czy to organizacja czy tez osoba prywatna, próbuje wpływać na treści
zawierane w piśmie, przez co naruszana jest jego niezależność.
11. Cechy i funkcje prasy opinii
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Prasa opinii  realizowana głównie w formie publikacji o charakterze publicystycznym w
najszerszym rozumieniu pojęcia. Są to więc analityczne teksty dziennikarskie, zawierające
przemyślenia, poglądy i uwagi różnych autorów, a także stanowisko wobec ważniejszych
aktualnych problemów i wydarzeń. Redakcja pism opinii często drukuje też opracowania o
charakterze eksperckim, a także raporty z badań naukowych, opatrując je nierzadko
komentarzem. Kształtowanie opinii przejawia się również w innych formach dziennikarskiej
wypowiedzi: w wywiadach, felietonach, dyskusjach redakcyjnych itp. Ważnym tez jest udział
czytelników w wymianie poglądów.
5
Grupa ta to ok. 100 tytułów, adresowanych zazwyczaj do osób z wyższym wykształceniem.
Są one mało ilustrowane. Posiadają stałą grupę odbiorców. Teksty w nich zawierane mówią o
ważnych sprawach z kraju i ze świata. Np. :  Polityka ,  Wprost ,  Przekrój itp.
12. Magazyny  ich rodzaje, cechy i funkcje społeczne
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Magazyny  najliczniejsza grupa czasopism (ok. 1,5 tyś), będąca najbardziej zmienną. Często
magazyny przeznaczone już nie są dla wszystkich, a dla wyodrębnionej ze względu np. na
płeć, wiek, wykształcenie, grup potencjalnych czytelników. Dobór tematów unikających
spraw trudnych. Większość spraw łatwych i przyjemnych. Mają one bowiem dawać
możliwość relaksu i odprężenia czytelnikowi. Język zbliżony do potocznego, niemalże
całkowicie wypierający wyrazy trudne, fachowe a także języki obce. Ważnym jest dotarcie do
jak najszerszego grona odbiorców. Styl prosty. Wysoki stopień ilustracyjności i atrakcyjności
szaty graficznej oraz dynamizm w redagowaniu. Względnie stała struktura każdego numeru.
Większość współczesnych magazynów zamieszcza na swych łamach publikacje o charakterze
poradniczym. Wśród magazynów wyróżniamy: uniwersalne  dla wszystkich np.  Polityka i
wyspecjalizowane  dla wybranej grupy np.  Wędkarz Polski
13. Współczesne periodyki instruktażowo-szkoleniowe
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Czasopisma instruktażowo-szkoleniowe  do końca lat osiemdziesiątych tworzyły ta grupę
przede wszystkim pisma PZPR, służące popularyzacji problemów pracy ideologicznej i
szkolenia partyjnego, a także dalej czasopisma branżowe, zawodowe itp. Grupa ta, będąca
niemalże równie liczna jak magazyny, zaspokaja potrzeby zawodowe określonych profesji np.
nauczycieli, lekarzy itp., którzy muszą stale podnosić swoje kwalifikacje i wiedzę fachową.
Są to więc pisma naukowe, fachowe i edukacyjne. Zazwyczaj to miesięczniki. Nie
zamieszczają w ogóle fotografii, mają stałą strukturę, małe nakłady. Np.  Zeszyty
Prasoznawcze Tak jak magazyny to grupa bardzo zmienna. Wśród czasopism instruktażowo-
szkoleniowych wyróżniamy wiele subkategorii. Najważniejsze z niech to:
" Pisma adresowane do rolników  np.  Działkowiec
" Czasopisma dla środowiska lekarskiego  np.  Gazeta Lekarska
" Gazety o zajmujÄ…ce siÄ™ tematem marketingu i reklamy  np.  Media i Marketing
Podobnych subkategorii podać by można było wiele. Wystarczy zajrzeć do dowolnego
katalogu prasy.
14. Ewolucja formuły wydawniczej czasopism w Polsce po roku 1989
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Widoczną tendencją jest rosnąca popularność czytelnictwa magazynów. Decyduje o tym
przede wszystkim atrakcyjność formuły wydawniczej, zwłaszcza na tle prasy opinii i pism
instruktażowo-szkoleniowych. Mają one bowiem bogatą szatę graficzną, wysoki stopień
ilustracyjności i są dynamicznie redagowane. Przykładem tego jest niesłabnąca popularność
takich pism jak:  Poradnik Domowy czy  Claudia . Do rozwoju takich pism przyczyniajÄ…
się zwłaszcza wydawcy zagraniczni.
Znacznie słabszą pozycję mają obecnie tytuły instruktażowo-szkoleniowe. Przed 1989 były
one niezwykle ważne, lecz w momencie uwolnienia się rynku czasopism z pod kontroli PZPR
czytelnictwo takich pism znacznie zmalało. Są one obecnie niezwykle wąskim zbiorem,
skierowanym wyłącznie do określonej grupy.
Prasa opinii zaś, na naszych oczach coraz bardziej przybliża się do magazynów. Wystarczy
zaobserwować zmiany, do jakich doszło w takich tygodnikach jak  Wprost czy  Polityka .
6
Każdy kolejny numer zawiera dużą ilość ilustracji, często porady itp. Jedynie  Tygodnik
Powszechny jak dotąd oparł się tej tendencji.
15. Główne formy kolportażu prasy w Polsce
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Kolportaż zgodnie z definicją słownikową   stałe rozpowszechnianie, rozprzedawanie,
roznoszenie książek, pism itp. wśród odbiorców i prenumeratorów . Formy kolportażu prasy
drukowanej to:
" Prenumerata  zamawianie określonej liczby numerów danego pisma, które następnie
dostarczane sÄ… drogÄ… pocztowÄ…. Jest to najdawniejsza forma. Obecnie jest formÄ…
dodatkową, do której wydawcy zachęcają niższymi cenami. Jest również nadal
dominująca w przypadku pism ukazujących się rzadko (np. roczników), pism fachowych
i wydawanych poza granicami kraju. W przypadku dzienników jednak nie popularna,
gdyż szybciej kupić można w kiosku niż dostać pocztą.
" Sprzedaż kantorowa  zakup bieżącego numeru i numerów archiwalnych w siedzibie
nadawcy
" Sprzedaż uliczna  obecnie nie praktykowana. Gazeciarz dzierżawił pewną ilość pism
i sprzedawał je na ulicy, otrzymując od każdego prowizję
" Sprzedaż przez wyspecjalizowane punkty sprzedaży  poprzez sieć sieci kiosków bądz

stoisk w większych centrach handlowych. Obecnie jest to najpopularniejsza forma
" Dystrybucja przez Internet  rozpowszechnianie pisma w postaci elektronicznej. Jest
to forma najnowsza
16. Organizacja kolportażu prasy w Polsce w latach 1945-2000
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Zaraz po wojnie (1945-1949) kolportaż prasy w Polsce był zdecentralizowany. Nie było
ogólnokrajowej instytucji zajmującej się dystrybucją prasy drukowanej. Każdy wydawca na
własną rękę zajmował się kolportowaniem swych tytułów, przez co zasięg prasy był w
znacznym stopniu ograniczony. Prenumerata praktycznie nie istniała. Powszechna była zaś
sprzedaż uliczna.
W 1950 roku rozpoczął się etap kolportażu scentralizowanego w Polsce, sprawowanego przez
państwo. 20 XII 1949 utworzono, na mocy rozporządzenia rządu, państwowe
Przedsiębiorstwo Upowszechniania Prasy i Książki  Ruch (PUPiK), zabierając wydawcom
majątek (samochody, lokale, pracowników) niemalże siłą. W latach pięćdziesiątych i
sześćdziesiątych PUPiK działało prężnie. O jego sile świadczył fakt, iż w ciągu piętnastu lat
zorganizował gęstą sieć punktów sprzedaży prasy (ok. 30 tyś).
28 XX 1972 KC PZPR podjęło decyzję o włączeniu PUPiK do RSW. Włączono również
wydawnictwa książkowe. Tak powstał RSW Prasa Książka Ruch. Zachował on monopol na
dystrybucję prasy, tyle że nie państwo a bezpośrednio partia miała kontrolę nad kolportażem.
Sytuacja zmieniła się dopiero w 1990, kiedy to powołano do życia Komisję Likwidacyjną
RSW Prasa Książka Ruch. Miała ona decydować o dalszych losach przedsiębiorstwa. Jedni
uważali, iż należy powołać do życia szereg samodzielnych spółek, inni zaś iż pion
kolportażowy powinien przejść w gestie Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Doszło do tego 28
IV 1991, kiedy to minister utworzył Przedsiębiorstwo Kolportażowe RUCH.
15 IV 1992 PKH RUCH przekształcono w jednoosobową spółkę akcyjną skarbu państwa
RUCH S.A. W ciągu czterech lat miała ona ulec prywatyzacji. Nie doszło do tego do dziś.
Obecnie Ruch jest dominujÄ…ca firmÄ… kolporterskÄ… na rynku, zajmujÄ…c siÄ™ dystrybucjÄ… ponad
2,5 tyś tytułów. Posiada sieć ok. 19 tyś kiosków i dostarcza prasę do ok. 10 tyś punktów
sprzedaży. Jako jedyny ma zasięg ogólnopolski. Zgodnie ze swym statutem nie może
7
odmówić dystrybucji żadnego tytułu, którego wydawca przyjmuje warunki finansowe
RUCHU.
Inne firmy, które pojawiły się po 1990 są między innymi: Kolporter S.A.  dystrybuuje ponad
1500 tytułów, Yard Press  ok. 1200 i Goniec Polski  800 tytułów. Są to jednak firmy co
najwyżej ponadregionalne. Firma Europress zaś zajmuje się wyłącznie importem pism
zagranicznych.
17. Rola i znaczenie kolportażu prasy w warunkach rynku prasowego
wydawcy i czytelnika.
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
W warunkach rynku prasowego wydawcy, jaki istniał w Polsce w okresie PRL-u, znaczenie
kolportażu było drugorzędne. Prasa drukowana utrzymywała się nie z wpływów ze sprzedaży
i reklam, a z dotacji państwowych, przez co wydawca nie musiał tak naprawdę dbać o
dystrybucję swego pisma. W takiej sytuacji liczba zwrotów i sprzedaży przestawała mieć
znaczenie.
W warunkach rynku prasowego czytelnika zaś, kolportaż stanowi część niezbędną. Obecnie
od sprawnego kolportażu, powiązanego z monitorowaniem rynku zależy kondycja finansowa
każdego pisma. Głównym z
ródłem dochodów większości tytułów stała się sprzedaż
powierzchni reklamowej. Żeby zaś korzystnie ją sprzedać, trzeba trafiać do odpowiednio
dużej liczby odbiorców.
Na początku lat dziewięćdziesiątych wydawcy zaczęli propagować ideę konkurencji na rynku
firm kolporterskich. To bowiem zapewnia stałe podnoszenie jakości usług, co z kolei jest
korzystne dla wydawców.
18. Pozytywne i negatywne następstwa obecności kapitału zagranicznego na
polskim rynku prasowym.
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Od początku lat dziewięćdziesiątych toczy się spór o wady i zalety udziału kapitału
zagranicznego w polskich mediach. Wcześniej w okresie PRL nie było mowy o kapitale
obcym.
Argumentem za był wówczas stopień zacofania polskich mediów, które jedynie za pomocą
napływu zagranicznego kapitału byłyby w stanie przejść proces modernizacji techniki i
postępu w sferze organizacyjnej. Przeciwnicy natomiast twierdzili, iż ucierpiała by na tym
polska kultura i wartości narodowe.
Pierwszą inicjatywą kapitału zagranicznego było stworzenie przez norweski koncern Orkla
Media, na przełomie 1989 i 1990  Dziennika Dolnośląskiego . Pismo jednak nie przetrwało
długo. W sferze mediów audiowizualnych zaś pierwszym okazało się powstałe w Krakowie
 Fun Radio , założone z udziałem francuskiego koncernu Roberta Herrsanta, które póz
niej
przekształciło się w RMF FM.
Nasilenie zainteresowania się polskim rynkiem nastąpiło wraz z likwidacją RSW PKR.
Pojawiło się wówczas wiele niezależnych pism, w większości przeznaczonych do sprzedaży.
Obecne prawo prasowe nie reguluje w żadnym stopniu kwestii udziału kapitału zagranicznego
w polskim rynku. Doprowadziło to do napływu owego kapitału i powstania wielu nowych
pism. Najczęściej dochodziło do wykupywania udziałów w, zarówno dawniej istniejących jak
i nowo powstających tytułach. Np. 98% wykupił Marquard Media w  Przeglądzie
Sportowym .
Inną drogą zaangażowania w polski rynek było wprowadzanie tzw. kalek  polskojęzycznych
wersji czasopism zagranicznych. Np.  Tina ,  Claudia itp. Podobnie rzecz się miała z
tworzeniem polskich edycji zachodnich tytułów. Np.  Playboy ,  Elle . Jeszcze inną było
8
tworzenie całkiem nowych tytułów, których właścicielem był zagraniczny wydawca. Np.
 Fakt .
Obecnie jeśli chodzi o dzienniki tylko  Trybuna i  Nasz Dziennik nie mają zagranicznych
udziałowców. Największymi koncernami na rynku polskim są: Orkla Media i Neuer Passauer
Presse.
Jeśli chodzi o rynek mediów elektronicznych, w ustawie o radiofonii i telewizji ustalono, iż
wpływy kapitału zagranicznego nie mogą wynosić więcej niż 33%. Powszechnie się jednak
uważa, iż próg ten podwyższony powinien zostać do 49%.
Dzięki kapitałowi zagranicznemu dokonał się olbrzymi postęp techniczny w polskich
mediach, nie możliwy za pomocą jedynie krajowych środków. Zwiększono i ulepszono
objętość tytułów prasowych itp. Pojawiło się wiele dodatków tematycznych do istniejących
już gazet, Możliwym stało się również tworzenie się mutacji regionalnych dużych pism.
Negatywnym czynnikiem jest niestety postępująca komercjalizacja i obniżanie poziomu
intelektualnego zamieszczanych w mediach treści. Ważnym stał się zysk a nie wartościowy
przekaz.
19. KRRiT  status, zakres kompetencji i rola w systemie medialnym RP
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji  rozpoczęła swa działalność 1 III 1993. Jedni
uważali, iż powinien to być organ opiniotwórczy, złożony z osób cieszących się
powszechnym szacunkiem społecznym i stanowiących tzw.  radę autorytetów moralnych .
Inni zaś oponowali, iż ma to być ciało złożone wyłącznie z fachowców mających duże
doświadczenie w sferze mediów. Ostatecznie doszło do kompromisu. Zapis ustawowy:  W
skład KRRiT wchodzi dziewięciu członków powołanych: 4 przez Sejm, 2 przez Senat i 3 przez
Prezydenta, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków
masowego przekazu . Kompromis był oczywiście polityczny.
Ustawa o radiofonii i telewizji określa KRRiT jako  organ państwowy właściwy w sprawach
radiofonii i telewizji . Dalej stwierdza, iż  KRRiT stoi na straży wolności słowa w radiu i
telewizji, samodzielności nadawców i interesów odbiorców oraz zapewnia otwarty i
pluralistyczny charakter radiofonii i telewizji . Wspólnie z Prezesem Rady Ministrów kreuje
ona politykę w dziedzinie Radia i TV, a także powinna inicjować postęp naukowo-techniczny
i kształcić kadr w dziedzinie R i TV.
Kompetencje KRRiT:
" Określanie, w warunkach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia
działalności przez nadawców
" Podejmowanie, w zakresie ustawy, rozstrzygnięć w sprawach koncesji na
rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów
" Sprawowanie kontroli działalności nadawców
" Współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw
autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów
radiowych i telewizyjnych
" Określanie wysokości miesięcznego abonamentu z tytułu użytkowania odbiorników
radiofonicznych i telewizyjnych
Przewodniczącego wybierają członkowie Rady ze swojego grona. Kadencja członków wynosi
6 lat. Co dwa lata następuje zmiana 1/3 członków. KRRiT z mocy ustawy upoważniona jest
do wydawania rozporządzeń i podejmowania uchwał. Odpowiada za swą działalność co roku
przed Sejmem, Senatem i Prezydentem składając im sprawozdania. W przypadku odrzucenia
owego sprawozdania przez Sejm następuje rozwiązanie KRRiT. Tak się jednak nigdy jeszcze
nie zdarzyło. Członkowie rady są praktycznie nieodwołalni. By do tego doszło, koniecznym
jest zaistnienie jednego z następujących czynników:
9
- Zrzeczenie się pełnienia funkcji przez daną osobę
- Choroba trwale uniemożliwiająca pełnienie funkcji
- Skazanie prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej
- Naruszenie przepisów o radiofonii i telewizji stwierdzone orzeczeniem Trybunału
Stanu
W latach 1993-1994 nastąpił pierwszy proces koncesyjny. Wtedy to koncesję otrzymały trzy
radia o zasięgu ogólnopolskim  RMF FM, Radio Zet i Radio Maryja, 132 radiostacje lokalne
i jedna ponadregionalna a mianowicie Rozgłośnia Harcerska. W zakresie telewizji tylko jeden
nadawca ją otrzymał  Polska Telewizja Satelitarna Polsat S.A. Na ponadregionalną
działalność zaś otrzymała Telewizja Wisła . O zasięgu lokalnym zaś 11 stacji. Drugi proces
koncesyjny zakończył się w 1996.
KRRiT w stopniu zadowalającym wywiązuje się z powierzonych jej zadań. Dzięki niej
wprowadzony został ład w sektorze mediów elektronicznych, a także podstawy prawne,
regulujące funkcjonowanie radia i telewizji w Polsce i relacje między nadawcami
publicznymi i komercyjnymi.
20. Reklama i sponsoring w polskich mediach  stan prawny i praktyka
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
W ustawie o radiofonii i telewizji powiedziane jest, iż  reklamy powinny być wyraz
nie
wyodrębnione w programie i oznaczone w sposób nie budzący wątpliwości, że są reklamami i
nie pochodzą od nadawcy . Również czas trwania reklam regulowany jest przez tą ustawę:
 reklama nie powinna zajmować więcej niż 15% dobowego czasu nadawania i nie więcej niż
12 minut w czasie godziny . Owe maksymalne czasy emisji reklam może, przy przyznawaniu
koncesji danej stacji, zmieniać KRRiT. Ona również poprzez rozporządzenia może ustalać
inne warunki zwiÄ…zane z reklamami w mediach elektronicznych.
W maju 1993 KRRiT przyjęła rozporządzenie w sprawach zasad działalności reklamowej w
programie radiofonii i telewizji. Określiło ono :
" Kiedy nadawca może przerywać audycję w celu nadania reklam
" W jakiej formie mogą występować reklamy
" Jakich audycji nie wolno przerywać reklamami
" Jakie formy reklamy sÄ… niedopuszczalne
KRRiT wymaga, by reklamy nadawane były w blokach, wyróżnione w sposób wizualny i
dz
więkowy na początku i na końcu bloku. W ramach tego oznaczenia musi mieścić się słowo
 REKLAMA . Nadawcy publiczni nie mogą przerywać swych audycji reklamami.
Komercyjni zaś mogą je przerywać, lecz tylko pod warunkiem, że:
- Minęło 20 minut od rozpoczęcia audycji lub od poprzedniej przerwy w tej audycji
- Filmy fabularne mogą być w okresie pierwszych 45 minut przerwane raz
- Nie można przerywać dzienników, audycji o treści religijnej i audycji
przeznaczonych dla dzieci, które trwają krócej niż 30 minut
Zakazane jest wykorzystywanie w reklamach wizerunków lub głosów osób występujących w
audycjach informacyjnych, lub programach dla dzieci. Zakazana jest także reklama
oddziaływująca na podświadomość.
31 VIII 1993 KRRiT wydała rozporządzenie regulujące sponsoring. Wskazuje ono, iż nazwa
sponsora nie może być emitowana nie dłużej niż 8 sekund (jednego sponsora) 15 (dwóch) i
nie dłużej niż 25 sekund w pozostałych przypadkach. Określa także których audycji
sponsorować nie wolno:
Audycje informacyjne
Audycje publicystyczne o treści społeczno-plitycznej
Audycje poradnicze i konsumenckie
Audycje zwiÄ…zane z wyborami
10
 Audycje religijne
21. Radiofonia w Polsce  podstawy prawno-organizacyjne, struktura,
funkcje społeczne
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
1 III 1993 weszła w życie ustawa o radiofonii i telewizji. Rządzi ona światem mediów w
Polsce. Jej najważniejszymi postanowieniami były:
" Odebranie państwu monopolu w zakresie radia i telewizji
" Dopuszczenie możliwości legalnego działania audiowizualnych mediów
komercyjnych (o ile maja koncesjÄ™)
" Przekształcenie radiofonii i telewizji państwowej w publiczną
Strukturę radiofonii publicznej tworzy obecnie 18 jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu
Państwa  między innymi  Polskie Radio S.A. oraz spółki zawiązane celem tworzenia
regionalnych programów radiowych. Rozpowszechniają one 24 programy radiowe  4
ogólnokrajowe, 17 regionalnych, 2 miejskie oraz 1 przeznaczony dla Polonii za granicą.
Polskie publiczne programy radiowe przyjęły zasadę komplementarności oferty, czyli nie
konkurowania między sobą o tego samego słuchacza. Każdy z programów wyodrębnia swój
profil, układ ramowy itp.
1) Program I Polskiego Radia  najbardziej uniwersalny i masowy. Informuje
odbiorców o poczynaniach władzy. Pełni też funkcje opiniotwórczą i edukacyjną.
Rozpowszechnia i promuje PolskÄ… kulturÄ™ i sztukÄ™ itp.
2) Program II PR S.A.  nadawany obecnie na tych samych częstotliwościach co radio
BIS. Ma charakter literacko-muzyczny. Promuje kulturę wyższą. Dba także o
publicystykÄ™ i informacjÄ™ kulturalnÄ…, krytykÄ™ literackÄ… itp.
3) Program III PR S.A.  ma charakter informacyjno-muzyczny. Ważnym dla niego
jest udział słuchaczy w audycjach, oraz pomoc przy organizacji akcji charytatywnych
(np. WOŚP). Kierowany do ludzi młodych z wyższym wykształceniem
zamieszkujących duże miasta. Jest najbardziej komercyjny.
4) Program IV PR S.A obecnie Radio BIS.  ma charakter stricte edukacyjny.
Skierowany głównie do dzieci i młodzieży. Współpracuje z MEN-em.
5) Program V PR S.A.  program skierowany do polonii zamieszkujÄ…cej poza granicami
Polski
W czasie pierwszego procesu koncesyjnego (1993) decyzjami KRRiT pojawiły się trzy stacje
o zasięgu ogólnopolskim : RMF FM, Radio Zet i Radio Maryja, oraz 160 lokalnych. W
drugim procesie zaś rozdysponowane zostały pozostałe częstotliwości i poprawione
możliwości i warunki nadawania już istniejących stacji.
Współczesna oferta radiofonii jest dość bogata. Obok radia publicznego rozwinęło się
całkiem niez
le komercyjne a także kościelne. W przyszłości zapewne większą publiczność
zdobywać będą programy sformatowane, np. Radio Classic, Tok FM.
22. Telewizja w Polsce - podstawy prawno-organizacyjne, struktura,
funkcje społeczne
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
1 III 1993 weszła w życie ustawa o radiofonii i telewizji, która stanowi podstawę prawną
działalności telewizji w Polsce. Jej warte podkreślenia stwierdzenia to:
" W ciągu roku w programie telewizyjnym należy wyemitować nie mniej niż 60%
audycji zrealizowanych przez krajowe firmy producenckie
" Co najmniej 10% rocznego czasu nadawania programu na audycje krajowe
zrealizowane przez innych producentów niż sam nadawca
11
Na strukturę organizacyjną telewizji publicznej w Polsce składa się jednoosobowa spółka
Skarbu Państwa  Telewizja Polska S.A. oraz 12 oddziałów regionalnych, emitujących
własne programy. W sumie na strukturę programową składają się: dwa programy
ogólnokrajowe  I PR i II PR TVP S.A., program  TV Polonia i 12 programów
regionalnych.
Analiza programów ogólnopolskich telewizji publicznej (I i II PR TVP S.A.)  najwięcej
emitują filmów  36,7% dalej publicystyka  14,3%, rozrywka  13,1%, informacja  9,2,
edukacja  8,9%, sport  4,9% itp.
TV Polonia  nadawany jest drogÄ… satelitarna. 97,3% to audycje produkcji polskiej. Nadaje
ona wiele audycji powtórkowych  jest ich ok. 59%.
Program regionalnych ośrodków zazwyczaj składa się z trzech części: programu własnego 
59%, programu jednolitego dla wszystkich ośrodków  24% oraz retransmisji audycji
emitowanych w innych programach (zwłaszcza TV Polonia i II PR TVP S.A.).
Zaskakującym jest większy udział filmów  55%. Często nadają programy także kierowane
do mniejszości narodowych. Potrzebne są zmiany i polepszenie warstwy informacyjnej.
Programy regionalne nie maja konkurencji na rynkach regionalnych.
W rezultacie pierwszego procesu koncesyjnego 1 III 1994 koncesję otrzymała Polska
Telewizja Satelitarna Polsat. Do dziś jest on jedynym nadawcą komercyjnym o zasięgu
ogólnokrajowym. Nieco póz
niej koncesję otrzymała TV Wisła i TVN  ponadregionalne. W
1997 obie te telewizje się scaliły a TV Wisła zmieniła nazwę na TVN Południe.
Specyficznym kanałem jest także Canal Plus Polska  w większości czasu kodowany. Tak
naprawdę jest on programem ogólnopolskim. Nadaje filmy, seriale i transmituje wydarzenia
sportowe.
Wartymi zauważenia są także programy zachodnie emitowane w polskiej wersji językowej 
np. Discovery, Eurosport czy HBO.
Oddzielnym tematem jest telewizja kablowa. Obecnie KRRiT zarejestrowała 461 operatorów,
którzy zarządzają 898 sieciami telewizji kablowej. Jest to niezwykle dynamicznie rozwijający
się segment rynku telewizyjnego. 23 X 1997 KRRiT przyjęła rozporządzenie, w którym
przewiduje się, że w tzw. pakiecie podstawowym muszą być wszystkie programy telewizji
publicznej, także regionalne dostępne na danym terenie.
24. Transformacja systemu medialnego RP  założenia, kierunki, formy,
tempo, następstwa
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Transformacja polskich mediów rozpoczęła się w latach 90 i miała ścisły związek z
przemianami ustrojowym. Wyznacznikami owej transformacji sÄ…:
" Zmiana relacji między państwem a systemem medialnym  złamanie monopolu
państwa na media. Do końca lat 80-tych państwo miało absolutny monopol, który
sprawowało na dwa sposoby:
- De facto - co do prasy, nigdzie nie było napisane iż nie mogą istnieć pisma
prywatne, ale jednak na publikacje musiało zgodzić się GUKPPiW, które
przyznawało papier i drukarnie
- De jure  gwarantowany był prawem, a konkretnie ustawą o Komitecie ds.
Radiofonii i Telewizji z 2 XII 1960, który wykluczył możliwość legalnego
funkcjonowania prywatnego radia i TV. Odstępstwem były radiowęzły zakładowe
i Rozgłośnia Harcerska.
Monopol określało także rozporządzenie antysatelitarne ministra A
ączności z 20 II 1986.
Formami załamania się monopolu  de facto i ograniczenia  de jure były:
- Ustawa z 11 IV 1990 nowelizująca prawo prasowe, a dotycząca zmiany przepisów
regulujących działalność wydawniczą
12
- Ustawa o Radiofonii i telewizji z 29 XII 1992
" Zmiana zasad prawnych funkcjonowania mediów  w odniesieniu do prasy system
koncesyjny zastąpiony został rejestracyjnym. Na rynku odtąd może istnieć każde pismo,
którego wydawca zarejestruje je w Sądzie Okręgowym na danym terenie. Sąd może
odmówić jedynie gdy pismo o takim tytule już istnieje lub gdy treść rejestrowanego
pisma nawołuje do wojny, waśni religijnych czy rasizmu.
Media elektroniczne potrzebowały zmiany prawa. W latach 1990-1993 powstało ok. 55
nadawców pirackich. Wprowadzono Ustawę o RiT  1 III 1993.
" Dopuszczenie możliwości legalnego funkcjonowania mediów komercyjnych  na
tych samych prawach co publiczne
" Likwidacja cenzury prewencyjnej i instytucjonalnej  cenzura pojawiła się na
mocy dekretu rządowego w 1946 roku. Powołał on do życia Główny Urząd Kontroli
Prasy, Publikacji i Widowisk (GUKPPiW). Wnioski o zniesienie tego prawa wysuwano
w czasie Okrągłego Stołu ale dopiero 6 VI 1990 wprowadzono system rejestracyjny
" Likwidacja uprzywilejowanej pozycji RSW  Prasa-Książka-Ruch  22 III 1990
przyjęto ustawę likwidacji koncernu, który dotąd był monopolistą. Powołano Komisję
LikwidacyjnÄ….
" Utworzenie KRRiT  nadano jej rangÄ™ organu konstytucyjnego, majÄ…cego
rozstrzygać sprawy związane z działalnością mediów w Polsce
" Zmiany w kolportażu prasy  pojawienie się na rynku ok. 60 nowych firm
prywatnych zajmujÄ…cych siÄ™ dystrybucjÄ… prasy. Np.  Kolporter S.A. ,  Yard Press itp.
" Likwidacja monopolu PAP
25. Media  władza  polityka: czy media w Polsce stanowią rzeczywiście
 czwartą władzę ?
Opracowanie: Jakub Romanowski ®
Pojęcie  czwarta władza trzeba widzieć w kontekście Monteskiuszowskiego trójpodziału.
Należy ją jednak postrzegać w kontekście instytucji kontroli społecznej, jako możliwości
wpływania mediów na zachowanie i postawy odbiorców w państwie demokratycznym,
kreowania określonego obrazu rzeczywistości oraz reprezentowania interesów społeczeństwa
w relacjach z władzą.
Do zaistnienia tego stanu konieczne jest spełnienie warunków:
" Niezależność środków komunikowania masowego
" Powstanie w państwie zdolnej do natychmiastowej reakcji na publikacje opinii
publicznej
" Wysoki poziom kwalifikacji, profesjonalizm i poszanowanie etyki wśród
dziennikarzy
Do najważniejszych funkcji mediów w Polsce zaliczamy przede wszystkim funkcję krytyki i
kontroli czyli piętnowanie nadużyć władzy i zapobieganie im przez nagłaśnianie nagannego
postępowania władzy.
Kontrola społeczna regulowana jest przepisami prawa prasowego, ustawą o radiofonii i
telewizji oraz innymi normami, przez co dochodzi często do konfliktów media  państwo.
Pojawia się więc problem ograniczenia wolności mediów, co w znacznym stopniu ogranicza
ich władzę.
13