j a k t o d z i a ł a ?
PO CO USUWAĆ BRUD? TROCHĘ HI STORI I
MogliS
cie się zastanawiać, z czego składa się Pierwsze (pompowane ręcznie lub w inny spo-
kurz domowy. Tak naprawdę to nie chcecie tego wcale sób) odkurzacze pojawiły się w połowie XIX w. Wstępo-
wiedzieć, ale skoro nalegacie... wało wtedy ogromne zróżnicowanie tych urządzeń, od
Po pierwsze, jest to ok. 75-80% martwych komó- monstrów o kształtach zwierząt, aż po  meble (no cóż,
rek ludzkiego naskórka. Z pojedynczego osobnika urządzenia te były duże i trzeba je było jakoS
zamasko-
gatunku ludzkiego codziennie odpadają miliony mar- wać), których częS
cią było coS
w rodzaju fotela na bie-
twych komórek i one właS
nie tworzą największą częS
ć gunach, którego działanie napędzało... miechy.
 kurzu odkurzaczowego . Resztę stanowią włosy, Bo właS
nie miechy były zasadniczym składni-
sierS
ć zwierząt, roztocza (kolejna paskudna rzecz, o kiem większoS
ci dawnych odkurzaczy, a dopiero w
której nie ma się ochoty myS
leć), a najmniejsza częS
ć 1901 r. Brytyjczyk Hebert Cecil Bothe zaobserwował
to pyłki roS
lin i brud innego rodzaju (starte nawierzch- przyrząd stosowany do czyszczenia przedziałów kole-
nie podłóg itp.) oraz piach i to, co się przynosi do jowych, który wydmuchiwał brud za pomocą sprężone-
domu na butach i dostaje przez okna (jak np. starta go powietrza. Bothe uznał, że zamiast wzbijać kurz,
guma z opon samochodowych z ulicy i pył ceglano- należy go wciągać i tak narodził się prototyp nowocze-
cementowy, jeS
li w pobliżu ma się jakąS
budowę). snego odkurzacza. Bothe konstruował również odku-
rzacze przewox
ne, wynajmowane na zlecenie klienta.
Były to ogromne maszyny ciągnięte przez konie, które
ustawiano przed domem i zasysano kurz przez długie
ODKURZACZ węże, wprowadzane przez drzwi i okna. Maszyny te
ODKURZACZ
sprawiały, że konie na ulicy płoszyły się i odkurzanie
Ma r e k Ut k i n
często kończyło się procesem sądowym...
r y s . T o ma s z P a l e c z n y
Odkurzacz
30
3
0
TEKST A
ATWY
MA
ODY TECHNIK
5/2004
Odkurzacz przenoS
ny to dzieło Amerykanina wyposażane w ssawki
Jamesa Murraya Spanglera, który w 1906 wykonał pro- z turboszczotką do  trze-
totyp z wentylatora, pudełka i poszwy od poduszki. pania dywanów lub ich
Swój pomysł sprzedał wytwórcy uprzęży końskich, prania na mokro. JeS
li
Hooverowi, który stwierdził, że w S
wietle rosnącej dany model zapewnia
popularnoS
ci samochodów, jego dotychczasowa praca możliwoS
ć ujęcia powie-
traci rację bytu i w 1908 wyprodukował pierwszą serię trza wylotowego, to może
komercyjnych odkurzaczy. Stały się one tak popularne ono służyć do napędzania
(firma istnieje do dzisiaj), że w Wielkiej Brytanii syno- np. suszarki do włosów
nimem odkurzacza stała się nazwa Hoover (np.  to lub rozpylacza do płynów
hoover a carpet - odkurzać dywan), od nazwy tego (wykorzystywanego np. do
producenta. W Polsce do niedawna doS
ć powszechnym malowania S
cian, rozpyla-
synonimem słowa  odkurzacz było słowo  elektro- nia S
rodków ochrony
luks , od nazwy Electrolux - szwedzkiej firmy produku- roS
lin, owadobójczych itp).
jącej sprzęt gospodarstwa domowego, która jako  Odkurzacze wodne (lub też
Odkurzacz cyklonowy
pierwsza wprowadziła w Polsce odkurzacze domowe. do pracy na sucho i na
mokro) są stosowane do
cięższych prac i mogą zbierać tak ciała stałe, jak i
TYPY ODKURZACZY płyny. Płyny (w wypadku zastosowania standardowe-
go odkurzacza) przeciekną przez płócienne i papiero-
Istnieją dwie zasadnicze wersje domowych we worki, a następnie spowodują zwarcie lub przebi-
odkurzaczy przenoS
nych: cie w instalacji elektrycznej. Zasada działania odku-
 Modele  pionowe , z turbiną i silnikiem zamontowa- rzaczy  kubełkowych jest prosta: powietrze, dosta-
nymi bezpoS
rednio nad ssawką i workiem umiesz- jąc się do odkurzacza, przechodzi przez szerszą prze-
czonym wyżej, równolegle do uchwytu, mają wyso- strzeń, przez co jego strumień zwalnia i cząsteczki,
koS
ć mniej więcej do pasa. Wersje  pionowe są czę- które dotychczas utrzymywały się w nim, opadają do
sto wyposażone w szczotki obrotowe, wspomagające kubełka. Po zakończeniu odkurzania po prostu opróż-
wybijanie kurzu z dywanów. Modele pionowe, głów- nia się kubełek.
nie dzięki szczotkom obrotowym, są często uważane  Odkurzacze działające na zasadzie cyklonu (zarówno
za bardziej skuteczne, a ze względu na większe pionowe, jak i  leżące ) opracował w latach 80. Ja-
wymiary i problemy z pracą w miejscach, gdzie znaj- mes Dyson (ten, o którym pisano w książce  Kosmolot
duje się dużo drobnych przedmiotów i mebli, stoso- i czółno ). Stały się one popularne w latach 90. XX w.
wane są w hotelach itp. Wciągnięte powietrze porusza się w nich po coraz cia-
 Modele  leżące (o mniejszych wymiarach i łatwiej- S
niejszej spirali, przez co drobiny zanieczyszczeń są
sze w przechowywaniu) są w Polsce spotykane odrzucane na zewnątrz strumienia powietrza przez
znacznie częS
ciej (głównie ze względu na mniejsze siłę odS
rodkową, wytracają energię na skutek ruchu
wymiary mieszkań). Mają one silnik z workiem wirowego i opadają na dno zbiornika. Odkurzacze
zamknięty w osobnej obudowie, ssawki zaS
do tej cyklonowe są przyjax
niejsze dla S
rodowiska, gdyż nie
jednostki przyłącza się za pomocą giętkiego węża. wymagają worka, a poza tym ich efektywnoS
ć nie
Lżejsze i bardziej uniwersalne ssawki modeli  leżą- zmniejsza się w miarę napełnienia kurzem. Brak wor-
cych czynią je popularniejszymi w zastosowaniach ków hamujących przepływ powietrza sprawia także,
domowych. Niektóre z modeli  leżących są także że można w nich stosować silniki o niższej mocy elek-
trycznej, a pomimo to siła ssania będzie wyższa.
ZASADA DZI AŁANI A
Odkurzacz składa się z: otworu wlotowego
(zazwyczaj umieszczonego w przedniej S
ciance obudo-
wy), w którym można zamocować wiele akcesoriów,
otworu wylotowego, silnika elektrycznego, turbiny,
porowatego worka i obudowy, w której mieS
ci się to
wszystko i jeszcze trochę.
Po włączeniu odkurzacza zaczyna działać silnik,
który napędza turbinę odS
rodkową (zazwyczaj dwu-
stopniową). Turbina zasysa powietrze, czyli u jej wlotu
panuje ciS
nienie niższe niż u jej wylotu. Spadek ciS
nie-
nia u wlotu turbiny działa podobnie, jak podczas picia
napoju przez słomkę - ciS
nienie powietrza otaczające-
go  usiłuje zrównać się z podciS
nieniem wytworzo-
nym wewnątrz odkurzacza, co w rezultacie powoduje
szybkie napływanie powietrza przez ssawkę i wąż ssą-
cy.
31
3
1
Odkurzacz wodny
MA
ODY TECHNIK
5/2004
j a k t o d z i a ł a ?
Podczas pracy silnika (i gdy wąż i ssawki nie Siła ssania jest to maksymalna różnica ciS
nienia
zapchały się niczym) do wnętrza odkurzacza napływa powietrza, jaką jest w stanie wytworzyć pompa. Np.
stały strumień powietrza (który następnie wydostaje typowy model domowy ma siłę ssania ok. 20 kPa. To
się przez otwór wylotowy). Strumień powietrza działa znaczy, że jest w stanie obniżyć ciS
nienie w wężu
podobnie, jak strumień wody - pomiędzy szybko poru- wobec otaczającego atmosferycznego (ok. 100 kPa) do
szającymi się cząsteczkami powietrza a cząstkami 20 kPa, co daje w rezultacie ciS
nienie 80 kPa. Czyli im
kurzu występuje tarcie, a jeS
li kurz jest odpowiednio wyższe podciS
nienie, tym mocniejszy odkurzacz. Jeden
lekki, a ssanie odpowiednio mocne, siła tarcia (o cal (25,4 mm) podniesionego słupa wody to ok. 249 Pa;
powietrze) powoduje przenoszenie pyłu do wnętrza a więc typowy odkurzacz może podnieS
ć słup wody na
odkurzacza. wysokoS
ć 2 m.
Powietrze z kurzem po drodze do otworu wylo- Jednak moc silnika w watach to zazwyczaj jedy-
towego napotyka worek odkurzacza, zazwyczaj wyko- ny parametr, którego można się doszukać. Ta liczba nie
nany z tkaniny lub porowatego papieru, który działa opisuje jednak, jak skuteczny jest odkurzacz, lecz ile
jako filtr powietrza. Małe otworki w worku są na tyle będzie kosztował rachunek za prąd po jego użyciu.
duże, żeby przepuS
cić cząstki powietrza, lecz na tyle Ułamek tej mocy, zamienionej w rzeczywisty przepływ
małe, żeby zatrzymać brud. powietrza na końcu rury odkurzacza, jest niekiedy
Worek może być umieszczony teoretycznie w wymieniany na tabliczce znamionowej jako moc w
każdym miejscu pomiędzy otworem wlotowym i wylo-  watach powietrznych . Do jej obliczania służy wzór:
towym, byle był tam przepływ powietrza - w odkurza-
czach pionowych jest ostatnim punktem drogi (kurz Wzór na odkurzanie:
przepływa przez turbinę), w odkurzaczach  leżących moc czyszcząca [waty powietrzne] =
3
znajduje się przed turbiną. = przepływ powietrza [m /s] � ssanie [Pa]
Na ostatnim odcinku drogi powietrza, u wylotu,
wiele współczesnych odkurzaczy ma zainstalowany
filtr HEPA (High Efficiency Particle Arrestor) - jest to
skrót od  wysokiej skutecznoS
ci zatrzymywacz (?) czą-
stek . Oznacza to filtry służące do redukcji zanieczysz-
Ma r e k Ut k i n
SYSTEM
SYSTEM
czeń w powietrzu wylotowym odkurzacza. Filtry HEPA
są stosowane w celu zapobieganiu ponownemu emito-
waniu w powietrze drobnego kurzu i alergenów.
CENTRALNEGO
CENTRALNEGO
SI ŁA SSĄCA
Siła ssąca odkurzacza zależy od kilku czynników:
Siły turbiny: aby wytworzyć silne ssanie, silnik musi
ODKURZANIA
ODKURZANIA
mieć dużą prędkoS
ć obrotową.
Przeszkód na drodze powietrza: gdy w worku groma-
r y s . T o ma s z P a l e c z n y
dzi się dużo brudu, powietrze napotyka na wyższy
opór i płynie wolniej i cząsteczki tak powietrza, jak
i brudu poruszają się wolniej. Dlatego też odkurzacz Typowe odkurzacze domowe stwarzają mnóstwo
S
wieżo po opróżnieniu worka pracuje wydajniej. problemów przy przechowywaniu i użytkowaniu. Poza
WielkoS
ci otworu wlotowego: ponieważ prędkoS
ć tym wydmuchują do domowej atmosfery potencjalnie
obrotowa turbiny jest stała, iloS
ć powietrza przepły- szkodliwe substancje i mikroorganizmy, które przed
wającego przez odkurzacz jest również stała. W związ- odkurzaniem siedziały sobie cicho w szparach podłogi.
ku z tym, niezależnie od wielkoS
ci  gardzieli ssawki, Naprawdę dobre wyczyszczenie dywanu pochłania z
będzie przez nią przepływać tyle samo powietrza. kolei dużo czasu, gdyż wymaga wymiany worka, aby
W konsekwencji przez ssawkę o mniejszym przekroju przez cały czas mieć dobry ciąg.
powietrze będzie musiało przepływać szybciej, a zgo-
dnie z zasadą Bernoullego, ciS
nienie u wlotu ssawki
będzie niższe, tak więc siła ssąca będzie wyższa, czyli OSZCZĘDZAJ ĄC CZAS
będzie można zbierać cięższy brud.
I ENERGI Ę
SkutecznoS
ć odkurzacza opisują następujące
parametry (które producenci powinni uwzględniać na Zainstalowany w domu system centralnego
tabliczkach znamionowych, a czego zazwyczaj nie odkurzania jest alternatywą dla powtarzanej co jakiS

robią): czas walki z odkurzaczem. Systemy centralne czyszczą
przepływ powietrza w metrach szeS
ciennych na znacznie lepiej niż odkurzacze standardowe i pracują
3
sekundę (m /s) znacznie ciszej. Ich przechowywanie nie jest również
prędkoS
ć przepływu powietrza w metrach na sekun- problemem, gdyż jedyną rzeczą, z jaką ma się do czy-
dę (m/s) nienia, jest wąż wtykany do gniazdek w S
cianie i przy-
siła ssania, podciS
nienie (także wysokoS
ć słupa łączane do niego ssawki. Odkurzacze centralne przy-
wody), w pascalach (Pa) czyniają się również do oszczędzania energii, gdyż
32
3
2
MA
ODY TECHNIK
5/2004
instalacja
gniazda ssące
panel kontrolny
Odkurzacz centralny
jednostka ssąca
sprzątają dokładniej i w krótszym czasie, a poza tym ssawkę szczelinową, do której zmiata się kurz za
ich jednostki ssące dzięki temu, iż projektanci nie pomocą konwencjonalnej szczotki.
musieli się liczyć za bardzo z wymiarami, są lepiej Moc silnika typowych jednostek centralnych
zoptymalizowane niż analogiczne odkurzacze standar- wynosi od 1,2 do 1,58 kW, przy poborze prądu odpo-
dowe i uzyskują wyższą siłę ssania z wata. wiednio 5,5 do 7,4 A/230V. Silnik osiąga prędkoS
ć obro-
tową od 26 000 do 24 000 obr./min, a turbina może być
2 lub 3-stopniowa. Przepływ powietrza wynosi 200 -
3
J AK CZYR
CI 180 m /h, a podciS
nienie - 2500 do 3800 mm słupa
wody. Powierzchnia filtra dodatkowego ma od 0,8 do
2
CENTRALNE ODKURZANI E? 1,8 m , a zbiornik na kurz może pomieS
cić od 19 do 40
litrów zanieczyszczeń, zależnie od wersji. To wszystko
Najlepsze w systemach centralnego odkurzania przy wysokoS
ci jednostki od 95 do 125,5 cm i S
rednicy
jest to, że nie trzeba ze sobą nosić (ani wspinać się po 28 do 36 cm.
schodach) z ciężkim, wyjącym urządzeniem w ręku, Jednostkę centralną umieszcza się tam, gdzie
wlokąc za sobą kabel, który okazuje się być za krótki. nie będzie zawadzać, czyli w piwnicy, garażu lub
Przy centralnym odkurzaniu należy jedynie zain- pomieszczeniu gospodarczym. Z nią za pomocą rur
stalować gniazda ssące w wygodnych miejscach, tak, łączy się gniazda ssące. Rury mogą przebiegać na
aby wąż (występujący w długoS
ciach od 1 do 21 strychu, w S
cianach (jeS
li są puste w S
rodku, np. gip-
metrów) mógł sięgnąć wszędzie i nie pozostawiał  pól sowo-kartonowe), w przewodach wentylacyjnych
martwych . Gniazda ssące mogą być dostosowane do o dużej S
rednicy lub można je położyć na podłodze
oprawek stosowanych w osprzęcie elektrycznym i w i zalać betonem.
kolorach dostosowanych do osprzętu. Są również Do gniazd ssących mogą być doprowadzone
modele przeznaczone do instalacji natynkowych np. w kable sterujące (napięcie 12V) i centrala uruchamia się
garażach i pomieszczeniach technicznych oraz wytrzy- w chwili otwarcia gniazda ssącego lub jest uruchamia-
małe gniazda podłogowe z aluminium. na przyciskiem w rączce węża ssącego, ewentualnie
Do węży ssących istnieje całe mnóstwo akceso- w chwili włożenia końcówki węża ssącego do gniazda.
riów - ssawki płaskie, kształtowe, teleskopowe - do Jednak najnowsze rozwiązanie to system zdal-
trudno dostępnych miejsc, do odkurzania żaluzji (pio- nego sterowania, eliminujący koniecznoS
ć prowadze-
nowych i poziomych), z turboszczotką, trzepiącą nia kabli sterujących równolegle do przewodów
dywan w czasie odkurzania, zgrzebła do szczotkowa- powietrznych. Centrala uruchamiana jest poprzez
nia zwierząt (tym można wyszczotkować nie tylko ko- wyłączniki strefowe lub pilotem radiowym. Elementem
nia, lecz i psa, żeby nie zostawiał kudłów na fotelach. systemu zdalnego sterowania jest panel sterujący,
Jednak nie wyobrażam sobie wyszczotkowania tym umożliwiający wizualną kontrolę stanu jednostki. Może
kota o normalnym temperamencie). Do zestawu można on być zamontowany w dowolnym miejscu domu i ma
zainstalować nawet automatyczną szufelkę, czyli mon- wielkoS
ć zwykłego gniazdka elektrycznego. Instaluje
towaną w S
cianie lub u podstawy mebli (np. szaf) się go na S
cianie na wysokoS
ci oczu człowieka w naj-
33
3
3
MA
ODY TECHNIK
5/2004
j a k t o d z i a ł a ?
częS
ciej odwiedzanym punkcie mieszkania
i tak, jak panel na jednostce centralnej,
sygnalizuje koniecznoS
ć umycia lub wymia-
ny filtra, koniecznoS
ć opróżnienia zbiornika
kurzowego, a także kontroluje pracę silni-
ka, zapobiegając jego uszkodzeniu oraz
nadzoruje działanie gniazd ssących i całe-
go systemu.
RODZAJ E SYSTEMÓW
Występują dwa główne typy syste-
mów centralnego odkurzania - cyklonowe
i filtracyjne. WłaS
nie od typu systemu zale-
ży jego żywotnoS
ć i wydajnoS
ć. Zatykanie
kurzem worka lub filtra w systemie filtra-
Systemy cyklonowy i filtracyjny
cyjnym bywa głównym powodem przegrze-
wania i uszkodzeń jednostek filtracyjnych.
W systemach filtracyjnych stosuje się różnorod- ryjną pracę silnika, jednoczeS
nie ograniczając do mini-
ne filtry, jak membrany, tkaniny, gąbkę lub papier. Nie- mum częstotliwoS
ć prac konserwacyjnych. Całkowite
zależnie od zastosowanego materiału, filtry powinny oczyszczenie powietrza przed wydaleniem go na
być opróżniane lub czyszczone, w przeciwnym razie zewnątrz sprawia, że system jest nieszkodliwy dla S
ro-
efektywnoS
ć systemu dramatycznie spadnie. dowiska i dla elewacji budynku.
W systemach cyklonowych oddzielanie zanie-
czyszczeń od powietrza następuje w wyniku wytraca-
nia energii przez cząsteczki, które zostają wprawione ODKURZACZE CENTRALNE
w ruch obrotowy i na skutek siły odS
rodkowej i wiro-
wania opadają na dno pojemnika. Dodatkowy filtr (o KONTRA PRZENOR
NE
powierzchni wynoszącej od 0,4 do 5 metrów kwadrato-
wych) zapewnia dokładną filtrację powietrza przecho- Jakie są zalety odkurzaczy centralnych w po-
dzącego przez turbinę. Gwarantuje to długą bezawa- równaniu z przenoS
nymi? Jednostki centralne są gene-
ralnie droższe (jeS
li nie liczyć najdroższych modeli
przenoS
nych), lecz dzięki nim uzyskuje się:
Zdrowsze powietrze (gdyż nie następuje recyrkulacja
Jednostka ssąca
brudnego powietrza do wnętrza mieszkania).
Większą siłę ssącą, a więc - dokładniejsze i szybsze
sprzątanie.
Wygodę, gdyż nie trzeba wędrować z odkurzaczem
po domu.
Mniejszy hałas - nowoczesne jednostki centralne
wytwarzają ok. 60 dB, a poza tym znajdują się poza
mieszkaniem. W praktyce słychać tylko szum powie-
trza wciąganego do ssawki.
WszechstronnoS
ć - do systemów centralnych można
podłączyć więcej akcesoriów niż do przenoS
nych
(szczotki, ssawki, separatory płynów itp.).
R
więty spokój - opróżnienie zbiornika kurzowego i
oczyszczenie filtra konieczne jest co 4-8 miesięcy
(oczywiS
cie poza przypadkami, gdy ma się do czy-
nienia z majsterkowiczem, produkującym mnóstwo
wiórków i opiłków), w porównaniu z cotygodniowym
opróżnianiem worka typowego odkurzacza.
Poza ceną i koniecznoS
cią montażu systemy cen-
tralne mogą budzić pewne zastrzeżenia także wS
ród
modelarzy - wyobrax
cie sobie, że przez dwa dni praco-
waliS
cie nad tablicą przyrządów modelu samolotu
w skali 1:72, a teraz właS
nie spadła ona na podłogę,
wciągnęło ją do węża i słyszycie, jak klekocze, prze-
mieszczając się wzdłuż rury w S
cianie... Maszyny stop!
Rozkuwamy dom!
(w tekS
cie wykorzystano m.in. materiały firmy
Borysowski i Spółka)
34
3
4
MA
ODY TECHNIK
5/2004