Zmiana rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
Programwarty
Program rozwoju Wojska Polskiego
i jego realizacja
Nowe kierownictwo wojska podjęło działania ciwników  i na tej podstawie dokonanie oceny
zmierzające do unowocześnienia organizacji i wy- wartości bojowej Wojska Polskiego. Wyniki tych
posażenia armii. Znaczną inicjatywę w tym zakre- analiz dowiodły konieczności jak najszybszego
sie przejawił Sztab GłówŹny, któremu przyznano przygotowania programu modernizacji i rozbudowy
szersze niż dotąd uprawnienia w przygotowaniu sił sił zbrojnych.
zbrojnych do wojny. Rozbudowę rozumiano przede wszystkim jako
Pierwszym krokiem było dokonanie szczegóło- powiększenie możliwości mobilizacyjnych Wojska
wej analizy stanu wojska i jego porównanie z czo- Polskiego (które w 1935 r. z 30 pokojowych dywizji
łowymi armiami europejskimi, a głównie z armiami piechoty było w stanie rozwinąć jedynie 33 dywizje
naszych sąsiadów  jako przypuszczalnych prze- czasu wojny); jego struktury pokojowe miały być
zasadniczo zmo-
dernizowane, ale
tworzenie nowych
jednostek  ogra-
niczone do mini-
mum, koniecznego
ze względu na wy-
szkolenie i rozwi-
nięcie mobilizacyj-
ne.
W CAW zachowała się teczka opracowań zawie-
rających materiały porównujące organizację
i uzbrojenie Wojska Polskiego z czołowymi
armiami europejskimi. Stały się one punktem
wyjścia do prac nad programem rozwoju
naszych sił zbrojnych.
Pismo szefa Sztabu Głównego do Generalnego
Inspektora Sił Zbrojnych przesyłające referaty
w sprawie rozbudowy Wojska Polskiego
168
168
Centralne Archiwum Wojskowe
Centralne Archiwum Wojskowe
Organizacja prac nad programem rozbudowy armii.
Ekipa płk. dypl. Jana Sadowskiego
Obok stałych komórek Sztabu Głównego,
w czerwcu 1936 r. w jego składzie utworzono spe-
cjalną ekipę pod kierownictwem płk. dypl. Jana
Jagmin-Sadowskiego. W jej skład weszli podpuł-
kownicy dyplomowani: Karol Hodała, Mieczysław
Sulisławski i Stanisław Sadowski. Na podstawie wy-
tycznych gen. Stachiewicza i jego zastępcy  gen. Ta-
deusza Malinowskiego lub płk. dypl. Józefa Wiatra
(szefa Oddziału I SG) ekipa ta opracowała oddziel-
ne referaty dotyczące poszczególnych zagadnień lub
rodzajów broni.
Każdy referat rozpoczynały dane porównawcze
na temat organizacji i wyposażenia omawianego ro- Płk dypl. Jan Sadowski
dzaju broni w Polsce oraz w armiach: niemieckiej,
radzieckiej i francuskiej i poglądy na jego użycie tak- itp.), dlatego też zmuszeni byli często proponować
tyczne. W dalszej części członkowie ekipy przedsta- rozwiązania połowiczne, ale możliwe do realizacji
wiali propozycje zmian w organizacji i wyposażeniu w krótkim przedziale czasu.
oraz postulaty dotyczące rozbudowy ilościowej da- Referaty oraz kosztorysy programu rozbudo-
nego rodzaju wojska; referat uzupełniało zestawie- wy zostały przygotowane do początku roku 1937.
nie kosztów rozbudowy. Autorzy referatów starali W miarę ich wykańczania, gotowe referaty były prze-
się uwzględniać krajowe realia (wysokość budżetu kazywane pod obrady Komitetu do Spraw Uzbroje-
wojskowego, możliwości produkcyjne przemysłu nia i Sprzętu.
 (& ) mogły istnieć  jak istniały i wcześniej  różnice zdań co do ewentualnego zagrożenia wojennego z jednego lub
drugiego kierunku, co do perspektyw przyszłości i lat pokoju, na jakie można liczyć układając program dozbrojenia i mo-
dernizacji sił zbrojnych. Nie było zaś różnic zdań co do pozostawania Polski w tyle za sąsiadami, co do samej konieczności
przekształcenia armii z takiej, jaką w istocie rzeczy była w roku 1920 w taką, jaką powinna by być w latach 1942 44 na
jakie obliczano osiągnięcie pełnej gotowości bojowej przez siły zbrojne Niemiec  Wehrmacht .
(A. Rzepniewski, Wojsko Polskie wobec perspektywy zagrożenia wojennego
(13 maja 1935 31 sierpnia 1939 r.), Warszawa 1992)
Czlonkowie ekipy specjalnej płk. dypl. Jana Sadowskiego. Od lewej: ppłk dypl. Stanisław Sadowski, ppłk dypl. Karol Hodoła, ppłk dypl. Mieczysław Sulislawski
169
169
Zmiana rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
Programwarty
Protokół z odprawy ekipy płk. dypl. Jana Sadowskiego z I zastępcą Szefa Sztabu Głównego gen. bryg. T. Malinowskim w dniu 2 X 1936 r. poświęconej opracowa-
niu referatów dotyczących rozbudowy poszczególnych działów wojska i rodzajów broni
170
170
Centralne Archiwum Wojskowe
Centralne Archiwum Wojskowe
 Terminarz prac nad rozbudową armii  notatka ppłk. dypl. Mieczysawa Sulisławskiego informująca o harmonogramie prac  ekipy w 1936 r.
171
171
Zmiana rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
Programwarty
 Do roku 1936 wojsko nasze nie
było zorganizowane i wyposa-
żone nowocześnie. Rozbudowę i
modernizację rozpoczęto dopie-
ro z wiosna 1939 r. Czas 3 lat
był na wykonanie tej pracy za
krótki .
IPMS, B.I.1b, Relacja I zastępcy szefa
Sztabu Głównego gen bryg. Tadeusza
Malinowskiego
Prezentowane wytyczne szefa Sztabu Głównego i jego
zastępcy dla ekipy płk. dypl. J. Sadowskiego z kwietnia
i maja 1937 r. obrazują etapy prac nad programem
rozbudowy armii
172
172
Centralne Archiwum Wojskowe
Centralne Archiwum Wojskowe
 Zestawienie wyników dotychczasowych prac nad rozbudową i modernizacją wojska  notatka z 1937 r. przedstawiająca dotychczasowe rezultaty prac zespołu
173
173
Zmiana rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
Programwarty
 Zaopatrzenie wojska w broń nowoczesną, jednolitą, przezbrojenie wszystkich dywizji objętych planem zostało dokonane
w ostatnich latach. W toku była sprawa zaopatrzenia wojska w broń przeciwpancerną, przeciwlotnicza, ciężka i najcięższą.
Prace powyższe nie były jeszcze zakończone. Wymagały jeszcze bardzo znacznych środków pieniężnych.
W dziale przemysłu wojennego, a więc w dziale produkcji broni, amunicji, lotnictwa, broni pancernej, sprzętu saperskiego
i łączności wojsko dokonało olbrzymiego wysiłku, zważywszy stan początkowy i rozporządzane środki .
(IPMS, B.I.11c/1, Relacja II Wiceministra Spraw Wojskowych
 Szefa Administracji Armii gen. bryg. Aleksandra Litwinowicza)
174
174
Centralne Archiwum Wojskowe
Centralne Archiwum Wojskowe
Na koszty programu rozbudowy Wojska Polskie- 2933 mln. Oznacza to, że rocznie na rozbudowę ar-
go złożyły się kwoty wydatków na rozwój poszcze- mii zamierzano wydawać około 800 mln, tj. tyle ile
gólnych broni, ujęte w uchwałach KSUS, oraz środki poprzednio wynosił cały polski budżet wojskowy.
przeznaczone na przemysł wojenny. Część wydatków zamierzano pokryć z wspomnia-
Według wstępnych szacunków z grudnia 1936 r. nej już pożyczki, którą Polska otrzymała od Fran-
(a więc jeszcze w trakcie prac nad planem), koszty cji, resztę trzeba było wydatkować ze środków kra-
rozbudowy broni i służb miały się zamknąć sumą jowych. Poza budżetem MSWojsk. najznaczniejsze
2317 mln zł, przy czym charakterystyczny jest roz- środki finansowe na rozbudowę armii pochodziły
kład planowanych wydatków: 44% przypadało na z Funduszu Obrony Narodowej oraz kwot przezna-
walkę z zagrożeniem powietrznym, a 20% na walkę czonych na cele wojskowe w budżetach ministerstw
z zagrożeniem pancernym. Świadczyło to, że w pro- cywilnych.
gramie doceniono wagę zwalczania nowoczesnych W ujęciu procentowym z kwoty 4759 mln, którą
środków napadu, których przyrost u potencjalnych miano przeznaczyć do 1942 r. na wzrost potencjału
przeciwników postępował w bardzo szybkim tem- obronnego państwa, bezpośrednie koszty rozbudo-
pie. wy wojsk lądowych miały stanowić 47,5%, lotnictwa
Jednak już wiosną roku następnego szef Sztabu i obrony przeciwlotniczej  32,1%, marynarki wo-
Głównego, opierając się na dokładniejszych wyli- jennej  2,5%, umocnień stałych  3,9%; reszta, tj.
czeniach, uznał podaną wyżej kwotę za niewystar- 11% miała być przeznaczona na rozbudowę prze-
czającą i wystąpił o podwyższenie jej do 4759 mln, mysłu wojennego i zakup surowców.
z czego koszty rozbudowy armii miały stanowić
175
175
Zmiana rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
Programwarty
 Przy projekcie rozbudowy armii Oddział I opierał się wyłącznie na uchwałach KSUS przyjmując zasadniczo, iż plan rozbu-
dowy wzgl. Reorganizacji poszczególnych broni uchwalony przez KSUS powini3n być zrealizowany w ciągu 4 lat od podję-
cia uchwały, o ile uchwały KSUS nie ustalały innych terminów i o ile pozwalały na to możliwości produkcyjne. Już jednak
w pierwszym roku (budżet 36/37), zasada ta została zachwiana na skutek otrzymania kwoty mniejszej niż wymagało
utrzymanie tej zasady oraz na skutek nieukończenia prac konstrukcyjnych nad nowym sprzętem .
(IPMS, B.I.4a/2, relacja płk dypl. J.Wiatra, który w tym czasie pełnił funkcję szefa Oddziału I Sztabu Głównego)
176
176