Klasa 5. Dział 1
Odpowiedzi do wybranych zadań z zeszytu
ćwiczeń
DZIAA
1  PRZED W
DRÓWK
PO POLSCE
Lekcja 1.
Zadanie 1. skala liczbowa, skala mianowana, skala liniowa
Zadanie 2. 1 D, 2 A, 3 B, 4 E, 5 C
Zadanie 3. Skali liniowej odpowiada skala liczbowa 1 : 100 000
Zadanie 4.
Skala liczbowa Skala mianowana Skala liniowa
0 30 60 90 120 150 km
1 cm g 30 km
1 : 3 000 000
0 2.5 5 7,5 10 12,5 km
1: 250 000
1 cm g 2,5 km
0 1.5 3 4,5 6 7,5 km
1 cm g 1,5 km
1 : 150 000
0 0.5 1 1,5 2 2,5 km
1 cm g 500 m g 0,5 km
1 : 50 000
0 40 80 120 160 200 km
1: 4 000 000
1 cm g 40 km
0 7 14 21 28 35 km
1: 700 000 1 cm g 7 km
0 30 60 90 120 150 km
1: 3 000 000 1 cm g 30 km
Zadanie 5. C, A, B, D.
Lekcja 2.
Zadanie 1. Odległość na mapie wynosi 4 cm, zatem rzeczywista odległość będzie wynosiła 12 km.
Zadanie 2. Uczeń może wybrać dowolną skalę, aby uzasadnienie miało sens.
Zadanie 3. Na mapie w skali 1: 500 000, 1 cm odpowiada 5 km, obliczenia: 5 km x 12 = 60 km. Odległość między
punktami A i B wynosi 60 km.
Zadanie 4. ok. 1, 2 km. Należy odległość zmierzyć linijką, a następnie przyłożyć do skali liniowej.
Zadanie 5. Przy określaniu odległości na łuku, należy posłużyć się nitką, następnie rozciągnąć nitkę i przyłożyć do
skali liniowej.
Lekcja 3.
Zadanie 1. A. Urząd Miasta  ulica Piotrkowska, park miejski im. Ks. J. Poniatowskiego  między ulicami Mickiewi-
cza, Żeromskiego i Al. Włókniarzy; B. Dworzec PKS znajduje się w sektorze E-1; C. Muzeum Sztuki znajduje się
w sektorze B-1; D. Ulica J. Tuwima biegnie w kierunku E-W, uczeń może podać odpowiedz
dokładniejszą SW-NE (ta
ulica przebiega lekko po skosie).
Zadanie 2. Plan miasta można kupić w punkcie informacji turystycznej, kiosku z gazetami, księgarni, plansza z pla-
nem miasta może znajdować się przy rynku, przystanku PKP i PKS.
Zadanie 3. Plan miasta możemy zorientować za pomocą kompasu: ustawiamy go z boku mapy, i obracamy mapą
tak, aby kierunek północny na mapie pokrył się z kierunkiem północnym na kompasie.
Druga metoda to orientowanie planu za pomocą obiektów w terenie. Wybieramy w terenie trzy charakterystyczne
obiekty i te same obiekty odnajdujemy na planie. Ustawiamy plan tak, aby kierunki na planie pokryły się z kierunkami
w terenie.
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013 1
Odpowiedzi do wybranych zadań z zeszytu ćwiczeń | Przyrodo, witaj!
Zadanie 4. A. Turystom zwiedzajÄ…cym miasto. B. Kierowcom. C. Pracownikom na placu budowy. D. Uczniom np.
idącym na wycieczkę po mieście.
Lekcja 4
Zadanie 1. A i D  wysokość bezwzględna; B i C  wysokość względna
Zadanie 2. 1. od poziomu morza; 2. danego punktu do punktu, którego wysokość chcemy określić; 3. większa
Zadanie 3. 1. Å‚agodny, 2. stromy.
Zadanie 4. A  wklęsła, np. kotlina, B  wypukła, np. pagórek
Zadanie 5. 1. 20 m; 2. stok północny stromy, stok południowo-wschodni  łagodny; 3. punkt A wys. poniżej 100 m
n.p.m., punkt B wys. 130 m. n.p.m., punkt C wys. 160 m. n.p.m.
Lekcja 5.
Zadanie 1. Uczeń zamalowuje fragment mapy i projektuje legendę.
Zadanie 2. A. 300 n.p.m.; B. 0 m; C. 500 m n.p.m.; D. 250 m n.p.m.
Zadanie 3. A. dolina; B. kotlina; C. pagórek
Zadanie 4. Uczeń powinien zamalować odpowiednie powierzchnie.
Zadanie 5. Uczeń powinien zamalować właściwe powierzchnie.
Zadanie 6. Od lewej: obszar górski, obszar wyżynny, obszar nizinny.
Lekcja 6
Zadanie 1. A. mapa polityczna; B. mapa krajobrazowa; C. mapa samochodowa (drogowa); D. mapa turystyczna
Zadanie 2. Mapa samochodowa: drogi główne, drogi drugorzędne, drogi inne, koleje, stacje kolejowe, lasy, stacje
benzynowe i obsługi samochodów, hotele, schroniska, campingi. Mapa krajobrazowa: tereny zabudowane, grunty
orne, łąki, lasy, drogi, koleje itp. Mapa turystyczna: drogi główne, drogi drugorzędne, drogi inne, koleje, stacje kolejo-
we, lasy, stacje benzynowe i obsługi samochodów, hotele, schroniska, campingi oraz szlaki turystyczne, ośrodki wy-
poczynkowe, zabytkowe budowle, atrakcje turystyczne, punkty widokowe, pomniki i inne zabytki.
mapa polityczna: nazwy państw i ich stolice, wyraz
nie widoczne granice państw, państwa zaznaczone dowolnymi
barwami.
Zadanie 3. turystycznej
Zadanie 4. mniej; bardziej
Lekcja 7
Zadanie 1. D
Zadanie 2. 150 km.
Zadanie 3. Kiedy znajdziemy się w mieście, którego nie znamy, umiejętność posługiwania się planem jest niezbędna.
Musimy skorzystać z planu miasta, gdy chcemy zwiedzić miasto, przejść określoną trasę, znalez
ć jakiś adres.
Zadanie 4. Uczeń powinien pomalować fragment mapy, który przedstawia dolinę.
Zadanie 5. Na mapie krajobrazowej.
Zadanie 6. Wysokości względne: A i D. Wysokości bezwzględne: B i C
Zadanie 7. Samodzielny rysunek ucznia.
Zadanie 8. Podpisy od lewej: mapa samochodowa (drogowa), mapa turystyczna.
DZIAA
2  POLSKA I JEJ S
SIEDZI
Lekcja 8
Zadanie 1. Polska leży w Europie Środkowej, nad Morzem Bałtyckim. Europa jest jednym z mniejszych kontynen-
tów, leżącym na półkuli północnej.
Zadanie 2. według map z podręczniku lub Atlasu przyrodniczego
Zadanie 3. Niemcy  Republika Federalna Niemiec; Czechy  Republika Czeska; SÅ‚owacja  Republika SÅ‚owacka;
Białoruś  Republika Białorusi
Zadanie 4. Polska leży w centrum Europy, a przez terytorium naszego kraju przebiegają liczne szlaki komunikacyjne-
z zachodu na wschód i z północy na południe. Dzięki temu możemy uzyskiwać dochody z przewozu osób i towarów.
2 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013
Klasa 5. Dział 2
Lekcja 9
Zadanie 1. Według mapy w podrczniku.
Zadanie 2. 5616 / 78km2 = 72 mieszkańców / km2
Zadanie 3. województwo  wojewoda, powiat  starosta, gmina wiejska  wójt, wieś  sołtys
Zadanie 4. A  strój łowicki, B  strój lubelski, C  strój krakowski
Lekcja 10.
Zadanie 1. kierunek strzałki   w górę ; dzielnice prawobrzeżne  na prawo (wschód) od Wisły, dzielnice lewobrzeż-
ne  na lewo (zachód) od Wisły
Zadanie 2. na północ  Białołęka, na południe  Ursynów, na wschód  Wawer, na zachód  Ursus; ok. 10 km
Zadanie 3. do Teatru Wielkiego / Opery Narodowej; do Muzeum Narodowego / Galerii Sztuki  Zachęta ; do Ogro-
du Zoologicznego; do Centrum Nauki  Kopernik
Zadanie 4. Na rysunku powinno być 17 ludzików.
Zadanie 5*. Przykładowa odpowiedz
: Zamek Królewski  Kolumna Zygmunta  kościół św. Anny  Pomnik Mickie-
wicza  Pałac Prezydencki  Uniwersytet Warszawski  Pomnik Kopernika  Pałac Staszica  A
azienki Królewskie 
Pałac w Wilanowie
Lekcja 11.
Zadanie 1. Według map w podręczniku.
Zadanie 2. Wspólne cechy wielkich miast: ok. 500 000 mieszkańców, stolica województwa, węzeł komunikacyjny,
ośrodek przemysłowy, usługowy, handlowy, naukowy, kulturalny.
Zadanie 3. Katowice, A
ódz
, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Warszawa
Zadanie 4*. Gdańsk wraz z Gdynią i Sopotem tworzy zespół miejsko-portowy zwany Trójmiastem.
Największym w Polsce zespołem miejsko-przemysłowym jest Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP).
Wrocław wraz z otaczającymi go mniejszymi miejscowościami nazywamy aglomeracją wrocławską.
Zadanie 5. 1. Kraków, 2. Gdańsk, 3. Maltańskie, 4. Poznań, 5. molo, 6. łódzkie, 7. Wrocław, 8 . Wisła, 9. Katowice,
10. hejnał, 11. Warta; hasło: aglomeracja.
Zadanie 6*. Skupienie ludzi i zabudowy w wielkim mieście oraz otaczającymi go mniejszymi miastami i osiedlami.
Lekcja 12.
Zadanie 1. Według mapy w podręczniku.
Zadanie 2. Najstarszą stolicą Polski było Gniezno.
Największym dz
wigiem portowym w średniowiecznej Europie był Żuraw w Gdańsku.
Najstarszą wyższą uczelnią w Polsce jest Uniwersytet Jagielloński.
Najdłużej siedzibą królów Polski był zamek Wawel w Krakowie.
Zadanie 3. Kraków, Gdańsk, Poznań, Sandomierz.
Zadanie 4. 1  C; 2  D; 3  B; 4  E; 5  A.
Lekcja 13.
Zadanie 1. 1  Giżycko, 2  Olsztyn, 3  Grunwald, 4  Wieliczka, 5  Bóbrka, 6  Rzeszów
Zadanie 2. 1. Giżycko leży na północny wschód od Olsztyna; 2. Olsztyn jest położony na północny wschód od Grun-
waldu; 3. Bóbrka leży na południowy zachód od Rzeszowa; 4. Aby pojechać z Bóbrki do Wieliczki, należy udać się
w kierunku północno-zachodnim.
Zadanie 3. 1. Śniardwy i Mamry; 2. Giżycko. 3. Bóbrka.
Zadanie 4. Zgodnie z propozycjÄ… ucznia.
Zadanie 5*. Zgodnie z inwencjÄ… ucznia.
Lekcja 14
Zadanie 1. Według propozycji ucznia.
Zadanie 2. termos lub woda, apteczka, latarka, kanapka, przewodnik, kurtka, spodnie
Zadanie 3. Przechodzimy tylko w oznakowanym miejscu. Jedna z osób dorosłych powinna przechodzić pierwsza
a druga ostatnia. Przechodzimy w miarę sprawnie, oglądając się najpierw w lewo, a póz
niej w prawo
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013 3
Odpowiedzi do wybranych zadań z zeszytu ćwiczeń | Przyrodo, witaj!
Zadanie 4. plaster, agrafka, nożyczki, bandaż
Lekcja 15.
Zadanie 1. Według mapy w podręczniku.
Zadanie 2. Na północy Polska graniczy z Federacją Rosyjską, na północnym wschodzie z Republiką Litewską, a na
wschodzie z Republiką Białorusi i Ukrainą.
Zadanie 3. Wiersz pierwszy od lewej: Republika Białorusi, Republika Litewska; Wiersz drugi od lewej: Federacja
Rosyjska, Ukraina.
Zadanie 4. 1 D, 2 A, 3 B, 4 C
Lekcja 16.
Zadanie 1. Słowacja na wschodzie graniczy z Ukrainą, na południu z Węgrami. Granica z Austrią jest na południo-
wym zachodzie, a z Czechami północnym zachodzie. Granica z Polską to północna granica Słowacji.
Zadanie 2. Czechy na wschodzie graniczą ze Słowacją, na zachodzie z Niemcami, na północy z Polską, a na połu-
dniu z AustriÄ….
Zadanie 3. flaga nr 1 to flaga Republiki Słowackiej; flaga nr 2 to flaga Republiki Czeskiej; uczeń pokoloruje zgodnie
ze wzorem w podręczniku.
Zadanie 4. Opis dotyczy Czech.
Zadanie 5. Doskonałe warunki do wypoczynku stwarzają góry, w których można odbywać zarówno piesze wędrówki,
jak i uprawiać narciarstwo zjazdowe. Kras Słowacki  kraina krasowa jest zaliczana do najbardziej atrakcyjnych przy-
rodniczo rejonów Słowacji.
Zadanie 6.
1. Most Karola  najcenniejszy zabytek Pragi, znajduje siÄ™ na nim 30 rzez
b przedstawiajÄ…cych postaci znane z historii
Czech. 2. Ratusz Staromiejski  jego ozdobą jest słynny ruchomy zegar Orloj zbudowany na początku XV w.
Zadanie 7. Według pomysłu ucznia.
Lekcja 17.
Zadanie 1. Miasta: 1. Hamburg, 2. Berlin, 3. Kolonia, 4. Frankfurt, 5. Monachium.
Krainy Geograficzne: A. Nizina Niemiecka, B. góry Harz, C. Las Turyński, D. Wyżyna Bawarska, E. Schwarzwald,
F. Alpy Bawarskie
Zadanie 2. Rzeki: np. A
aba, Wezera, Ren, Men, Dunaj, Sprewa, Mozela.
Zadanie 3. 1. Belgia, 2. Średniogórze, 3. Ren, 4. Kolonia, 4. Bawaria, 5. Men. Hasło: Berlin
Zadanie 4. Berlin jest stolicą Niemiec, jest wielkim miastem, liczy 3,4 mln mieszkańców. Jest ważnym ośrodkiem
przemysłu i handlu, Jako stolica pełni również funkcje reprezentacyjne. Leży nad rzeka Sprewą.
Zadanie 5*. Dobrą odpowiedzią będzie każda, jeśli uczeń napisze jaką dziedziną życia się zajmował.
Lekcja 18
Zadanie 1. Kraje członkowskie: np. Niemcy, Polska, Francja, Włochy, Hiszpania, Czechy, Słowacja, Szwecja. Kraje
oczekujące na przyjęcie: np. Turcja, Irlandia, Serbia, Macedonia
Zadanie 3*. Na fladze UE znajduje się okrąg złożony z dwunastu złotych gwiazd na błękitnym tle. Gwiazdy symbo-
lizują jedność, solidarność i harmonię między narodami Europy.
Zadanie 4. 1. Dotacje Unii Europejskiej na budowę dróg. 2. Możliwość podróżowania bez paszportu i wiz. 3. Moż-
liwość znalezienia pracy za granicą. 4. Możliwość studiowania i nauki w uczelniach całej Europy.
Lekcja 19.
Zadanie 3.
Czynności związane z planowaniem Potrzebne materiały
określenie celu wycieczki i wybór krainy geograficznej mapa Polski
zgromadzenie potrzebnych informacji związanych z celem wycieczki przewodniki turystyczne wybranej krainy geograficznej (województwa)
wybór miejscowości i atrakcji turystycznych przewodniki turystyczne wybranej krainy geograficznej (województwa), internet
zaplanowanie noclegów i wyżywienia internet
4 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013
Klasa 5. Dział 3
Zadanie 4. 1 C, 2 D, 3 A, 4 B
Zadanie 5. Syrenka warszawska  Warszawa  np. stolica Polski; zabytkowy szyb naftowy  Bóbrka  np. początki
przemysłu naftowego; Drzwi Gniez
nieńskie  Gniezno  np. katedra na Wzgórzu Lecha; ławeczka Tuwima  A
ódz

np. Centralne Muzeum Włókiennictwa
Zadanie 6. 1  Ukraina; 2  Gdynia; 3  Litwa; 4  Kraków; 5  Berlin; 6  Białoruś; 7  Rosja; 8  Wilno; 9  Praga;
10  Kielce; 11  Słowacja; 12  Olsztyn; 13  Polska; 14  Trójmiasto. Hasło: Unia Europejska.
Zadanie 7. Sąsiedzi Polski z dostępem do morza: Niemcy, Rosja (obwód kaliningradzki), Litwa, Ukraina. Sąsiedzi
Polski bez dostępu do morza: Czechy, Słowacja, Białoruś. Państwo o największej liczbie ludności w UE: Niemcy.
DZIAA
3.
Lekcja 20.
Zadanie 1. Skały luz
ne: piasek i żwir. Skały zwięzłe: glina i less. Skały lite: granit, wapień, piaskowiec.
Zadanie 2. Surowce mineralne są skałami, które można wykorzystać gospodarczo, dzielą się na: energetyczne, rudy
metali, surowce chemiczne, budowlane oraz jubilerskie (optyczne).
Zadanie 3. granit, żwir, piaskowiec, glina
Zadanie 4. 1  F, 2  F, 3  P, 4  F
Lekcja 21
Zadanie 1. A  pas pobrzeży, B  pas pojezierzy, C  pas nizin środkowopolskich, D  pas Wyżyn, E  pas kotlin, F
 pas gór. Pozostałe punkty dotyczą zamieszkania ucznia.
Zadanie 2. niziny, wyżyn i gór, sześć.
Zadanie 3. Pas gór  D, Pas wyżyn  A, Pas nizin  B i C
Zadanie 4. Pas nizin środkowopolskich  Nizina Wielkopolska, Nizina Śląska, Nizina Mazowiecka, Nizina Podlaska,
Polesie Lubelskie. Pas wyżyn  Wyżyna Śląska, wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Wyżyna Kielecka, Wyżyna Lubel-
ska. Pas gór  Karpaty, Sudety.
Lekcja 22.
Zadanie 1. A. Zgodnie z miejscem zamieszkania ucznia. B. Jest otoczony ze wszystkich stron kontynentem Europy.
Zadanie 2. 1. Mały Bełt; 2. Wielki Bełt; 3. Sund; 4. Kattegat; 5. Skagerrak.
Zadanie 3. Od góry: sałata morska, niżej  morszczyn, najniżej żebrowiec.
Zadanie 4. Organizmy żyją na różnej głębokości, gdyż mają różne wymagania dotyczące intensywności oświetlenia.
Zadanie 5. 1. Płastuga, 2. Krewetka bałtycka, 3. Meduza chełbi modrej, 3. Zmieraczek.
Zadanie 6*. Zgodnie z pomysłem ucznia.
Lekcja 23
Zadanie 1. A. rokitnik, B. wydmuchrzyca, C. honkenia piaskowa; morze  C  B  A
Zadanie 2. Najbliżej morza pojawiają się rośliny odporne na zasolenie podłoża. Dalej rosną trawy, jeszcze dalej,
gdzie siła wiatru jest słabsza na piasku pojawia się warstwa próchnicy, która stwarza dogodne warunku dla roślin
bardziej wymagających. Rosną tu wrzośce, wierzby piaskowe i rokitniki.
Zadanie 3. teren równinny lub lekko pagórkowaty, rzeki krótkie uchodzące bezpośrednio do morza,
Zadanie 4. A. Rośliny swymi korzeniami utrzymują piasek, po wyrwaniu roślin piasek może być przenoszony przez
wiatr w inne miejsca i zasypywać rośliny. B. Może spowodować utonięcie.
Zadanie 5. Przyczyny  urodzajne gleby, tzw. mady rzeczne; nazwy roślin: pszenica, kukurydza, buraki cukrowe.
Zadanie 6*. Betonowanie brzegów morskich i ich umacnianie opaskami metalowymi niszczy strefę przejściową 
między lądem a morzem. W tej strefie żyją różne organizmy, np. zmieraczki zwane sanitariuszami plaż.
Zadanie 7. Na wybrzeżu wysokim fale morskie niszczą brzeg. Plaża jest wąska i kamienista. W wyniku niszczenia
brzeg morski cofa siÄ™. Aby zapobiec niszczeniu brzegu, buduje siÄ™ betonowe opaski i falochrony.
Na wybrzeżu niskim plaża jest szeroka i piaszczysta. Prądy morskie nanoszą duże ilości piasku i usypują mierzeje.
Odcina ona zatokę od morza i tworzy jezioro przybrzeżne.
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013 5
Odpowiedzi do wybranych zadań z zeszytu ćwiczeń | Przyrodo, witaj!
Lekcja 24.
Zadanie 1. Pojezierze Mazurskie  Olsztyn, Suwałki, Ełk, lub inne większe. Pojezierze Pomorskie  Szczecinek, Człu-
chów, Chojnice, lub inne większe. Pojezierza Wielkopolskie  Poznań, Inowrocław, Gniezno, lub inne. W przypadku
miast może być dowolność.
Zadanie 2. Z Węgorzewa, przez Kanał Węgorzewski do Jezioro Mamry, Jeziorem Dargin i Jeziorem Kisajno do Gi-
życka, dalej przez Jezioro Niegocin, Jezioro Jagodne, Kanał Szymoński, Jezioro Szymon, Kanał Mioduński do Jezio-
ra Tałtowisko, następnie Kanał Tałcki do Jeziora Tałty do Mikołajek.
Zadanie 3. A. plażowanie, wypoczynek; B. grzybobranie; C. żeglowanie
Zadanie 4. Proces rozpoczął się kilkanaście tysięcy lat temu, kiedy obszar pojezierzy pokrywał lądolód. Po ociepleniu
się klimatu, kiedy lodowiec zaczął się topić, z materiału zamarzniętego w lądolodzie powstały pagórki i równiny fali-
ste, które były żłobione przez wody wypływające spod lodowca. Po wytopieniu się lądolodu, zagłębienia wypełniły się
wodą i powstały jeziora polodowcowe.
Zadanie 5. Pojezierze Mazurskie  np: Śniardwy, Mamry, Roś  praktycznie każde jezioro podane przez ucznia bę-
dzie odpowiedzią poprawną, należy sprawdzić tylko, czy rzeczywiście znajduje się na danym pojezierzu.
Pojezierza Pomorskie  np.: Drawsko, Charzykowskie, Wdzydze. Pojezierze Wielkopolskie  np.: Gopło, Pakoskie,
Powidzkie.
Zadanie 6. Obsługa ruchu turystycznego, rybołówstwo (zarybiane jezior, ochrona wód), przetwórstwo ryb (wędzar-
nie, wytwórnie konserw), przemysł drzewny (tartaki, papiernie, zakłady meblowe).
Lekcja 25
Zadanie 1. Uczniowie wpisują nazwy nizin oraz rzeki. Miasta: 1  Wrocław, 2  Opole, 3  A
ódz
, 4  Warszawa, 5 
Białystok.
Zadanie 2. Małe wysokości względne, monotonne równiny poprzecinane dolinami rzecznymi, szerokie doliny
rzeczne.
Zadanie 3. Kotlina, dolina rzeczna
Zadanie 4. 1  C, 2  B, 3  A, 4  D.
Lekcja 26.
Zadanie 1. 1. nizina, 2. Wisła, 3. Bzura, 4. Kampinoska, 5. Narew, 6. Warszawa, 7. ziemniak, 8. grab, 9. brzoza, 10.
wrzos, 11. Brwinów, 12. jarzębina, 13. Bielany, 14. Serock, 15. Pruszków, 16. kwiaty. Hasło: Nizina Mazowiecka
Zadanie 2. 1. Nizina Mazowiecka, 2. Kotlina Warszawska
Zadanie 3. Według pomysłu ucznia.
Lekcja 27
Zadanie 1. Uczeń na mapie wpisuje nazwy wyżyn. Miasta: 1. Wieluń, 2. Częstochowa, 3. Katowice, 4. Kraków, 5.
Kielce, 6. Lublin.
Zadanie 2. 1. wyżyn, wschodniej; 2. 200 m n.p.m.
Zadanie 3. B, lessu.
Zadanie 4. Bardzo żyzne gleby. Dogodne warunki klimatyczne.
Zadanie 5. pszenica, buraki cukrowe, tytoń, chmiel, drzewa owocowe, warzywa
Zadanie 6. Zakłady produkcyjne przemysłu spożywczego: cukrownie, młyny, mleczarnie, zakłady przetwórcze mlecz-
ne, mięsne, owocowo-warzywne, piekarnicze. Oprócz przemysłu spożywczego rozwinął się przemysł lotniczy, maszy-
nowy i chemiczny.
Lekcja 28.
Zadanie 1. 1. zachód, 2. przemysłowo-miejskiego, 3. wydobywczy i przetwórczy, 4. Górnośląski Okręg Przemysłowy.
Zadanie 2. 1. Jastrzębie Zdrój, 2. Rybnik, 3. Gliwice, 4. Bytom lub Zabrze, 5. Katowice lub Chorzów.
Zadanie 3. węgiel kamienny, rudy żelaza, rudy cynku i ołowiu; skutki wydobycia: powstawanie hałd, zapadanie się
chodników i wyrobisk, powstawanie szkód budowlanych.
Zadanie 4. Samodzielny rysunek ucznia.
Zadanie 5. Na skutek rozwoju przemysłu przetwórczego nastąpiło zanieczyszczenie powietrza trującymi dymami
i gazami, zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych.
6 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013
Klasa 5. Dział 3
Zadanie 6. A. Dzięki rozwojowi przemysłu, ludzie mają miejsca pracy, ich poziom życia dzięki temu może być na
wyższym poziomie, a z drugiej strony  płacą za to zanieczyszczeniem środowiska.
B. Warunki życia, ze względu na zanieczyszczenie środowiska są gorsze, ale ze względu na fakt posiadania pracy są
lepsze.
Lekcja 29
Zadanie 2. stalaktyty, stalagmity, stalagnat.
Zadanie 3. Nazwa szlaku pochodzi od średniowiecznych warowni budowanych na szczytach urwistych wzniesień,
zwanych orlimi gniazdami.
Zadanie 4*. A  żmija zygzakowata, B  języcznik zwyczajny, C  dzięcioł czarny.
Zadanie 5*. Nietoperze są jedynymi aktywnie latającymi ssakami. W Polsce żyje 25 gatunków nietoperzy (do niedaw-
na 21) i wszystkie są pod ochroną. W OPN i okolicy występuje 17 gatunków. Odpoczywają, zwisając głową w dół.
Zimują w jaskiniach, piwnicach, bunkrach, na strychach starych domów. Mają duże uszy, ponieważ podstawowym
zmysłem orientacyjnym jest słuch. Są to małe i lekkie zwierzęta. Ważą przeciętnie 5 10 g.
Odpowiedzi mogą być różne. Uczeń może opisać wygląd lub życie dowolnego nietoperza, podać obszary występowa-
nia w Polsce i na świecie, uwzględnić ciekawostki itp.
Lekcja 30.
Zadanie 1. A
ysica, wysokość 612m n.p.m.; jodły i buki; gołoborzami.
Zadanie 2. A. W ciągu setek milionów lat były niszczone przez wiele czynników, m.in. przez płynące wody, opady
i duże zmiany temperatury. Działanie tych czynników spowodowało, że wysokość gór bardzo się zmniejszyła, a kształ-
ty zaokrągliły. B. Zdjęcie z prawej strony.
Zadanie 3. A. szczyty gór są niezalesione  łyse , stąd nazwy. B. Na szczytach gór i stokach występują gołoborza,
które powstały w wyniku wielokrotnego zamarzania i rozmarzania wody w szczelinach skał. Zamarzająca woda stop-
niowo rozsadzała skały, w ten sposób powstające bloki skalne o ostrych krawędziach osuwały się i osadzały na sto-
kach. Na blokach skalnych nie powstała gleba i dlatego nie ma na nich roślinności.
Zadanie 4. A. jodła, B. buk, C. świerk, D. dąb
Lekcja 31.
Zadanie 1. A. Tatry Zachodnie; B. Tatry Wysokie
Zadanie 2. Gerlach , 2655 m n.p.m.; Rysy, 2499 m n.p.m.
Zadanie 3. poszarpane granie, nagie turnie, wodospady, bystro płynące potoki
Zadanie 4. Tatry Wysokie są zbudowane głównie ze skał granitowych, które są twarde i odporne na działanie czyn-
ników atmosferycznych, także wody. Dlatego szczyty Tatr Wysokich są rzeczywiście wysokie, ostre i strome. Woda nie
wsiąka w skałę, dlatego licznie występują tu wodospady, bystro płynące potoki oraz jeziora zwane stawami. Tatry
Zachodnie budują skały wapienne, mniej odporne na działanie czynników atmosferycznych, także wody. Większość
szczytów tego pasma ma wysokość poniżej 2000 m n.p.m., ich wierzchołki są kopulaste, stoki łagodne i porośnięte
trawą. Jest tu wiele dolin, jaskiń i wąwozów wydrążonych przez wodę w skałach wapiennych.
Zadanie 5. A. od dołu: pogórze, regiel dolny, regiel górny, kosodrzewina, hale, turnie.
B. pogórze (1), regiel dolny (5, 6), regiel górny (6, 7), kosodrzewina (3, 8), hale (4, 9), turnie (2, 10)
Zadanie 6. A. szarotka, B. kozica, C. dziewięćsił bezłodygowy, D. świstak
Zadanie 7*. Zgodnie z inwencjÄ… ucznia.
Lekcja 32.
Zadanie 1. 1  A, 2  C, 3  B, 4  C, 5  B, 6  A
Zadanie 2. W zależności od wyboru ucznia.
Zadanie 3. Wielkopolski PN  10, PN Bory Tucholskie  3, Słowiński PN  2, Białowieski PN  7, Kampinoski PN
 11, Gorczański PN  19, Bieszczadzki PN  23, Roztoczański PN  13, Biebrzański PN  5, Karkonoski PN  16.
Zadanie 4. Od lewej: konwalia majowa  3; ryÅ›  1; ropucha (zielona)  2.
Zadanie 5. prezentacja do wykonania przez ucznia
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013 7
Odpowiedzi do wybranych zadań z zeszytu ćwiczeń | Przyrodo, witaj!
Lekcja 33
Zadanie 1. A.: 1. piasek, 2. Gdańsk, 3. Podlaska, 4. stalaktyty, 5. Tatry, 6. Węgorzewo, 7. less, 8. śledz
, 9. gołoborze,
10. ruda cynku, 11. granit, 12. depresja, 13. Odra, 14. leszcz, 15. rokitnik, 16. fokarium. Hasło: Pasy rzez
by terenu.
B. Pasy rzez
by terenu wyróżnione na podstawie zróżnicowania powierzchni Polski.
Zadanie 2. Tabela przedstawia przykładowe cechy. Każdą cechę prawidłowo podaną przez ucznia należy uznać za
poprawnÄ….
" Pas pobrzeży 1. Dominują lekko faliste równiny.
2. Wybrzeża mogą być niskie z szerokimi plażami lub wysokie z wąskimi plażami.
" Pas pojezierzy 1. Obszary pagórkowate, piaszczysto żwirowe, pokryte lasami.
2. Między nimi występują liczne jeziora.
" Pas nizin środkowopolskich 1. Rozległe obszary równinne i lekko faliste oraz pagórkowate.
2. Porozcinane szerokimi dolinami rzek.
" Nizina Mazowiecka 1. Obszar równinny, pokryta piaskami i glinami podczas zlodowaceń.
2. Dolina Wisły prawie naturalna, w części centralnej występuje Kotlina Warszawska.
" Wyżyna Lubelska 1. Leży na wschód od Wisły, położona powyżej 200 m n.p.m., powierzchnia falista i pagórkowata,
porozcinana dolinami rzecznymi.
2. W krajobrazie zaznaczają się wąwozy lessowe, podłużne o stromych zboczach.
" Wyżyna Śląska 1. Znajduje się powyżej 200 m n.p.m., najdalej wysunięta na zachód, małe urozmaicenie pod wzglę-
dem wysokości względnych.
2. Występują rudy cynku i ołowiu, rudy żelaza, duże pokłady węgla kamiennego.
" Wyżyna Krakowsko-Częstochowska 1. Znajduje się powyżej 200 m n.p.m., rozciąga się wąskim pasem z północnego zachodu na południe.
2. Zbudowana ze skał wapiennych, występują tu zjawiska krasowe.
" Góry Świętokrzyskie 1. Niewysokie, przez wiele milionów lat uległy zmniejszeniu i zaokrągleniu, obecnie najwyższe
wzniesienia osiÄ…gajÄ… niewiele ponad 600 m, ale wyraz
nie zaznaczajÄ… siÄ™ w krajobrazie.
2. Na stokach gór występują gołoborza, w południowo-zachodniej części występują zjawiska
krasowe.
" Tatry 1. Najwyższe góry w Polsce. Duże wysokości bezwzględne powyżej 600 m n.p.m.
2. Ze względu na różnice w budowie geologicznej dzielą się na Zachodnie i Wysokie. Tatry wysokie
są zbudowane głównie ze skał granitowych, a Tatry Zachodnie ze skał wapiennych.
DZIAA
4.
Lekcja 34.
Zadanie 1. od lewej: komórka, tkanka, narząd, układ narządów
Zadanie 2. na zielono: jelito, żołądek; na niebiesko: płuca, tchawica; na czerwono: serce, naczynia krwionośne.
Zadanie 3. układ wydalniczy
Zadanie 4. po lewej: serce, wątroba; po prawej: płuca, żołądek
Zadanie 5. Przykładowe wypełnienie tabeli:
narząd położenie rola
Śledziona w jamie brzusznej gromadzi krew, bierze udział w odporności organizmu
Tarczyca w dolnej części szyi wydziela hormony (m.in. tyroksynę)
Móżdżek w głowie / pod mózgiem odpowiada za koordynację ruchów
Lekcja 35.
Zadanie 1. naskórek, gęsiej skórki, potu
Zadanie 2. na czerwono  naczynia krwionośne, gruczoły potowe; na zielono  ciałka zmysłowe; na żółto  naskórek
8 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013
Klasa 5. Dział 4
Zadanie 3. odbieranie wrażeń czuciowych, wydzielanie potu, ochrona przed zimnem, ochrona przed drobnoustroja-
mi / zarazkami, wytwarzanie witaminy D
Zadanie 4. Aby zapobiec zakażeniu pacjenta bakteriami oraz zarażeniu od pacjenta.
Zadanie 5. bardzo gęsto  opuszka palca, rzadko  ramię
Zadanie 6. Jest to choroba skóry pojawiająca się w okresie dojrzewania, związana z nadmiernym wydzielaniem łoju,
w związku z czym rozwija się stan zapalny i powstają zaskórniki. Aby wyleczyć się z tej choroby, należy udać się do
lekarza dermatologa.
Lekcja 36.
Zadanie 1. A. uczeń podpisze: czaszka, klatka piersiowa, szkielet kończyny górnej, miednica, szkielet kończyny dol-
nej; B. Uczeń zakreśli kółkiem zielonym: stawy łokciowe i kolanowe, niebieskim  stawy barkowe i biodrowe;
C. 1. stawy zawiasowe  Å‚okciowy i kolanowy; 2. stawy kuliste  biodrowy i barkowy.
Zadanie 2.
Porównywana cecha Staw zawiasowy Staw kulisty
Zakres wykonywanych ruchów W jednej płaszczyz
nie, jak zawias w drzwiach. W wielu płaszczyznach.
Miejsce występowania łokieć, kolano. bark i biodro.
Zadanie 3. Możliwy jest ruch kończyn. Możemy się schylać, skakać, chodzić i wykonywać precyzyjne czynności.
Zadanie 4. Funkcje szkieletu: nadaje ciału określony kształt, chroni delikatne narządy wewnętrzne, np. płuca, serce,
chroni mózg, dzięki ruchomemu połączeniu kości możliwy jest ruch.
Zadanie 5. Mięsień zginający przedramię to zginacz (biceps  mięsień dwugłowy), mięsień prostujący przedramię to
prostownik (triceps  mięsień trójgłowy).
Zadanie 6*. Mięśnie powodujące ruch zwykle pracują parami, gdyż mięśnie potrafią się tylko kurczyć, nie potrafią
się rozkurczać. Dlatego, gdy jeden z mięśni zgina rękę to rozciąga mięsień, którą ją prostuje.
Zadanie 7*. Kości są miejscem przyczepu dla mięśni, które umożliwiają ruch. Współdziałanie mięśni i kości sprawia,
że organizm może się poruszać.
Lekcja 37.
Zadanie 1. po lewej stronie od góry: jama ustna, gardło, wątroba, jelito cienkie
po prawej stronie od góry: ślinianki, przełyk, żołądek, trzustka, jelito grube
Zadanie 2. żołądek  trawienie pokarmu; trzustka  wytwarzanie soków trawiennych; jama ustna  rozdrabnianie
pokarmu; jelito cienkie  wchłanianie strawionego pokarmu do krwi
Zadanie 3. 1  trzustka, 2  wątroba, 3  siekacze, 4  trzonowe, 5  ślinianki, 6  przełyk, 7  dwunastnica, 8  jelito,
9  cienkie; hasło: trawienie. Jest to proces zachodzący w przewodzie pokarmowym. Proces ten polega na rozkładzie
pokarmu na prostsze składniki, które mogą być przyswojone przez organizm.
Lekcja 38.
Zadanie 1. od góry: jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzele, płuco
Zadanie 2. do wykreślenia: żołądek, trzustka, dwunastnica, mózg, serce
prawidłowa kolejność: jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela, płuca
Zadanie 3. w ramkach od góry: 4, 2, 3, 1
Zadanie 4. 1  krtań, 2  płuca, 3  wydech, 4  jama, 5  dwutlenek, 6  powietrze, 7  wdech, 8  oskrzela.
Hasło: tchawica. Jest to część dróg oddechowych łącząca krtań z oskrzelami.
Lekcja 39.
Zadanie 1. po lewej od góry: aorta, żyła główna, prawy przedsionek, prawa komora, przegroda
po prawej od góry: tętnica płucna, lewy przedsionek, zastawki, lewa komora
Zadanie 2. 1  P. 2  F, 3  F, 4  P, 5  P
Zadanie 3. Kolejność: serce  tętnice  tętniczki  naczynia włosowate  żyłki  żyły  serce
Zadanie 4. zdjęcie lewe
Zadanie 5. Tętno jest to liczba skurczów serca w czasie jednej minuty.
Tętno Adama: 60 x 1 = 60.
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013 9
Odpowiedzi do wybranych zadań z zeszytu ćwiczeń | Przyrodo, witaj!
Tętno Magdy: 2 x 36 = 72.
Zadanie 6. Przykładowa odpowiedz
: Krew dostarcza komórkom niezbędny pokarm i tlen, a odprowadza szkodliwe
produkty i dwutlenek węgla. Komórki krwi zwalczają zarazki. Krążenie krwi umożliwia utrzymanie stałej temperatury
ciała.
Lekcja 40.
Zadanie 1. Układ nerwowy odbiera i analizuje informacje przesyłane przez narządy zmysłów, zapamiętuje informa-
cje, podejmuje decyzje dotyczące reakcji organizmu na zmiany zachodzące w środowisku, odpowiada za prawidłową
postawę ciała, koordynuje pracę mięśni.
Zadanie 2. Zgodnie ze wzorem podanym w podręczniku.
Zadanie 3. A. móżdżek, B. półkule mózgowe
Zadanie 4. 1. kości czaszki. 2. półkule mózgowe oraz móżdżek. 3. móżdżek. 4. mózg i rdzeń kręgowy.
5. nerwów i rdzenia kręgowego
Zadanie 5*. Mózg jest najważniejszym organem naszego ciała, ponieważ koordynuje pracę wszystkich narządów
wewnętrznych naszego organizmu, ma wpływ na wszystkie procesy zachodzące w organizmie, reaguje na informacje
dochodzące z zewnątrz. Analizuje, zapamiętuje informacje.
Lekcja 41.
Zadanie 1. Przykładowe wypełnienie tabeli.
Układ narządów Rola układu Przykład narządu tego układu
pokarmowy trawienie pokarmu żołądek
nerwowy kierowanie działaniem innych układów mózg
oddechowy wymiana gazowa tchawica
krwionośny transport strawionego pokarmu i tlenu serce
Zadanie 2. A. krtań  wydawanie głosu; B. serce  pompowanie krwi; C. wątroba  wytwarzanie żółci; D. jelito cien-
kie  wchłanianie strawionego pokarmu do krwi.
Zadanie 3. ORGANIZM
Zadanie 4. Przykładowe odpowiedzi: A  pokarm strawiony w układzie pokarmowym jest wchłaniany do krwi, która
transportuje go do komórek. B  układ oddechowy dostarcza do płuc tlen, skąd układ krwionośny rozprowadza do po
całym ciele. C  układ oddechowy dostarcza organizmowi tlenu niezbędnego do funkcjonowania narządów układu
pokarmowego.
DZIAA
5.
Lekcja 42
Zadanie 1. Gdy promień świetlny pada na granicę powietrza z wodą pod innym kątem niż kąt prosty, tor jego pada-
nia ulega załamaniu.
Zadanie 2. Rysunek obok
Zadanie 3. y
ródła światła: płomień świecy, Słońce. Ciała odbijające światło: Księżyc, reflektor
w samochodzie.
Zadanie 5* 2  promień padający; 3  promień załamany; 1  promień odbity
Zadanie 6. Ze względu na zjawisko załamania zbiorniki wodne wydają się głębsze niż są w rze-
czywistości.
Lekcja 43
Zadanie 1. 1. Brew  zatrzymywanie potu spływającego z czoła, 2. Powieka  chroni, nawilża
oko, 3. Rzęsy  zatrzymują drobiny kurzu zawarte w powietrzu.
Zadanie 2*. Promienie świetlne odbite od obiektu wpadają przez z
renicę do oka. Są załamywa-
lustro
ne przez soczewkę i docierają do siatkówki. Na siatkówce powstaje pobudzenie komórek świa-
10 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013
Klasa 5. Dział 5
tłoczułych. Zgodnie z zasadą działania soczewki  na siatkówce powstaje pomniejszony i odwrócony obraz ogląda-
nego obiektu. Nerwem wzrokowym informacje zarejestrowane na siatkówce są przekazywane do mózgu, który te in-
formacje interpretuje i dzięki temu powstaje wrażenie widzenia.
Zadanie 3. Uczeń połączy kolorem: y
renica  otwór w tęczówce  odpowiada za ilość światła wpuszczanego do
wnętrza oka. Siatkówka  jedna z trzech błon otaczających gałkę oczną  tu powstaje obraz oglądanego obiektu i stąd
nerwami jest przekazywany do mózgu. Soczewka  położona za z
renicą  załamuje promienie świetlne wnikające do
oka.
Zadanie 4. Według ilustracji w podręczniku.
Zadanie 5. 1.  daleko, 2.  blisko.
Lekcja 44
Zadanie 1. Woda  1500 m/s; Lód  3300 m/s; Beton  3800 m/s; Szkło  6000 m/s
Prędkość rozchodzenia się dz
więku w różnych ośrodkach nie jest jednakowa. Najwolniej dz
więk rozchodzi się w ga-
zach, szybciej w cieczach, a najszybciej w ciałach stałych.
Zadanie 2. szelest liści  1; rozmowa  2; dz
więk kosiarki  3; motocykl  4; ruch uliczny  5; odgłos silnika samolo-
tu  6
Zadanie 3. Gdy nad jeziorem jest mgła, drobiny powietrza są zmieszane z dużą ilością pary wodnej przez co dz
więk
szybciej siÄ™ przemieszcza.
Lekcja 45.
Zadanie 1. od góry: 1, 4, 5; po prawej stronie od góry: 10, 8, 9, 6, 7, na dole: 2, 3.
Zadanie 2. A  1, 2, 3; B  4, 5, 6, 7; C  8, 9, 10
Zadanie 3. Zgodnie z opisem w podręczniku.
Zadanie 4. A  skupia fale dz
więkowe; B  przekazuje drgania do ucha środkowego  do młoteczka; C  strzemiącz-
ko przekazuje drgania do ucha wewnętrznego; D  zamienia drgania na informacje; E  rozpoznaje informacje i za-
mienia je na wrażenie dz
więku.
Zadanie 5. Zmysł słuchu osoby przedstawionej na ilustracji jest narażony na głośne dz
więki, dlatego należy chronić
go słuchawkami. Poziom natężenia dz
więku wytwarzanego przez urządzenie jest szkodliwy dla człowieka.
Lekcja 46.
Zadanie 1. Według podręcznika.
Zadanie 2*. Od ciała komórki wzdłuż aksonu.
Zadanie 3. A. Zmysł smaku  ostrzega przed zjedzeniem potraw starych i nieświeżych. B. Zmysł węchu  ostrzega
nas przed nieprzyjemnymi i często szkodliwymi substancjami, które są zawarte w powietrzu. C. Zmysł wzroku  po-
zwala nam dostrzec niebezpieczeństwo.
Zadanie 4*. Adaptacja zmysłu węchu i smaku polega na szybkim przyzwyczajeniu się do danej substancji i niereago-
waniu na jej obecność.
Zadanie 5. Gdy poczujemy zapach gazu, benzyny należy szybko reagować, gdyż zmysł węchu ulega adaptacji. Brak
szybkiej reakcji może spowodować zatrucie gazem lub oparami benzyny, lub wybuch.
Lekcja 47.
Zadanie 1. Płciowo, to znaczy, że nowy organizm powstaje w wyniku zapłodnienia  czyli połączenia komórki jajowej
z plemnikiem. W procesie rozmnażania się biorą udział komórki rozrodcze.
Zadanie 2. A. plemnik, B. komórka jajowa. 1. Plemnik jest mały, komórka jajowa duża. 2. Plemnik może się poruszać
dzięki witce, a komórka jajowa nie.
Zadanie 3. Macica  tu następuje rozwój zarodka. Owulacja  uwolnienie się komórki jajowej z jajnika do jajowodu.
Moszna  worek skórny chroniący jądra. Najądrza  przylegają do jąder, w nich dojrzewają plemniki.
Zadanie 4. 1. Wytwarzają komórki rozrodcze: K  jajniki, M  jądra; 2. Przez nie przemieszczają się komórki rozrod-
cze: K  jajowody, M  nasieniowody; 3. Pośredniczą w zapłodnieniu: K  pochwa, M  prącie.
Zadanie 5. od góry: jajowód, jajnik, macica, nasieniowód, cewka moczowa, prącie, jadro
Zadanie 6. 1. jajniki, 2. owulacja, 3. jądra, 4. komórki, 5. dziewczynka, 6. chłopiec. Hasło: Układy rozrodcze
Zadanie 7*. A. Gdy do komórki jajowej wniknie plemnik oznaczony X, urodzi się dziewczynka. B. Gdy do komórki
jajowej wniknie plemnik oznaczony Y, urodzi się chłopiec. Płeć dziecka zależy od rodzaju plemnika.
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013 11
Odpowiedzi do wybranych zadań z zeszytu ćwiczeń | Przyrodo, witaj!
Lekcja 48.
Zadanie 1. 1. połączenie się plemnika z komórką jajową; 2. po wniknięciu pierwszego plemnika osłonka przejrzysta
komórki jajowej nie przepuszcza innych plemników
Zadanie 2. w ramce: 1, 2, 3; pod rycinami: 2, 1, 3.
Zadanie 3. od góry: zapłodnienie, komórka jajowa, zarodek
Zadanie 4.
Miesiąc ciąży Cechy charakterystyczne
Czwarty Porusza się i przekręca
PiÄ…ty Ssie kciuk
Szósty Słyszy dz
więki dochodzące z zewnątrz
Siódmy Otwiera oczy, a matka wyraz
nie czuje jego ruchy
Zadanie 5. 1  C, 2  A, 3  D, 4  E, 5  B
Zadanie 6*. 1. Jest mu zimno. 2. Jest oślepione, jest za jasno. 3. Nie czuje bicia serca matki.
Lekcja 49.
Zadanie 1. Narodziny  C  E  G  B  A  H  D  F
Zadanie 2. 1. okres niemowlęcy, 2. okres przedszkolny, 3. okres starzenia się
Zadanie 3*. Samodzielna praca ucznia.
Zadanie 4. A  dorosłość, B  okres noworodkowy, C  okres poniemowlęcy, D  okres szkolny
Zadanie 5. 1. Mężczyzna, 2. Szkolny, 3. Płacz, 4. Niemowlęcy, 5. Niemowlę; Hasło: Życie
Lekcja 50.
Zadanie 1. Według pomysłu ucznia.
Zadanie 2. Dojrzewanie płciowe polega na pobudzeniu gruczołów płciowych do produkcji dojrzałych komórek roz-
rodczych. U dziewcząt w jajnikach zaczynają dojrzewać komórki jajowe, a u chłopców jądra wytwarzają plemniki.
Zadanie 3*. 1. W okresie dojrzewania gruczoł leżący blisko mózgu zapoczątkowuje wytwarzanie specjalnych hor-
monów pobudzających jądra i jajniki do wytwarzania hormonów płciowych. 2. Pod wpływem hormonów płciowych
w jajnikach zaczynają dojrzewać komórki jajowe, a w jądrach rozpoczyna się produkcja plemników. 3. Hormony
płciowe sprawiają, że ciało dziecka zmienia wygląd i nabiera cech charakterystycznych dla określonej płci.
Zadanie 4. Dziewczęta  A, F, I; Chłopcy  B, C, E, H; Dziewczęta i chłopcy  D, G, J
Zadanie 5. Miesiączka  usuwanie złuszczonej błony śluzowej macicy na zewnątrz. Polucje  wydostanie się plemni-
ków na zewnątrz ciała chłopca. Mutacja  częste zmiany brzmienia głosu spowodowane rozrostem krtani i strun
głosowych.
Zadanie 6*. Samodzielna praca ucznia.
Lekcja 51.
Zadanie 1*.
Układ narządów Rola układu
Nerwowy Kierowanie działaniem innych układów
Hormonalny Kierowanie pracą innych narządów za pomocą hormonów
Rozrodczy żeński Wytwarzanie komórek jajowych, zapewnienie miejsca do rozwoju zarodka
Rozrodczy męski Wytwarzanie plemników, doprowadzenie do zapłodnienia
Zadanie 2. Mózg  odbieranie i analizowanie informacji. Oczy  odbieranie wrażeń świetlnych z otaczającego śro-
dowiska. Uszy  odbieranie wrażeń dz
więkowych z otaczającego środowiska. Układ rozrodczy żeński  wytwarzanie
komórek jajowych, zapewnienie miejsca do rozwoju zarodka. Układ rozrodczy męski  wytwarzanie plemników, do-
prowadzenie do zapłodnienia.
Zadanie 3. C
12 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013
Klasa 5. Dział 6
Zadanie 4. D
Zadanie 5. 1  P, 2  P, 3  P, 4  F, 5  F, 6  P
Zadanie 6. jajniki  UŻ; wytwarzanie plemników  UM; pochwa  UŻ; wprowadzanie plemników do pochwy  UM;
jajowody  UŻ, nasieniowody  UM; wytwarzanie komórek jajowych  UŻ; przyjmowanie plemników  UŻ; rozwój
zarodka i płodu (ciąża)  UŻ; produkowanie hormonów płciowych męskich  UM; wydawanie na świat potomstwa
 UÅ»; najÄ…drza  UM; macica  UÅ»; jÄ…dra  UM; prÄ…cie  UM.
Zadanie 7. góra od lewej: 6, 4, 8, 2. dół od lewej: 3, 1, 5, 7.
DZIAA
6.
Lekcja 52.
Zadanie 1. A  cukry, B  tłuszcze, C  białka, D  tłuszcze, E  białka, F  cukry (skrobia)
Zadanie 2. białka, cukry, tłuszcze, witaminy
Zadanie 3. 1  D; 2  A; 3  B; 4  F; 5  E; 6  C
Zadanie 4. dostarczyć organizmowi składników, z których uwolni energię potrzebną do przebiegu wszystkich czyn-
ności życiowych.
Zadanie 5. 1. marchew, 2. burak, 3. ogórki, 4. rzodkiewka, 5. dynia, 6. szczaw, 7. ziemniak, 8. pomidor, 9. kapusta.
Hasło: Warzywnik  miejsce do uprawy warzyw.
Lekcja 53.
Zadanie 1. Ania  uczeń podkreśli: jada tylko niewielkie ilości warzyw i owoców. Uczeń zaproponuje np.: Ania po-
winna jeść więcej owoców i warzyw, nie tylko niewielkie ilości, a swoją dietę wzbogacić o produkty zawierające białka
oraz cukry.
Aleks  uczeń podkreśli: żywi się głównie hamburgerami, chipsami i słodyczami. Uczeń zaproponuje np.: Aleks powi-
nien zrezygnować z dotychczasowego sposobu odżywiania, ponieważ jego jedzenie składa się z produktów niezdro-
wych, mocno przetworzonych, nie zawiera witamin. Powinien jeść produkty różnorodne, zawierające zarówno cukry,
ale też białka, witaminy i sole mineralne.
Zadanie 2. pierwsze danie  np. zupa na chudym mięsie bez dodatku śmietany; drugie danie  np. mięso duszone
w sosie własnym, surówka ze świeżych warzyw, ziemniaki gotowane; deser  np. pokrojone w kostkę świeże owoce
Zadanie 3. 1. zapotrzebowania organizmu na energię, które zależy od aktywności fizycznej, wieku, rodzaju wykony-
wanej pracy; 2. złego samopoczucia, nadwagi, otyłości i różnych chorób np. cukrzycy, płaskostopia;
3. niedożywienia organizmu, które prowadzi do zahamowania wzrostu, ospałości, braku chęci do nauki i zabawy; 4.
świeże i powinno zawierać wszystkie składniki potrzebne organizmowi do wzrostu i rozwoju; 5. zawierających dużo
tłuszczów zwierzęcych, soli, cukru oraz produktów wysoko przetworzonych np. chipsów, hamburgerów, słodkich
napojów gazowanych.
Zadanie 4. Samodzielna praca ucznia.
Zadanie 5. Na przykład: Przed przystąpieniem do przyrządzania posiłku należy umyć ręce, sprawdzić swój strój, czy
nie jest zabrudzony i zakurzony. Naczynia w kuchni powinny być czyste, a produkty, z których przyrządzamy posiłek
starannie umyte. Podczas przyrządzania i spożywania posiłku nie należy się spieszyć. Pokarm powinien być starannie
pogryziony i przeżuty.
Lekcja 54.
Zadanie 1. Zgniłe i zapleśniałe produkty spożywcze nie nadają się do spożycia. Psucie się żywności powodują
drobnoustroje. Podczas tych procesów zachodzą nieodwracalne przemiany.
Zadanie 2*. A  transport  zwykła torba; przechowywanie  komora chłodnicza;
B  transport  torba termiczna; przechowywanie  zamrażarka, temperatura nie wyższa niż minus 6oC.
Zadanie 3. Suszenie: mięso, ryby, warzywa, owoce. Wędzenie: mięso, ryby, niektóre owoce (np. śliwki). Solenie:
mięso, ryby, warzywa. Zamrażanie; mięso, ryby, warzywa, owoce.
Zadanie 4. A. Hasło: pasteryzacja. B. Na przykad: Pasteryzacja to niszczenie drobnoustrojów w wyniku krótkotrwa-
łego ogrzewania produktu, np. mleka, najczęściej do temperatury 60 80oC i następnie szybkie jego ochłodzenie.
Zadanie 5. Przetwory mleczne: zsiadłe mleko, kefir, jogurt, żółte sery. Przetwory warzywne: kiszone ogórki, kiszona
kapusta kiszona, kiszone buraki, papryka.
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013 13
Odpowiedzi do wybranych zadań z zeszytu ćwiczeń | Przyrodo, witaj!
Zadanie 6. Zsiadłe mleko i kiszona kapusta powstają wskutek kwaśnienia inaczej fermentacji.
Proces ten przeprowadzają pożyteczne dla człowieka drobnoustroje. Fermentacja należy do przemian nieodwracal-
nych. Wykorzystuje się ją do konserwowania żywności.
Zadanie 7*. Na przykład: jaja  środkowe półki na drzwiach; żółty ser  górna półka; truskawki, winogrona, sałata
 kosze na warzywa i owoce; przyprawy w butelkach  półki na drzwiach; masło  górne półki na drzwiach; dżem 
środkowe półki; napoje  półki na drzwiach: świeże mięso  półka nad warzywami.
Lekcja 55
Zadanie 1. A. Przednią powierzchnię zębów szczotkuj ruchem kolistym. B. Powierzchnie wewnętrzne zębów szczot-
kuj ruchem wymiatającym. C. Powierzchnie płaskie zębów szczęki górnej i dolnej szczotkuj ruchem kolistym.
Zadanie 2. Dermatolog  specjalista zajmujący się chorobami skóry. Stomatolog  specjalista zajmujący się choro-
bami dziąseł i zębów. Dietetyk  specjalista, który może pomóc w zakresie żywienia.
Zadanie 3. D
Zadanie 4. Skóra  zmywać systematycznie ciepłą wodą i żelem do mycia ciała (1 raz dziennie najlepiej wieczorem)
kurz, łój i pot. Paznokcie  systematycznie czyścić, obcinać i wygładzać pilniczkiem. Włosy  myć, gdy są przetłusz-
czone, czesać i obcinać zgodnie z potrzebami. Okolice zewnętrznych narządów rozrodczych  zmieniać bieliznę, myć
delikatnym żelem, chłopcy nie powinni nosić zbyt obcisłej bielizny i spodni.
Zadanie 5*. Samodzielna praca ucznia.
Lekcja 56.
Zadanie 1. E  sok z wiśni, A  napój z jabłek, D  mleko (dopuszczalne)
Zadanie 2. B
Zadanie 3. Szampon do mycia włosów, płyn do prania, proszek do prania, płyn do mycia naczyń, mleczko do mycia
powierzchni kuchennych, płyn do usuwania rdzy, żel do czyszczenia łazienek itp.
Zadanie 4. Produkt szkodliwy  może uszkodzić skórę, powodować kaszel i podrażnienie oczu, postępować zgodnie
z instrukcją znajdującą się na opakowaniu, pracować w ochronnych rękawicach, nie dotykać gołymi rękami, unikać
zanieczyszczenia oczu, nie mieszać z innymi preparatami, nie zostawiać w miejscu dostępnym dla małych dzieci.
Produkt łatwopalny  może być przyczyną pożaru, postępować zgodnie z instrukcją znajdującą się na opakowaniu,
nie pracować w pobliżu otwartego ognia, nie zostawiać w pobliżu ognia i gorących urządzeń, nie zostawiać w miejscu
dostępnym dla małych dzieci.
Zadanie 5*. Płyn do mycia naczyń pośredniczy między wodą i tłuszczem, ponieważ rozpuszcza się w wodzie i tłusz-
czu. Otacza kropelki tłuszczu i uniemożliwia im łączenie się, dlatego pozostają rozproszone w wodzie.
Lekcja 57.
Zadanie 1. Uczeń ponumeruje w kolejności: 3, 2, 1, 4, 8, 6, 9, 7, 5, 1.
1  7.00; 2  7.15; 3  7.45; 4  14.00; 5  15.00; 6  16.00; 7  18.00; 8  19.00; 9  21.00.
(lub z lekkimi modyfikacjami w zależności od rozpoczynania się lekcji).
Zadanie 2. C
Zadanie 3. Samodzielna praca ucznia.
Zadanie 4*. Pozwalają właściwie zaplanować wszystkie czynności, które mamy do wykonania. Notatki w kalendarzu
pozwalają planować zajęcia w ciągu tygodnia, a nawet miesiąca. Uświadamiają nam o ważnych wydarzeniach w szko-
le, np. wycieczka, klasówka, przyniesienie niezbędnych przyborów. Dzięki nim nie zapomnimy np. o imieninach i uro-
dzinach członków rodziny.
Lekcja 58.
Zadanie 1. A  aktywny, B  aktywny, C  bierny.
Zadanie 2*. zwiększa wydolność organizmu, gdyż podczas ruchu intensywniej oddychamy. To sprawia, że w płu-
cach, do otaczających pęcherzyki płucne naczyń krwionośnych dociera więcej tlenu. Krew rozprowadza ten tlen do
każdej komórki ciała i dzięki temu na jej terenie może wyzwolić się większa ilość energii. Większa ilość energii, którą
organizm ma do dyspozycji sprawia, że mniej się męczymy i mamy lepszą kondycję.
Zadanie 3. A. Zakaz skoków do wody, B. Zakaz pływania i kąpieli.
14 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013
Klasa 5. Dział 6
Zadanie 4. A. Jazda na rowerze  obowiÄ…zkowy kask, kamizelka odblaskowa oraz ochrona oczu. B. PÅ‚ywanie kaja-
kiem  obowiązkowy kapok. C. Jazda na sankach  zjeżdżanie po trasie, która nie kończy się na jezdni lub w jeziorze,
odpowiednie obuwie oraz strój  swobodny, niekrępujący ruchów.
Zadanie 5*. Samodzielna praca ucznia.
Lekcja 59.
Zadanie 1. 1. odcisk; 2. krwiak, siniak; 3. rana, skaleczenie; 4. pęcherz.
Zadanie 2. A. Przemycie rany pod bieżącą wodą, B. odkażenie, C. zabezpieczenie plastrem przed zabrudzeniem.
Zadanie 3. Dzikie zwierzęta, jak np. wiewiórka pokazana na zdjęciu w zasadzie boją się ludzi, więc jeśli zachowuje
się nietypowo, można przypuszczać, że są chore. Dzikie zwierzęta, np. jeże, lisy, wiewiórki, a także zdziczałe psy, koty
przenoszą zarazki wywołujące groz
ną chorobę  wściekliznę.
Zadanie 4. Należy używać krem z filtrem, nosić nakrycie głowy, okulary przeciwsłoneczne. Nie należy zbyt długo
wystawiać ciała na działanie promieni słonecznych. Osoby, które na skórze mają pieprzyki, znamiona nie powinny
tych miejsc wystawiać na słońce.
Zadanie 5. od góry: 2, 4, 3, 1.
Lekcja 60.
Zadanie 1. A. substancje zawarte w skórce; B. substancje zawarte w orzechach; C. biały sok zawarty w roślinie;
D. włoski pokrywające łodygi i liście rośliny; E. pyłki traw; F. kolce lub włoski wydzielające substancje, które powodu-
ją pojawianie się pęcherzyków na skórze
Zadanie 2. np. szerszeń, osy, pszczoły, żmija, pies, wiewiórka, pająk
Zadanie 3*. Sprawdza za pomocą testów na co jest pacjent uczulony, jakie czynniki wywołują u niego alergię. Po
wykryciu czynnika uczulajÄ…cego (alergenu) pacjent jest poddawany odczuleniu czyli podaje siÄ™ mu niewielkie dawki
tego czynnika, aby przyzwyczaić do niego organizm. Organizm, gdy się  przyzwyczai do podawanego czynnika nie
reaguje już na niego, mówi się, że nie ma objawów alergicznych.
Zadanie 4. stopy, dłonie (paznokcie), pachwiny, uszy
W tych miejscach grzyby mają dobre warunki do rozwoju  jest wilgoć, ciepło oraz zrogowaciały naskórek będący ich
pożywieniem.
Zadanie 5. Grzybicy sprzyja zakładanie obuwia, skarpet i bielizny należących do osoby zakażonej. Sprzyja też wycie-
ranie się tym samym ręcznikiem i używanie grzebienia i szczotki, co osoba zakażona.
Lekcja 61.
Zadanie 1. Białka  budulec dla organizmu, rola ochronna dla organizmu. Cukry  z
ródło energii. Tłuszcze  ma-
teriał zapasowy, funkcja termoizolacyjna i ochronna dla narządów wewnętrznych. Sole mineralne  budują kości
i zęby. Witaminy  funkcja regulująca wszelkie procesy zachodzące w organizmie, zapewnienie odporności organi-
zmowi.
Zadanie 2. 1  B, 2  D, 3  A, 4  C
Zadanie 3. Aktywny wypoczynek  spacer, jazda na rowerze, rolkach, gra w piłkę. Bierny wypoczynek  czytanie
książki, gra w grę planszową, gra w szachy, słuchanie muzyki, oglądanie filmu.
Zadanie 4. A. gotowanie; B. mrożenie; C. kiszenie; D. wekowanie (marynowanie); E. wędzenie; 6. suszenie
Zadanie 5. włosy  myję i czeszę, skóra  myję raz dziennie wieczorem ciepłą wodą i żelem do mycia ciała; paznokcie
 czyszczę, obcinam i opiłowuję ich brzegi, zęby  szczotkuję po każdym posiłku, nie jem słodyczy i nie piję słodkich
napojów, chodzę na przeglądy do stomatologa.
Zadanie 6. Nie zbierać i nie jeść nieznanych owoców i grzybów. Nie podchodzić do nieznanych zwierząt i ich nie
głaskać.
DZIAA
7.
Lekcja 62.
Zadanie 1. 1. Suszarki należy używać w suchym miejscu. 2. Nie zasłaniać wlotu, ani wylotu powietrza. 3. Włączać
i wyłączać suszarkę do kontaktu suchą ręką.
Zadanie 2. A  2, B  3, C  1
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013 15
Odpowiedzi do wybranych zadań z zeszytu ćwiczeń | Przyrodo, witaj!
Zadanie 3. A  poparzenie gorącą wodą, B  skaleczenie ostrym nożem, C  przegrzanie instalacji elektrycznej  spo-
wodowanie pożaru, D  skaleczenie upadającymi naczyniami, E  poparzenie rozgrzanym palnikiem
Zadanie 4. A  zabezpieczenie kontaktów przed małymi dziećmi  porażenie prądem; B  zabezpieczenie przed
wchodzeniem małych dzieci na schody  obawa przed upadkiem dzieci ze schodów i urazem.
Lekcja 63.
Zadanie 1. opuszczam; dorosłych; 998; 112
Zadanie 2. Uczeń przekreśli trzy zdjęcia.
Zadanie 3. 1. Palący się tłuszcz na patelni należy przykryć szczelnie pokrywką. 2. Gdy zapali się wtyczka w gniazdku,
należy odłączyć z
ródło prądu i zdusić ogień np. kocem lub narzutą, 3. Palący się samochód należy gasić gaśnicą. We
wszystkich wypadkach nie należy używać wody lecz odciąć dopływ tlenu, wówczas płomień zgaśnie.
Zadanie 4. 1. gaśnica, 2. zielony, 3. zawalenie, 4. powódz
, 5. wypadek, 6. pobocze, 7. ewakuacja, 8. czerwony, 9.
chodnik. Hasło: niewybuch. Jest to niezdetonowany ładunek wybuchowy.
Lekcja 64.
Zadanie 1. choroby: zakaz
ne, wywołane przez: wirusy, bakterie; pasożytnicze: pasożyty
Zadanie 2. A-grypa, B-owsica, C-tężec, D-polio
Zadanie 3. Gruz
lica  bakteria  najczęściej wraz z powietrzem; Grypa  wirus  wraz z powietrzem; Wścieklizna 
wirus  ugryzienie przez zwierzę; Polio  wirus  z pokarmem; Tężec  bakteria  przez rany w skórze.
Zadanie 4. 1. owsiki, 2. angina, 3. odra, 4. gruz
lica, 5. tasiemiec, 6. grypa. Hasło: WIRUSY
Lekcja 65.
Zadanie 1. zarażeniu się wścieklizną  unikanie dziwnie zachowujących się zwierząt i bezpańskich psów;
zarażeniu się owsikami  dbanie o higienę pożywienia; zarażeniu się chorobami przenoszonymi z pokarmem  jedze-
nie tylko sprawdzonych produktów; zarażeniu się odrą  unikanie kontaktu z osobami chorymi.
Zadanie 2. Wybieram zdjęcie 1., ponieważ dziecko na zdjęciu ma długie nogawki, długie rękawy i nakrycie głowy.
Zadanie 3. Szczepionka pozwala organizmowi na poznanie zarazków w nieszkodliwej formie, dzięki czemu orga-
nizm nabiera odporności na określoną chorobę.
Zadanie 4. Dezynfekcja (odkażanie)  niszczenie drobnoustrojów i ich form przetrwalnikowych. Może polegać np.
na działaniu wysoką temperatura lub stosowaniu środków chemicznych. Dzięki dezynfekcji, np. narzędzi chirurgicz-
nych lub pomieszczeń, można zapobiec szerzeniu się niektórych chorób zakaz
nych.
Zadanie 5. Według pomysłu ucznia.
Lekcja 66.
Zadanie 1. Według ilustracji z podręcznika.
Zadanie 2*. Samodzielna praca ucznia.
Zadanie 3. 1. TAK; 2. TAK; 3. NIE; 4. TAK; 5. NIE
Zadanie 4. Na przykład: nie, dziękuję, nie palę, nie piję, nie biorę.
Lekcja 67.
Zadanie 1. Samodzielna praca ucznia.
Zadanie 2*. Dotyczy ona codziennej higieny skóry, włosów, zębów i paznokci. Dotyczy również zadbanego i czystego
ubioru. Obejmuje również czystość w domu i pokoju, w którym przebywam.
Zadanie 3. Samodzielna praca ucznia.
Zadanie 4*. Uśmiech, miły gest, przytulenie się, pomoc osobom potrzebującym.
Lekcja 68.
Zadanie 1. A. właściwe odżywianie się, B. dbałość o sprawność fizyczną, C. życzliwość wobec innych, D. przestrze-
ganie zasad higieny
Zadanie 2. Poprawianie sobie nastoju, brak pewności siebie, chęć zaimponowania innym, niskie poczucie własnej
wartości, postawa uległa, problemy rodzinne.
16 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013
Klasa 5. Dział 7
Zadanie 3. 1. Nie dziękuję, nie palę papierosów. 2. Nie, dziękuję, nie chcę. 3. Przepraszam, spieszę się do domu, może
innym razem.
Zadanie 4*.Tytuł: Czynniki wpływające na zdrowie
Oznaczenia: styl życia, środowisko, cechy dziedziczne
Zadanie 5. od lewej: 997, 998, 999, 112
Zadanie 6. od lewej: wirusy, 2. bakterie, 3. pasożyty.
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013 17