Ks. KAZIMIERZ NASKR
CKI.
LI TURGI KA
C Z Y L I
WYKA
AD OBRZ
DÓW KOŚCIELNYCH
W K R Ó TK IM Z A R Y S IE
PRZYJ
TY PRZEZ ZJAZD X. X. PREFEKTÓW.
*
WYDANIE 8 me.
Dozwolone przez Ministerium W. R. i O. P. do użytku w szkołach
powszechnych i średnich.
SKA
AD GA
ÓWNY W KSI
GARNI KRONIKI RODZINNEJ
WARSZAWA, PODWALE 4.
1 9 3 6.
WST
P.
Pierwsze przykazanie Boże nakazuje, byśmy oddawali
NIHIL OBSTAT
Bogu cześć najwyższą. Cześć tę możemy składać bądz
samą
Feliks Kozłowski.
duszą  wewnętrznie (np. akt uwielbienia, uczucie skruchy),
bądz
też OKazać ją czynem, jakimś znakiem  zewnętrznie
(np. klękanie, bicie się w piersi); stąd wynikają dwa rodzaje
1MPRIMATUR
czci: wewnętrzna i zewnętrzna.
22 Aprilis 1922.
Chociaż przede wszyslkiemmamy się starać o oddawanie
oo
O
Bogu czci wewnętrznej (przez wiarę, nadzieję i miłość), jednak
Vicarius Generalis
należy się Jemu od nas i cześć zewnętrzna, a to dlatego, że:
C
Prolonotarius Apostolicus
l-o człowiek składa się z duszy i ciała, więc jednym
Z
Leopoldus A
yszkowski.
i drugim czcić Boga winien;
2 o między duszą a ciałem tak ścisły jest związek, że
pro Secretario
uczucia, które przepełniają duszę, potrzebują objawić się też
Venceslaus Celiński.
na zewnątrz;
3-o zewnętrzna cześć ożywia i podtrzymuje w duszy na�
szej cześć wewnętrzną, a także pobudza święte uczucia w na�
szych bliz
nich, gdy są świadkami czci, przez nas składanej.
Cześć zewnętrzna może być prywatną albo publiczną;
prywatną cześć jest wówczas, gdy ją składamy we własnym
imieniu, odrębnie od innych ludzi (np. nabożeństwo domo�
we), publiczną zaś cześć składa ogół wiernych pod przewod�
nictwem kapłana, albo nawet i sam kapłan lecz w imieniu
ogółu (np. Msza św., nieszpory).
Cześć zewnętrzna objawia się w pewnych zewnętrznych
znakach, które nazywają się obrzędami lub ceremoniami.
Ponieważ jednak cześć ta winna być składana Bogu w sposób,
Jemu należny i miły, stąd Chrystus Pan sam ustanowił nie�
które obrzędy (te co są głównie przy Mszy i Sakramentach),
odchodząc zaś z ziemi dał On moc Swemu Kościołowi, aby
wprowadzał odpowiednie obrzędy, któreby pomnażały chwałę
Bożą na ziemi i zbliżały do pojęcia ludzkiego tajemnice święte.
4
Obrzędy, postanowione przez Chrystusa Pana, nie mogą nigdy
podlegać zmianie; obrzędy zaś, postanowione przez Kościół,
mogą przez tenże Kościół dla ważnej bardzo przyczyny być
zniesione.
CZ
ŚĆ PIERWSZA.
Zebranie obrzędów, odprawianych w pewien sposób stały, prawi�
dłowy, nazywamy obrządkiem, albo rytem1)- W Kościele katolickim jest
kilka obrządków zatwierdzonych, do ważniejszych należą: łaciński, grecko-
slowiański, ormiański, chaldejski: te wszystkie obrządki katolickie zga�
dzają się z sobą w głównych ceremoniach, a tylko w podrzędnych się
O kościołach i rzeczach do nabożeń�
różnią; w każdym też z nich jest się zarówno dzieckiem Kościoła św.,
bo się żyje tą samą wiarą, tymi samymi sakramentami i pozostaje sią pod
stwa potrzebnych.
zwierzchnictwem tego samego najwyższego pasterza, którym jest Papież.
Najbardziej rozpowszechniony jest obrządek, . żywani/ w Rzymie,
który dlatego zowie się rzymskim; nazywamy go też łacińskim, gdyż
obrzędy w tym obrządku odprawiane są po łacinie.
1. Początek chrześcijańskich świątyń i ich nazwy.
Nauka o obrzędach, przepisanych przez Kościół do od�
dawania publicznej czci Bogu, zowie się liturgiką-).
Chociaż Bóg jest wszędzie obecny, jednak od samego
początku chrześcijanie do składania Bogu publicznej czci
Ponieważ my, Polacy, należymy do obrządku łacińskiego, przeto
przeznaczali oddzielne miejsca. W pierwszych wiekach, gdy
niniejsza I turgika podaje wykład obrzędów, w łacińskim obrządku prze�
trzeba się było ukrywać z chrześcijańskim nabożeństwem,
pisanych.
odprawiano je w salach domów prywatnych1) albo w pod�
Liturgika dzieli się na trzy główne części:
ziemnych pieczarach, zwanych katakumbami. Gdy zaś chrze�
1) O kościołach i rzeczach do nabożeństwa potrzebnych.
ścijanie otrzymali (IV w.) wolność wyznawania swej religii,
2) O obrzędach czyli rozmaitych rodzajach nabożeństwa
poczęli po całym państwie rzymskim wznosić w tym celu
kościelnego.
świątynie.
3) O roku kościelnym czyli o świętach i uroczystościach.
Świątynie chrześcijańskie z biegiem czasu otrzymały
różne nazwy.
Zowiemy ie zwykle kościołami; nazwa ta pochodzi od
kości czyli relikwij św. Męczenników, które są złożone na
ołtarzach, i zmarłych wiernych, których dawniej grzebano
tuż przy świątyni. (Niektórzy wyprowadzają tę nazwę od
łacińskiego wyrazu  castellum", t. j. zamek).
K atedrą zowie się kościół, przy którym jest siedziba
biskupa.
B azylikam i2) zwano kościoły, przerobione ze starożyt�
nych wspaniałych gmachów, póz
niej tę nazwę papieże na�
dali niektórym bardzo znacznym kościołom3).
') Np. w domu senatora Pudensa w Rzymie.
'-) Nazwa ta pochodzi z greckiego znaczy dom królewski.
s) Np. bazyliką jest kościół N. M. P. w Lourdes, nasz na Jasnej
J) Od słowa łac. rite t. j. dobrze, prawidłowo.
Górze, N. Serca Jezusowego w Warszawie.
2) Od greckiego wyrazu Sf >y l i t ur gi a  , która oznacza:
urząd publiczny, pełniący służbę Bożą.
7
6
duchowieństwa. Prezbiterium jest o kilka stopi wzniesione
Kaplice są to oddzielne małe kościółki; jeżeli przy nich
nad nawę kościelną i oddzielone od niej kratkami (które u nas
mieszka kapłan, to go zowią kapelanem.
zowią romaniką); w ten sposób nabożeństwo maże się bez
przeszkody odprawiać, a wierni mogą je dokładnie widzieć.
2. Zew nętrzna budowa kościołów.
W głębi prezbiterium znajduje się miejsce najświętsze
wielki ołtarz; zwykle na wielkim ołtarzu stoi tabernakulum
1. Kościół, o ile można, powinien stać na miejscu wy�
tj. szafka, w której przechowywa się Najświętszy Sakrament.
niosłem; góra bowiem oznacza Chrystusa (Dan. II. 35), do
Po obu stronach prezbiterium znajdują się siedzenia
którego przez całe życie dążyć mamy. Naokoło kościoła
dla duchowieństwa stalle, a w katedrach jest jeszcze jed�
winno być m iejsce wolne dla odbywania procesji.
no siedzenie, wyższe nad inne  tron biskupi.
2. Kościół powinien przewyższać domy ludzkie, gdyż
Obok prezbiterium znajduje się zakrystia (sacrum 
jest mieszkaniem Boga Najwyższego, i jeśli można, ma być
święte), gdzie się przechowują przybory święte i gdzie ka�
zwrócony ku wschodowi dla uczczenia Chrystusa, którego
płan przygotowuje się do Mszy św., i skarbiec do przecho�
pismo św. zowie  Wschodem z wysokości" (A
uk. I 78).
wania kosztowności kościelnych.
3. Mur frontowy kościoła zwykle ozdobniejszy od1
2. Nawa (od łac. navis łódka) jest to środowa część
bocznych, zowie się facja tą kościoła; główne drzwi, które
kościoła, przeznaczona dla wiernych. Nazwa tej części wzięta
prowadzą do kościoła (portal), bywają zwykle większe, przed�
jest od łodzi św. Piotra, z której Pan Jezus nauczał i która
stawiają bramę niebios, którą nam Chrystus otworzył.
wyobrażała Kościół św.; ma ona nam przypominać, że wówczas-
4. Nad kościołem wznosi się zwykle jedna lub więce>
przybijemy bezpiecznie do przystani wiecznego szczęścia, jeśli
wież; wieża wskazuje nam jakby palcem niebo, byśmy tam
będzitmy się znajdowaH na okręcie Kościoła katolickiego.
swe serca wznosili1); dwie wieże są jakoby dwojgiem rąk.
Mniejsze kościoły mają zwykle jedną nawę, w większych kościo�
wyciągniętych przy modlitwie. Na wieży bywa niekiedy
łach obok głównej  środkowej nawy bywają jeszcze boczne, zwykle
umieszczony zegar; upomina on nas, abyśmy ani jednej go�
dwie (czasem cztery, jak w bazylice św. Pawła w Rzymie).
dziny życia nie marnowali na próżno. Do nawy przytykają nieraz mniejsze kaplice (np. w katedrach 
kaplica N- Sakramentu).
5. W wieży lub osobnej dzwonnicy wiszą dzwony; są
Nawę główną od bocznych oddzielają filary (czworoboczne mocne
one jakby odgłosami ze świata wyższego, które nam towa�
mury), albo kolumny (okrągłe slupy), na których opiera się sklepienie.
rzyszą przez całe życie: dz
więk ich bowiem zwołuje na na�
W nawie znajduje się:
bożeństwo i pomaga do podniesienia uroczystości (np. pod�
Ambona czyli kazalnica, jest to miejsce podwyższone,
czas procesji), wzywa do uczynków miłości chrześcijańskiej
zwykle po stronie Ewangelii, skąd się głosi słowo Boże.
(np. podczas pożaru), w razie zaś śmierci kogokolwiek z wier�
Konfesjonały służą do odbywania spowiedzi i wzywają
nych upomina do niesienia pomocy duchowej.
grzeszników do pojednania się z Bogiem.
6. Na szczycie kościoła (wieży lub kopuły), osadzony
Chrzcielnica, czyli wielka urna dla przechowywania wo�
jest krzyż; przypomina on, że Chrystus Krzyżem Swoim po�
dy chrzcielnej, umieszczona jak zwykle niedaleko wyjścia
jednał ludzi z Bogiem, i że my drogą krzyża postępować
(czasem w osobnej kaplicy), przypomina łaski przy Chrzcie
winniśmy, jeśli chcemy osiągnąć .zbawienie.
otrzymane i obowiązki, wówczas przyjęte.
Światło do kościoła przedostaje się przez okna, umie�
3. W ew nętrzne urządzenie kościoła.
szczone w górnej części ścian i okna te bywają często róż�
nobarwne, lub posiadają malowidła na szkle (witraże).
Wnętrze kościoła składa się zwykle z trzech głównych,
Jeżeli kościół jest poświęcony przez biskupa, to na
części; a te sa: prezbiterium, nawa i przedsionek.
ścianach wymalowane są krzyże (zacheuszki) w liczbie 12,
1. Prezbiterium (od prezbiter  kapłan), jak to sama,
i tyleż przytwierdzonych jest lichtarzy ze świecami.
nazwa wskazuje, jest to miejsce przeznaczone wyłącznie dla
Do nawy zalicza się także chór kościelny, w którym
stoją organy.
i) Kolos. III. 1.
8
9
3. P rzedsionek jest to miejsce przy samem wejściu
albo też zowie się cyborium (od łac. cibus pokarm), gdyż
do kościoła; zowie się ono inaczej kruchtą, bo w pierwszych
przechowywany jest tam Najświętszy Sakrament na to, by�
wiekach kruszyli się tam publicznie pokutnicy. I teraz,
śmy na każdy dzień mieli pokarm dla dusz naszych.
każdy wchodząc do kościoła, zanim wstanie do wspólnej mo�
(W kościołach katedralnych tabernakulum znajduje się
dlitwy, powinien oczyścić się na duszy; dlatego w przed�
nie na wielkim ołtarzu, lecz w bocznej kaplicy, aby nie by�
sionku znajdują się kropielnice (naczynia) z wodą święconą,
ło trudności w częstym rozdawaniu Komunii św.).
a nad niemi wisi duży krucyfiks, aby wchodzący do kościo�
Gdy Najświętszy Sakrament ma być wystawiony ku
ła ze skruchą tą wodą się żegnali.
czci publicznej, wówczas umieszcza się w tym celu na
wierzchniej części tabernakulum tron z baldachimem.
4. O łtarz, jego przybory i ozdoby.
Przed tabernakulum wisi lam pa zwana  wieczystą ,
gdyż w niej dniem i nocą pali się oliwa; wskazuje ona nam
Najgłówniejszym miejscem w kościele jest ołtarz, po�
przy wejściu do kościoła, gdzie mamy szukać Pana Jezusa,
święcony do sprawowania Najświętszej Ofiary.
wyobraża zaś nieustanną miłość i wdzięczność Kościoła za
Nazwa .ołtarz' pochodzi od łacińskich wyrazów: alfa ara co zna� przebywanie Boga wśród nas. Ile razy wypadnie nam prze�
czy wzniosłe miejsce dla ofiary; nasze ołtarze są w rzeczy samej ducho�
chodzić przed tabernakulum, należy przyklęknąć dla odda-
wo najwznioślejsze, a i zewnętrznie o parę stopni winny być wzniesione.
-nia czci Boskiemu Zbawicielowi.
Najważniejszą częścią ołtarza fest mensa (po łacinie 3. Przybory ołtarza są następujące:
znaczy stół), t. i. płyta oparta na czterech slupach lub na Trzy obrusy z lnianego płótna; przykrywa się niemi
podmurowaniu, mensa ołtarza na pamiątkę, że Ciało Pana Jezusa, złożone
Jeżeli ołtarz jest kamienny, to w samym środku płyty do grobu, było zawinięte w prześcieradło, i dla ostrożności,
znajdują się relikwie św. Męczenników, które biskup przy żeby Krew Najświętsza nie doszła do kamienia, jeśliby
poświęceniu ołtarza tam zamurowuje. przypadkiem wylała się z kielicha.
Jeżeli zaś ołtarz jest drewniany, to w pośrodku umiesz� Krzyż z wizerunkiem Pana Jezusa ukrzyżowanego; ma
cza się kamień, zwany portatylem (ołtarzem przenośnym), on przypominać, że na ołtarzu odnawia się ofiara krzyżowa.
który zawiera relikwie św. i jest przez biskupa poświęcony Krucyfiks umieszcza się nieco na podwyższeniu; prawe jego
(konsekrowany). ramię stanowi prawą stronę ołtarza (i kościoła), a ponieważ
Tylko na takich ołtarzach, w których się znajdują re� po tej ^tronie czyta się we Mszy ewangelia, zowie się ona
likwie świętych może być Msza św. odprawiana, tak posta� inaczej stroną ewangelii; drugie ramię wyciągnięte jest ku
nowił Kościół na pamiątkę, że w pierwszych wiekach zwy� lewej stronie ołtarza, która zowie się inaczej stroną epistoły.
Świeczniki z woskowymi świecami; płonące podczas na�
kle odprawiano Ofiarę świętą na grobach męczenników.
bożeństwa świece oznaczają Chrystusa Pana, który oświeca
(Dlatego też miejsce, wydrążone w ołtarzu lub portatylu,
nas Swoją nauką i rozgrzewa miłością; przypominają zaś
gdzie składają się relikwie, zowie się grobem).
gorliwość pierwszych chrześcijan, którzy podczas prześla�
Przednią stronę ołtarza zakrywa tak zwane antypedium;
dowań zgromadzali się na nabożeństwo w nocy, w podzie�
jest to zasłona czasem z drzewa lub metalu, rzez
bą ozdobiona,
miach, przy świetle lamp i latarni.
albo też z materii o barwach, zastosowanych do uroczystości.
Trzy tablice zwane kanonami; wydrukowane są na
Główną ozdobą ołtarza jest jego część górna, składają�
nich dla wygody kapłana pewne modlitwy, zawsze używane
ca się z pięknie rzez
bionych słupów, wśród których umiesz�
we Mszy św.
cza się: obraz, figury świętych, a nieraz i ich relikwie.
Pulpit (podstawka drewniana) albo poduszka dla opar�
2. Wielki ołtarz (na prezbyterium) ma pośrodku ozdobną
cia mszału.
szafkę, obitą wewnątrz jedwabną białą materią, albo złoconą
Obok ołtarza umieszcza się mały stolik albo półeczkę,
blachą, dla przechowywania Najśw. Sakramentu; szafka ta zo�
gdzie stawiają tackę z ampułkami i ręcznikiem; na stop�
wie się tabernakulum t.j. namiot, w namiocie bowiem prze�
niach zaś ołtarza stoi dzwonek, mający służyć do zwracania
chowywali żydzi swą największą świętość arkę przymierza,
uwagi wiernych na główne części Mszy św.
10
11
5. Sprzęty i ozdoby kościelne.
kielich na małym kwadratowym obrusiku, który się zowie kor�
porałem; gdy kapłan idzie do Mszy św. lub wraca po niej,
Do sprzętów i ozdób kościelnych należą: obrazy i posą�
wówczas kielich okryty jest osłoną welonem, a na nim leży
gi, chorągwie i feretrony, lampy i pająki, baldachim, kwiaty.
kwadratowa pochwa bursa, w której złożony jest korporał:
Obrazy i posągi służą nietylko ku ozdobie kościoła,
welon i bursa są robione z tej samej materii co i ornat.
ale także ku nauce wiernych:  są one tym dla nieumiejęt�
Tych przedmiotów, które wchodzą w bezpośrednie zetknięcie
nych, czym księgi dla uczonych (św. Grzegorz W.).
z Przen. Sakramentem nie wolno świeckim ludziom dotykać.
Chorągwie (sztandary) są to różnorodne tkaniny, przy�
Puszka ma kształt wielkiego kielicha, tylko z ruchomą
twierdzone do długich drążków, ozdobione wizerunkami Świę�
pokrywą, i służy do przechowywania N. Sakramentu w taber�
tych Pańskich; przypominają one nam, że tu na ziemi winniś�
nakulum. Puszka okrywa się białą jedwabną, pięknie hafto�
my na wzór Świętych walczyć z nieprzyjaciółmi zbawienia.
waną osłoną, która się zowie sukienką.
Feretrony są to obrazy albo posągi, które się nosi na
Monstrancja jest to ozdobne naczynie, zwykle w kształcie
drążkach podczas procesji.
słońca, Które służy do wystawiania N. Sakramentu lub obno�
Lampy i pająki (żyrandole) służą tak do oświetlenia
szenia Go w procesji. W środku monstrancji za szkłem
kościoła, jak do podniesienia nabożeństwa.
znajduje się mały podwójny półksiężyc (zwany melchizedech),
Baldachim jest to zasłona, wzniesiona nad ołtarzem
w który osadza się Hostia św. Monstrancję podczas kaza�
(np. u św. Piotra w Rzymie), nad tronem biskupim, na znak
nia zakrywa zasłona umbrakulum.
uszanowania. Pod baldachimem też bywa noszony w pro�
Naczynko na Wiatyk jest to mała puszka lub patena
cesji Przenajświętszy Sakrament.
z pokrywką, dokąd składa się Hostia św. dla komunii cho�
Kwiaty (żywe lub metalowe) od dawna były używane
rego. Naczynie to kapłan owija w korporał i wkłada do
ku ozdobie ołtarzy; oznaczają one cnoty, którymi winna
białej bursy, którą zawiesza na szyję.
być ozdobiona nasza dusza, len żywy przybytek Pana'Jezusa.
Z innych naczyń kościelnych ważniejsze są:
Naczynko z wodą i ręcznikiem obok tabernakulum.
6. Naczynia kościelne.
Ampułki t. j. małe dzbanuszki na wino i wodę do Mszy
Przy nabożeństwie i udzielaniu Sakramentów używane
św. wraz z tacką i ręcznikiem.
bywają różnorodne naczynia; te z pośród nich, które służą
Kadzielnica (trybularz) i łódka do przechowywania ka�
dla Przen. Sakramentu, nazywają się eucharystycznymi,
dzidła z małą łyżeczką. Kadzielnica oznacza nasze serce,
i do takich należa: kielich z pateną, puszka, monstrancja
z którego wznosić się ma modlitwa do Boga; jak kadzidło
i naczynko na Wiatyk.
wtedy milą woń wydaje, gdy jest rzucone na żarzące węgle,
Kielich i patena służą do tak i modlitwa wtedy jest Bogu miła, gdy się wznosi z serca
Mszy św., w kielichu kapłan gorącego.
konsekruje wino na Krew Naczynia do olejów św. są trojakie: na Chryzmo św.,
Przenajśw., ana patenie, która na olej katechumenów i na Olej chorych.
ma kształt małego talerzyka, P acyfikał jest to naczynie metalowe w kształcie małej
kładzie Hostię świętą; dlatego monstrancji lub krzyża, które zawiera w środku za szkłem
patena i kielich powinny być relikwie św.
jeśli nie złote, to przynajmniej Kociołek z wodą i kropidło.
wewnątrz wyzłocone i przez
żbiskupa samego poświęcone
7. Szaty kościelne.
" j(konsekrowane).
Do wycierania kielicha
Szaty kościelne są to ubiory, których duchowni używają
służy osobny mały ręczniczek
przy sprawowaniu świętych czynności. Szaty te powinny
zwany puryfjkaterzem; przykrywa się w czasie Mszy palką
być przedtem poświęcone i mają duchowne znaczenie.
czyli kwaratowym sztywnym kawałkiem płótna; stawia się zaś.
12
13
a) Kolory szat.
Jezusa, jako szalonego; jest też upomnieniem, że z czystym
sercem ma się przystępować do ołtarza.
Szaty kościelne bywają pięciu kolorów, a każdy co in�
3) Pa s e k jest to długi sznur, który służy do przy�
nego oznacza.
trzymania alby. Przypomina on owe powrozy, którymi Pan
1) Biały kolor oznacza niewinność i radość; używa się
Jezus był skrępowany przy pojmaniu w Ogrójcu i te rze�
go w święta P. Jezusa, Matki B., Aniołów i tych Świętych,
mienie, którymi był biczowany; wzywa zaś do umartwienia
którzy nie byli męczennikami; wzywa on nas, byśmy myśleli
i wstrzemięz
liwości.
0 niebieskiej chwale i do niej dążyli.
4) Ma ni pul a r z w pierwszych wiekach był chustką
2) Czerwony kolor oznacza miłość i męczeństwo; uży�
do ocierania potu i łez, obecnie jest jakby krótką stułą,
wa się go podczas Zielonych Świąt, na święta Krzyża św.
którą kapłan wkłada na lewą rękę. Przypomina chustę, któ�
1 Męczenników; przypomina ten kolor o obowiązku miłości
rą św. Weronika otarła twarz Zbawiciela, oznacza zaś znój
dla Jezusa, byśmy gotowi byli dla Niego na wszelką ofiarę.
pracy apostolskiej.
3) Zielony kolor oznacza nadzieję; używa się go w nie�
5) St uł a jest to długa wstęga, którą kapłan narzuca
dziele i dni powszednie, nie zajęte żadnym osobnym świętem,
na ramiona, a która jest oznaką jego godności i władzy,
po trzech Królach i Zielonych Świętach. Kolor ten pobu�
(Przy Mszy św. kapłan składa stułę na piersiach na krzyż).
dza do pokładania w Bogu nadziei, że udzieli On nam nie�
Przypomina ona owe więzy, które krępowały Pana Jezusa
zbędnej łaski.
na drodze kalwaryjskiej; oznacza zaś szatę godową spra�
4) Fioletowy kolor oznacza pokutę i oczekiwanie; uży�
wiedliwości, którą Zbawiciel wyjednał na powrót ludziom.
wa się go w adwencie, wielkim pcście, w suche dni, a także
6) Or na t jest to zwierzchnia szata ozdobna, którą
w wigilie świąt. Wzywa nas ten kolor do skruchy za grzechy.
kapłan wdziewa na się przez głowę i która go okrywa z tyłu
5) Czarny kolor oznacza smutek i żałobę; używa się
i z przodu do kolan. Przypomina ornat ów łachman czerwo�
go w Wielki Piątek i przy mszach żałobnych. Kolor czarny prze�
ny, którym żołnierze odziali Pana Jezusa i sam Krzyż, który
nosi nas myślą do czyśca i pobudza, byśmy szli z pomocą
Zbawiciel musiał dz
wigać; jest zaś wyobrażeniem jarzma Chry�
duszom, tam cie rpiącym i sami byli gotowi na sąd Boży1).
stusowego i tej miłości, która to jarzmo czyni wdzięcznem.
Przy innych obrzędach św. są używane: k o mż a , ka �
pa, w e 1o n, b i r e t.
b) S zaty kapłana.
1) Komż a jest to alba skrócona z rękawami szero-
kiemi; oznacza ona niewinność serca.
Gdy kapłan ma odprawiać Mszę św., przywdziewa
2) Ka pa jest to płaszcz z drogiej malerji, spinany
wpierw następujące szaty: humerał, albę, pasek, manipularz,
z przodu klamrą; używa się jej do nieszporów, procesji1
stułę i ornat. Szaty te mają dwojakie znaczenie: mistycz�
oznacza zaś ona miłość, szeroko bliz
nich obejmującą.
ne bo przypominają mękę Pana Jezusa i moralne bo przy�
3) We l on jest to podłużna, biała, jedwabna materia,
pominają cnoty, jakimi kapłan ma jaśnieć.
którą kapłan wkłada na ramiona, gdy ma błogosławić Najśw,
1) Hume r a ł jest to lniana chusta, którąkapłan okry�
Sakrament.
wa szyję; przypomina ona ową chustę, którą żołdacy zakry�
4) Bi r e t jest to czworograniasta czapeczka czarnego
wali oblicze Pana Jezusa, dla naigrawania w domu Kaifasza;
koloru.
upomina zaś kapłana, by się strzegł roztargnień. (Dlatego
humerałem dawniej okrywano i głowę, co się dzisiaj zacho�
wuje w niektórych zakonach).
c) S zaty diakona i subdiakona.
2) Al ba jest to lniana szata długa do stóp. Przypomina
Przy uroczystej Mszy św. kapłanowi pomagają diakon
ona ową białą szatę, w którą Herod kazał przyodziać Pana
i subdiakon, którzy przywdziewają na się szaty takież, jak ka�
płan, prócz ornatu. Zamiast niego diakon nosi da l ma t ykę ,
J) Różowy kolor używa się w 3 niedzielę adwentu i 4 w postu:
a subdiakon t u n i c e 1ę; dalmatyka i tunicela są to szaty po�
błękitny kolor N. M. P. obecnie jest dozwolony.
14
15
dobne do ornatu, tylko mają szerokie rękawy. Subdiakon nie
Papież używa mniej więcej takich szat jak i biskupi;
ma wcale stuły, diakon zaś nosi ją ukośnie, od lewego ra�
tylko podczas ważnych uroczystości zamiast infuły wkłada
mienia ku prawemu bokowi. Obydwaj noszą manipularz.
na głowę t i a r ę ; jest to jakby potrójna korona, która wy�
raża najwyższy potrójny urząd pap eża: nauczycielski, ka�
d) Szaty biskupa. płański i pasterski. Pastorału papież nie używa, a tylko
noszą przed nim krzyż; ma to oznaczać, że władza Ojca
Podczas uroczystego nabożeństwa biskup oprócz zwy�
św. rozciąga się na cały świat.
kłych szat kapłańskich bierze jeszcze następujące:
1) Tuni c e l ę i dal ma t ykę ( z lekkiej materii)
8. Księgi kościelne i język łaciński.
pod ornatem, na znak, że w sobie jednoczy wszystkie stop�
nie kapłaństwa i może ich innym udzielać.
Jak ma się odbywać nabożeństwo w kościele, i jakie
2) Krzyż na piersiach na znak, z
e tylko w krzyżu
przy nim ma kapłan odmawiać modlitwy, o tern mówią
szuka swej chluby.
księgi kościelne. Do takich należą:
3) Rękawiczki, ozdobione haftami, oznaczają nieska�
1) Ms z a ł zawiera przepisy, dotyczące odprawiania
zitelność życia.
Mszy św. oraz wszystkie modlitwy, jakie kapłan podczas
4) Pierścień oznacza duchowy związek Biskupa z die� Mszy św. odmawia.
cezją mu powierzoną, jest znakiem wierności i miłości pa� 2) Ryt ua ł podaje obrzędy i modlitwy przy udziela�
sterskiej.
niu św. Sakramentów i Sakramentaliów.
5> I nf uł a albo mi t r a jest to białe wysokie nakry� 3) Pont yf i ka ł zawiera modlitwy i obrzędy, właści�
cie głowy; u góry jest ona zwężona i rozdzielona na dwa we biskupom.
rogi, które oznaczają Stary i Nowy Zakon; wyobraża ona 4) B re w ia rz zawiera obowiązkowe pacierze kapłanów.
duchowe hetmaństwo biskupa, którego obowiązkiem bronić 5) Ka n c j o n a ł czyli śpiewnik zawiera pieśni kościelne.
nauki Bożej i praw Kościoła. Wszystkie te księgi pisane są w języku łacińskim, któ�
0) Sa nda ł yi pończochy jedwabne, koloru stosownego ry też nazywa się językiem kościelnym albo liturgicznym.
do uroczystości; oznaczają gotowość głoszenia Ewangelii. Kościół każe używać języka łacińskiego przy nabożeń�
7) Pa s t or a ł jest to metalowa laska zakrzywiona stwie (w obrządku rzymskim) dla wielu ważnych powodów:
u góry, oznacza władzę pasterską biskupa. al język łaciński jest martwy i już się nie zmienia, za�
pobiega więc wszelkim zmianom i przekręcaniom; gdyby zaś
8) Gr e mi a ł jest to kwadratowa osłona do okrycia
kolan biskupich, gdy siedzi na tronie. Kościół dopuścił do Mszy lub Sakramentów św. język naro�
9) B u g i a jest to srebrny lichtarzyk ze świecą, który dowy, który jako żyjący podlega ciągłym zmianom, wówczas
trzebaby było co powien czas przerabiać wszystkie modlitwy,
się trzyma przy księdze, gdy biskup z niej czyta; oznacza
światłość nauki i przykładu, jaka ma z biskupa rozlewać przez co mógłby się łatwo wkraść błąd do nauki Chrystusowej.
b) powszechne używanie języka łacińskiego służy do
się na wiernych.
wyrażenia i utrzymania jedności Kościoła; jeżeli się znaj�
dziemy w dalekim jakim kraju, będziemy mogli tam uczest�
e) Szaty arcybiskupa i papieża.
niczyć we Mszy św. tak samo, jak w miejscu rodzinnym.
Arcybiskupi oprócz szat biskupich używają paliusza.
c) język łaciński, jako nie będący w codziennym uży�
Pa l i us z jest to taśma z białej wełny, ozdobiona 6-ma
ciu, przypomina wiernym, z
e we Mszy św. i Sakramentach
czarnymi krzyżykami, w kształcie naszyjnika, od którego
kapłan mówi z Bogiem, a nie z ludem; rozlewa on też na
spadają dwa końce: jeden na piersi, a drugi na plecy; ozna�
św. obrzędy pewną powagę i w znacznej mierze chroni św.
cza on troskliwość o dobro owieczek.
tajemnice od zniewagi.
W obrządku wschodnim używa Kościół kat. języków: staro-grec-
Paliusze wyrabiają zakonnice przy kościele św. Cecylii w Rzy�
kiego, staro-słowiańskiego, ormiańskiego i in., ale zawsze są to języki
mie, potem je papież poświęca w dzień św. Piotra i Pawia i rozsyła
>martwe, już nie używane.
nowym arcybiskupom.
16
17
Języki narodowe, żyjące, Kościół dopuszcza w nabożeń�
Rzez
biarstwo ma wielkie zastosowanie w ozdobieniu
stwie dodatkowym: suplikacjach, procesjach, litaniach i t. p.
wnętrza kościoła, przede wszystkiem ołtarza, ambony, konfe�
sjonałów. Nietylko sprzęty kościelne, ale wszelkie naczynia
9. Sztuki piękne. i ozdoby powinny w swoich formach odpowiadać temu sty�
lowi, w jakim zbudowany jest kościół.
Od najdawniejszych czasów Kościół posługiwał się sztu�
3. Malarstwo od pierwszych wieków weszło w służbę
kami pięknymi przy ozdabianiu domów Bożych.
Kościoła. Malarze starali się nawet tajemnice wiary św.
Architektura [sztuka budownictwa) wytworzyła w cią�
uzmysłowić, w tym celu przedstawiali je przenośnie za po�
gu wieków kilka rodzai budowania świątyń pańskich; każ�
mocą symbolicznych znaków czyli godeł. Np. godłem Opatrz�
dy z tych rodzajów wyróżnia się swymi formami i zowie
ności Boskiej jest oko, otoczonę promieniami i zawarte
się stylem. Głównych stylów jest pięć:
w trójkącie; godłem miłości Pana Jezusa w N. Sakramencie
a) St y l ba z yl i kowy powstał w IV w., gdy poczęto
jest pelikan, karmiący pisklęta krwią z piersi rozdartej; go�
przerabiać na kościoły wielkie budynki sądowe i pałace na�
dłem Ducha św. jest biała gołębica. Świętych Pańskich po�
wróconych możnych rodzin. Cechą kościoła w stylu bazy�
znajemy na obrazach także, po godłach przy nich umiesz�
likowym jest: kstałt podłużnego czworoboku, podzielonego
czonych, które przypominają jakąś szczególną chwilę z ży�
rzędami kolumn na 3 części, ołtarz wielki pośrodku, a przed
cia świętego, albo rodz�j ich śmierci; tak np. św. Piotr
nim zejście do grobu Patrona kościoła (zwane konf e s j ą ,
przedstawiony bvwa z kluczami w ręku. św. Paweł wsparty
czyli wyznaniem), sufit płaski, ozdobiony rzez
bami1) na mieczu, św. Józef z lilią w ręku. Godła ewangelistów:
b) St yl bi z a nt yj s ki powstał w VI w., na Wscho� anioł w Postaci ludzkiej, lew, wół i orzeł, związane są
dzie. Kościoły w tym stylu budowane mają zazwyczaj kształt z początkowymi ustępami ewangelii (a wyjęte z widzenia
okrągły, a u wierzchu wznosi się półkulista kopuła2). Ezechiela). Godłem męczennika jest palma lub narzędzie
*
Odmianą stylu bizantyjskiego jest styl rosyjskich i grecko-kato-
jego męki.
lickich cerkwi, które ohok głównej kopuły, mają kilka mniejszych kształ�
Wszystkie postacie święte mają około głowy złociste
tu cebulowatego, złoconych lub pstro malowanych.
promienie, oznaczające ich chwałę w niebie; zowią się one
C St yl r oma ńs ki powstał w X w., na Zachodzie;
|
nimbem. Boskie Osoby mają n i m b w kształcie krzyża,
kościoły w tym stylu posiadają kamienne sklepienie, opar�
święci zaś w kształcie koła.
te na grubych filarach, okna wąskie zawsze podwójne, roz�
4. Muzyka i śpiew od najdawniejszych czasów są
dzielone słupkiem kamiennym; u drzwi, okien, w arkadach,
używane przy kościelnym nabożeństwie; najpierw śpiew chó�
łuki okrągłe8).
ralny1) a potem (od VII w.) i organy.
d) S t y l got yc ki powstał w XIII w.; główną jego ce�
Tym sposobem wszystkie sztuki piękne, każda na swój
chą są łuki ostre, zastosowane we wszystkich częściach bu�
sposób, składają cześć Bogu w świątyniach jego.
dynku: oknach, arkadach, sklepieniu; smukłe filary wewnątrz,
kościoła, a strzelające wysoko w górę wieżyce z zewnątrz,
wskazują dążność duszy ludzkiej do nieba4).
*
Odmianą stylu gotyckiego jest styl wiślanobaltycki, spotykany po
kościołach w Polsce.
W.
e) St yl o d r o d z e n i a (renesansowy) powstał w XVI w,:
kościoły w tym stylu posiadają kopuły i sklepienia beczko�
% f .
wate, okna ozdobione wystającymi pilastrami i gzymsem.
�d�rn�MbI i
1) Wzorem tego jest bazylika św. Pawła za murami św. Klemensa.
2) Wzorem tego stylu jest kościół św. Zofii w Konstantynopolu,
św. Marka w Wenecji.
:!) Wzorem tego stylu jest kościół w Akwizgranie, Spirze, Moguncji.
*) Śpiew chóralny czyli jednogłosowy zowie się od pap. Grzego�
4) Wzorem tego stylu jest katedra w Kolonii, wotywny kościół
rza W. Gregorjańskm; śpiew zaś wielogłosowy,zowie się polifonicznym.
Zbawiciela w Wiedniu.
2
19
Najśw. Ofiara dawniej zwana była liturgia, co z greckiego znaczy
brzęd publiczny; zwykle nazywamy ją Mszą św. od słów, które kapłan
'ymawia przy jej końcu: 11 e Mi s s a e s t "  idz
cie posłaną jest (ofiara
Ąogu).
Msza św. dzieli się na trzy części:
I. Przygotowanie czyli wstęp do św, ofiary (kielich
/ówczas jest ubrany) do początku Credo.
CZ
ŚĆ DRUGA.
II. Właściwa ofiara (kielich wówczas jest rozebrany)
bejmuje: 1) ofiarowanie chleba i wina, 2) przeistoczenie
hleba i wina w Ciało i Krew Pana Jezusa i 3) Komunię św.
III. Zakończenie (kielich wówczas jest ubrany) zawiera
O obrzędach czyli rozm aitych rodzajach
lodlitwy dziękczynne po Komunii św.
nabożeństwa kościelnego.
C zęść pierw sza M szy św.
Część pierwsza Mszy św. stanowi przygotowanie do
lajświętszej Ofiary. Jest ono dwojakie: oczyszczające przez
r o z d z i a ł i.
i
pokorzenie t wyznanie win, i oświecające przez czytanie
stępów Pisma św.
Msza Św ięta.
Psalm 42. Skoro ka-
łan przyjdzie do ołtarza,
Msza św, jest to ofiara Nowego Zakonu, odnowienie
tawia na nim kielich, słu-
ofiary kalwaryjskiej.
ący zaś kładzie mszał na
Pan Jezus złożył ze Siebie na krzyżu najdoskonalszą
lulpicie; następnie kapłan
ofiarę za ludzi Ojcu Niebieskiemu; aby zaś wszyscy ludzie
twiera mszał i zaraz zstę�
do końca świata mogli w tej Jego ofierze krzyżowej uczest�
puje ze stopni na znak upo-
niczyć, chciał Zbawiciel, by się ona codziennie po całym
orzenia za grzechy.
świecie odnawiała, i w tym celu w przeddzień swej śmierci
Zaczyna się Msza św.
(we czwartek podczas ostatniej wieczerzy) ustanowił Mszę
d znaku krzyża św. (In
św. i kapłanów, którzy by tę Mszę mogli odprawiać.
ominę Patris et Filii etSpi-
We Mszy św. Pan Jezus ofiaruje się tak samo, jak
itus Sancti. Amen). Ma to
się ofiarował na krzyżu, z tą tylko różnicą, że na krzyżu
rzypominać, że Msza św.
był On widzialny, cierpiał i umierał rzeczywiście, we Mszy
:st odnowieniem Ofiary
św. zaś Pan Jezus jest dla nas niewidzialny, bo ukryty pod
rzyżowej i składa się
postacią chleba i wina i teraz już nie cierpi i nie umie�
Trójcy Przenajświętszej.
ra; Jego ofiara jest bezkrwawą.
Następnie odmawia
We Mszy św. Pan Jezus ofiaruje się w czworakim celu;
apłan naprzemian z usłu
1) aby oddać Bogu najwyższą cześć, 2) złożyć Mu należne
ującym psalm 42, w któ-
dziękczynienie, 3) przebłagać Go za grzechy i 4) wyprosić
ym wyraża pragnienie złożenia ofiary, żal, że się nie jest bar-
nam potrzebne łaski. ziej doskonałym, i ufność w dobroć Bożą.
Usługujący czyli ministrant powinien umieć odpowiadać po łacinie:
Pan Jezus ustanowił tylko trzy najgłówniejsze chwile
Kapłan. Introibo ad altare Dei.
Mszy św., ofiarowanie, przeistoczenie i komunię; inne zaś
Ministrant. Ad Reum, kwi letifikat juwentufem meam.
obrzędy i modlitwy naszej Mszy (łacińskiej) pochodzą od
K. Judika me Deus... erue me.
Piotra św. i jego pierwszych następców. M. Kwia tu est Deus, fortitudo mea kware ine repulisti, et kware,
istis ĄncedtT dum affligit me inimikus.
21
20
K. Dominus vobiscum.
K. Emitte lucern... in tabernakula Tua.
M. Et kum spiritu tuo.
M. Et introibo ad altare Dei, ad Deum, kwi letifikat juwentuteir
Intro�t. Modląc
K. Konfitebor Tibi... et kware konturbas me? , . . *'luu Ą1 A ,
M. Spera in Deo, kwoniam adhuk konfitebor illi, salutare wultu^a  �� 0 czystosc serca dla
1k 1.
mei et Deus meus. siebie i wiernych, kapłan
K. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sankto. wstępuje po stopniach do
M Sikut erat in principio et nunk et semper et in sekula sekulorun ołtarza i w tem miejscu ,1
.
(We mszy żałobnej powyższy psalm się opuszcza). gdzie z ł o i one r e l Ą k wĄ^
K. Introibo ad a tare Dei. f " i " ^
Ad Deum, kwi le.ifikat iuwentutem meam. świętych, całuje go; oznacza
M
.
Adjutorium nostrum in nomine Domini to,_ze kaptan się jednoczy
K.
M. Kwi fecit celum et terram. z Panem Jezusem, którego
Spowiedz
powszechri:�^arz wyobraża i wzywa
(Conf�teor). Aby się oczy-wstawiennictwa Świętych,
ścić z powszechnych grze .Następnie idzie kapłan do
chów, kapłan w pochylone a u 1c,z^ a wstępną mo-
postawie odmawia ze skru f się zowie " ;!?!
chą spowiedz
powszechn;, troit . Jest to zwyle krotki
to samo potem czyni mini w"! te,k z P^lmu, zastoso-
strant w imieniu wiernych wany do uroczystości dnia).
K. Konfitcor Deo... De v . n
urn nostrum. KV le ' Gloria. Po
M. Mizereatur tui omni introit kapłan wraca na śro-
potens Deus et dimissi� pekk dek ołtarza i naprzemian
fis tuis perdukat te ad vita z ministrantem zanosi do
etemam. każdej z trzech Osób Bos-
M. (Nachyliwszy się) Koi kich trzykrotną prośbą o
fiteor Deo omnipofenti, beai miłosierdzie: Kyrie elejson,
Marie semper Virgini, beato N Chryste elejson, Kyrie elej-
b
chaeli Archangelo, beato Joan, son ż to sło w a greckie;
Baptiste. sanctis Ap^stolis Petn n . -i " "
et Paulo, omnibus Sanctis et t znaczą: Panie zm.łu) się,
bi. pater, kwia pekkawi nlmis k< Chryste zmiłuj się, Panie
gitacjone, verbo et opere: mci , zmiłuj się.
kulpa, mea kulpa, mea maksim:
kulpa Ideo prekor beatam Mariam semper Wirginem, beatum Michaele Kapłan i ministrant mó-
Archangelum, beatum Joannem Baptistam, sanktos Apostólos Petrun: wĄ te s| w następującym
owa
et Paulum, orr-nes Sanktos et te, pater, orare pro me ad Dominu p0rZądkU!
Deum nostrum. ..
Kyrie elejson.
K. Mizereatur... ad witam etemam. Ą\"
M. Kyrie elejson.
Amen.
M.
K. Kyrie elejson.
K. Indulgenciam... miserikors Dominus.
M. Chryste elejson.
M. Amen.
K. Chryste elejson.
K. Deus fu konwersus wiwifikabis nos.
M. Chryste elejson.
M. Et plebs tua letabitur in Te.
K.
Kyrie eleison.
K. Ostende nobis Domine mizerikordiam Tuam.
M Kyrie elejson.
.
M. Et salutare Tuum da nobis.
K. Kyrie elejson.
K. Domine egzaudi oracionem meam.
M. Et klamor meus at te weniat.
22
23
Niezwłocznie potem następuje hymn  Gloria in exce]
epistołę kapłan trzyma ręce oparte na mszale, żeby zaznaczyć,
sis Deo": zowie się on anielskim, bo się zaczyna od słói*
iż niedość jest wierzyć w nauki, zawarte w Piśmie świę�
które aniołowie śpiewali przy narodzeniu Pana Jezusa.
tem, lecz trzeba je jeszcze
W hymnie tym zwraca się kapłan z kolei do każdej z trzech os<5
wykonywać.
Boskich, i wymienia cztery cele ofiary: Wielbimy Cię (Adoramus Te)
Gdy kapłan uderzy ręką
Dzięki Ci czyoimy (gratias agimus)... Zmiłuj się nad nami (miserer
zlekka po mszale na znak, że
nobis)... przyjmij błagania nasze (suscipe deprecationem nostram).
skończył epistołę, ministrant mó�
Hymn ten opuszcza się we mszach żałobnych i pokutnych.
wi: Deo gracias Bogu ni ch bę�
Dominus vobiscum i kol dą dzięki (za naukę w Piśmie
św. danąt, poczem wstaje i prze�
lekta. Zanim kapłan rozpo
chodzi na stronę mszału, gdy
cznie modlitwy ze mszak
zaś kapłan skończy czytanie,
wpierw całuje ołtarz, obra
przenosi mszał na drugą stronę.
ca się do ludu i rozkład
Po epistole odmawia
ręce, mówiąc:  Dominu
kapłan jeszcze kilka wier�
vobiscum"  Pan z wami 1
szy, wybranych z psalmów;
dla oznaczenia, że to po
ustęp ten zowie się gradua-
zdrowienie z serca pocho
łem czyli pieśnią stopni, po�
dzi; ministrant na to odpo
nieważ w pierwszych wie�
wiada (w imieniu ludu):  E
kach śpiewany był na stop�
cum spiritu luo"  i z du
niach (gradusacli) ambony.
chem twoim".
Zwykle po graduale dodaje
Te słowa  Dominus vobis
się hebrajski wyraz Alle�
cum kapłan pow'arza we Msz)
luja, co znaczy: chwalcie
kilka razy, ilekroć ma rozpoczei
Pana z radością1).
ważny obrzęd, aby ożywić gor
liwość swoją i wiernych. Ewangelia. Podczas
Wróciwszy do mszału gdy służący przenosi msza!
kapłan odmawia jedną lub z lewej strony na prawą,
kilka modlitw, które si( która jest zaszczytniejszą,
zowią: k o 11e k t a (co znaczy: zebrane); nazwa ta pochodzi kapłanpośtodku ołtarzana-
stąd, że modlitwę tę kapłan zanosi za cały lud zgromadzo� chyla się i prosi Boga, by
ny i w niej streszcza wszystkie życzenia wiernych. Zaczy mu oczyścił serce i usta
na kapłan kollektę od słowa  Oremus  módlmy się , od� (jak niegdyś Izajaszowi) na
mawia ją z rozciągniętymi rękoma (co przypomina nv dlitwę głoszenie ewangelii.
Chrystusa na krzyżu); a kończy słowy:  Przez Pana nasze Następnie kapłan pod�
go Jezusa Chrystusa", gdyż tylko w zasługach Chrystuso� chodzi do mszału, pozdra�
wych możemy mieć nadzieję wysłuchania próśb naszych. wia wiernych słowy:  Pan
Tę nadzieję wyraża też ministrant swą odpowiedzią z wami i oznajmia, według
Amen, co znaczy: niech się stanie.
Gdy kapłan zakończy modlitwę słowy  per omnia sekula sekulo ') We mszach żałobnych
rum , ministrant odpowiada: Amen. i pokutnych zamiast graduału i
alleluja jest t. zw. t r a c t u s.
Epistoła i gradual. Po kollekcie czyta kapłan ustęj
W niektóre zaś święta po gra�
z Pisma św., najczęściej z listów apostolskich, skąd też po
duale czyta się pieśń ułożoną
chodzi nazwa tego ustępu: epistoła co znaczy list. Czytając wierszem rymowanym, zwaną
s e kwe nc j a .
24
25
którego ewangelisty ma być czytana ewangelia św. Wów�
A. Ofiarowanie.
czas wszyscy powstają na znak uszanowania dla słowa Bo�
żego i gotowości pełnienia go. Równocześnie czyni kapłan Wobec tego, iż ma się rozpocząć nowa ważna czynność,
znak krzyża św., najpierw na ewangelii (gdyż ewangelia jest kapłan wpierw pozdrawia wiernych:
K. Dominus vobiskum.
głoszeniem Krzyża), a następnie na czole, ustach i piersiach,
M. Et kum spiritu tuo.
co też i wierni wraz z kapłanem uczynić powinni. Oznacza
poczem czyta z mszału
to, że nasze myśli, słowa i uczynki winnv być zawsze zgodne
króciutki wstęp, zwany
z nauką Zbawiciela. Po skończeniu Ewangelii kapłan ca�
of f e r t or i um.
łuje mszał na znak poddania się słowu Bożemu
Ofiarowanie chleba i
Odpowiedzi ministranfa przed ewangelią.
wina. Gdy kapłan zdejmie
K. Dominus wobiskum.
welon z kielicha, bierze pa�
M. Et kum spiritu tuo.
tenę z opłatkiem (chlebem
K. Sekwencja sankti ewangelji sekundum...
przaśnym), wzposi ją do
M. Gioria tibi Domine (Chwała Tobie Panie).
góry i ten chleb, który się
Gdy kapłan skończy ewan�
gelię, ministrant mówi: wkrótce przemieni w ciało
M. Laus tibi Christe
Jezusowe, wśród modlitwy
(cześć Tobie Chrys usie).
ofiaruje Bogu.
Credo1). Po ewange�
Wówczas ministrant daje
lii kapłan wraca na środek
znak dzwonkiem lekko, lecz prze�
ciągle; zaraz zaś potem bierze
ołtarza i odmawia  Credo"
ampułki i z niemi staje u rogu
  Wierzę". Jest to wyzna�
ołtarza; gdy kapłan doń się zbli�
nie wiary(ułożone na dwóch
ży, podaje mu najpierw ampuł�
pierwszych soborach w Ni� kę z winem potem wodą.
cei i w Konstantynopolu). Gdy kapłan naleje do
kielicha wino, (które po�
Przy słowach  et incarna-
winno być prawdziwe), do�
tus"...  I wziął ciało przez
lewa doń parę kropel wody;
Ducha św. z Maryi Dziewi�
ta domieszka wody zawsze
cy i stał się człowiekiem"
była zachowywana; przy po-
kapłan przyklęka, aby u-
minaona, że po śmierriPana
wielbić tajemnicę wcielenia.
Jezusaz jego boku wypłynę�
Na tern się kończy
ła krew z wodą,oznacza zaś,
część pierwsza Mszy św.:
że wierni, których przed�
przygrtowanie do właści�
stawia woda, winni się je�
wej ofiary.
dnoczyć z Panem Jezusem.
To uczyniwszy, wraca
Część druga Mszy św.
kapłan na środek ołtarza,
wznosi kielich do góry i to
Część druga Mszy św., czyli właściwa ofiara, składa
wino, które się wkrótce
się z ofiarowania, przeistoczenia i komunii. przemieni w krew Jezuso�
wą, wśród modlitwy ofia�
x) Credo odmawia się we wszystkie niedziele, święta Pana Je � ruje Bogu.
zusa, Najśw. Panny, Apostołów, Dok:orów i w czasie oktaw uroczystych
Po takim ofiarowaniu
świąt; w inne dni się opuszcza.
chleba i wina kapłan na-
27
26
uczą, że wierni, razem z kapłanem, składając Bogu ofiarę,
chylą się nad ołtarzem i prosi pokornie, by Bóg i nas raczył
sami mają się też Bogu ofiarować.
przyjąć w ofierze, poczem wzywa Ducha św., by przygo.
Odpowiedz
ministranta (w imieniu ludu) zawiera ży�
towane ofiary błogosławił.
czenie, aby cel ofiary został osiągnięty.
Gdy kaptan naleje wina do
K. Orate fratres...
kielicha, ministrant stawia ampul.
M. Suscipiat Dominus Sakrificlum de manibus tuis ad laudem
kę z winem na miejscu, a bierze
et gloriam Nominis Sui ad utilitatem kwokwe nostram tocjuskwe Ekle�
w lewą rękę tackę i ręczniczek
zje Sue sankte.
w prawą zaś ampułkę z wodą
Modlitwy, które nasłępują po  Orate fratres", zowią się
i staje u rogu oparza, gdy kapłan
 secreta , gdyż odmawia kapłan je cicho. Modlitw tych jest
doń podejdz e polewa mu ostroż�
zawsze tyle, ile ich było w kollekcie, a treścią ich ogólną
nie palce; gdy kapłan wytrze ręce
ręczniczkiem, ministrant stawia
jest prośba, by Bóg poświęcił chleb, wino i serca nasze.
wszystko na miejscu (z boku ołta�
P refacja i S a n c tu s .______________ __________
rza) i klęka.
Zakończeniem ofiarowania
Umycie rąk. Przygoto�
i zarazem wstępem do kon�
wawszy potrzebne do ofiary
sekracji jest prefacja (przed�
chleb i wino, kapłan prze�
mowa). Po zwykłym po�
chodzi na stronę epistoły
zdrowieniu:  Pan z wami ,
i umywa końce palców u obu
wzywa kapłan wiernych, aby
rąk, któremi będzie się do�
wznieśli swe serca w górę:
tykał Najśw. Hostii.
 Sursum corda  i aby dzię�
Obrzęd ten uczy nas,
ki składali Panu Bogu. Na�
jak mamy się coraz więcej
stępnie przypomina (stosow�
starać o czystość duszy,
nie do uroczystości) dobro�
w miarę jak się zbliżamy
dziejstwa Boże, za które
do świętych tajemnic.
należy się od nas uwielbie�
Podczas umywania rąk
nie i wdzięczność. W końcu
kapłan odmawia psalm 25-ty,
kapłan pochyliwszy głowę
który sie zaczyna od słowa:
i złożywszy ręce łączy się
 Lavabo".
z pieśnią Aniołów: mówiąc:
Po umyciu rąk wraca
 Święty, Święty, Święty Pan
kapłan na środek ołtarza,
Bóg zastępów! pełne są nie�
i pochylony głęboko, jesz�
biosa i ziemia chwały Jego"1)
cze raz blaga Trójcę Prze�
i dodaie powitanie ludu przy wjez
dzie Jezusa do Jerozoli�
najświętszą za przyczyną
my,  Hosanna na wysokościach! Błogosławiony, który idzie
Świętych Pańskich o łaska�
w imię Pańskie! Hosanna na wysokościach"!
we przyjęcie ofiary.
Odpowiedzi ministranta przed prefacją:
Orate fratres i Secre�
K. Per omnia sekula sekulorum.
ta. Ucałowawszy ołtarz ka� M. Amen.
k. Dominus vobiskum.
płan zwraca się do ludu
M. Et kum spiritu tuo.
z wezwaniem:  Orale fra�
K. Sursum korda.
tres"  módlcie się bracia,
M. Habemus ad Dominum.
aby moja i wasza ofiara sta�
ła się przy,emną Bogu .
J) Słowa te słyszał w zachwyceniu Izajasz prorok (VI. 3).
Słowa te wyraz
nie
28
29
K. Gracjas agamus Domine Deo nostro.
M. Dignum et justum est.
du grzechów swoich; podobnież kapłan, wyciągając ręce nad
Gdy kapłan, kończąc prefację, mówi: Sankfus, Sanktus, Sanktus,
chlebem i winem, które za chwilę mają być przemienione
ministrant dzwoni 9 razy.
w Ciało i Krew Pana Jezusa, chce wyrazić, że swoje i ludu
B. Przeistoczenie albo konsekracja.
grzechy wkłada na mającego zstąpić na ołtarz Zbawiciela.
5. Potem następuje jeszcze jedna modlitwa, w której
Modlitwy i obrzędy, które następują po prefacji, zo-
kapłan prosi Boga, aby chleb i wino stały się Ciałem i Krwią
wią się kanonem od greckiego słowa: Ka no n  prawidło,
Jego Najmilszego Syna, i przytem czyni nad ofiarnymi da�
gdyż są one zawsze te same.
rami pięciokrotnie znak Krzyża św.
Najważniejszą chwilą w kanonie jest przeistoczenie
chleba i wina w Ciało i Krew Jezusowe czyli kons e kr a �
c j a ; pięć modlitw, które ją poprzedzają, same słowa kon�
Dotąd kapłan był zastępcą ludu, teraz staje się za�
sekracji i pięć modlitw, które po niej następują, odmawia
stępcą samego Chrystusa, czyni i mówi to samo, co Chry�
kapłan po cichu, aby w ten sposób wyrazić całą głębię nie�
stus czynił i mówił przy ostatniej wieczerzy, gdy ustanawiał
pojętej tajemnicy przeistoczenia.
ofiarę Mszy św. Naprzód bierze kapłan Hostię w ręce,
1. W pierwszej modlitwie prosi kapłan Ojca Niebies�
wznosi oczy ku niebu, żegoa chleb i mówi nad nim:  Bierz�
kiego, by łaskawie przyjął ofiarne dary za Kościół św. ka�
cie i jedzcie z niego wszyscy
tolicki, za Ojca św., za biskupa diecezji i kapłanów i wre�
szcie za wszystkich wyznawców św. wiary.
 Jest to bowiem Ciało m oje'.
2. Następnie, złożywszy ręce i pochyliwszy głowę, czyni
Po tych słowach na�
kapłan  Memento" (wspomnienie) za żyjących, w myśli modli
stępuje cud: mocą Bożą
się za tych, za których Mszę św. odprawia (jeżeli był pro�
chleb przemienia się w Cia�
szony o Mszę za kogoś żyjącego) a także za tych, którzy
ło Pana Jezusa (połączone
polecili się jego modłom,
z krwią, Duszą, Bóstwem
i o których w szczególny
Jegol; dlatego też kapłan
sposób powinien pamiętać.
zaraz przyklęka, aby uczcić
3. W trzeciej modli�
Hostię św. Gdy zaś kapłan
twie prosi kapłan o pomoc
podnosi Hostię św. do góry,
Bożą za przyczyną Najśw.
wówczas wierni mają na Nią
Maryi Panny i Wszystkich
spojrzeć z wiarą i miłością i
Świętych, przyczem wy�
powtórzyć słowa św. Toma�
mienia imiona 12-tu Apo�
sza Ap.: Pan mój i Bóg mój".
stołów i 12 tu Męczenni�
Gdy kaptan, wziąwszy do
ków, którzy pierwsi ponie�
rąk opłatek, żegna go, ministrant
śli męczeństwo w Rzymie.
dzwoni 3 razy; gdy kaptan przy�
4. Po tych modlitwach klęka dzwoni 3 razy; gdy pod�
nosi Hostię św. do góry, dzwo�
kapłan wyciąga ręce nad
ni 3 razy; gdy znowu przyklęka
chlebem i winem; przypo�
dzwoni 3 razy.
mina to obrzęd St. Zakonu,
Podobnież dzwoni mini�
że składający ofiarę za strant po trzykroć, gdy kapłan
przyklęka przed podniesieniem kielicha, gdy go podnosi do góry (trzy
grzech wpierw kładł ręce
razy przeciągle) i gdy po podniesieniu przyklęka.
na głowę bydlęcia i tem
Potem bierze kapłan kielich z winem, czyni na nim
oświadczał, iż to on sam
znak Krzyża św. i mówi:  Bierzcie i pijcie z niego wszyscy .
zasłużył na śmierć z powo�
 Ten jest bowiem Kielich Krwi Mojej, nowego i wiecz-
31
30
5. Wreszcie, uderzając się w.piersi, mówi kapłan głoś-
nego Testamentu, Tajemnica wiary, która (Krew) za was
liej:  Nobis quoque peccatoribus   I nam też grzesznym ;
% za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów .
i
< dalszym ciągu tej modlitwy kapłan błaga, by owoce świę-
v
W tej chwili wino
ej ofiary przypadły i dla niego i dla wszystkich wiernych.
w kielichu mocą Bożą prze�
Na zakończenie czyni kapłan Hostią św. 5 krzyżów, po
mienione zostaje w Krew
:zem Hostię wraz z kielichem podnosi nieco w górę, na znak,
Pana Jesusa (połączoną
:e tylko przez Jezusa Bóg odbiera wszelką cześć i chwałę.
z ciałem, Duszą i Bóstwem
Nazywa się to małe podniesienie.
Jego); to też kapłan zaraz
przyklęka, aby uczcić
Gdy kapłan czyni Hostią św. nad kielichem krzyże, ministrant
Najśw. Krew, i podnosi kie� Izwoni 9 razy; edy zaś powie głośno: ,per omnia sekula sekulorum mi-
iłstrant odpowiada: Amen.
lich do góry, aby wierni
należną Jej cześć oddali.
C. Komunia.
Chwila, w której cbleb
i winoprzemienia się w Cia�
Pan Jezus staje się ofiarą
ło i Krew Pana Jezusa, na� ; t chwili konsekracji; aby zaś
a ofiara była dopełniona, nie-
zywa się konsekracją albo
będnym jest spożycie przez ka�
przeistoczeniem. Jest to
lana Ciała i Krwi Jezusowej,
chwila najuroczystsza, gdyż
żyli Komunia.
wówczas Pan Jezus ofiaru�
Pater noster (Ojcze
je się za nas Ojcu Niebie�
łasz). Przygotowanie do
skiemu tak, jak się ofia�
Comunii zaczyna się od
rował na Kalwarii.
aodlitwy PańsKiej. Odma�
1. W pierwszej modlitwie po konsekracji kapłan wiając  Ojcze nasz kapłan
oświadcza, że ofiaruje Bogu ofiarę niepokalaną, jest nią ten Jwierni proszą Boga o 7
łownych skutków Komunii
sam Jezus, który cierpiał, zmartwychwstał i do nieba wstą�
w., które odpowiadają
pił; przytem czyni kilkakrotnie nad Hostią i Kielichem znak
iedmiu prośbom modlitwy
Krzyża św. To żegnanie po konsekracji ma okazywać, że
'ańskiej.
Hostia św. jest to samo Ciało, które było zawieszone na
Komunia św. bowiem
krzyżu, a w kielichu jest ta sama Krew, która przelana
1. jednoczy nas mię-
była na Golgocie.
zy sobą i Bogiem przez
2. Dalej prosi kapłan Boga, aby na niego i lud wier�
o spełniają się zamiary
ny tak łaskawie raczył wejrzeć i przyjąć od nich ofiarę, jak
loże nad nami i rośnie chwała Boża:  Święć się Imię Twoje;
łaskawie wejrzał i przyjął ofiarę Abla, Abrahama i Melchi-
zedecha; zawsze bowiem trzeba pamiętać, że z Ofiarą J e � 2. daje prawo do Królestwa Niebieskiego:  Przyjdz

.rólestwo Twoje";
zusową mają się łączyć ofiary serc kapłana i wiernych.
3. pomaga spełniać coraz lepiej Wolę Bożą:  Bądz

3. W trzeciej modlitwie prosi kapłan, głęboko pochy�
7ola Twoja, jako w niebie tak i na ziemi";
lony, by Najświętsza Ofiara została przedstawiona Bogu.
4. pomnaża łaskę uświęcającą i tak jest chlebem, co
4. Następnie, złożywszy ręce i pochyliwszy głowę,
jzwija życie duszy:  Chleba naszego powszedniego daj nam
czyni kapłan  Memento" (wspomnienie) za umarłych; w my�
zisiaj ;
śli poleca Bogu dusze tych, za których Mszę św. odprawia
5. gładzi grzechy powszednie i karę doczesną (przynaj-
(o ile był proszony o Mszę za umarłych) i tych, o których
w szczególny sposób powinien pamiętać.
32
33
mniej w części):  I odpuść nam nasze winy, jako i my od
Gdy kapłan bije się w
puszczamy naszym winowajcom"; piersi mówiąc:  Oomine non
sum dignus .,. ministrant dzwo�
6. osłabia żądze i wspiera naszą słabość, byśmy nit
ni 3 razy.
upadali w pokusie:  I nie wwódz
nas na pokuszenie";
Następnie kapłan zbie�
7. zachowuje od grzechu śmiertelnego, od tego jedyne
ra pateną odrobiny Hostii,
go zła, klóre przeszkadza zbawieniu;  Ale nas zbaw ode złego
które mogły zostać na kor�
Kapłan kończy Pater nosfer słowy: Et ne nos indukas in tenta
porale, zgarnia je do kie�
cionem.
licha, i Krew Najśw. wy�
Ministrant odpowiada: Sed libera nos a mało.
pija. Wówczas ofiara jest
Ostatnią prośbę następnie kapłan rozwija, prosząc, b^
już spełniona.
Bóg uwolnił nas od wszelkiego złego (grzechów, kar za nii
i pokus), a użyczył nam pokoju, przyczem żegna się paten;
Po Komunii kapłana
(która jest godłem pokoju) i całuje ją. następuje Komunia wier�
nych, gdyż Kośc ól pragnie,
A
am anie Hostii. Z kolei łamie kapłan Hostię św, nac
aby wierni, obecni na Mszy
kielichem na 3 części, dwie większe składa na patenie, a trze
św., współofiarowali z ka�
cią mniejszą czyni 3 znaki krzyża św. mówiąc:  Pokój Pań
płanem Najśw. Ofiarę i o
ski niech będzie z wami", poczem tę cząstkę wpuszcza dr
ile możności, uczestniczyli
kielicha. To łamanie Hostii jest wyobrażeniem zmartwych
w niej przez Komunię.
wstania Pańskiego.
(To też kto nie może
Gdy kapłan złamie Hostię św. mówi: przystąpić do Komunii Sakramentalnej, powinien się starać
K. P jr omnia sekula sekulorum.
w tej chwili o Komunię Duchową),
M. Amen.
Jeżeli jest kto do Komunii, to ministrant mówi: Konfiteor (jak
K. P ix Domini sit semper wobiskum.
na str. 4);
M. Et kum spiritu tuo.
Gdy kapłan wyjmuje z tabernakulum puszkę, ministrant daje znak
dzwonkiem.
Agnus dei  Baranku Boży. Po złamaniu Hostii śv
K. (obróciwszy się do ludu): Mizereatur westri... eternam:
kapłan, nieco pochylony, bije się trzykroć w piersi, mówiąc
M. Amen.
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nac K. (żegnając wiernych) Indulgenciam... Dominus.
M. Amen.
nami!"  a za trzecim razem:  Obdarz nas pokojem , i t(
Gdy kapłan zwróci się z Przenajśw. Sakramentem do wiernych,
prośbę o pokój powtarza jeszcze w następującej modlitwie
mdwiąc trzykrotnie: Domine non sum dignus... ministrant dzwoni 3 razy.
(gdyż pokój z Bogiem, z ludz
mi i z samym sobą jest nie�
Gdy kapłan cho* a puszkę do tabernakulum, ministrant daje znak
zbędnym warunkiem do przyjęcia Komunii św.). dzwonkiem.
Komunia. Przed samą Komunią kapłan odmawia dwie
C zęść trze c ia M szy św.
ciche modlitwy; w pierwszej prosi Pana Jezusa, aby oczyści
go od wszelkich grzechów i dopomógł w pełnieniu przykazań
Część trzecia Mszy św. stanowi zakończenie Najśw.
w drugiej zaś prosi, aby Komunia św. nie posłużyła mu ku
Ofiary, i składa się głównie z dziękczynnych modlitw po
potępieniu, lecz była obroną i lekarstwem dla duszy i ciała
Komunii św.
Gdy kapłan schowa N. Sakrament do tabernakulum, a jeśli ko�
Po takiem przygotowaniu, bierze kapłan dwie częśc
munii wiernych nie było, ta gdy spożywa Najśw. Krew, ministrant bie�
Hostii św. w lewą rękę, a prawą uderza się trzykrotnie w piersi
rze ampułki i staje u rogu ołtarza. Gdy kapłan zwróci się do ministran�
powtarzając słowa setnika:  Domine non sum dignus  ...  Pa�
ta z kielichem, ministrant zblitn się doń i nalewa nieco wina; gdy ka�
nie nie jestem godzien, abyś wszedł do przybytku mego, al<
płan zwróci się doń powtórnie, ministrant polewa mu palce winem i wodą.
Gdy kapłan wycieka kielich, ministrant przenosi mszał na stronę
rzeknij tylko słowo, a będzie uzdrowiona dusza moja", po
epistoły.
czem Hostię św. spożywa.
3
34
35
Ubranie kio lich a. Po Komunii św. kapłan wypłukuje
kielich winem, a palce, którymi się dotykał Najświętszej Ho�
Pana Jezusa) wznosi oczy i ręce ku niebu, jakby stamtąd
stii, obmywa sobie winem
ściągał błogosławieństwo < ludu, i obróciwszy się żegna
i wodą; czyni to z usza�
wiernych znakiem Krzyża
nowania dla Najświętszego
św., mówiąc:  Niech was
Sakramentu, by jaka cząst�
błogosławi Wszechmogący
ka nie pozostała w kieli�
Bóg Ojciec, Syn i Duch
chu lub na palcach. Na�
święty . (Błogosławieństwo
stępnie ubiera kielich.
to należy przyjąć, jakby
Po ubrań u kielicha
od samego Pana Jezusa
idzie kapłan na lewą stro�
klęcząc).
nę ołtarza i czyta ze Msza� Wreszcie przechodzi
łu krótki ustęp z Pisma św., kapłan na prawą stronę
zastosowany do uroczysto� " ołtarza i tu czyta ostatnią
ści, zwany C o mmu n i o . ewangelię, najczęściej po�
Modlitwy po Komunii. czątek ewangelii św. Jana
Pozdrowi wszy wiernych od o Bóstwie Jezusowem. Po
%ostatniej ewangelii mini�
środka ołtarza słowy:  Pan
strant odpowiada:  Deo
z wami", wraca kapłan do
gracjas"   Bogu dzięki".
mszału i czyta ostatnie mo�
Odpowiedzi i czynności
dlitwy, zwane P o s t c o m-
ministranta w zakończeniu Mszy
m u n i o; zawierają one po�
św. są następujące:
dziękowanie za odebrane
K. Dominus wobiskum.
łaski i prośbę o trwały - M. Et kum spiritu tuo.
K. (kończy modlitwę) Per omnia sekula sekulorum.
skutek Komunii św. (Ilość
M. Amen.
madlitw po Komunii jest
Jeżeli kapłan zostawi mszał otwarty, ministrant przenosi go wraz
zawsze taka, jak na począt-
a: pulpitem na stronę ewangelii.
k i Mszy św. w Kollekcie).
B ł o g o s ł a w i e ń s t w o K. Dominus wobiskum.
M. Et kum spiritu tuo.
i ostatnia Ewangelia. Po-
K. Ite Missa est, (albo Benedikamus Domine).
odatnich modlitwach ka�
M. Deo gracjas.
płan raz jeszcze pozdra�
(We mszy żałobnej zamiast Ite Missa est, kapłan mówi: Rekwie-
wia lud słowem  Dominus
skant in pace, na co ministrant odpowiada: Amen.)
vobiscum i zaraz dodaje
"
 Ite missa est", co zna� Gdy kaptan zaczyna ostatnią ewangelię:
K. Dominus wobiskum.
czy  Idz
cie posłana jest
M. Et kum spiritu tuo
(ofiara Bogu) Potem na�
Po skończeniu ewangelii.
chyliwszy się nad ołtarzem
M. Deo gracjas.
blaga kapłan Trójcę Prze-
Po Mszy czytanej kapłan klęka i naprzemian z ludem odmawia
najśw., aby ta ofiara przy�
3 Zdrowaś Maryja, Witaj Królowo i dwie inne modlitwy, dla uproszenia
niosła w nas swoje owo� Kościołowi siły w walkach i prześladowaniu.
ce; następnie całuje ołtarz
(który,jak wiemy,wyobraża
37
36
cię w dalszym życiu jawnie wyznawało wiarę i stwierdzało
ROZDZI AA
II.
]ą uczynkami.
Potem kapłan wkłada ręce na głowę dziecka, błagając
Sakram enta św ięte.
0 zdjęcie zeń duchowej ślepoty i szatańskich więzów, daje
mu do ust odrobinę soli, na znak, że trzeba się przejąć mą�
Sakramenta święte są to znaki widzialne, ustanowione
drością chrześcijańską, (której symbolem jest sól) by się za�
przez Chrystusa Pana, które udzielają nam laski Bożej.
chować od zepsucia grzechowego, i odmawia nad dzieckiem
Najważniejszą chwilą przy sprawowaniu każdego sakra�
egzorcyzmy t. j. takie modlitwy, w których rozkazuje złemu <
mentu jest wykonanie tego znaku widzialnego, wówczas bo�
duchowi ustąpić miejsca Duchowi św. Wreszcie kapłan wkła�
wiem łaska spływa na duszę. Ale obok tego znaku, usta�
da koniec stuły na dziecko i wprowadza je do kościoła; ozna�
nowionego przez Chrystusa, Kościół przy udzielaniu każdego
cza to, że odtąd Kościół bierze je w swoją ppiekę i prowa�
sakramentu przepisał też rozliczne obrzędy i modlitwy, a to
dzi je do Chrystusa.
w tym celu, by: a) uwydatnić wzniosłe znaczenie sakramen�
(Obrzędy przy chrzciel�
tu i jego skutki; b) uzmysłowić usposobienie, z jakiem sa�
nicy). Przyszedłszy do
krament przyjmować należy i obowiązki, jakie z przyjęcia
chrzcielnicy, rodzice chrze�
go wynikają; c) ściągnąć obfitsze łaski Boże.
stni składają w imieniu
dziecka wyznanie wiary
1. C h rze s t.
1 nadziei mówiąc  Wierzę
w Boga" i  Ojcze nasz .
Właściwym miejscem przyjęcia chrztu jest kościół pa�
Potem kapłan odma�
rafialny; dla słusznych jednak przyczyn sakrament ten mo�
wia powtórnie egzorcyzmy
że być udzielany i w domu. Obrzędy Chrztu można podzie�
i poślinionym palcem doty�
lić na: 1) obrzędy w przedsionku kościoła; 2) obrzędy przy
ka uszu i nozdrzy dziecka,
chrzcielnicy; 3) obrzędy następujące po Chrzcie św.
mówiąc: effeta t. j. otwórz
(Obrzędy w przedsionku kościoła). Rodzice chrzestni,
się (jak to uczynił Pan J e �
przyniósłszy dziecię do Chrztu, zatrzymują się w przedsion�
zus, uzdrawiając głuchonie�
ku na znak, że niechrzczony do Kościoła jeszcze nie należy.
mego); ma to przypominać,
Kapłan, ubrany w komżę i stułę fioletową, pyta jakie
że serce chrześcijanina win�
imię ma ,otrzymać dziecię. (Rodzice powinni wybrać jed�
no być otwarte na prawdę
nego ze Świętych, aby dziecię miało w Nim wzór ku na�
nauki Bożej i piękną woń
śladowaniu i opiekuna [patrona] w niebie).
cnót ewangielicznych.
Następnie kapłan pyta:
Teraz następuje zawarcie przymierza chrzestnego (umo�
N. Czego żądasz od Kościoła Bożego?
wy) z Bogiem: na pytania kapłana:  Odrzekasz się ducha złego?
Wiary  odpowiadają rodzice chrzestni.
I wszystkich spraw jego? I wszelkiej pychy jego?" rodzice
Wiara co ći dawa?
chrzestni (w imieniu dziecka) odpowiadają trzykrotnie:  Od-
Żywot wieczny.
rzekam ; jest to zobowiązanie się do życia chrześcijańskie�
Wówczas kapłan objaśnia, że do zbawienia nie wy�
go wzamian za łaskę, której Chrzest św. ma udzielić.
starcza sama wiara, lecz potrzeba jeszcze miłości Boga
Potem kapłan namaszcza Olejem Katechumenów piersi
i bliz
niego ( Jeśli chcesz wnijść do żywota; chowaj przy�
i plecy dziecięcia; oznacza to duchowe umocnienie do walki
kazania: będziesz miłował").
i dz
wigania jarzma Chrystusowego.
Potem kapłan tchnie na twarz dziecka na znak, że ma
Tu kapłan zmienia stułę fioletową na białą na znak ra�
ono otrzymać przez Ducha św. nowe życie (nadprzyrodzone) dości, że się zaraz skończy grzeszny stan dziecięcia i odbiera
Dalej czyni kapłan wielkim palcem znak Krzyża św. na pdeń krótkie wyznanie wiary; daje pytania:  Wierzysz w Boga
czole i piersiach dziecka; znak ten jest upomnieniem, by dzie�
38
39
Ojca?.,. Wierzysz w Jezusa Chrystusa?... Wierzysz w Ducha
wś.?" i na każde pytanie rodzice chrzestni odpowiadając
sakrament Bierzmowania,
 Wierzę".
kładzie mu swą prawą rę�
Wreszcie kapłan zapytuje:  N., chcesz być ochrzczony?" kę na głowie i wielkim pal�
a otrzymawszy odpowiedz
przez usta rodziców chrzestnych cem, umoczonym w Ohry-
 Chcę , polewa głowę dziecka wodą chrzcielną trzykrotnie zmie św., namaszcza mu
w znak krzyża t jednocześnie wymawia słowa:  N. ja ciebie czoło w znak krzyża, na�
" chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. zywając go po imieniu
( Obrzędy po Chrzcie św.). Zaraz po Chrzcie św. kapłan chrzestnym i nowoprzybra-
nym i mówiąc te sakra�
namaszcza wierzch głowy dziecięcia Chryzmem na znak, że
mentalne słowa:  NN. zna�
już dziecię należy do Chrystusa Pana, i jak On, ma być po�
czę cię znakiem krzyża
mazańcem Pańskim, t.zn. ma być królem, panując nad swoją
i umacniam cię chryzmem
naturą, kapłanem, modląc się, i prorokiem, dając swem ży�
zbawienia. W imię Ojca
ciem świadectwo, że żyje dla nieba.
i Syna i Ducha żw .
Potem kapłan wkłada na dziecię białą szatę (lub kawał
Biskup, podczas nama�
białego płótna); oznacza to, że dziecię jest teraz zupełnie
szczania czoła bierzmują�
czyste i że powinno ono otrzymaną łaskę uświęcającą dc
cego się, trzyma rękę na je�
końca życia zachować.
go głowie na znak, że Duch
Następnie podaje kapłan rodzicom chrzestnym gorejącą
św. rań zstępuje i bie�
świecę; wyobraża ona wiarę i miłość, które odtąd przez całe
rze go pod swoją opiekę.
życie winny gorzeć w duszy i w uczynkaćh ochrzczonego.
Używa biskup do namaszczenia Chryzmu mieszaniny oliwy
Nakoniec żegna kapłan chrzczone dziecię słowy:  Idz

i balsamu (poświęconego w W. Czwartek); oznacza to, że
w pokoju, a Pan niech będzie z Tobą .
Bierzmowanie umacnia do walki duchowej (kiedyś gladiato�
Gdy przyjmuje Chrzest osoba dorosła, ceremonie są nieco odmienne
rowie przed walką nacierali swe ciało oliwą) i bierzmowany
i dłuższe.
powinien chronić duszę od grzechu, a odznaczać się cnotą
2. B ierzm ow anie.
(balsam zachowuje duszę od zgnilizny i odznacza się przy�
Mający przystąpić do Bierzmowania mężczyzna obiera
jemną wonią). Namaszcza biskup czoło w znak krzyża, aby
sobie ojca, a kobieta  matkę. Takim ojcem lub matką
wskazać, że bierzmowany winien otwarcie wyznawać naukę
powinna być osoba już bierzmowana. W czasie udzielania sa�
Pana Jezusa i być jego dzielnym rycerzem. Nowe zaś imię
kramentu trzyma ona rękę na prawem ramieniu bierzmującego
przybiera bierzmujący sie dlatego, aby mieć wzór męstwa
się, który ma w ręku kartkę z wypisanymi imionami: chrzestnym
w tym świętym rycerzu Chrystusowym, który już zwyciężył
i nowoprzybieranym, a lewą ręką odgarnia włosy na głowie.
i jest uwieńczony.
Gdy wszyscy, mający przyjąć Bierzmowanie, zgromadzą
Namaściwszy czoło bierzmującego się Chryzmem św.,
się, biskup, otoczony klerem, klęka przed ołtarzem i śpiewa
biskup uderza go lekko w policzek, mówiąc:  pokój z tobą";
hymn do Ducha św.: Veni Creator.
oznacza to, że bierzmowany winien być gotów dla miłości
Potem, obróciwszy się do tych, co mają przystąpić do
Jezusa na cierpienie, inaczej nie znajdzie pokoju duszy.
Bierzmowania,wyciąga nad nimi ręce i prosi Boga, by raczył
Gdy biskup pobierzmuje wszystkich, wraca do ołtarza
im udzielić siedmiu darów Ducha św.: mądrości, rozumu, ra�
modli się, by Duch św. zawsze mieszkał w tych, co przyjęli
dy, męstwa, umiejętności, pobożności i bojaz
ni Pańskiej. To
bierzmowanie i udziela im błogosławieństwa (wówczas do�
wyciągnięcie rąk nad bierzmującymi się jest zapowiedzią
piero bierzmowani mogą się rozejść),
zstąpienia na nich łaski.
3. N a jś w iętszy S akram ent C iała i Krw i Pańskiej.
Następnie Biskup, mając na głowie mitrę, a w lewej rę�
ce pastorał, przystępuje kolejno do każdego z przyjmujących
Pan Jezus ustanowił Najśw. Sakrament nietylko na to,
żeby być dla nas ofiarą (we Mszy św.) lecz także, by być po-
40
41
karmem dla dusz naszych. Przyjęcie Pana Jezusa, w Najśw.
Po rozdaniu Komunii św., kapłan wraca do ołtarza,
Sakramencie utajonego, zowie się Komunią.
obmywa palce, chowa puszkę do tabernakulum i udziela bło�
W pierwszych wiekach wierni przyjmowali Najśw. Sakrament zazwy�
czaj pod dwiema postaciami: chleba i wina, wolno było jednak komuni� gosławieństwa, jeżeli to komuniko aćinie było po za Mszą św.
kować i pod jedną postacią (chorym i więz
niom zanoszono NajJeżeli ktoś chory w domu przyjąć ma Komanię św., to należy
krament pod postacią tylko chleba, niemowlętom zaś dawano Go pod
w pokoju chorego odpowiednio przygolować: stolik nakryć czyitym ob�
postacią wina). Zawsze bowiem Kościół wierzył, że w Najśw. Sakramen�
rusem, na nim postawić krzyż, dwie świece, szklankę z wodą, iyżkę
cie, pod każdą postacią z osobna, jest Pan Jezus cały i żywy. Z czasem
i wodę święconą z kropidłem.
Kościół postanowił, by Komunja była rozdawana pod jedną postacią chle�
ba, a to dlatego, by uchronić Krew Najśw. od rozlania i zniewagi, by nie
4. Pokuta.
odstręczać od Komunii tych, którzy się brzydzili pić z jednego kielicha,
by wreszcie ułatwić wszystkim częstą Komunię, gdyż w wielu krajach
Kapłan, gdy ma słuch ić spowiedzi, bierze stulę fiole�
zaledwie do Mszy wino mieć można.
tową, co oznacza smutny stan duszy grzesznika, zasiada
Chociaż Kościół zaleca bardzo, aby wierni przystępo�
w konfesjonale, jako sędzia; penitent zaś, (t. j. czyniący po�
wali do Komunii podczas Mszy św., zaraz po komunii ka�
kutę) klęka przed kapłanem na znak pokory i odmawia
płana można jednak komunikować osobno, przed Mszą św.
spowiedz
powszechną'), przez co wyznaje się być grzeszni�
lub po Mszy św.
kiem, potrzebującym miłosierdzia.
Gdy ma być rozdawana Komunia św., służący daje
Przed rozpoczęciem spowiedzi penitent otrzymuje od
znak dzwonkiem i odmawia Conf�teor czyli spowiedz
po�
kapłana błogosławieństwo, a następnie, zbliżywszy się do kra�
wszechną. Wówczas ci, co mają komunikować, powinni uklę�
tek, mówi do ucha kapła�
knąć przy kratce, złożyć ręce i odmawiać spowiedz
po�
nowi  Niech będzie po�
wszechną, aby obudzić w sobie uczucie skruchy.
chwalony Jezus Chrystus .
Gdy kapłan wyjmie puszkę z tabernakulum, obraca
Dalej powiada, kiedy
się do ludu i udziela mającym przyjąć Komunię ogólnego
się ostatni raz spowiadał,
rozgrzeszenia.
czy wypełnił naznaczoną
Potem kapłan bierze Hostię św. w rękę i pokazując ją
pokutę i jakiemi grzecha�
ludowi mówi najpierw słowa św, Jana Chrzciciela:  Oto ba�
mi obraził Boga.
ranek Boży, oto który gładzi grzechy świata , a potem wy�
Grzechy swoje peni
głasza trzykrotnie słowa setnika: ,,Panie, nie jestem godzien,
tent wyznaje z pokorą
abyś wszedł do przybytku mego, ale rzeknij tylko słowem,
i szczerością, dodając przy
a będzie zdrowa dusza moja . Słowa te mają w komuni�
grzechach ciężkich ich licz�
kujących obudzić pokorę, ufność i pragnienie; to też po�
bę i te okolczności, które
winni oni je powtarzać (po cichu), a przy słowach:  nie "grzech powiększają. Koń�
jestem godzien bić się w piersi. czy swe wyznanie słowy:
Następnie kapłan podchodzi z kolei do każdego komu� Wię ej juz nie pamiętam.
nikującego, czyni nad nim Hostią św. znak krzyża, mówiąc: Za te wszystkie grzechy
i inne których nie pamię�
 Ciało Pana naszego Jezusa Chrystusa niechaj strzeże du�
tam, serdecznie żałuię i
szy twojej do żywota wiecznego, Amen . Komunikujący po�
obiecuję z nich siępoprawić.
winien wówczas ręce złożyć na krzyż na piersiach i podło�
Ciebie zaś, Ojcze duchowny, pros ę u pokutę i rozgrzeszenie
żyć je pod obrus, głowę trochę podnieść, usta skromnie
otworzyć i język położyć na dolnej wardze. Gdy kapłan zło�
') Spiwiadam się Bogu Wszechm  gycemu. blog islawicnej Mar>i
ży na języku Najśw. Sakrament, komunikujący powinien usta
zawsze Dziewicy, btjjjoslawionenut Michaljwi Archanioł iwi, błogosła�
zamknąć (ale niezbyt pośpiesznie), wstać i wrócić na swoje wionemu Janowi Chrzcicielowi, Świętym ^postolo n Hio ro.w i Prwłowi,
wszystkim Świętym i Tobie, Ojcze, bom zgrzeszy! myślą, mową i uczyn�
miejsce (ze złożonymi rękoma i spuszczonymi oczyma) aby
kiem: moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina.
się zabrać do obudzenia pobożnych aktów po Komunii.
42  43
Potem kapłan daje penitentowi odpowiednią naukę 5. Ostatnie namaszczenie.
naznacza mu pokutę (którą trzeba dobrze pamiętać), wre.
Jeżeli chrześcijanin zachoruje niebezpiecznie, należy
szcie rozgrzesza go słowy:  Niech Pan nasz Jezus Chrystus
niezwłocznie sprowadzić doń kapłana: nie trzeba się oba�
rozgrzeszy cię, a jego władzą, o ile jestem mocen... rozgrze.
wiać, że może przez to chorego się wzruszy, bo tu chodzi
szam cię od grzechów twoich. W Imię Ojca i Syna i Ducha
o jego wieczną szczęśliwość. Dla ciężko chorych Pan Jezus
św. Amen". W tej chwili w duszy penitenta następuje cu-
ustanowił osobny Sakrament, ostatnie namaszczenie, które
downa zmiana, bo zostaje oczyszczony z grzechów i odzyskuje
nie tylko umacnia i pociesza chorego na duszy, lecz także
napowrót łaskę uświęcającą. Podczas gdy kapłan daje roz�
przynosi mu nieraz polepszenie zdrowia.
grzeszenie, penitent powinien się nachylić i bić się w piersi,
Przed przybyciem kapłana należy chorego czysto przy�
mówiąc ze skruchą:  Boże, bądz
miłościw mnie grzesznemu".
odziać, obok niego postawić stoi k, a na stoliku krucyfiks, dwie
Po rozgrzeszeniu kapłan dodaje jedną modlitwę, w któ. świece wodę święconą z kropidłem, szklankę z wodą, łyżkę
rej życzy penitentowi, by  Męka Pańska , zasługi N. Panny (jeśli chory ma komunikować), talerzyk z watą, chlebem i solą.
i Świętych, cokolwiek dobrego uczyni lub przykrego zniesie... Gdy kapłan wejdzie do pokoju chorego, pozdrawia go
były ku odpuszczeniu kary doczesnej, ku pomnożeniu łaski, słowy  pokój temu domowi i pokrapia mieszkanie wodą
ku otrzymaniu żywota wiecznego . Ostatnie słowo kapłana święconą.
do penitenta jest to samo, które wyrzekł Zbawiciel do jaw� Potem słucha spowiedzi chorego, daje mu Komunię
św. i wreszcie przystępuje do udzielenia ostatniego namasz�
nogrzesznicy:  Idz
w pokoju, a już więcej nie grzesz!"
czenia. Wówczas przebiera na się stułę fioletową.
Penitent odchodzi od konfesjonału, gdy kapłan zapuka.
Po spowiedzi penitent wykonywuje naznaczoną pokutę, aby choć Umoczywszy wielki palec w oleju chorych, kapłan na�
w części zgładzić tę karę doczesną, która zwykle czeka jeszcze grze�
maszcza choremu po kolei organa pięciu zmysłów, tj. cezy
sznika. W pierwszych wiekach były zadawane daleko surowsze pokuty,
(powieki) uszy, nozdrza, usta (zaciśnięte warg>), ręce (na dło�
niż obecnie: np. za rozmowy w kościele była pokuta 10 dniowa, za zu�
niach) i nogi (na wierzchu
chwalstwo względem rodziców trzeba było pokutować poszcząc 40 dni
0 chlebie i wodzie; za zabójstwo pokuta trwała lat 20*). Jeżeli grze� stopy) i przy każdem na�
l
sznik okazywał w pokucie wielką gorliwość, wówczas czas pokuty mu
maszczeniu mówi te sa�
skracano; takie skrócenie pokuty, czyli odpuszczenie doczesnej kary za
kramentalne słowa:  przez
grzechy, zowie się odpus t em. Obecnie kapłan nie zadaje ciężkich po�
to święte namaszczenie i
kut; aby przeto grzesznik, ile możności, za życia wypłacił się Bogu z na
przez najłaskawsze miło�
leżnej mu kary  powinien sam starać się spełniać pokutne uczvnki
1 zyskiwać jaknajwięcej odpustów. Aby zyskać odpust, trzeba już być
sierdzie swoje, niech ci Pan
w stanie łaski, pragnąć odpustu i wykonać taki uczynek, do którego
odpuści w czymkolwiek
Kościół odpust przywiązał. Np.: do litanii Loretańskiej przywiązany jest
przewiniłeś wzrokiem...
odpust 300 dni, odmawiając tedy pobożnie, ze skruchą tę litanię, pozy
słuchem... powonieniem...
skuje się odpust mianowicie: odpuszcza się tyle kary doczesnej, ileby'
ktoś zdołał odpokutować, gdyby odprawiał pokutę według dawnych praw smakiem... mową... i doty�
kościelnych w przeciągu 300 dni.
kiem"... Miejsce namasz�
Do większych odpustów należy jubileusz; ogłasza go papież rcc
czone wyciera zaraz watą.
lat 25, a także z powodu ważnych wypadków w Kościele. Odpust Ju
To namaszczenie ole�
bileuszowy rozpoczyna s :ę w Rzvmie, w wigilię Bożego Narodzenia od
jem oznacza duchowne ule�
otworzenia f. zw. brarry złotej w kościele św. Piotra, która po skończo�
nym jubileuszu zostaje znowu zamurowaną. Jubileusz trwa rok cały
czenie duszy z ran, jakie
więc kto w tym czasie odprawi spowiedz
, przyjmie Komunię św. i wy�
jej zmysły ciała zadały:
pełni inne przepisane przez Ojca św. uczynki (nawiedzenia kościołów
czyni się zaś ono w kształ�
pewne modlitwy), fen dostępuje zupełnego odpustu.
cie krzyża, na znak, że łas�
t) Były 4 klasy publicznie pokutujących: pł a c z ą c y, którzy nie
ka sakramentalna wypływa
wchodzili do kościoła,a tylko w przedsionku błagali przechodniów omodlit-
z zasług męki Jezusowej.
wę za sobą, s ł uc haj ąc y, którym wolno było być na wstępnej części Msz}
Chory, podczas udzielania mu namaszczenia, winien,
św., kl ę c z ą c y, którzy po kazaniu rzucali się na kolana i leżeli krzyżem
i s t oj ą c y, którzy na osobnem miejscy słuchali całej Mszy św-, lecz nie wzbudzać w sobie żal za grzechy.
mogli komunikować. Zabójca musiał spędzić 4 lata w klasie płaczących
e A L I . " ! � > . � 1 . 1 l a ś < %> LI L l a r i s a r i i r h i A l a ż a ti L I a/'it/'h
44
45
Po skończonym namaszczeniu, kapłan wycieia solą
i chlebem palec, którym udzielał namaszczenia i obmywa
przed ołtarzem, biskup najpierw przestrzega ich, by się dobrze
ręce wodą: watę, którą były wytarte namaszczone członki
zastanowili nad tem, co inają uczynić; potem mający przyjąć
chorego, a także chleb i wodę, które służyły do wytarcia święcenie padają krzyżem na ziemię, a biskup z całem du�
palców kapłana, należy wrzucić potem w ogień. chowieństwem klęka i odmawia litanię do Wszystkich Świę�
tych; pod koniec zaś litanii wstaje i udziela leżącym trzy�
krotnego błogosławieństwa. Po litanii wylicza im biskup obo�
6. K apłaństw o.
wiązki subdiakona, podaje im próżny kielich i ampułki z wi�
nem i wodą, wkłada na nich humerał, manipularz i tunicel-
Aby zostrć kapłanem, trzeba wpierw przyjąć 4 mniej�
lę, wreszcie podaje księgę z lekcjami (epistołami).
sze święcenia, a następnie 3 większe. Pełność kapłaństwa
Święcenie diakonów rozpoczyna się podobnież, jak sub�
posiada biskup, gdyż tylko biskup może przekazać drugie
diakonów, od wyłożenia ich obowiązków i litanii do Wszyst�
mu władzę kapłańską.
kich Świętych, potem biskup wkłada na przyjmuącego diako�
Do kapłaństwa dochodzi się tedy przez 6 święceń, uzupełnieniem
nat swą rękę, przez co udziela mu Ducha św., wkłada mu
zaś święcenia kapłańskiego jest konsekracja na biskupa. Jednak tylk
stulę, którą przewiesza z lewego ramienia pod prawe, ubiera
3 najwyższe stopnie: diakonat, kapłaństwo i biskupstwo, należę do stopni
sakramentalnych, poprzednie są tylk� sakramentaliami.
go w dalmatykę, wreszcie podaje mu księgę z ewangeliami.
Kapłaństwo. Święcenie na kapłana rozpoczyna się od
Tonsura. Młodzieniec, mający powołanie do stanu du�
wyliczenia obowiązków i litanii do Wszystkich Świętych.
chownego, wstępuje do seminarium i-tam przywdziewa du�
Po litanii biskup w milczeniu wkłada obie ręce na gło�
chowną suknię  czarną sutannę, a po pewnym czasi
wę każdego z diakonów; po nim czynią to samo wszyscy
otrzymuje postrzyżyny, tak zwaną tonsurę i odtąd zowk*
obecni kapłani, na znak nierozdzielnej z biskupem jedności.
się klerykiem. Tons ur a przypomina koronę cierniową
Następnie biskup i kapłani trzymają ciągle prawe ręce wy�
Zbawiciela, a oznacza wyrzeczenie się próżności świato�
ciągnięte nad nimi, a biskup w gorącej modlitwie prosi Boga
wych i poświęcenie się na służbę Bogu1).
,,aby na te sługi swoje błogosławieństwo Ducha św. i moc
Święcenia mniejsze: ostiariusza, lektora, egzorcysty,
łaski kapłańskiej wylać ra�
akolity, zwykle bywają udzielane odrazu jedno po drugiem;
czył". To wkładanie rąk
przy każdym z tych święceń biskup wręcza klerykowi od
i modlitwa biskupa jest istot�
powiędnie znamiona, np. ostiariuszowi (odz
wiernemu) 
nym obrzędem przy świę�
klucze, lektorowi (czytelnikowi) księgę z wyjątkami biblij�
ceniu na kapłana.
nymi, egzorcyście księgę z egzorcyzmami, akolicie świe�
Następnie wkłada bi�
cę niezapaloną i ampułki próżne.
skup na każdego z osobna
W pierwszych wiekach powyższe urzędy nakładały liczne i ważno
ubiory kapłańskie: stułę
obowiązki i dlatego każdy z tych urzędów połączony był z odpowiednim
i ornat. Ornat na razie
święceniem; chociaż z biegiem czasu niektóre czynności, przywiązane do
zostaje z tyłu zwinięty na
owych urzędów, stały się zbyteczne, inne zaś dla braku duchownych,
poczęli wykonywać ludzie świeccy (zakrystianie). Kościół jednak zacho� znak, że nowy kapłan nie
wał niższe święcenia, aby były przestrogą dla dążących do kapłaństwa,
otrzymał całej władzy ka�
iż mają się doń gotować z wielką świątobliwością.
płańskiej.
Zaintonowawszy hymn
Subdiakonat i diakonat. Pierwszym z wyższych święceń
 Veni Creator , biskup na�
jest subdiakonat i kto go przyjął, już do stanu świeckiego
maszcza każdemu z kolei
wrócić nie może. Święcenie to odbywa się w następujący
kapłanowi dłonie i dwa
sposób: kandydaci na subdiakonów, przybrani w alby staja
pierwsze palce olejem ka�
techumenów (na oznaczenie
Jl Tansury może biskup udzielać w każdym czasie,święceń zaś tylko
w czasie Mszy św , przez siebie odprawianej (między introit a ewangelia)
władzy poświęcenia i bło-
46
47
%gosławienia) i podaje kielich z winem i patenę z Hostią (na Gdy papież umrze, jego pierścień kruszą na znak, że
znak władzy odprawiania Mszy św.). jego władza na ziemi się skończyła. Po pogrzebie zaś, kar-
Począwszy od Ofiarowania nowowyświęceni kapłani od- dynafowie zbierają się w osobnym zamkniętym miejscu dla
prawiają Mszę św. razem z biskupem, powtarzając za nim wyboru nowego papieża. To zgromadzenie kardynałów, ja-
wszystkie słowa. ko też miejsce, w którym się wybór odbywa, nazywa się
Po komunii nowi kapłani czynią wyznanie wiary, którą k o n k 1a w e
dotąd mają ogłaszać wiernym, a następnie biskup wkłada Wybór papieża odbywa się w ten sposób, że wszyscy
powtórnie ręce na ich głowy i daje im władzę odpuszania kardynałowie zbierają się w kaplicy i każdy składa dokie-
zatrzymywania grzechów; wówczas też odwija zwiniętą z ty- licha kartkę z nazwiskiem tego kardynała, za którym głos
łu część ornatu na znak, że już im udzielił całej władzy daje. Kto ma zostać papieżem, powinien otrzymać dwie
kapłańskiej. trzecie wszystkich głosów; jeżeli po obliczeniu okaże się, że
Na zakończenie biskup odbiera od każdego z nowowy- n'kt nie otrzymał tyle głosów, kartki się palą i następuje
święconych kapłanów przyrzeczenie czci i posłuszeństwa dla iłosowanie po raz drugi, trzeci i t. d , dopóki któryś z kar-
siebie i swoich następców. dynałów nie otrzyma potrzebnej ilości głosów. Skoro zaś to
Konsekracja na biskupa. Święcenie na biskupa zowie nastąpi, pytają go, czy przyjmuje wybór; jeżeli wybrany zga-
się konsekracją i odbywa się zwykle w obecności trzech bisku-^za się, wymienia zaraz imię, które ma nosić jako papież,
pów, z których jeden jest konsekratorem (tym który święci), przywdziewa szaty papieskie, i zasiadlszy na tronie, odbie-
Przed konsekracją czyta się bulla Ojca św,, poczem el ekt a boJy, . kardynałów. ,
(ten co ma być konsekrowany na biskupa) składa przysięgę . . C14gu tygodnia po wyborze odbywa się koronacja
na wierność i posłuszeństwo papieżowi i jego następcom iaPlezą. czyi wożenie mu na głowę tiary.
Po litanii do Wszystkich Świętych biskupi wkładają,. . 2\ K a rd y n a ło w ie- ss, to na|wyzs, dostojnicy Kościoła
elektowi na ramiona księgę ewangelji, a potem kolejno ręce b,s^P * lub kapłam), którzy tworzą przyboczną radę papie-
na głowę. (To wkładanie rąk jest istotnym obrzędem przy :a< ^ wnym z a i przywilejem jest wybór papieża,
konsekracji na biskupa). Następnie konsekrator, zaintono- Oznaką godności kardynalsk e, jest czerwona sutanna
wawszy hymn  Veni Creator" namaszcza Chryzmem św. u% * Ł 0ayc P*aą ' kapelusz, który jednak na głowę s,ę nie
i J ." , %. .  vktada. Czerwony kolor szat kardyna skich oznacza goto-
wierzch głowy , ręce elekta; poczem podaje mu p a s t o r a ł ,^ na męczeńst; o d(a sprawy Kościoła. 8
jako znak pasterskiego urzędu, i wkłada mu na palec pier- w stosunku do kardynała uż się tytułu: eminencji;
ścień, ,ako znak zaślubin z diecezją gromadzenie kardynałów zowie się inaczej święte Kollegjum.
Począwszy od Ofiarowania nowy biskup odprawia współ- 3) Ca, Koścjó} kato!icki podzielony jest na diecezje,
nie z konsekratorem Mszę św. na jednym ołtarzu, pod koniec ;tóre zajmują wi k lub mniejszy obszar krajU( a któl!e.
zas Mszy udziela zgromadzonemu ludowi błogosławieństwa.^ rządzą (w zalez
ności jednak od papieża) biskupi.
Hierarchia kościelna jest to rząd kościelny, obejmujący Chociaż wszyscy biskupi są równi pomiędzy sobą pod
wszystkie stopnie urzędów. Dzieli się ona na hierarchię ka- /zględem sakramentalnej godności, jednak niektórych wla-
płańską i zwierzchniczą. Iza jest rozleglejszą, niż innych. Tak np.:
Hierarchia zwierzchniczą dzieli się na: Arcybiskup lub metropolita, mający siedzibę w stołecz-
1) Na czele całej hierarchii stoi papież, czyli biskup ym mieście ma pewną władzę nad innymi biskupami tego
rzymski; jako następca św. Piotra rządzi on całym Kościołem raj Ui (Niektórzy arcybiskupi noszą tytuł prymasów; w Pol-
W stosunku do papieża używa się tytułu Jego Świątobliwość,ce  arcybiskup gniez
nieński).
sam on zaś nazywa siebie:  Sługą sług Bożych . Sufragan pomaga tylko biskupowi diecezjalnemu; sam
Ubiór papieża stanowi: biała sutanna z takimże pasem a$ posiada takie biskupstwo, które dawniej należało do Ko�
biała piuska (mała okrągła czapeczka) na głowie, złoty krzy;'.: i0ła kat., lecz dziś zostaje w rękach niewiernych, dlatego
na piersiach, na ręku pierścień rybaka, a na nogach pantoflaazywa się inaczej biskupem in partibus infidelium.
czerwone z krzyżem, galonem wyszytym.
48
49
Ubiór biskupa stanowi sutanna fioletowa, tejże barw^
odprawianej. W takim razie kapłan daje najpierw ślub, a po�
piuska na głowie, krzyż na piersiach i pierścień na palcu.
tem rozpoczyna Mszę św.; po Pater noster nowożeńcy zbli�
Biskupowi przysługuje tytuł ekscelencji.
żają się do ołtarza i kapłan udziela im błogosławieństwa,
4) Przyboczną radę biskupa stanowi kapituła t.j. zgro
drugi raz przystępują do ołtarza, aby przyjąć Komunię św.
madzenie prałatów i kanoników.
a trzeci raz po fte mis ;aest, i wtedy kapłan znowuich błogosławi.
5) Każda diecezja dzieli się na mniejsze części, zwa-
Gdy małżonkowie przeżyją wspólnie lat 50, obchodzą
ne parafiami; zarządzają niemi księża proboszczowie, którzy
jubileusz małżeński, t. zw. złote wesele. Wówczas odbywa
nieraz mają do pomocy księży wikariuszów; nad kilku pro
się w kościele osobny obrzęd  wręczenia jubilatom lasek
boszczami stoi dziekan, do którego należy pośrednictwo
z krzyżem na wierzchu.
między proboszczami, a biskupem.
ROZDZI AA
III.
7. M ałżeń stw o .
Sakram entalia.
Obrzędy Sakramentu małżeństwa (ślubu) są następujące
1. Znaczenie S akram entaliów .
1) Nowożeńcy klękają na stopniach ołtarza (oblubie
Sakramentalia są to pewne obrzędy, które ustanowił
nieć po prawej strcnie kapłana, a oblubienica po lewej), ka�
Kościół, aby wyjednać u Boga łaskę i błogosławieństwo
płan zaś przybrany w komżę, stulę i kapę koloru białego
Jego w różnych okolicznościach życia.
intonuje hymn  Veni Creator", aby uprosić nowożeńcom na
Sakramentalia są podobne do Sakramentów, bo mają ?nak wi�
tę uroczystą chwilę laskę Ducha św.
dzialny, który wyobraża laskę Bożą; różnią się jednak tern:
2) Następnie kapłan
a) Sakrament ustanowił Pan Jezus, a Sakramentalia  Kościół.
b) Sakramenta działają mocą własną, od Boga im nad-ną; a Sa�
błogosławi obrączki i wkła
kramentalia dają nam łaskę Bożą wskutek modlitwy Kościoła.
da obrączkę panny młodej
c) Skutek Sakramentów jest, jeżeli tylko przyjmujący nie stawia
na prawą rękę pana mło�
przeszkody, skutek zaś sakramentaliów zależy od pobożnego usposo�
bienia przyjmującego i od zamiarów Opatrzności Bożej.
dego, jego zaś obrączkę
d) Sakramenta są potrzebne do zbawienia, a Sakramentalia po�
na rękę panny młodej.
żyteczne.
Okrągła obrączka jest go�
Dwa są różne rodzaje Sakramentaliów: poświęcenia
dłem dozgonnej miłości, za�
i błogosławienia.
miana zaś obrączek ozna
Poświęcenie jest to modlitwa z obrzędem, przez którą
cza zapewnienie sobie na�
jakaś osoba lub rzecz przeznacza się na służbę Bogu, np.
wzajem wierności małżeń
niższe święcenia kapłańskie, poświęcenie kościoła, różańca.
skiej.
Poświęcenie, połączone z namaszczeniem Olejami św., zowie
3) Potem kapłan owi�
się konsekracją.
ja stułą prawe ręce nowo�
Błogosław ienie jest to modlitwa z obrzędi m, przez
żeńców i odbiera od nicli
którą Kościół prosi o jakieś łaski Boże dla osób lub rze�
przysięgę, że obowiązków
czy, które służą do użytku ludzi, np. błogosławienie nowo�
małżeńskich dochowają so�
żeńców, chorycb, d tmów, pokarmów.
bie nawzajem. To złożenie
2. W ażn;e js ze pośw ięcenia.
przez nowożeńców przysię�
gi jest chwilą sakramen� 1) Poświęcenie (konsekracja) kościoła. Obrzędu tego
talną. dokonywa biskup. Skrapia on najpierw nową świątynię
4) W końcu kapłan udziela nowożeńcom błogosła-jwodą święconą z zewnątrz i wewnątrz, a polem namaszcza
wieństwa. Olejami św. ołtarz i ściany w 12-tu miejscach, gdzie znaj�
Życzeniem Kościoła jest, aby nowożeńcy przystępowali dują się wymalowane krzyże  t. zw. Zacheus/.ki.
do Sakramentu małżeństwa podczas Mszy św., na ich intenc (
4
50
51
2) Poświęcenie dzwonów nazywa się chrztem dzwo
Pacierze codzienne kapłana składają się z siedmiu części;
nów, gdyż ma niejakie podobieństwo do obrzędu Chrztu św.
dawniej każda część była przywiązana do pewnej godziny,
dzwon bowiem zostaje wówczas obmyty wodą święconą
stąd pacierze te zowią się inaczej godzinami kanonicznymi.
wewnątrz i zewnątrz, a potem namaszczony zewnątrz Ole
Najpierw odmawia się jutrznia z laudesami; jest to część
jem św. Katechumenów, a Chryzmem św. wewnątrz.
najdłuższa, w niektórych zakonach odmawiana bywa w nocy.
3) Poświęcenie cmentarza: modlitwy i obrzędy przy
Potem następuje Prima (godzina 1-a, odpowiadająca
tem używane mają na celu uproszenie wiecznego pokoju
naszej 6-ej godzinie rano), Tertia (godz. 3 a). Sexta (godz.
dla dusz zmarłych i zapowiadają zmartwychwstanie ich ciał
6 a), Nona (godz. 9-a). Wreszcie pod wieczór odprawiają
4) Poświęcenie olejów: Katechumenów, Chorych
się nieszpory, a wszystko kończy się kompletq.
i Chryzma św., odbywa się w W. Czwartek; poświęcenia
5. G odzinki.
tego dokonywa biskup w czasie Mszy św., przez siebie od
prawianej; towarzyszy mu w tem 12 tu kapłanów.
Na podobieństwo pacierzy kapłańskich powstało z cza�
5) Święcenie wody zwykle odbywa się w niedzielę
sem nabożeństwo ku czci N. P Maryi, nazwane godzinkami
Wierni biorą wodę święconą do domu i starają się nią że�
Niep. Poczęcia. Godzinki były zawsze ulubione w Polsce,
gnać często ze skruchą, aby się oczyścić z grzechów po
obecnie śpiewają je w parafialnych kościołach w niedzielę
wszednich i uchronić się przed nowymi upadkami. (O uży�
przed Sumą.
waniu wody święconej pisał już w II w. Tertulian).
6. A n io ł Pański.
6) Poświęcenie wody chrzcielnej odbywa się w ko�
ściołach, parafialnych w W. Sobotę i w sobotę przed Zie
W modlitwie tej przypominamy jedną z najważniej
lonymi Świątkami, gdyż w te dni udzielano dawniej uro�
szych tajemnic wiary naszej Wcielenie Syna Bożego i za�
czyście Chrztu św. katechumenom.
razem modlimy się za dusze zmarłych. Anioł Pański od�
7) Poświęcenie naczyń i szal kościelnych, krzyża
mawiamy 3 razy dziennie, na głos dzwonu kościelnego. Zwy�
obrazów, różańców.
czaj odmawiania powyższej modlitwy powstał na początku
wojen krzyżowych. Do rozpowszechnienia zaś tego nabo�
3. W ażn iejsze błogosław ienia.
żeństwa przyczynili się zakonnicy św. Franciszka.
1) Błogosławienie krewnych i wszystkich zgromadzo�
Za odmówienie pobożne Anioł Pański  100 dni odpustu.
nych w kościele przez kapłana, który odprawia pierwsza
Mszę św. (prymicję).
7, L itanie.
2) Błogosławienie nowożeńców.
Li t a ni a (z greckiego) znaczy błaganie; zawiera ona
3) Błogosławienie matki z nowonarodzonem dziecięciem
różne prośby, które kapłan odmawia naprzemian z ludem,
4) Błogosławienie ludu wodą święconą w niedzielę
Do kościelnego nabożeństwa, służą następujące litanie.
przed sumą.
a) Litania do Wszystkich Świętych; używa się przy
5) Błogosławienie wina w dzień św. Jana Ew., chleba
święceniach kapłańskich, pokutnych procesjach.
i wody w dzień św. Agaty, ja j i ciasta w W. Sobotę.
b) Litania do Najśw. Imienia Jezus (z XV w.).
6) Błogosławienie gromnic w dzień Oczyszczenia N. P
c) Litania do Najśw. Serca Jezusowego
7) Błogosławienie domów, pól, ziół i t. p.
d) Litania do N. Maryi Panny, zwana inaczej Lore�
4. Pacierze kapłańskie. tańską (XIV w.) gdyż najpierw poczęto ją odmawiać w Lo-
retto, gdzie się znajduje domek Przeczystej Dziewicy.
Wszyscy duchowni, zakonni i świeccy, obowiązani są
e) Litania do św. Józefa.
odmawiać codziennie pewne pacierze; pacierze te zawarte
, f) Litania za konających.
są w księdze, która zowie się br e wi a r z e m i składają
Inne litanie, które znajdują się w książkach do nabo�
się z psalmów, hymnów, wyjątków z Pisma św., żywotów
żeństwa, mogą być odmawiane tyiko prywatnie.
świętych i wyjątków z dzieł Ojców śś.
52
53
8. Suplikacje.
Boże Ciało); drugie pokutne (np. w dni krzyżowe, w cza�
Suplikacje są to korne prośby, które kapłan wraz z lu�
sie publicznych klęsk), inne  żałobne (przy pogrzebie lub
dem zanosi do Boga o zmiłowanie i odwrócenie grożących
nabożeństwach za zmarłychb Wszystkie jednak procesje
nieszczęść.
mają wielkie znaczenie, gdyż są: a) jawnem wyznaniem wia�
U nas używane są jako suplikacje pieśni:  Święty Bo�
ry, b) uczczeniem podróży Chrystusa Pana, c) przypomnie�
że" i  Przed oczy Twoje Panie .
niem, że jesteśmy pielgrzymami do nieba.
9. B łogosław ieństw o N. S akram entem .
Błogosławieństwo N. Sakramentem (wystawionym w mon� 13. N abożeństw o m ajow e.
strancji lub schowanym w puszce), odbywa się zwykle po
Miesiąc Maj poświęcony jest szczególnej
suplikacjach, łączy się też ono z nabożeństwem majowym,
czci N. Maryi Panny. Początek temu nabo�
czerwcowym, różańcowym.
żeństwu dał jezuita O. Marzovelli w Rzymie
10. C zterd zie sto g o d zin n e nabożeństw o.
(w połowie XVIII w.). Nabożeństwo majowe
odbywa się (zwykle wieczorem) przed ołta�
Czterdziestogodzinne nabożeństwo jest to wystawienie
rzem Matki B. i polega na śpiewaniu litanii
Przen. Sakramentu ku czci publicznej, przez 3 dni z kolei.
Loretańskiej, nauce lub czytaniu i pieśni do
Celem tego nabożeństwa jest wynagrodzenie P. Jezusowi
Matki Boskiej.
za te zniewagi, jakich doznaje On w Sakramencie Najśw.
Może ono być odprawiane z wystawie�
od wielu ludzi. W większych miastach 40 godzinne nabo�
niem Najśw. Sakramentu.
żeństwo odbywa się zwykle w ostatnie dni karnawału, kie�
dy mnóstwo ludzi w wirze zabaw znieważa ciężko Boga.
14. N abożeństw o czerw cow e.
Kościół przywiązał do odwiedzin N. Sakramentu w czasie
tego nabożeństwa liczne odpusty.
Miesiąc Czerwiec poświęco�
Czterdziestogodzinne nabożeństwo początek swój wzięło
ny jest nabożeństwu do Serca
w XVI w., na pamiątkę 40 godzin, przez które Najświętsze
Jezusowego. Początek temu na�
Ciało Pana Jezusa leżało w grobie.
bożeństwu dała bł. Małgorzata
11. Droga K rzyżow a.
Maria Alacoque (XVII w.), któ�
rej r z w objawieniu ukazał
Nabożeństwo Drogi Krzyżowej odprawia się w ten
Zbawiciel Swoje Serce i przy�
sposób, że wierni obchodzą 14 obrazów (lub rzez
b), które
obiecał różne łaski pobożnym
przedstawiają główne szczegóły męki i śmierci Zbawiciela
tego serca czcicielom. Nabożeń�
(od ratusza Piłata do grobu pod Kalwarią); przed każdym
stwo czerwcowe odbywa się po�
obrazem zatrzymują się (stąd obrazy te zowią się inaczej
dobnie jak majowe, tylko się
stacjami) i klęknąwszy, zastanawiają się przez chwilę nad
składa z litanii, modlitw i pieśni
cierpieniami Jezusa i Maryi, które poszczególny obraz przy -
do Serca Jezusowego.
pominą. Nabożeństwo to wielce pobudza do skruchy i przy�
Kto przez cały czerwiec
czyniło się do uświęcenia wielu chrześcijan, dlatego też Ko�
odprawia nabożeństwo na cześć
ściół przywiązał doń liczne odpusty.
N. Serca Jezusa, może zyskać
12. P rocesje. odpust zupełny.
Procesje są to pochody wspólne kapłana i wiernych;
celem ich jest uczczenie Boga, podziękowanie Mu za łask', 15. N abożeństw o Różańcow e.
przebłaganie za grzechy, uproszenie łask nowych. Procesje,
Róż a ni e c jest to nabożeństwo ku uczczeniu 15-tu
jakie Kościół odprawuje, jedne są wesołe (np na Wielkanoc,
tajemnic czyli szczegółów z życia, męki i tryumfu Pana J e �
zusa i Najświętszej Maryi Panny.
55
54
z przodu do kolan, druga okrywa plecy (po łacinie sca; u-
Pięć tajemnic odnosi się do życia ukrytego Pana J e �
lae). Taki ubiór nosili najpierw benedyktyni, a w XIII w. ge�
zusa: 1) Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny, 2) Nawie�
nerał karmelitów, św. Szymon
dzenie św. Elżbiety, 3) Narodzenie Pana Jezusa, 4) Ofiaro�
Sztok, otrzymał w objawieniu od
wanie Pana Jezusa, 5) Odnalezienie Pana Jezusa w świą�
Najświętszej Maryi Panny szka-
tyni:  są to tajemnice radosne.
plerz z zapewnieniem że wszyscy,
Pięć tajemnic odnosi się do męki Pana Jezusa- 1)Mc
którzy go pobożnie nosić będą, mo�
dlitwa w Ogrójcu, 2) Biczowanie, 3) Cierniem koronowanie,
gą się spodziewać Jej pomocy,
4) Niesienie krzyża, 5) Ukrzyżowanie;  są to tajemnice
zwłaszcza w godzinę śmierci. Od�
bolesne.
tąd noszenie szka pierza bardzo się
Pięć tajemnic odnosi się do chwały Pana Jezusa i Mary ;
rozszerzyło, a dla wygcdy ludzi
1) Zmartwychwstanie, 2) Wniebowstąpienie, 3) Zesłanie Di
świeckich został on zmniejszony:
cha Świętego, 4) Wniebowzięcie, 5) Ukoronowanie Najświę
składa się z dwóch małych kawał�
szej Maryi Panny;  są io tajemnice chwalebne.
ków sukna, połączonych tasiem�
Odmawia się różaniec na poświęconych paciorkach
kami.
w ten sposób, iż najpierw rozważa się przez chwilę odpo�
Oprócz szkaplerza karmeli-
wiednią tajemnicę, a potem mówi się  Ojcze nasz na więk
tańskiego, który jest koloru bru�
szem ziarnku i 10  Zdrowaś Marya" na mniejszych ziarn
natnego, istnieją szkapjerze: Nie�
kach. Ponieważ zwykle odmawia się odrazu 5 tajemnic,
pokalanego Poczęcia  niebieski,
dlatego różańcowe paciorki składają się z 5 ciu dziesiąt
Męki Pańskiej czerwony, Naśw.
ków mniejszych ziarenek, a każdy dziesiątek poprzedzon/
Serca Jezusa biały, św. Józefa,
jest jednym większym ziarnkiem. Można jednak odmawiać
św. Franciszka i inne.
różaniec po jednej tajemnicy na raz.
Obecnie wolno jest, po wpisaniu się do szkaplerza, zamiast nie�
Odmawiając pobożnie różaniec, wijemy niejako wieniec
go nosić medalik szkaplerzny; medalik taki musi mieć z jednej strony
duchowy ze świętych uczuć i najpiękniejszych modlitw, stąd te wyobrażenie Pana Jezusa z odkrytym Sercem, a z drugiej  Najświęt�
szej Maryi Panny i być poświęcony przez kapłana.
pochodzi nazwa tego nabożeństwa: różaniec, co znaczy (z łac )
wieniec z róż. Odmawiający różaniec zyskuje liczne odpusty.
17. Pogrzeb chrześcijański.
Różaniec można odmawiać nietylko klęcząc, lecz sie�
Gdy umrze wierny chrześcijanin, Kościół otacza czcią
dząc i chodząc, a nawet leżąc (w chorobie).
jego zwłoki, które były żywą świątynią Boga, a kiedyś ma�
Różaniec obecną swą formę zawdzięcza Ś-mu Domini�
ją wrócić do życia, lecz bardziej jeszcze troszczy się o wie�
kowi (w XIII w.) przez papieża zaś Leona XIII został on
czny pokój jego duszy. Okazuje się to w obrzędach przy
wprowadzony jako publiczne nabożeństwo.
grzebaniu zmarłych.
Na różańcowe nabożeństwa przeznaczony jest przedt
W czasie oznaczonym kapłan udaje się na miejsce,
wszystkiem miesiąc paz
dziernik; wówczas kapłan wraz z lt
gdzie w trumnie złożone są zwłoki zmarłego. Wziąwszy
dem odmawia różaniec przed wystawionym Najświętszyi i
na siebie komżę, stułę czarną (i takąż kapę), kropi ciało
Sakramentem.
wodą święconą i odmawia psalm 129 ty:  De profundis" 
 Z głębokości", który jest jakby błaganiem duszy, znajdu�
16. N abożeństw o S zka p lerzn e. jącej się w czyściu o darowanie zasłużonej kary.
Potem rozpoczyna się żałobny pochód: na czele niosą
Nabożeństwo szkaplerzne polega na noszeniu szkaph-
krzyż, za nim czarne chorągwie; zwłoki niosą lub wiozą na
rza i odmawianiu odpowiednich modlitw. karawanie: kapłan idzie przed zwłokami i śpiewa psalm 50
Szkaplerzem zowie się okrycie wierzchnie, z otworem  Miserere"  Zmiłuj się nademną Boże"; (treść tego psalmu
w środku dla włożenia przez głowę; jedna jego część spada wyraża, że dusza zmarłego poznaje grzech swój w całej
56
wielkości i błaga Boga, aby Go coprędzej mogła wielbić
w niebie); wierni, ze świecami gorejącymi w ręku, postępują
za trumną. Świece, gorejące podczas pogrzebu, oznaczają,
że z płonącymi lampami cnót należy wyjść na spotkanie
Pana Jezusa; uwydatniają prośbę Kościoła o światłość
(szczęśliwość) wiekuistą dla zmarłych i upominają, byśmy
CZ
ŚĆ TRZECIA.
w świetle wiary rozmyślali o śmierci.
W katakumbach przytwierdzano lampy do grobów,
jako godło nieśmiertelności.
Jeżeli zwłoki zostają wnoszone do kościoła, to się sta� O roku kościelnym czyli o świętach
wia trumnę na katafalku, okrytym czarnym całunem z wy�
i uroczystościach-
szytym białym krzyżem. (Biały krzvż na czarnym całunie
oznacza, że smutek po umarłym należy miarkować pamięcią
na Odkupiciela) Po prześpiewaniu egzekwii i Mszy św.,
kapłan intonuje żałobny śpiew:  Libera me Domine"  Wy�
O roku kościelnym w szczególności.
baw mnie Panie"; potem pokrapia trumnę wodą święconą
i okadza. (Obrzęd ten jest wyrazem czci dla ciała chrze�
Rachuba czasu przez tygodnie, z siedmiu dni złożone,
ścijanina i wyraża prośbę, by jego dusza doznała ulgi w czy-
sięga początku rodzaju ludzkiego na ziemi. Ale kiedy Stary
ścowych cierpieniach i coprędzej wejść mogła do nieba);
Zakon święcił siódmy dzień tygodnia  szabat, to Kościół
następnie śpiewa się hymn  In paradisum   Niechaj cię
chrześcijański zaraz od początku zaczął święcić dzień p erw-
do raju wprowadzą Aniołowie", poczem wynoszą trumnę
szy i nazwał go Dniem Pańskim  Dies Dominica (Dz. Ap.
z kościoła i pochód rusza na cmentarz.
20. 75 Ob . ), 10), a to na uwieńczenie pamiątki zmartwych�
Wyraz cmentarz pochodzi z greckiego (Kajmeterion)
wstała Zbawiciela (u Rosjan niedziela zowie się woskre-
i znaczy miejsce spania.
sieniem, t. j. zmartwychwstaniem).
Stanąwszy u grobu, kapłan śpiewa słowa, którymi Pan
Pamiątka ta, nieustannie odnawiająca się, nieustannie
Jezus pocieszał Martę przed wskrzeszeniem A
azarza:  Jam
przypomina wiernym przestrogę Apostoła:  Jeśliście wespół
jest zmartwychwstanie i żywot; kto wierzy we Mnie, choćby
powstali z Chrystusem, co wzgórą jest szukajcie, gdzie Chry�
i umarł, żyw będzie , potem odmawia modlitwy o miłosierdzie
stus jest na prawicy Bożej siedzący, co wzgórze jtst miłujcie
dla zmarłego, wreszcie, rzuciwszy grudkę ziemi na trumnę,śpię
nie co na ziemi, albowiem umarliście (światu i ciału) i ży-
wa:  Salve Regina"  Witaj Królowo" lub  Anioł Pański
Wot wasz skryty jest z Chrystusem w Bogu; gdy się Chrystus
Przy pogrzebie dzieci kapłan używa stuły i kapy bia�
żywot wasz okaże, tedy i wy z Nim okażecie się w chwale",
łej, trumna przyozdabia się kwiatami, zamiast psalmów pokut�
(Kolos, 3, 1 4).
nych śpiewają się radosne; w ten sposób Kościół wyraża swą
Chociaż pamiątka zmartwychwstania Zbawiciela jest
radość z powodu niewinności dziecka i chwały jego w niebie.
główną w obchodzeniu niedzieli; jednak razem z nią łączy
Wrogowie Kościoła i chrześcijaństwa starają się zapro�
się pamiątka stworzenia świata i zesłania Ducha św., lak iż
wadzić palenie ciał zmarłych, czyli kr e ma c j ę . Ponieważ
w tym dniu przypominają się nam trzy największe dobro�
kremacja sprzeciwia się chrześcijańskiemu zwyczajowi
dziejstwa, jakie zawdzięczamy Trójcy Przenajświętszej.
grzebania zmarłych w ziemi, a co najgorsza, jest ona sym� Dawni chrześcijanie obchodzili dzień niedzielny z rado�
bolem zaprzeczenia nieśmiertelności duszy i zmartwych� ścią; prześladowania nawet nie mogły ich wstrzymać od znaj�
wstania ciała, przeto Kościół zabrania udzielać chrześcijań� dowania się na wspólnym zebraniu. Świętowanie niedzieli za�
skiego pogrzebu tym, którzy wyrazili życzenie, by ich po czynało się od sobotnich nieszporów, a kończyło się nieszpora�
mi niedzielnymi; trwało tak prawie do XII w , potem obowiązek
śmierci spalono i w tern życzeniu do śmierci wytrwali.
świętowania zaczął obejmować czas od północy do północy.
58 59
W pierwszych wiekach wierni w niedziele nietylko znaj�
Przygotowaniem do ważniejszych świąt jest wigilia czyli
dowali się na Mszy św., podczas której przyjmowali Komunię dzień przedświąteczny.
Św., lecz również uczestniczyli we wszystkich innych nabo�
Nazwa wigilia (z łac. czuwanie) pochodzi od starożytnego zwyczaju
chrześcijan, którzy całą noc przed świętem spędzali na czuwaniu i mo�
żeństwach, jakie w tym dniu były odprawiane; modlili się
dlitwie.
zaś stojąc, na pamiątkę zmartwychwstania. Ślad ten pozo�
Dnie powszednie tygodnia (oprócz soboty) otrzymały
stał do dziś w tem, że w niedzielę Anioł Pański i antyfonę
już w pierwszych wiekach nazwy ferii  (poniedziałek fe-
po nieszporach mówimy stojąc.
ria II, wtorek  feria III i t. d. I gdyż chrześcijanie nie chcieli
W niedzielę przed sumą odbywa się pokropienie ludu
ich nazywać imionami pogańskimi
wodą święconą, czyli a s p e r s j a: przypomina ono koniecz�
U Rzymian wyraz feria znaczył święto, u chrześcijan
ność uprzedniego oczyszczenia duszy, by móc uczestniczyć
zaś ma ono oznaczać, iż nawet dnie powszednie zostają
w Św. Ofierze. Po aspersji następuje procesja wewnątrz
uświęcone przez służbę Bożą, jaka się w nie odprawia.
lub dookoła kościoła.
Z dni powszednich wyróżnić nafeży suchedni, czyli dni
Dni, przeznaczone na uczczenie Pana Jezusa, Najświęt�
kwartałowe: przypadają one w środę, piątek i sobotę, na po�
szej Panny i Świętych Pańskich, zowią się świętami; ogół
czątku każdej pory roku. (W zimie  po 3-ej niedzieli
zaś świąt, jakie przypadają w ciągu roku, zowie się rokiem
adwentu; na wiosnę po 1 ej niedzieli w. postu; w lecie po
kościelnym.
Zielonych Świątkach, w jesieni po 14-ym września). Celem
Rok kościelny zaczyna się od 1-ej niedzieli adwentu
suchych dni jest podziękować Bogu za laski,w tej porze udzie�
(mniej więcej o miesiąc wcześniej, niż rok cywilny) i dzieli
lone; przebłagać Go za winy, w tym czasie popełnione i pro�
się na 3 okresy: Bożego Narodzenia, 'X'ielkiejnocy i Zielo�
sić o dobrych kapłanów, gdyż zwyczajnie w tych dniach by�
nych Świątek, przez co przypomina nam nieszkończoną mi�
wają wyświęcani nowi kapłani.
łość dla nas Trójcy Św.
Ci, co są obowiązani do postu ścisłego, winni go za�
1-szy okres przedstawia nam miłość Boga Ojca, który nas tak
chować w suchedni we środę, piątek i sobotę.
umiłował, że  Syna Swego Jednorodaonego dał"; 2-gi miłość Boga Syna,
Zwyczaj postu suchedniowego zdaje się pochodzić od
który dla nas umarł na krzyżu, a potem zmartwychwstał; 3 c i miłość
Ducha św., który, zstąpiwszy na Apostołów, rządzi ciągle Kościołem czasów apostolskich.
i uświęca dusze.
Niektóre święta są przywiązane do dnia miesiąca i zowią I. O kres Bożego Narodzenia.
się dlatego nieruchomemi (np. Boże Narodzenie), inne zaś są
A dw ent. N iep okalane Poczęcie N a jś w ięts zej M aryi Panny.
przywiązane do dnia tygodnia i raz przypadają wcześniej,
a raz póz
niej i dlatego zowią się ruchomemi (np. Wielkanoc).
Czas przygotowawczy przed Bożem Narodzeniem zowie
Te święta, które wierni obowiązani są pod grzechem
się adwentem (co znaczy z łac. przyjście). Zaczyna się
święcić przez wstrzymanie się od ciężkiej pracy i słuchanie
adwent w niedzielę najbliższą św. Andrzeja (30 listopada),
Mszy św. zowią się uroczystymi, albo nakazanymi; te
trwa więc 3 - 4 tygodnie.
zaś, które obchodzone są w kościele nabożeństwem, ale nie
Adwent jest tak dawnym, jak uroczyslość Bożego Na�
obowiązują wiernych do świętowania, zowią się kościelnymi.
rodzenia, tylko wpierw trwał 6 tygodni. (Zaczynał się
Do świąt uroczystych, które mogą przypadać w ciągu tygodnia na�
na św. Marcina).
leżą: Boże Narodzenie, Nowy Rok, Trzech Króli, Sw. Józefa, Wniebo�
W czasie adwentu mamy się gotować do przyjęcia
wstąpienie, Boże Ciało, Krółowei Korony Polskiej (3 maja) Św. Piotra,
Zba wiciela, które jest trojakie: 1) historyczne  kiedy Pan
i Pawła, Wniebowzięcie, Wszystkich Świętych i Niepokalane Poczęcie.
Jezus przyszedł na świat w Betleemie, 2) duchowe, kiedy
Jeżeli, które z tych świąt wypadnie w piątek, wówczas można
Pan Jezus przychodzi do duszy naszej wewnętrznie, 3) osta
jeść z mięsem.
teczne, gdy Pan Jezus będzie nas sądził wszystkich przy
Główniejsze uroczystości obchodzone są w kościele przez
końcu świata, a każdego z osobna zaraz po śmierci,
8 dni z kolei, czyli przez całą oktawą (np. Wielkanoc, Boże
W dawnej Polsce przedstawiciele jej siedmiu stanów,
Ciało).
60 61
rozpoczynając adwent, przystępt wali do ołtarza ze świecą choinka bywa obwieszana, wyobrażają laski, które Chrystus
mówiąc:  Gotów jestem na sąd Boży . przyniósł na ziemię.
Ponieważ adwent jest czasem tęsknoty i pokuty, dla� Począwszy od wigilii, przez cały okres Bożego Naro�
tego w adwentowym nabożeństwie niedzielnym kapłan uży� dzenia śpiewa się pieśni, zwane k o l ę da m i .
wa szat barwy fioletowej, a we mszy św. opuszcza  Gloria ,
U nas w Polsce przez cały adwent odprawia się przed
Boże N arodzenie. Now y Rok.
świtem Msza św. w białym kolorze na cześć Najświętszej Maryi
Panny. Msza ta zowie się roratami od początkowych słów
Uroczystość Bożegj Narodzenia przypada 25 grudnia
introitu:  Rorate coeli   Spuśćcie niebiosa rosę . Ciemność,
i należy do najbardziej radosnych, bo jest początkiem zba�
która wówczas panuje na dworze, przypomina ciemności nie�
wienia naszego. Radość Kościoła z tego powodu okazuje
wiary, w których pogrążeni byli ludzie przed przyjściem Zba�
się w całym nabożeństwie: Msza się odprawia w białym ko�
wiciela: świeca zaś, stojąca w po� lorze i znowu daje się słyszeć hymn  Gloria in excelsis .
środku sitarza, wyobraża Najświęt�
Szczególnym przywilejem tej uroczystości jest to, że
szą Pannę, która jako jutrzenka, za�
każdy kapłan może odprawiać trzy Msze św., aby uczcić
powiadająca świtanie, poprzedziła trojakie narodzenie Syna Bożego: doczesne  w Betleemie
słońce sprawiedliwości Chrystusa duchowe w sercach wiernych i przedwieczne z Boga Ojca.
Pana. Ponieważ pierwszy hołd złożony był Dzieciątku Bożemu przez
Ósmego grudnia obchodzi Ko� Aniołów, drugi przez pasterzy, a trzeci przez królów, stąd
ściół uroczystość Niepokalanego
pier vsza Msza zowie się anielską, druga pasterską, trzecia
Poczęcia N ajświętszej Panny, przy� królewską. Pierwsza Msza, zwana u nas pospolicie pasterką,
wilej ten Maryi jest w ścisłym
odprawia się o północy. Aby spełnić przykazanie kościelne,
związkuzBożymNarodzeniem albo� wystarczy wysłuchać jednej Mszy św.; chwalebną jest jednak
wiem, żeby Maryja mogła zostać gorliwość tych, którzy słuchają w ten dzień trzech Mszy.
Matką Syna Bożego, Bóg ją zacho�
Uroczystość Bożego Narodzenia obchodzi się w kościele
wał od grzechu pierworodnego. łacińskim 25 grudnia niemal od czasów apostolskich. Czy J e �
Po 3-ej niedzieli adwentu zus Chrystus w rzeczy samej tego miesiąca i dnia na świat
przypadają zimowe sucjiedni.
przyszedł, napewno nie wiemy. Kościół zaś (którego centr
Ostatnim dniem adwentu jest jest w północnej półkuli) wybrał dla obchodu pamiątki Na�
wigilia Bożego Narodzenia 24 grud� rodzenia Jezusowego dzień 25 grudnia, gdyż wtedy zaczyna
nia, z postem ścisłym '). dnia przybywać, a czym jest słońce dla fizycznego świata,
Dzień ten jest świętem ro� tym dla dusz ludzkich jest Zbawiciel.
dzinnym. Skoro zabłyśnie pierwsza Prócz tego, uroczystość Bożego Narodzenia, zimą obcho�
gwiazda na niebie, domownicy zasiadają do wieczerzy, zwa� dzona, mimowoli budzi tkliwe politowanie dla Boskiego
nej również wigilią Przed wieczerzą wszyscy dzielą się opłat� Dzieciątka.
kiem, na znak braterstwa, które nam przyniósł Chrystus. Wie� W trzy dni, które następują po Bożym Narodzeniu, Koś�
czerza odbywa się zwykle u stołu zasłanego sianem, na uczcze� ciół obchodzi pamiątkę św. Szczepana, diakona, który pierwszy
nie Dzieciątka Jezus, które spoczywało w żłóbku na sianie. poniósł dobrowolnie męczeństwo za Chrystusa, św. Jan a Ewan�
W wielu miejscach jest zwyczaj urządzania w ten dzień gelisty, który gotów był umrzeć, ale cudownie od śmierci
jasełek albo szopek, które przedstawiają Boże Narodzenie, męczeńskiej został ocalony i Młodzianków, czyli niewinnych
a także choinek dla dzieci; łakocie i podarunki, którymi dziatek, pomordowanych przez Heroda, które bezwiednie za
Chrystusa cierpiały. Tym potrójnym przykładem męczeństwa
J) Jeżeli Boże Narodzenie wypada w poniedziałek, to post wigi�
chce nas Kościół pouczyć, że na miłość Bożą odpowiadać
lijny przenosi się na sobotę. To samo się tyczy Wnif bowzięcir i Wszyst�
mamy ofiarą z siebie i gotowością na wszystko.
kich świętych, mających postne wigilie.
62
63
W dzień św. Szczepana w niektórych okolicach odby�
Uroczystość objawienia się Zbawiciela sięga pierwszych
wa się błogosławienie owsa na pamiątkę, że dawniej słudzy,
wieko*; kiedyś poprzedzała ją nawet wigilia z postem.
otrzymawszy od gospodarza zapłatę w zbożu, przynosili je
Przed sumą kapłan błogosławi złoto, kadzidło i mirrę
w ten dzień do kościoła, aby wyjednać u Boga błogosła�
na pamiątkę darów, jakie złożyli trzej królowie Najświętszemu
wieństwo dla swego dobytku.
Dzieciątku. Dary te wyrażają godność królewską Pana Jezu�
W dzień św. Jana po Mszy, kapłan podaje wiernym
sa, Jego Bóstwo i Człowieczeństwo, a także przypominają nam
do picia wino błogosławione, mówiąc:  pij miłość św. Jana";
obowiązek miłości, modlitwy i umartwienia. Procesja w tym dniu
czyni to na pamiątkę, że trucizna podana św. Janowi w wi�
z okadzaniem Krzyża jest wyobrażeniem podróży Mędrców.
nie, wcale mu nie zaszkodziła.
Oprócz złota, kadzidła i mirry, błogosławi też kapłan
W dzień śś. Młodzianków Msza św. odprawia się w ko�
kredę, a wierni potem wypisują nią na drzwiach swoich mie�
lorze fioletowym; w ten sposób Kościół dzieli boleść matek
szkań początkowe litery imion trzech królów, podzielone
betleemskich, którym przemocą dzieci odbierano i zabijano.
znakami krzyża: G f M f B (Gasper, Melchior, Baltazar); ozna�
Na zakończenie roku (cywilnego), 31-go grudnia wieczo�
cza to, że w osobach trzech mędrców i my zostaliśmy po�
rem odprawia się uroczyste nabożeństwo z wystawieniem Prze�
wołani do prawdziwej wiary. Aby jednak ta wiara zapewniła
najświętszego Sakramentu, dla przeproszenia Pana Jezusa za
nam zbawienie, winniśmy ją wyznawać i słowem i czynem.
grzechy, w ubiegłym roku popełnione i dla podziękowania
Główr.ym przedmiotem święta Trzech Króli jest powo�
Mu za niezliczone dobrodziejstwa, w tymże roku otrzymane.
łanie pogan do wiary. Myśl tę w śliczny sposób wyraża
Dzień 1 stycznia jest oktawą narodzenia Chrystusa Pa�
wspaniałe nabożeństwo, trwające przez całą oktawę w koś�
na i dniem dopełnionego nad Nim prawa obrzezania. To
ciele św. Andrzeja w Rzymie, należącym do księży misjo�
święto sięga IV w.; ponieważ poganie dzień 1 stycznia
narzy Pallotynów. (Samo nabożeństwo jest pomysłu czci�
obchodzili swawolnymi zabawami (ku czci bożka Janusa i bo�
godnego O. Wincentego Palotti'ego, zmarłego w 1850 r.). Oto
gini Strena) a więc i chrześcijanie do tych zabaw się mie�
wszystkie obrządki, języki i zakony przychodzą do tego
szali, przeto Kościół, dla zapobieżenia złemu, ustanowił
kościoła oddać cześć Boskiemu Dzieciątku.
w tym dniu święto z suplikacjami i postem.
Albowiem odprawiane są tam w ciągu tych ośmiu dni
Dziecię Jezus, przelewające pierwsze krople krwi za
Msze św. w obrządkach: łacińskim, greckim, syro-maronic-
grzechy ludzkie to najwymowniejsze potępienie pogańskiej
kim, ormiańskim, chaldejskim, kopckim, melchickim i słowiań�
rozpusty. Przy obrzezaniu Boskiego Dzieciątka zostało mu
skim; kazania głoszą się w różnych językach; nabożeństwa
dane (jak to sam Bóg wskazał Maryi i Józefowi) imię Jezus,
celebrują kapłani coraz innych zakonów i zgromadzeń: Tea-
co znaczy Zbawiciel. To najświętsze imię powinno nas po�
tyni, Serwici, Augustianie, Kapucyni, Dominikanie, Karme�
budzać do bezgranicznej ufności ku Jezusowi, to też często,
lici, Premonstratensi.
lecz z czcią najgłębszą starajmy się Je wymawiać.
Po południu zaś śpiewają codzień z innego Collegium
W tym dniu rozpoczyna się nowy rok cywilny.
klerycy litanię do Matki B.f według swych własnych naro�
dowych melodyj.
Uroczystość T rzech Króli.
W ten sposób okazuje się majestatycznie w przecud�
Szóstego stycznia przypada uroczystość Epiphanii czyli
nej harmonii różnych form jedność wiary katolickiej.
Objawienia, gdyż w dniu tym obchodzi Kościół pamiątkę trzech
l)o okresu Bożego Narodzenia należą niedziele po Trzech Kró�
zdarzeń, przez które objawiła się światu chwała Syna Boże�
lach; niedziel tych jest 6, jeżeli jednak Wielkanoc wypadnie wcześniej,
go, a mianowicie: pokłonu Trzech Króli, chrztu Pana Jezu� to jest ich mniej, może być nawet tylko jedna, i wówczas opuszczone
niedziele przenoszą się na koniec roku kościelnego.
sa w Jordanie i pierwszego cudu w Kanie Galilejskiej.
Zwykle jednak święto to zowiemy świętem Trzech Króli,
O czyszczenie N a jś w ięts zej M aryi Panny.
gdyż w obrządku rzymskim głównym przedmiotem tej uro�
czystości jest powołanie pogan do wiary Chrystusowej i w ca�
Uroczystość Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny
łym nabożeństwie przebija się wielkie wesele i wielka
i Ofiarowania Pana Jezusa w świątyni obchodzi sie 40-go
wdzięczność za tę łaskę.
64
65
dnia po Bożem Narodzeniu, czyli 2-go lutego. (Zwykle świę�
to wypada w okresie Bożego Naredzenia, czasem jednak,
chrześcijaństwa wcześniej,
gdy Wielkanoc jest wcześniejsza, w następnym okresie).
niż obecnie, bo na 50, 60,
Według prawa Mojżeszowego każda matka, po przyjściu na świat a nawet 70 dni przed Wiel�
dziecka, obowiązana była za siebie złożyć ofiarę oczyszczenia; Maryja,
kanocą, zależnie od miej�
jako najczystsza z dziewic, nie podlegała temu prawu, poddała mu się
scowych zwyczajów.
jednak, dając nam przykład pokory i posłuszeństwa.
Chociaż póz
niej (VI w.)
Prawo Mojżeszowe obowiązywało też rodziców ofiarować pierwo�
rodnych swych synów Bogu, na pamiątkę, że w czasie ostatniej plagi
Kościół postanowił, aby
przy wyjściu z Egiptu, pierworodni synowie żydów zostali zachowani
wszędzie post rozpoczynał
przy życiu. Ponieważ jednak na służbę kościelną poświęcone było
się jednakowo w Środę Po�
osobne pokolenie (Levi), prawo to nakazywało, po ofiarowaniu Bogu
pielcową, na pamiątkę jed�
pierworodnego syna, wykupić go przez złożenie zań ofiary. Stosownie
do tego przepisu zostało Dzieciątko Jezus ofiarowane Bogu. nak dawnego zwyczaju trzy
niedziele, poprzedzające
Grecy nazywają tę uroczystość Spotkaniem Jezusa
popieleć, noszą już charak�
Chrystusa, ponieważ, kiedy Maryja z Józefem wnosili Dzie�
ter pokutny: nabożeństwo
ciątko do świątyni, spotkali ich starzec Symeon i wdowa
się odprawia w kolorze fio�
Anna, którzy z tęsknotą oczekiwali Zbawiciela.
letowym, a we Mszy opusz�
W dniu tym odbywa się przed sumą błogosławienie
cza się Gloria i Alleluja.
woskowych świec, a potem procesja z nimi; obrzęd ten
Niedziele te zowią się
przypomina słowa Symeona, który nazwał Pana Jezusa:
siedmdziesiętnicą (septua-
 Światłością na oświecenie pogan" i wyobraża wejście Maryi
gesimą) sześćdziesietnicą i
z Dzieciątkiem do świątyni.
pięćdziesiątnicą. W Polsce zaś noszą nazwy: Starozapustnej,
Ponieważ pobłogosławione świece oznaczają Chrystu�
Mięsopustnej i Zapustnej. Od niedzieli tedy Starozapustnej,
sa, pogromcę złego ducha, przeto zowią się one gromnica�
czyli siedmdziesiętnicy rozpoczyna się drugi okres roku
mi i samo święto Oczyszczenia zowie się zwykle świętem
kościelnego.
Matki Boskiej Gromnicznej.
Gromnica zapalona daje się do ręki umierającemu na
P o p ielec. Post w ielki.
znak, że Pan Jezus nie opuszcza w godzinę śmierci tego,
Post wielki (po odliczeniu niedziel, w które postu nie
kto wierzył weń i kochał Go.
m a) trwa 40 dni, na pamiątkę 40 dniowego postu Zbawi�
Zaprowadzenie święta Oczyszczenia Najśw. M. P. przy�
ciela na puszczy.
pisują papieżowi św. Gelazemu (w V wieku), który starał się
U dawnych chrześcijan post był bardzo surowy.
w ten sposób usunąć bezecne zabawy, odbywane w lutym,
Wyjąwszy słabość zdrowia, jedli raz tylko na dzień
zwane Lupercalia (poganie je odprawiali na cześć bożka Pana).
i to pod wieczór, po nieszporach.
Procesja zaś z zapalonymi świecami została wprowa�
Na tę pamiątkę nieszpory w w. poście, w dnie pow�
dzona na miejsce pogańskiej ceremonii przebiegania miasta
szednie, odprawiane są przed południem, aby obiad już po
z pochodniami, na cześć bogów piekielnych, która odbywa�
nich następował.
ła się co pięć lat również w lutym.
W środę popiełcową, wszystkie piątki i soboty, (a także w drugą
środę postu wielkiego, która jest suchedniową) wstrzymać się należy od
mięsa. Wszyscy zaś, którzy są obowiązani do postu ścisłego (co do
II. Okres W ielklejnocy.
ilości) powinni we wszystkie powszednie dni w. postu jeść tylko raz pa
dzień do sytości; dla których zastosowanie postu przedstawia pewne
P rzedpoście.
trudności, powinni prosić proboszcza lub spowiednika o dyspensę.
Przygotowaniem do uroczystości wielkanocnej jest czas Rozpoczyna się wielki post od środy po niedzieli Zapust�
wielkiego postu. Rozpoczynał się on w pierwszych wiekach nej. Dzień ten nazywamy Popielcem, gdyż w tym dniu kapłan
przede Mszą poświęca popiół z przeszlorocznych palm i posy�
67
66
N ied ziela Palm ow a.
puje nim głowy wiernych, mówiąc:  Pamiętaj człowiecze,
ześ jest proch i w proch się obrócisz". Obrzęd ten przy� Szósta i ostatnia niedziela w. postu zowią się pal mo-
pomina znikomość rzeczy ziemskich i wzywa do upokorze� w ą (także kwietnią lub wierzbną), gdyż w tym dniu przed su�
nia się i pokuty. mą kapłan święci palmy (u nas gałązki wierzbowe) na pamiąt�
Początkowo posypywano popiołem głowy tym, którzy zasłużyli na
kę owych gałązek palmowych, z którymi lud spotykał Chrystu�
publiczną pokutę i w tym dniu ją zaczynali. Ponieważ wiele osób przez
sa Pana, wjeżdżającego do Jerozolimy na 5 dni przed Męką.
pokorę wciskało się między pokutników, stąd i po ustaniu publicznych
Po poświęceniu palm odbywa się procesja, która zatrzy�
pokut, obrzęd posypywania popiołem pozostał.
Posypywanie głowy popiołem należy do sakramenfaliów, kto więc muje się zewnątrz kościoła przed drzwiami zamkniętymi; wew�
przystępuje do tego obrzędu pobożnie, ze skruchą, może otrzymać od�
nątrz kościoła pozostaje kilku śpiewaków, którzy śpiewają
puszczenie grzechów powszednich.
na przemian z tymi, co stoją przed kościołem. W końcu kapłan
W nabożeństwie wielkopostnym przebija się wszędzie
(a gdy jest asysta, to subdiakon) uderza krzyżem we drzwi,
smutek i pokuta; msze niedzielne odprawiane są w kolorze
które się zaraz otwierają i procesja wchodzi do kościoła.
fioletowym, a od 5 niedzieli postu (Niedzieli Męki Pańskiej),
Ta procesja z palmami wyobraża nietylko wjazd tryumfalny
%wszystkie krzyże i obrazy w kościele zostają zakryte za�
Pana Jezusa do Jerozolimy, lecz także pochód Kościoła św. do
słoną fioletową.
Jerozolimy Niebieskiej t. j. do nieba; drzwi kościoła zamknię�
W niedzielę, a w niektórych kościołach powszedniego
te przypominają, że niebo było zamknięte dla ludzi przed
dnia po południu odbywa się nabożeństwo pasyjne i śpiewa
przyjściem Chrystusa i tylko przez Jego śmierć krzyżową zo�
się przed wystawionym Najświętszym Sakramentem rzewne
stało otwarte; śpiewacy wewnątrz kościoła zamknięci wyobra�
pieśni  gor zki e żal e" , przedstawiające całą mękę Zbawi�
żają Aniołów; palmy zaś w rękach wiernych oznaczają dobre
ciela, poczem następuje kazanie i procesja. Na zakończenie
uczynki, którymi zabiegać mamy drogę Zbawcy, abyśmy z Nim
kapłan daje wiernym do ucałowania relikwie Krzyża św.
weszli do nieba.
W czasie wielkiego postu, zwłaszcza w piątki, wierni
Z radością z powodu tryumfu Pana Jezusa w niedzielę
chrześcijanie starają się odbywać dr ogę kr zyżową.
palmową łączy się smutek wobec zbliżającej się jego męki
Po 1-ej niedzieli wielkiego postu przypadają wiosenne
i dlatego we mszy św. czyta się ewangelia o Męce Pańskiej
suchedni; wstrzymać się należy od mięsa.
czyli pasj a. Przy końcu pasji po słowach:  Jezus oddał
ducha , kapłan i wierni padają na kolana, dziękując Panu
Ś w . Jó ze f. Z w iasto w an ie N a jś w ię ts ze j M aryi Panny.
Jezusowi za Jego nieskończoną miłość.
Święto św. Jó z e fa przypada 19 marca i należy do uro� Od kwietniej niedzieli rozpoczyna się tydzień, zwany
czystych.
Wielkim i Świętym Tygodniem z powodu tajemnic, które
Św. Józef jest patronem powszechnym, jest patronem
w nim są obchodzone.
młodzieży, bo piastował Dziecię Jezus;  dziewie, bo był
Stróżem Najczystszej Dziewicy; małżonków, jako oblubieniec
C iem ne Ju trzn ie.
Maryi; rodzin, jako opiekun Świętej Rodziny, jest wreszcie
patronem dobrej śmierci, bo umarł w otoczeniu Jezusa i Ma�
Ciemna jutrznia jest to nabożeństwo, odprawiane we śro�
ryi; papież zaś Pius IX ogłosił go patronem całego Kościoła.
dę,czwartek i piątek Wielkiego tygodnia w godzinie wieczornej.
Święto Zwiastowania N. Panny obchodzi się 25-go mar�
Zowie się ta jutrznia ciemnij dlatego, iż dawniej odpra�
ca, gdyby zaś wypadło w W. tygodniu lub w tygodniu świą�
wiano ją w nocy, a i teraz panuje wówczas mrok z powodu
tecznym, przenosi się na poniedziałek po niedzieli przewod�
przysłoniętych kirem okien.
niej, Święto to jest pamiątką tej ważnej chwili, w której Ma�
Jedynie na wielkim ołtarzu pali się 6 świec z żółtego
ryja dowiedziała się, że została wybraną na Matkę Syna Bo�
wosku, a 15 przed ołtarzem na wielkim, trójkątnym świeczniku.
żego i spełniła się tajemnica Wcielenia. Na podziękowanie
W końcu każdego psalmu (a jest ich w tern nabożeństwie 14)
Bogu za tak wielką łaskę, jaką Bóg okazał światu w chwili
ministranci gaszą po jednej świecy (naprzemian z każdej
zwiastowania Maryi, odmawiamy modlitwę:  Anioł Pański".
69
68 %dnia sam tylko Chrystus złożył bezkrwawą Ofiarę. Apo�
stołowie zaś z rąk Chrystusa otrzymali Komunię św.
Msza św. w Wielki Czwartek odprawia się w białym
strony, zaczynając od niższych), tak że po odśpiewaniu psal-
kolorze, a na  Gloria odzywają się wszystkie dzwony; po
nlów pali się na trójkącie tylko jedna świeca, najwyżej umiesz�
 Gloria" jednak milkną organy i dzwony, aż do Wielkiej
czona. Gdy chór śpiewa hymn:  Benedictus , gaszą sie ko�
Soboty; zamiast dzwonów dają się słyszeć drewniane kołatki.
lejno świece i na ołtarzu; poczem ministrant zanosi za ołtarz
2) Przeniesienie Najświętszego Sakramentu. Podczas
ostatnią świecę z trójkąta jeszcze nie zgaszoną, gdy zaś księ�
Mszy św. wielkoczwartkowej kapłan konsekruje 3 Hostie;
ża po skończonem nabożeństwie uderzą książkami o ławki,
jedną spożywa zaraz przy Komunii, a pozestałe kładzie do
ministrant stawia ją napowrót na szczycie trójkąta i gasi.
osobnego kielicha, okrywa go białym welonem, a po Mszy
Stopniowe gaszenie świec podczas Ciemnej Jutrzni przy�
św. odnosi w uroczystej procesji (przy śpiewie hymnu  Pange
pomina nam pierwsze wieki chrześcijaństwa: gdy nabożeństwo
lingua"  Sław języku" do bocznej kaplicy, piwniczną zwa�
odprawiało się w nocy, i w miarę nastawania brzasku dzien�
nej, ozdobnie przystrojonej. Tam na ołtarzu w tabernaku�
nego gaszono stopniowo światło, oprócz tego oznacza ono
lum chowa się Najświętszy Sakrament do dnia następnego.
zwiększanie się ciemności grzechu nad światem, które doszły
3) Obnażanie ołtarzy. Po nabożeństwie kapłan z mini�
do najwyższego stopnia w chwili ukrzyżowania Pana Jezusa,
strantami idzie od jednego ołtarza do drugiego i usuwa z nich
w ó w r z a s nawet w sercach apostołów poczęła gasnąć wiara
obrusy i o-.doby, przyczem odmawia psalm 21;  Boże mój,
i nadzieja.
Boże mój wejrzyj na mnie, czemuś mnie opuścił? Obrzęd
Świeca, osadzona na szczycie trójkątnego świecznika,
ten przypomina nam ogołocenie Pana Jezusa ze wszystkiego
oznacza Chrystusa Pana; schowanie tej świecy na chwilę za
w czasie Jego Męki.
ołtarz wyraża śmierć Zbawiciela i złożenie do grobu, posta�
W kościołach katedralnych Mszę św. odprawia sam biskup i pod�
wienie zaś jej napowrót na świeczniku jest zapowiedzią ry�
czas tej Mszy św. poświęca Oleje św.*). Po nabożeństwie zaś umywa nogi
1
chłego zmartwychwstania. 12-tu ubogim, ociera je ręcznikiem i całuje (Papież umywa nogi 13-tu ka�
płanom; pochodzi to stąd, że gdy św. Grzegorz W. Papież, umywał nogi
Wreszcie łoskot, czyniony uderzeniem książek, przypomi�
12-tu pielgrzymom, znalazł wśród nich 13-go, którym był sam Pan Jezus).
na zamęt w całej naturze (zaćmienie słońca, trzęsienie ziemi)
przy śmierci Pana Jezusa i strach, jaki z tego powodu ogarnął
W ielki P iątek.
ludzi.
Obrzędy Wielko-Piątkowe noszą znamię głębokiego
W pierwszej części Ciemnej Jutrzni śpiewają się treny (lamentacje
smutku i żałoby, gdyż w tym dniu obchodzimy pamiątkę
 narzekania! Jeremiasza; prorok w swych lamentacjach wyrażał boleść
na widok ruin Jerozolimy i na wspomnienie występków żydowskiego naro�
męlti krzyżowej Pana Jezusa, Jego śmierci i pogrzebu.
du, które upadek państwa sprowadziły. Nierównie smutniejszy widok, niż
1) Czytanie Pasji. Kapłan, ubrany w czarny ornat, przy�
zniszczona Jerozolima, przedstawiają dusze grzeszników, ogołocone z la�
stąpiwszy do ołtarza, pada u stóp jego krzyżem i przez chwi�
ski Bożej; ich właśnie grzechy były orzyczyną męki Zbawiciela; powtarza�
lę trwa w cichym rozważaniu męki Zbawiciela. Potem wstę�
jąc tedy lamentacje Jeremiaszowe, Kościół wzywa grzeszników do pokuty.
puje po stopniach do ołtarza i czyta dwa ustępy ze Starego
Testamentu: proroctwo Ozeasza o męce i zmartwychwsta�
W ielki C zw artek . niu Chrystusa i opis Mojżeszowy pożywania Baranka wiel�
kanocnego. Dalej następuje czytanie pasji,według ewangelii
św. Jana, który sam był obecny wszystkiemu, co się tego
W nabożeństwie Wielko-Czwartkowym przebija z jednej
dnia działo na Kalwarii, wraz z Maryją stał u stóp krzyża.
strony uczucie wesela, gdyż w tym dniu obchodzi się pamiątka
ustanowienia Najświętszego Sakramentu, z drugiej zaś strony
 ) Oleje św. poświęcają się na osobnym stole. Przed samym
uczucie smutku, gdyż jest to dzień modlitwy w Ogrójcu i zdra� Pater noster biskup wraz z asystencją idzie od ołtarza do stołu i po�
święca Olej chorych; potem wraca do ołtarza odprawia Mszę św. dalej,
dy Judasza.
a po Komunii znowu przychodzi do tego stołu i poświęca Chryzmo św.
i Olej Katechumenów.
1) Msza św. W Wielki Czwartek w każdym kościele
tylko jeden kapłan odprawia Mszę św., inni zaś kapłani przyj�
mują Komunię św. z ręki celebransa na pamiątkę, że tego-
71
70
1) Święcenie ognia. Przed kościołem ministranci wykrze�
2) Modlitwy za wszystkich. Po pasji następują uroczyste
sują iskry z krzemienia, rozniecają następnie ogień, a kapłan
modlitwy za wszystkich ludzi: za Kościół, za papieża, za ducho�
go poświęca. Oznacza to, że jak z krzemienia wytryska ogień,
wieństwo i wiernych, za katechumenów, za zostających w ja�
tak z owego wykutego w skale grobu, w którym spoczywało
kimkolwiek utrapieniu, za heretyków, za żydów, za pogan.
Ciało Chrystusa, trysnęła światłość prawdziwa  Zbawiciel
Przed każdą modlitwą kapłan ogłasza za kogo ma się modlić,
Zmartwychwstały. Potem kapłan powraca do kościołai w trzech
wzywa lud do wspólnego modlenia się i przyklęka na znak
odstępach zapala od poświęconego ognia trzy świece, u dołu
gorącej i pokornej prośby. Tylko przed modlitwą za żydów
z sobą połączone, śpiewając przytem  Światło Chrystusa!"
nie przyklęka, bo niegdyś żydzi przyklękając urągali Zba�
na co chór odpowiada  Bogu niech będą dzięki" t.j. za to,
wicielowi.
że objawił nam tajemnicę Trójcy Przenajświętszej.
3) Adoracja krzyża. Po tych modlitwach bierze kapłan
2) Święcenie paschału czyli wielkiej, grubej świecy wo�
krzyż, okryty zasłoną, i odsłaniając go stopniowo: naprzód?
skowej, odbywa się przy śpiewie wspaniałego hymnu:  Exultet"
wierzch, potem prawe ramię, a na koniec lewe ramię, śpie�
  Raduj się duszo Anielska". Hymn ten śpiewa diakon, przy�
wa trzykroć:  Oto drzewo krzyża, na którym zbawienie świa�
brany w białą dalmatykę, jako zwiastun Zmartwychwstania;
ta zawisło , a chór za każdym razem odpowiada.  Pó|dz
my,
(gdy niema diakona to śpiewa kapłan, ale wpierw wkłada
pokłońmy się". Następnie kapłan kładzie krzyż na kobier�
na się szaty diakońskie). Podczas święcenia paschału diakon
cu przed ołtarzem,  a zdjąwszy obuwie przyklęka 3 razy,,
wkłada w jego 5 otworów 5 gran, czyli ziarn kadzidła,
zbliżając się coraz więcej do krzyża i całuje nogi Zbawi�
a w końcu go zapala; wówczas od paschału zapalają się
ciela. Po nim czynią to samo inni duchowni i wierni.
lampy zagaszone w kościele i wszystkie świece.
Obrzęd ten zowie się adoracją krzyża i wyraża wdzięczność
Paschał wyobraża zmartwychwstającego Chrystusa; 5
naszą za ofiarę, którą Pan Jezus złożył za nas.
otworów w paschale, w które się grana wtykają, znaczą 5
4) Liturgia. Po adoracji kapłan idzie do kaplicy, gdzie
ran, których blizny raczył Zbawiciel zostawić na Swym
zostały złożone dnia poprzedniego Hostie śś. i w uroczystej
Ciele; wkładanie gran w otwory wyraża nabalsamowanie
procesji wraca z Nimi do wielkiego ołtarza, gdzie zaraz na�
Ciała Chrystusa przez Józefa i Nikodema; wreszcie zapale�
stępuje Liturgia; nie jest to Msza właściwa, gdyż niema w niej;
nie paschału oznacza, że Chrystus nie pozostał w grobie
ani ofiarowania ani konsekracji; po paru modlitwach następu�
lecz zmartwychwstał.
je podniesienie Hostii, łamanie Jej i spożycie. (Obrzęd ten
Poświęcony paschał umieszcza się obok wielkiego ołta�
nazywa się Mszą uprzednio poświęconych darów).
rza po stronie ewangelii i aż do Wniebowstąpienia bywa
Kościół postanowił, aby w Wielki Piątek nie było Mszy
zapalany podczas sumy (na ewangelię) i nieszporów (na
św, dlatego, że jest to dzień krwawej Ofiary Chrystusa Pana.
Magnificat).
5) Żałobna procesja. Drugą Hostię (która była konse�
3) Święcenie wody chrzcielnej odbywa się w Wielką So�
krowana w Wielki Czwartek) kapłan zakłada do monstrancji,
botę dlatego, iż w pierwsz ch wiekach w nocy przed Zmar�
okrywa ją białym welonem i w procesji zanosi na miejsce
twychwstaniem Pańskim udzielano dorosłym Chrztu św.1)-
odpowiednio przybrane, zwane Grobem Pańskim. Tam Naj�
Najpierw kapłan czyta 12 lekcji ze Starego Testamentu (któ
świętszy Sakrament zostaje wystawiony ku czci publicznej
re kiedyś stanowiły najbliższe do Chrztu przygotowanie),
przez cały Wielki Piątek i Wielką Sobotę, aż do rezurekcji-
potem idzie w procesji do chrzcielnicy, gdzie poświęca uroczy�
ście wodę, a wróciwszy do ołtarza pada krzyżem. Chór tym�
W ielka Sobota.
czasem śpiewa litanię do Wszystkich Świętych, dla wyjed�
Wielka Sobota jest pamiątką spoczynku Ciała Zbawiciela
nania u Boga błogosławieństwa tym, ca Chrzest przyjęli.
w grobie i dlatego obchodzono ją niegdyś w zupełnej ciszy.
4> Msza św. Przy końcu litanii kapłan powstaje, przy�
Msza zaś odprawiała się dopiero w nocy przed niedzielą Zmar�
wdziewa białe szaty i rozpoczyna uroczystą Mszę św. Na  Glo-
twychwstania. Z czasem, gdy zostały zniesione nocne czuwa�
Powstający z grobu Chrystus jest obrazem duszy, powstającej
nia, całe nabożeństwo przeniesiono na sobotni poranek, stąd
przez Chrzeft z grobu grzechu do życia laski.
w obrzędach Wielkiej Soboty smutek łączy się z radością.
72
73
rja  odzywają się znowu organy i wszystkie dzwony, co wszy�
U nas w Polsce jest zwyczaj urządzania na Wielkanoc święco�
nego czyli wspólnej uczty; rozpoczyna się ona od dzielenia się jajkiem,
stko wyraża radość Kościoła ze zbliżającej się uroczystości;
które jest godłem zmartwychwstania, bo jak pisklę przekłuwa skorupę
z tego powodu po Epistole śpiewa się po trzykroć  Alleluja".
jaja i żywe się z niej wydobywa, tak kiedyś zmarli przełamią pokrywę
Ze Mszą łączą się krótkie niszpory (zaraz po Komunii).
grobową i powstaną do nowego życia. Jajka i pokarmy błogosławi ka�
płan w Wielką Sobotę.
W ielkanoc.
C za s pow ielkanocny.
Święto Zmartwychwstania Pańskiego zowie się u nas
Ponieważ zmartwychwstały Pan Jezus w ciągu 40-tu
Wielkanocą, gdyż przypomina noc prawdziwie wielką, w któ�
dni ukazywał się uczniom Swoim, przeto okres wielkanoc�
rej Pan Jezus dowiódł najwspanialej Swego Bóstwa, gdy
ny ciągnie się jeszcze 40 dni po zmartwychwstaniu.
własną mocą powstał z grobu.
Przez cały ten czas przebija się w nabożeństwie radość
W języku kościelnym uroczystość Zmartwychwstania zowie się
z powodu Zmartwychwstania Pańskiego. Msza się odprawia
P a s c h ą 1) co z hebrajskiego znaczy przejście . Przypomina nam bo�
w kolorze białym, często się powtarza wesołe  Alleluja , a za�
wiem chwalebne przejście Pana Jezusa od śmierci de życia, przez co
miast  Anioł Pański" mówi się stojąc  Królowo nieba".
zostaliśmy wyzwoleni z niewoli grzechu.
Pierwsza niedziela po Wielkanocy zowie się Białą dla�
Wielkanoc jest świętem ruchomym, obchodzi się
tego, że dawniej w tym dniu ci, co w Wielką Sobotę zostali
w pierwszą niedzielę po pełni księżyca, przypadającej po
ochrzczeni,zdejmowali białe szaty, jakie przy Chrzcieotrzymali.
wiosennym porównaniu dnia z nocą. Według obliczeń astro�
W dzień św. Marka (25 kwietnia) odbywają się po�
nomicznych nie może Wielkanoc wypadać przed 22 marca
kutne procesje przy śpiewie Litanii do Wszystkich Świę�
aui po 25 kwietnia.
tych. Procesje św. Marka przepisał papież Grzegorz I
Uroczystość Wielkiejnocy zaczyna się od rezu rekcji2),
w celu ubłagania Boga, by nas zachował od zaraz
liwych
która się odbywa albo w Wielką Sobotę wieczorem, albo
chorób; procesjom zaś w dnie krzyżowe dał początek św.
o wschodzie słońca w niedzielę. Kapłan, ubrany w białą
Mamert, biskup wienneński (we Francji); celem ich jest
k :pę, przychodzi do grobu Pańskiego i, po odśpiewaniu paru
wybłaganie u Boga urodzajów ziemskich.
psalmów, bierze monstrancję i rozpoczyna uroczystą proce�
sję, podczas której lud śpiewa staropolską pieśń:  Wesoły
nam dziś dzień nastał! Gdy procesja obejdzie kościół trzy
W niebow stąpienie Pańskie.
razy i wróci do Wielkiego Ołtarza, kapłan klęka, a wziąw�
Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego Kościół obcho�
szy krzyż, przepasany czerwoną stułą, śpiewa po trzykroć:
dzi 40 go dnia po Wielkiejnocy, we czwartek po 5-ej nie�
 Powstał Pan z grobu" na co chór odpowiada:  Który za
dzieli. Po procesji, która wyobraża apostołów, idących
nas zawisł na krzyżu". Następńie odprawia się jutrznia,
z Chrystusem na Górę Oliwną, kapłan klęka przed Wielkim
która się kończy hymnem  Te Deum i pobłogosławieniem
ółtarzem i trzymając krzyż śpiewa po trzykroć słowa Pana
Najświętszym Sakramentem.
Jezusa:  Wstępuję do Ojca Mojego i Ojca Waszego". Po
Podczas procesji noszone są 3 godła Chrystusowe:
sumie t-ego dnia godła zmartwychwstałego Chrystusa zosta�
zapalony paschał, krzyż przepasany czerwoną stulą i figura
ją usunięte z ołtarza na znak, że w chwili wniebowstąpie�
Zmartwychwstałego Zbawiciela z chorągwią; 1-e godło wy�
nia Zbawiciel widzialnie przestał być obecnym na ziemi.
raża nauczycielską godność Pana Jezusa, 2 gie kapłańską,
W czasie wielkanocnym 3 maja przypada święto Królowej Koro�
a 3-cie królewską. Godła te pozostają cdtąd przy wielkim
ny Palskiej, a 8-go maja, przypada uroczystość głównego patrona na�
ołtarzu aż do Wniebowstąpienia.
szego kraju  św. Stanisława Szczepanowskiego, biskupa krakowskiego
i męczennika.
Żydzi swoją paschę obchodzili na pamiątkę ocalenia pierwo�
rodnych ich synów podczas ostatniej plagi egipskiej i wyjścia całego III. Okres Zielonych Św iątek.
narodu z niewoli.
Pan Jezus swą śmiercią na krzyżu odkupił ludzi i wy�
 ) Rezurekcja odprawia się nie we .wszystkich krajach, lecz tyl�
ko tam, gdzie jest zwyczaj urządzania Grobów Pańskich. jednał dla nich niezbędną łaskę Bożą, uświęcanie zaś tą łaską
74
75
każdej duszy z osobna miało być dziełem Ducha Świętego,
Ducha Św. Szczególnych obrzędów na ten dzień Kościół nie:
który został zesłany na ziemię 10-go dnia po Wniebowstą�
przepisał, aby okazać, że tajemnica Trójcy Przenajświętszej
pieniu Chrystusowem. Sam Zbawiciel Zmartwychwstały
niczym w godny sposób nie da się uzmysłowić.
przygotował Apostołów do przyjęcia Ducha św., stąd nie�
dziele po Wielkiejnocy są zarazem stopniowem przygotowa�
Boże C iało.
niem do Zielonych Świąt. Najbliższym jednak przygotowa�
niem do tej uroczystości jest wigilia, która się obchodzi
Uroczystość Bożego Ciała przypada we czwartek po
z postem ścisłym.
niedzieli Trójcy Przenajświętszej i ma na celu podziękowanie
W wigilię Zielonych Świąt odbywa się nabożeństwo
Panu Jezusowi za ustanowienie Najświętszego Sakramentu..
podobne jak w Wielką Sobotę: przed Mszą kapłan odczy�
tuje 6 lekcji i święci wodę chrzcielną; potem śpiewa się Wprawdzie pamiątka ustanowienia Najświętszego Sakramentu
przypada w Wielki Czwartek, Kościół jednak ustanowił (XI! w.) osobne
Litania do Wszystkich Świętych, a w końcu odprawia się
święto na cześć Najświętszego Sakramentu dlatego, bv radosna ta ta�
Msza św. (w kolorze czerwonym), podczas której dzwonią
jemnica mogła być z odpowiednim weselem obchodzona, na co nie
na  Gloria we wszystkie dzwony.
pozwalają smutne obrzędy Wielkiego Tygodnia.
Kościół obchodzi święto Bożego Ciała z największą
Z e s ła n ie Ducha Ś w iętego. okazałością.
Uroczysta Suma. Uroczysta msza św. odprawia się
Pięćdziesiąty dzień po Zmartwychwstaniu Pańskim jest
wobec wystawionego Najświętszego Sakramentu. Przed ewan�
pamiątką zesłania Ducha św., a zarazem narodzin Kościoła.
gelią kapłan czyta wzniosły hymn św. Tomasza z Akwinu
Uroczystość ta w języku kościelnym zowie się Pent eco�
(Lauda Sion); pod koniec tego hymnu zdejmuje z podwyż�
st �s, co znaczy z greckiego: pięćdziesiątnica; zwyczajna
szenia monstrancję, zwraca się z nią do ludu i śpiewa  Oto
zaś jej nazwa: Zielone Święta pochodzi od świeżej zielono�
Chleb Anielski"; pobłogosławiwszy zaś Najświętszym Sa�
ści, którą wówczas przystrajają świątynie i domy.
kramentem, stawia monstrancję na miejsce.
W pierwszy dzień Zielonych Świątek  w niedzielę 
Procesja. Po sumie odbywa się uroczysta procesja. Na
przed sumą kapłan odprawia procesję, przy jej zakończe�
czele pochodu niosą krzyż, za nim idą różne bractwa z fe�
niu klęka i śpiewa hymn do Ducha św.  Veni Creator";
retronami i chorągwiami, kapłani w ornatach, ministranci
obrzęd ten przypomina apostołów i uczniów, modlących się
uderzający w dzwonki i dziewczynki, posypujące kwiatami
w wieczerniku i oczekujących zstąpienia Ducha św.
drogę; wreszcie idzie celebrans z Najświętszym Sakramentem
Nabożeństwo na Zielone Święta (i przez całą oktawę)
pod baldachimem; za celebransem zaś postępuje lud. Wśród
odprawia się w kolorze czerwonym, gdyż Duch Święty zstąpił
dz
więku dzwonów i śpiewu pieśni:  Twoja cześć, chwała"
na apostołów w ognistych językach i ogień m łości w nas.
procesja idzie przez wieś lub miasto, co nam przypomina,
rozpala; kolorem zaś ognia i miłości jest kolor czerwony.
że w Najświętszym Sakramencie jest ten sam Pan Jezus,
We środę, piątek i sobotę po zesłaniu Ducha św. przy�
który z taką miłością obchodził miasta i wioski Palestyny.,
padają letnie suchedni.
Procesja zatrzymuje się przy 4 ołtarzach, ustawionych
pod otwartym niebem, a zwróconych ku czterem stronom
Uroczystość Trójcy P rze n a jś w ię ts zej. świata; przy tych ołtarzach śpiewane są początki czterech
ewangelii; oznacza to, że wszyscy czterej ewangeliści dają
Chociaż wszelkie święta i obrzędy kościelne zmierzają
świadectwo Panu Jezusowi, który jest obecny w Hostii św.,
do uczczenia Boga w Trójcy Świętej Jedynego, jednak z cza�
i że wszystkie narody wezwane są do Stołu Pańskiego.
sem (XIV w.) Kości d ustanowił osobną uroczystość ku uwiel�
W końcu procesji, przed powrotem do kościoła, kapłan
bieniu Trójcy Przenajświętszej i przeznaczył na to pierwszą
błogosławiNajświętszym Sakramentem na cztery strony świata.
niedzielę po Zielonych Świętach, gdyż tajemnica ta została
Oktawa Bożego d a t a . Uroczystość Bożego Ciała obcho�
objawiona światu przez apostołów zaraz po zstąpieniu na nich
dzi się z oktawą, czyli przez 8 dni. Przez cały ten czas wy-
76
77
stawione są na wielkim ołtarzu 3 kielichy z patenami jako
godła tej uroczystości; suma i nieszpory odprawiane są co�
Boskiej Zielnej. Święto to jest razem pamiątką cudu nad Wisłą.
dziennie z wystawieniem Najświętszego Sakramentu i z pro�
Przed uroczystością Wniebowzięcia jest wigilja z postem ścisłym.
cesją. Do ostatniego dnia oktawy przywiązany jest u nas
Do ważniejszych kościelnych świąt ku czci Najświętszej
zwyczaj błogosławienia wianków.
Panny należą:
Nawiedzenie św. Elżbiety  2 lipca;
Ś w ięto S erca Jezusow ego .
Matki Boskiej Szkaplerznej z góry Karmelu  16 lipca
W piątek, po oktawie Bożego Ciała, przypada kościel� Matki B oskiej Anielskiej, pamiątka łaski otrzymanej przez
ne święto Najświętszego Serca Jezusowego. Święto to zo� św. Franciszka z Assyżu w kościółku Porcjunkuli  2 sierpnia;
Narodzenie Najświętszej Maryi Panny  8-go września;
stało wprowadzone ku czci Zbawiciela1) w tym celu, by
wierni Jego słudzy dawali Mu zadośćuczynienie za zniewa� Imienia Maryi  12 września; święto jest razem pa�
gi, jakie wyrządzane są Jego sercu czyli jego miłości. miątką zwycięstwa Jana Sobieskiego pod Wiedniem 1683 r.
Matki Boskiej R óżańcow ej 7-go paz
dziernika; święto
to jest razem pamiątką zwycięstwa nad Turkami pod Le-
N ied ziela po Zielonych Ś w iątkach.
panto 1571 r.
Do okresu Zielonych Świąt należy cały szereg niedziel
aż do adwentu. Niedziel tvch bywa od 24 do 28, zależnie
U roczystość W szystkich Św iętych.
od tego kiedy wypadła Wielkanoc wcześniej czy póz
niej;
Uroczystość Wszystkich Świętych obchodzi s.ę 1-go
wszystkie one razem mają nam przedstawiać rządy Ducha
listopada i należy do ważniejszych świąt w roku: poprze�
Św. w Kościele od Jego zstąpienia, aż do sądu ostatecznego.
dza ją wigilia ze ścisłym postem.
W środę, piątek i sobotę po 74 września przypadają
Celem tej uroczystości test uczcić Wszystkich Świę�
suchedni jesienne.
tych, których pamiątka w ciągu roku osobno się nie obcho-.
dzi, i zachęcić nas do gorliwszej pracy na niebo.
U roczystości śś. P iotra i P aw ła.
Uroczystość Wszystkich Świętych została zaprowadzo�
na w w. VII, kiedy papież Bonifacy IV obrócił pogańską
Uroczystość śś. Apostołów Piotra i Pawła obchodzi się
świątynie Panteon na chrześcijański kościół.
29 czerwca, gdyż w tym dniu obaj ci Apostołowie ponieśli
Oddając cześć Świętym Pańskim, nie należy zapominać o tych
śmierć męczeńską w Rzymie; chociaż ta uroczystość jest
Świętych, których Bóg wzbudził na naszej ziemi i którzy z tego po�
obu Apostołom wspólna, przeważa jednak w niej pamięć
wodu są szczególnymi patronami czyli orędownikami naszego kraju.
Do t-kich Świętych należą:
św. Piotra; w nas zaś ona powinna wzbudzać uczucia czci,
Św. Kazimierz królewicz, zm. 1439 r. (święto 4 marca).
miłości i posłuszeństwa względem Kościoła św. i Papieża.
BI Wincenty Kadłubek, biskup, potem zakonnik, zm. 1224 (święto
23 marca).
'-w Klemens Dworzek. rede -nptorysfa, zm. 1820 r. (święto 15 marca).
Ś w ięta M atki B o skiej w 3-im okresie.
Św. Wo,dech arcyb gniez
nieński,męcz. zm.997r.(święto23kwietn ).
Św. Stanisław, biskup i męczennik, zm. 1079 r. (ś v. 8 maja).
Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny przypada 15 go
Bł. Andrzej Bobol% jezuita, męczennik, zm. 1657 r. (święto 16 maja).
sierpnia; uroczystość ta jest pamiątką śmierci Maryi i wzięcia
Bł. J kób Strzemię, arcyb. Halicki, zm. 141 Ir. (święto 1 czerwca).
Jej wraz z ciałem i duszą do nieba, W tym dniu odbywa BI. Jolanta, księżna kaliska, zm. 1298 r. (święto 15 czerwca).
BI. Szymon z Lipnicy, bernardyn, zm. 1482 r. (święto 18 lipca).
się w kościele błogosławienie ziół, które przypominają owe
Bł. Czesław Odrowiż, dominikanin, zm. 1242 r. (święto "0 lipca).
kwiaty, które zostały znalezione w grobie Maryi po jej Wnie�
Św. Kunegunda, królowa polska, zm. 1292 r. (święto 24 lipca).
bowzięciu; skąd też pochodzi ludowa nazwa tego święta: Matki
Św. Jacek Odrowąż, dominikanin, zm. 1257 r. (święto 17 sierpnia).
BI. Bronisława, norbertanka, zm. 1259 r. (święto 3 września).
Bł. A
adysław z Gielniowa,bernardyn,zm. 1505 r. (święto 25 września).
>) Objawienie o tym otrzymała zakonnica św. Małgorzata Maria 1675.
BI. Jan z Dukli, bernardyn, zm. 1484 r. (święto 1 paz
dziernika).
Św, Jadwiga, księżna śląska, zm. 1243 r. (święto 15 paz
dziernika).
Św. Jan Kanty, prof. akademii krak., zm. 1473 r. (święto 20 paz
dz.).
78
79
Św. Stanisław Kostka, patron młodzieży, zm. 1568 r. (święto V
S P I S R Z E C Z Y .
listopada).
Bł. Salomea, córka Leszka Białego, po śmierci męża klaryska, zm
1268 r. (święto 28 listopada).
Str.
C Z 
Ś Ć P I E R WS Z A .
D zień Zaduszny.
O k ościołach i rz e cz a ch do nabożeństw a
Dzień 2-go listopada Kościół przeznaczył na modlitwy p otrzeb n ych .
za dusze wszystkich zmarłych, w czyścu zostające i dlatego Wstęp . . . . . . . .
3
Początek świątyń chrześcijańskich i ich nazwy
5
zowiemy go dniem Zadusznym,
Zewnętrzna budowa kościołów . . . . .
6
Św. Oiylon, Opat Kluniaceński (X w.) przyłożył się
Wewnętrzne urządzenie kościołów . . . .
6
bardzo do rozszerzenia obchodu pamiątki wszystkich zmarłych.
Ołtarz, jego przybory i ozdoby . . . .
8
Dzień Zaduszny następuje bezpośrednio po uroczysto� Sprzęty i ozdoby kościelne . . . . . 10
Naczynia kościelne . . . . . .
11
ści Wszystkich Świętych; wskazuje to, jak ścisły związek
Szaty . . . . . . .
11
zachodzi między wiernymi na ziemi, Świętymi w niebie
Kolory szat . . . . . . .
12
i duszami cierpiącymi w czyścu.
Szaty kapłana . . . . . . .
1 2
 diakona i subdiakona . . .
Już dnia poprzedzającego, zaraz po nieszporach (ja� 13
 biskupa . . . . . . . 14
snych) kończących nabożeństwo o Wszystkich Świętych,
. arcybiskupa i papieża . . . . . 14
ustawia się w pośrodku kościoła katafalk, (t. j. podwyższe�
Księgi liturgiczne i język łaciński . . . . 15
nie z kilku stopni, na którem ustawia się trumnę), będący
Sztuki piękne . . . . . . . 16
wyobrażeniem grobu i kapłan odprawia nieszpory żałobne
C Z 
Ś Ć D R U G A .
z procesją. W czasie procesji, gdy śpiewa się pieśń  Dzień
Msza Św ięta
on, dzień gniewu Pańskiego , są 4 przystanki czyli stacje,
przy których kapłan modli się za zmarłych kapłanów, za 18
Wstęp . . . . . . . .
19
-Część pierwsza właściwej ofiary
rodziców, za krewnych i dobrodziejów i za tych, których
24
 druga
M M "
ciała spoczywają na miejscowym cmentarzu; przy katafalku
33
 trzecia
H M " "
odbywa się piąta stacja z modlitwą za wszystkich wiernych
Zakończenie
zmarłych.
S ak ram en tu Ś w ięte.
W sam dzień Zaduszny każdy kapłan może odprawić
36
3 Msze św.; przed Mszą uroczystą śpiewane są egzekwie 1. Chrzest " " " "
38
. .
2. Bierzmowanie
(jutrznia i laudesy żałobne), a po Mszy św. odprawia się
39
3. Najśw. Sakrament Ciała i Krwi Pańskiej
żałobna procesja, ze stacjami jak w dniu poprzednim.
41
4. Pokuta . . . .
43
Chociaż dzień zaduszny nie jest dniem świątecznym,
5. Ostatnie Namaszczenie
44
jednak wierni powinni się starać być w tym dniu na nabo� 6. Kapłaństwo . . . .
48
7. Małżeństwo . . . .
żeństwie, aby nieść pomoc duszom zmarłych.
S a k ram en talia i w ażn iejsze publiczne m odlitwy-
49
Znaczenie Sakramentaliów . . . . .
4�
Ważniejsze poświęcenia .
50
Ważniejsze błogosławieństwa . . .
50
Pacierze kapłańskie . . . . . .
51
Godzinki . . . . . . . .
51
Anioł Pański . . . . . . .
51
Litanie . . . . . . . .
52
Suplikaeje . . . . . . .
52
Błogosławieństwo Najśw. Sakramentem
5J
Czterdziestogodzinne nabożeństwo . . . .
80
Droga krzyżowa .
Procesje .
Nabożeństwo Majowe
 Czerwcowe
 Różańcowe
Szkaplerzne
Pogrzeb chrześcijański .
C Z 
Ś Ć T R Z E C I A .
O roku k ościeln ym czyli o św iętach
i u ro cz y sto ściach .
O roku kościelnym w szczególności .
I. O kres Bożego N arodzenia.
Adwent . . . . .
Niepokalane poczęcie Najśw. Maryi Panny .
Boże Narodzenie . . . . .
Nowy Rok . . . .
Uroczystość Trzech Króli
Oczyszczenie Najświętszej Maryi Panny
II. O kres W ielk iejn ocy.
Przedpoście
Popielec
Post Wielki
Św. Józef .
Zwiastowanie Najświętszej
Maryi Panny
Niedziela Palmowa
Ciemne Jutrznie
Wielki Czwartek
. Piątek
Wielka Sobota
Wielkanoc .
Czas powielkanocny
Wniebowstąpienie Pańskie
III. O k res Zielonych Św iątek
Zesłanie Ducha Świętego
Uroczystość Trójcy Przenajświętszej . . 
Boże Ciało . . . .
święto Serca Jezusowego
Niedziela po Zielonych Świątkach
Uroczystość śś. Piotra i Pawła
Święta Matki Boskiej w III okresie . . 
Uroczystość Wszystkich Świętych
Dzień Zaduszny . . . . .
ODBITO CZCIONKAMI DRUKARNI DIECEZJALNEJ W A
OMŻyJ